De Tuin van Kapitein Rommel groeit uit zijn jasje
Margot Nell-Meijer Corrie Hermann
januari 2010
Inleiding In 1993 werd de Stichting“ Tuin van Kapitein Rommel” opgericht. Een aantal bevlogen initiatiefnemers wilde een project opzetten voor mensen die om wat voor reden dan ook kampten met beperkingen in hun sociale leven. Doel was anderen te kunnen ontmoeten en samen bezig te zijn in de natuur, met bijzondere aandacht voor milieuaspecten. De gemeente Castricum stelde het grondgebied binnen de driehoek Stationsweg, Burgemeester Mooijstraat, Dorpsstraat ter beschikking. Hier bevond zich in de eerste helft van de 20e eeuw de tuin van een vooraanstaande inwoner van Castricum, kapitein ter zee Albert Rommel. Na zijn overlijden in 1958 kocht de gemeente de tuin maar na jaren van verwaarlozing was daar niet veel van over. In het kader van sociale vernieuwing werd de tuin aan de jonge Stichting verhuurd voor een symbolisch bedrag. De gemeente bemiddelde ook bij de bouw van een bescheiden ontmoetingsruimte en een plantenkas. Jaarlijks verleent de gemeente een bescheiden subsidie ter ondersteuning van het werk. Deze subsidie levert een bijdrage aan de betaling van enkele beroepskrachten die zorgen voor continuïteit in de aansturing, coördinatie en begeleiding van de vrijwilligers. Daarnaast wordt er van uitgegaan dat met de activiteiten aanvullende inkomsten verworven kunnen worden. Formeel biedt de Stichting “ruimte voor natuur- en milieueducatie, recreatie en mogelijkheden tot ontmoeting, en voorts werkgelegenheid, mede om sociale- en arbeidsrehabilitatie te bevorderen”. In de vijftien jaar van haar bestaan zijn de activiteiten van de Tuin ontwikkeld en gegroeid in soort en in aantal. Ook nu, in 2010 sluit haar aanbod uitstekend aan bij de maatschappelijke vraag. Natuur en milieu staan nog steeds midden in de belangstelling en er is veel vraag naar aantrekkelijke educatieve, culturele en recreatieve projecten op dit gebied. Nieuwe wetgeving geeft de gemeente taken zoals maatschappelijke ondersteuning en arbeidsreïntegratie. Scholen zoeken partners voor maatschappelijke stages, de groeiende groep ouderen in de samenleving waardeert aantrekkelijke ontmoetingsmogelijkheden. De viering van het 15-jarig bestaan in 2009 was voor de Stichting een reden om niet alleen tevreden achterom te kijken, maar ook het “hoe verder” onder ogen te zien. Wat houden we vast, wat kan anders en beter? Wat verwacht de bevolking van Castricum van de Tuin en hoe spelen we daar op in? Hoe staat de Stichting er zakelijk voor? Graag gaat de Stichting daarover in gesprek met haar trouwe donateurs en medewerkers, met samenwerkingspartners en bezoekers, met deskundigen en vertegenwoordigers van de gemeente. Deze notitie wil de opmaat zijn voor dat gesprek.
Het huidige beleid De Stichting hecht aan het centraal stellen van de kernwaarden uit haar doelstelling: ontmoeting, natuur- en milieu en vrijwilligersinzet. Deze drie pijlers vormen de toetssteen voor welke activiteiten worden ontwikkeld en hoe we dat aanpakken. Iedere werkdag staan tuin, terras en ontmoetingsruimte gastvrij open voor bezoekers. Naast het station, opzij van de drukke winkelstraten in het centrum van Castricum is de Tuin een oase van rust waar men in een aantrekkelijke omgeving een ideale gelegenheid heeft om elkaar te ontmoeten, zowel individueel als in georganiseerd verband.
