OUD-ZUTPHEN, TIJDSCHRIFT VAN DE HISTORISCHE VERENIGING ZUTPHEN VIERDE JAARGANG, NUMMER 4, NOVEMBER 1985 Inhoud: J. Harenberg: Grafmonumenten te Warnsveld / G. L. Jansen: Herinneringen van een oud-organist in de strafgestichten te Zutphen, 1909-1959 / Jan Kreijenbroek: De Wilhelminafontein / P . Bitter: Uit het bodemarchief van Zutphen IV / Wetenswaardigheden (14).
J. HARENBERG
GRAFMONUMENTEN T E WARNSVELD De Warnsveldse begraafplaats aan de Vordenseweg onderscheidt zich van vele andere dorpsbegraafplaatsen door haar voorname karakter. Dat karakter krijgt zij van een aantal opvallende grafkelders en -monumenten. Wanneer men het terrein betreedt, dan wordt vrijwel meteen ieders blik getrokken naar een obelisk van gepolijst zwart marmer met daarop de alliantiewapens Van Nagell/Schimmelpenninck van der Oye. 'Fide et Constantia', de zinspreuk van de Schimmelpenninck's, staat onder de wapens gebeiteld. De obelisk staat aan het hoofdeinde van een in hardsteen gevatte grafkelder. De kelder bevat de stoffelijke resten van Seino Anne Karel baron van Nagell, die op 25 oktober 1856 op het kasteel Ampsen bij Lochem geboren werd en op 7 mei 1885 in het huwelijk trad met de op 3 april 1864 geboren Margaretha Jacoba barones Schimmelpenninck van der Oye. Hij was burgemeester van Warnsveld van 15 oktober 1889 tot 1 februari 1923, dus ruim 33 jaar. Hij woonde in het huis Rijksstraatweg 164, thans 'De Kapperkamp' geheten. Burgemeester Van Nagell overleed reeds op 9 juni 1924 te Brummen en heeft dus niet lang van zijn pensioen kunnen genieten. Zijn vrouw was hem op 9 augustus 1922 voorgegaan. De grafkelder bevat 6 plaatsen. Op 8 januari 1949 werd Justine Elisabeth Henriette barones van Nagell bijgezet; op 7 maart 1968 gevolgd door Reinoud Gerard Steven baron van Nagell, kinderen van voornoemd echtpaar. Zij werd op 18 februari 1887 geboren en overleed op 5 januari 1949. Op 23 juli 1908 huwde zij Henri François Marie Elisa graaf van Limburg Stirum
Het alliantiewapen op de obelisk van de grafkelder Van Nagell.
.
-
. d
-
Vooraanzicht van de grafkelder Van Nagell. Rechts een gedeelte van het hek van de grafkelder Van Boetzelaer.
en op 9 juli 1936 Nanne Veenstra. Beide huwelijken werden door echtscheiding ontbonden, hetgeen bij de Van Nagell's eerder regel dan uitzondering was. Hij aanschouwde op 22 oktober 1896 het levenslicht en was gedurende zijn leven het buitenbeentje van de familie. Hij trad op 11 mei 1946 in het huwelijk met Alberdina Kalteren, weduwe van Wilhelm Friedrich Habold, die hem echter reeds op 16 februari 1948 ontviel. Hij was aanvankelijk inspecteur van politie te Leeuwarden, later werd hij expediteur en taxichauffeur te Amsterdam. Op 30 december 1952 trouwde hij met de slotvrouwe van Loenersloot, jonkvrouwe Magdalena Maria Martini Buys, en werd daarmee de laatste Van Nagel1 die een kasteel bewoonde. 'Uitgerekend hij !' , zoals de familie tamelij k zuurzoet opmerkte. Naast de grafkelder van de Van Nagell's ligt die van Frank Dirk Adriaan baron van Boetzelaer, die op 22 juni 1865 geboren werd. Zijn vader was Heer van Kijfhoek en overleed 9 maanden na de geboorte van zijn zoon. Frank Dirk Adriaan was oud-burgemeester van Renesse toen hij zich begin 1913 te Warns-
l
veld vestigde en wel op huize 'Hbgezand' aan de Vordenseweg. Op 17 april 1891 was hij in het huwelijk getreden met Elisabeth Petronella Hartogh Heys, op 18 januari 1867 geboren. Haar vader was Heer van Zouteveen. Volgens het adelsboekje overleden beiden te Vorden; hij op 20 oktober 1920, zij op 30 oktober 1924. Zij zijn echter te Warnsveld overleden. Het misverstand is vermoedelijk ontstaan doordat 'Hogezand' dichter bij Vorden ligt maar nog net in de gemeente Warnsveld. Het huwelijk is kinderloos gebleven en men kan zich afvragen, wat het echtpaar bezield heeft om een grafkelder met 18 plaatsen te laten bouwen. Tijdens hun verblijf op Hogezand woonde er bij hen in Pierre Henri Jacques Gasille. Wat zijn relatie met het echtpaar Van Boetzelaer is, kon niet worden achterhaald. In september 1921 - hij was toen al 43 jaar - vertrok hij als dierenarts in dienst van het Gouvernement naar het toenmalige NederlandschOost-Indië. Hij staat als eigenaar van de grafkelder te boek; een bezit dat hem weinig kopzorgen bezorgde, daar de grond voor onbepaalde tijd is aangekocht en het onderhoud voor onbepaalde tijd afgekocht is. De nakomelingen van zijn enige broer weten dat hij samenwoonde met een Inlandse vrouw maar vermoedelijk geen kinderen had. Omstreeks 1935 is hij in Indië overleden en daar ook
Grafmonument Van Neukirchen genaamd Nijvenheim.