Beleidsnotitie 2010 – 2012
2
Zo’n 30 tot 40 vrijwilligers zijn actief. Sommigen werken in het groen: planten, wieden, maaien en snoeien in de borders, de kruidentuin, de plantenkas. Zij onderhouden de terreinen die verschillende ecologische milieus laten zien, zoals de vijver met begroeiing, het schrale grasland en de bloemrijke weide zó dat het eigen karakter wordt versterkt. Anderen fungeren als gastvrouw of –heer op het terras en in de ontmoetingsruimte en schenken koffie of thee. Jaarlijks ontvangt de Tuin van Kapitein Rommel rond 2500 bezoekers. Ook bijna al het onderhoud- en constructiewerk wordt door vrijwilligers gedaan. Dit alles wordt in goede banen geleid door een coördinator/activiteitenbegeleider, een beheerder en een groenbegeleider. De gemeentelijke subsidie is beperkt, waardoor hun gezamenlijke inzet slechts 2,35 FTE bedraagt, waarvan 1 FTE op vrijwillige basis. Consequentie hiervan is dat de openingstijden van de Tuin beperkt zijn tot werkdagen van 9.30 tot 16.30 uur. De Stichting is geen commerciële instelling. Het serveren van koffie en thee van eigen kruiden is geen concurrentie voor de horeca en de omliggende straten. Met uitzondering van speciale evenementen zoals Pompoenenconcert en Kerstmarkt worden er geen alcoholische dranken geschonken. Omdat er geen toegang gevraagd wordt is de Tuin voor iedereen toegankelijk en daardoor laagdrempelig. Wel kunnen voor speciale activiteiten materiaalkosten en dergelijke in rekening gebracht worden. De ontmoeting vormt de kern, de filosofie van het tuinproject. De tuin, de ontmoetingsruimte, het terras, de vele spontane en vooraf geplande activiteiten voor groot en klein, de tuinbezoekers. Het zijn in kort bestek de ingrediënten voor een project dat een niet te onderschatten bijdrage levert aan de bevordering van de kwaliteit van de Castricumse samenleving. De Castricummers zijn betrokken bij hun Tuin. De Tuin kweekt een stukje saamhorigheid in de Castricumse samenleving. Ondanks of misschien wel juist door deze verheugende groei loopt de Stichting tegen een aantal grenzen aan. Inhoudelijk zou er nog veel meer geboden kunnen worden, maar daarvoor ontbreken helaas de randvoorwaarden van menselijke en/of materiële aard. Waar gaat het om? Als wij de aspecten Natuur, Cultuur, Ontmoeting en Educatie nader uitwerken ontstaat er een duidelijk beeld, gericht op de toekomst en wat daarvoor nodig is.
Mogelijkheden in de natuur Huidige situatie Een lid van het Stichtingsbestuur fungeert samen met de groenbegeleider als coach voor het groenwerk. De oorspronkelijke opzet van de Tuin is door de jaren heen eender gebleven. Er is een deel “natuur”, de vijver met begroeiing, omringd door fraaie bomen en de oude fruitbomen van de kapitein. Daarnaast is er een deel terreinontwikkeling waarin verschillende milieus met de daarbij horende plantengroei aanschouwelijk gemaakt zijn zoals bloemrijk grasland, moerasgrond, schraal grasland en een kruidentuin die altijd veel bekijks trekt. De rest van het terrein is cultuurtuin, waar het hele jaar door aantrekkelijke bloemen en planten te zien zijn. Vanaf de eerste sneeuwklokjes in het stinzenbosje tot de laatste chrysanten in de borders is er fleur en kleur. Binnen een gezamenlijk vastgesteld raamwerk van werkzaamheden heeft iedere vrijwilliger een eigen taak naar keuze, vooral samen met anderen of meer alleen. Ieders mogelijkheden komen zo optimaal tot hun recht.
Beleidsnotitie 2010 – 2012
3
Naast de vele individuele bezoekers worden ieder jaar alle groepen 6 en 7 van de basisscholen in de gemeente uitgenodigd om een halve dag in de Tuin te komen. Met begeleiding van de eigen leerkracht en enkele Tuinvrijwilligers gaan zij op avontuur met opdrachtjes en instructie. Voor veel kinderen is dit de eerste kennismaking met ecologisch tuinieren en vaak komen zij later met hun ouders terug om te laten zien wat ze gedaan hebben. Nieuwe kansen Ecologisch verantwoord tuinieren vraagt heel veel handwerk. Dat houdt in dat er veel meer vrijwilligers nodig zouden zijn om de mogelijkheden van de Tuin optimaal te ontwikkelen. Onkruid bestrijden, onderhoud van de vijver en de begroeiing van de oevers, maaien van de grasranden, composteren van afval, onderhoud van de paden en de waterval, snoeien van buxushaagjes en verzorgen van de kruidentuin, verspenen van zaailingen en stekken van planten in de kas: een scala van activiteiten die om veel meer handen vragen. Naast het eens per jaar georganiseerde avontuur voor alle leerlingen van groep 6 en 7 van de Castricumse basisscholen zou ook voor andere leeftijdsgroepen een programma opgesteld kunnen worden. Dit zou een eenmalig bezoek of een korte serie bezoekjes in het kader van de buitenschoolse opvang kunnen zijn of maatschappelijke stages voor de leerlingen van middelbare scholen. Voor de programmaontwikkeling is overleg met de leerkrachten en professionele inzet vereist. Meer bezoekers betekent meer vrijwillige inzet van geïnteresseerde en geïnstrueerde mensen die goed met kinderen kunnen omgaan. Om dat te organiseren denken wij bij voorbeeld aan contacten met oudercommissies van scholen. De beheerder en de groenbegeleider geven - als bezoekers er om vragen - incidenteel uitleg over wat groeit en bloeit. Het blijkt steeds weer dat dit op prijs gesteld wordt. Structurele uitbreiding is alleen mogelijk met meer professionele capaciteit. Hierbij kan gedacht worden aan mensen met een opleiding tot natuurgids.
Mogelijkheden op cultureel gebied Huidige situatie Eind augustus is het moment voor het Pompoenenconcert. Castricum is weer terug van vakantie, het is vaak mooi weer, de avonden worden weer donker en dan is de verlichte tuin zo mooi! Aantrekkelijke muziek, uitbundige versiering met oranje pompoenen, steeds weer een hoogtepunt. In de loop van het jaar wordt er een paar keer een zondagmiddagconcert georganiseerd, soms met levende muziek, soms met de historische grammofoonplaten van wijlen Kapitein Rommel. Iedere twee maanden wordt er in de ontmoetingsruimte een expositie gehouden van schilderwerk of foto’s van amateurs uit de regio. Reacties van bezoekers zijn positief, er is een wachtlijst van exposanten. Nieuwe kansen De centrale ligging van de Tuin en de intimiteit van de ontmoetingsruimte nodigen uit tot culturele manifestaties op bescheiden schaal: verhalen vertellen, gedichten voordragen, kamermuziek. In Castricum zijn vele organisaties actief die inhoudelijk voor een gevarieerd
Beleidsnotitie 2010 – 2012
4
aanbod kunnen zorgen. Voor dit soort activiteiten zijn echter de weekenden meer geschikt dan de werkdagen. Weekendopenstelling vraagt uitbreiding van de nu aanwezige personeelscapaciteit om de verantwoordelijkheid voor het toelaten van publiek te kunnen dragen.
Mogelijkheden voor Ontmoeting Huidige situatie Naast de vele individuele bezoekers op alle dagen van de week – zeker bij mooi weer! – komen er tal van mensen in groepsverband. Al vele jaren is een vaste groep vrijwilligers wekelijks bezig met het materiaal uit de Tuin. In ieder seizoen zorgen zij voor aantrekkelijke bloemstukjes op de tafels en terrassen, zij sorteren zaden, drogen kruiden en waarderen elkaars gezelschap. Een groep amateur-schilders komt geregeld werken in de natuur, koren oefenen hun repertoire, een trimgroep komt een kopje koffie halen na het zwoegen in het duin, de dames van het Vrouwencontact verzamelen zich op het terras. De Tuin is ook een geliefde pauzeplek voor fietsexcursies uit de omtrek, kortom allerlei groepen weten de Tuin te vinden. Georganiseerde hoogtepunten zijn: de Kerstmarkt, waarbij vele ideële en culturele organisaties zich presenteren en het Groei en Bloei weekend als ‘s zomers de natuur uitbundig bloeit. Evenementen als voorheen “Make a difference day”, nu “NL Doet” geheten en de Natuurwerkdag trekken groepen mensen die met onderhoudswerk als snoeien, vijver schoonmaken en paden herstellen zorgen voor een opknapbeurt van de tuin terwijl de deelnemers een gezellige dag beleven. In de schoolvakanties biedt de Tuin knutselmiddagen voor kinderen. Er is een structurele en groeiende samenwerking met de Stichting Welzijn Castricum. Wekelijks organiseert deze vaste partner cursussen en ontmoetingen op de dinsdagmorgen voor het Ouderenwerk. Incidenteel zijn er andere bijeenkomsten. Buiten de openingstijden van de Tuin kunnen particulieren of non-profit organisaties de ontmoetingsruimte en de Tuin huren voor hun bijeenkomsten. De fraaie omgeving en de intieme ruimte zijn een aantrekkelijke omgeving voor een besloten reünie, een verjaardag of een jubileum. Huurders tekenen een contract en zijn volledig verantwoordelijk voor de gang van zaken. De opbrengst van deze verhuur is de belangrijkste eigen bron van inkomsten voor de Tuin. Samen met de bijdragen van ongeveer 150 donateurs, kan een groot deel van de vaste- en variabele kosten worden betaald. Nieuwe kansen Meer ontmoetingen? Dit is een dilemma – velen betreuren het dat de Tuin in het weekend gesloten is voor het algemene publiek, openstelling zou in een behoefte voorzien. Maar zoals hierboven al is aangegeven, mist de Tuin op dit moment de menskracht om de verantwoordelijkheid voor weekendopenstelling te dragen. Bovendien zijn de inkomsten uit verhuur op avonden en in het weekend nodig om het exploitatietekort te bestrijden.