Vooraanzicht van de grafkelder Van Boetzelaer. Op de achtergrond de obelisk van de grafkelder Van Nagell.
begraven. Rechtstreekse nakomelingen zijn er dus niet, maar mogelijk kunnen er aanspraken geldend gemaakt worden door de afstammelingen van zijn twee zusters en zijn broer. In de genealogie van de laatste komt overigens de naam Hartogh Heys van de Lier voor. Een andere tak van de familie Hartogh Heys, dus hiermede kan de relatie van Pierre Gasille en Frank van Boetzelaer niet verklaard worden. Een paar stappen rechts van de hiervoor beschreven grafkelder staat de tombe van Gustaaf Adriaan baron van Neukirchen genaamd Nyvenheim, die op 12 mei 1841 geboren werd op 'De Voorst' bij Zutphen en op 6 juni 1874 te Zutphen in het Binnengesticht overleed. Het is een hardstenen tombe van een meter in het vierkant en anderhalve meter hoog, en bekroond met een witmarmeren urn. Aan de voorzijde is een witmarmeren plaat aangebracht met de tekst 'Gustaaf Adriaan / Baron / van Neukirchen / genaamd Nijvenheim'. Deze Gustaaf Adriaan is ongehuwd gebleven en heeft dienst genomen in het Pruisische leger. Daar heeft hij als officier der Hussaren deel genomen aan de veldtocht tegen Oostenrijk in 1866. Tijdens deze veldtocht moet er iets zijn voorge-
e
vallen, waardoor zijn militaire carrière werd afgebroken. Dit heeft hem zo aangegrepen dat zijn verstandelijke vermogens erdoor werden aangetast. Eind 1871 of in ieder geval begin 1872 verbleef hij in het hotel 'De Kap' te Warnsveld, doch toen zijn toestand verslechterde, heeft zijn vader plaatsing in een psychiatrische inrichting aangevraagd bij de Arrondisementsrechtbank te Zutphen. Op 20 april 1872 werd hij overgebracht naar het 'Gesticht voor Krankzinnigen' te Zutphen, waar hij op 6 juni 1874 is overleden. Hij werd te Warnsveld begraven in een graf voor 12 lijken, zoals dat in ambtelijke taal heet. Wilde hij ruimte om zich heen? Er waren geen nakomelingen, noch van hem, noch van zijn broers en zusters. l Schuin tegenover de grafkelder van de Van Nagell's verheft zich nog een obelisk, zij het dat deze van een wat bescheidener afmeting is. Hij is van hardsteen en is voorzien van een vrij lange inscriptie, die met enige moeite wel te ontcijferen valt. Er staat: 'Huldeblijk / Der Ingezetenen / van Warnsveld / Aan /
Hij verkocht het overigens al in 1864. Dit huis, dat later herhaaldelijk verbouwd werd, is thans Rijksstraatweg 113.2 Van Hamel had zelf zijn dubbele naam gecreëerd, door de naam van zijn moeder, Henrietta Johanna Ardesch, voor de zijne te plaatsen. Pas in 1895 kreeg zijn oomzegger Nicolaas (zoon van zijn broer Nicolaas) vergunning om de naam Ardesch voor zijn naam te zetten. Mr. Hendrik Joan was op 11 april 1836 in het huwelijk getreden met zijn volle nicht Rebecca de With van Hamel. Ook zij maakte haar dubbele naam zelf door de naam van haar grootmoeder van moederszijde voor de hare te plaatsen. Zij overleefde haar man nog drieënhalf jaar en overleed op 24 april 1882. Naast haar man werd zij bijgezet. Het graf bevat 18 plaatsen, waarvan er thans 3 bezet zijn, want op 26 maart 1886 werd Catharina Magdalena van Hamel bijgezet. Zij was geboren op 19 augustus 1804 en overleed op 23 maart 1886. Vermoedelijk was zij een zuster van Mr. Hendrik Joan. Haar graf wordt gedekt door een zerk, die nog wel binnen de omheining ligt.
Obelisk op het graf Ardesch van Hamel.
Afgeknotte kolom op de grafkelder Van Westerholt.
Mr. Hendrik Joan / Ardesch van Hamel / geboren 11 April 1807 / overleden 3 Oct. 1878 / Hij Was Gedurende 44 Jaren / Warnsveld's Getrouwe / Burgemeester /. Het is niet waarschijnlijk, dat heden ten dage een burgemeester een dergelijke eer te beurt zal vallen. Evenmin is aan te nemen, dat burgemeesters zo lang in één gemeente zullen blijven, zoals een Van Nagel1 33 jaar en een Van Hamel zelfs 44 jaar! Mr. Hendrik Joan van Hamel was een kleinzoon van Mr. Nicolaas van Hamel en Magdalepa Margaretha Schomaker, die het buiten 'Baank' te Warnsveld bewoonden en Warnsveld was dus bekend terrein voor hem. Toen in 1855 dat Baank in percelen verkocht werd, kocht hij samen met Casparus de Vos, gepensioneerd majoor KNIL, een stuk weiland, waarop door hem een huis gebouwd werd, dat de naam 'Retraite' droeg. Of hij die naam aan het huis gaf, is niet bekend en is trouwens niet aan te nemen, daar hij niet in retraite gegaan is, maar tot zijn dood in functie bleef. Later heette het huis 'Veldzicht'.
e
Het laatste belangrijke grafmonument is het enige dat een signatuur draagt. Het monument werd ontworpen door Louis Wethli uit Zurich. De grafkelder wordt opgesierd door een witmarmeren afgeknotte kolom, die door een bloesemrank omslingerd wordt. Het is een veelvuldig gebruikt motief, de opstanding symboliserende. Op de sokkel van de kolom is het wapen van de familie Van Westerholt aangebracht. De grafkelder bevat 12 plaatsen. De eerste die hier bijgezet is, is Ettina Caroline Thoden van Velzen, geboren op 24 december 1871. Zij trad op 16 maart 1893 in het huwelijk met Care1 Frederik baron van Westerholt en overleed op 20 januari 1898. Haar man aanschouwde op 1 augustus 1864 het levenslicht op huize Baank. Hij was wethouder van Warnsveld en woonde Rijksstraatweg 67, het huis genaamd 't Waarle, rechts van het gemeentehuis, dat thans een ietwat potsierlijke indruk maakt, sedert de huidige eigenaar de erop horende pleister heeft laten verwijderen. Care1 Frederik, die overigens een volle neef van de bekende Mr. Arend baron van Westerholt van Hackfort uit Vorden was, overleed op 1 mei 1920 en werd naast zijn echtgenote begraven. Zijn enige zoon, Mr. Adriaan Jan Alexander, geboren op 3 oktober 1894 overleed ongehuwd en werd op 21 december 1972 in het graf bijgezet. Met hem stierf het Nederlandse geslacht Van Westerholt in mannelijke lijn uit en het graf vererfde op de familie Thoden van Velzen.
Obelisk ter nagedachtenis van Adriaan van der Ende.
Details van de obelisk van Adriaan van der Ende.
pershamer viel. Op 5 april 1804 was hij in het huwelijk getreden met Anna Gesina Toewater, woonachtig op het naburige 'Blek' te Leesten. De foto's geven een juiste indruk van het geheel.
Het laatste monument dat hier ter sprake komt, is geen grafmonument in de zin des woords. Het is een hardstenen obelisk, opgericht ter ere van Adriaan van der Ende, die er echter niet onder begraven ligt en van wie het zelfs niet zeker is of hij wel te Warnsveld ter aarde besteld is. Hij werd op 11 oktober 1768 geboren en overleed te Warnsveld op 28 juni 1846 op het buitengoed 'Het Geesink' onder Warken, dat helaas tien jaar na zijn overlijden onder de slo-
.(
Weinig begraafplaatsen op het Achterhoekse platteland zijn zo gestoffeerd met monumentale graftekens als deze te Warnsveld. Warnsveld mag er terecht trots maar ook wel zuinig op zijn. Van de hiervoor genoemde verkeren er twee in minder goede toestand. De monumenten van Van Neukirchen genaamd Nyvenheim en Ardesch van Hamel zouden een goede opknapbeurt kunnen gebruiken. Door vorst zijn de onderdelen gaan wijken en is verwering opgetreden. De toestand van de andere gedenktekens is beter, hoewel ook hier verzakkingen ontstaan zijn. Kortom, het zou toe te juichen zijn, wanneer de gemeente Warnsveld een restauratie/renovatie van dit kostelijk bezit zou starten. Noten
Opschriften op de obelisk van Adriaun van der Ende.
96
1. Over de laatste generaties van het inmiddels uitgestorven geslacht Van Neukirchen genaamd Nyvenheim zal een artikel verschijnen in het Jaarboek Achterhoek en Liemers 1986. 2. Zie 'Archief', orgaan van de Oudheidkundige Vereniging 'De Graafschap' jaargang 1974, pagina 69-70.