Beleidsnotitie 2010 – 2012
5
Mogelijkheden voor educatie Huidige situatie Naast de al genoemde programma’s voor schoolkinderen wordt er voor geïnteresseerden en donateurs iedere paar maanden een “Tuinbericht” uitgegeven, met wetenswaardigheden over wat er in de Tuin te zien is. In 2008 is geparticipeerd in het Educatief Beraad om meer bekendheid te geven aan de Tuin. Wij zijn in gesprek met de bibliotheek om onze bescheiden verzameling boeken en tijdschriften op niveau te brengen. Daarnaast is een publiciteitsgroepje actief. Regelmatig worden met persberichten in de huisaan-huiskranten de bijzondere activiteiten aangekondigd. Ook hebben we een website op het internet: www.tuinvankapiteinrommel.nl, waar alle ins en outs over de Tuin te vinden zijn. Nieuwe kansen Veel instellingen in Castricum richten zich op natuur- en milieueducatie, zoals Landschap Noord-Holland/PWN, de Volksuniversiteit en de Pluscursussen. Het ligt voor de hand om in samenwerking met deze instellingen te onderzoeken wat de bijdrage van de Tuin zou kunnen zijn. Cursussen, lezingen of andere activiteiten?
Financiële aspecten De begroting voor 2009 laat zien dat de Tuin werkt met een jaarbudget van circa € 57.500. Deze begroting kent een tweedeling: personele lasten en activiteiten, waaronder gebruik en onderhoud van het gebouw en de tuin. De personeelskosten bestaan uit het salaris van de activiteitencoördinator (€ 25.000), en de tuinmeester. Deze laatste werkt via een werkverruimende maatregel die door de gemeente gefinancierd wordt. Ondanks het feit dat de gemeente in 2007 toestemming gaf om de aanstelling van de activiteitencoördinator op te hogen naar 20 uur is het gemeentelijke subsidiebedrag gelijk gebleven op ongeveer € 20.000. Het tekort moet uit eigen inkomsten gefinancierd worden. De Tuin kan eigen inkomsten genereren uit drie bronnen: verkoop van consumpties en tuinproducten (€ 2.500), jaarlijkse dan wel incidentele donaties en giften (€ 3.500) en verhuur van de ontmoetingsruimte buiten de openingsuren (€ 9.000). Met deze inkomsten dienen alle vaste- en variabele kosten te worden betaald.
Kunnen de kansen benut worden? Het Stichtingsbestuur van de Tuin van Kapitein Rommel is bereid om nieuwe kansen te benutten. Maar……….. Gedurende jaren waren er twee belemmeringen. De eerste was de te beperkte capaciteit van de ontmoetingsruimte, de tweede is en blijft de te beperkte capaciteit van de personele formatie.
Beleidsnotitie 2010 – 2012
6
Op 21 januari 2010 is na jaren van voorbereiding een bescheiden uitbreiding van de ontmoetingsruimte gerealiseerd. Er is nu, naast het invalidentoilet, een apart dames- en een apart herentoilet en een grotere entree met bergruimte. Het propvolle en veel te kleine kantoor is vervangen door een passende ruimte. De kosten van het geheel bedroegen ca. € 60.000. De bescheiden reserve van de Stichting is via fondsenwerving aangevuld en met de inzet van vele grote en kleine sponsoren is het gelukt de middelen bij elkaar te krijgen. In het bijzonder het Oranje Fonds heeft royaal bijgedragen en gaandeweg bleek hun waardering zo groot te zijn dat de Tuin als een van de topprojecten werd gepresenteerd op hun jaarlijkse vergadering in het bijzijn van prins Willem Alexander. Moeilijker is de personele capaciteit. Op dit moment wordt deze gedeeltelijk als subsidie gefinancierd door de gemeente, gedeeltelijk door middel van financiering via een werkverruimende maatregel. Om dagelijks gedurende de openstelling van de Tuin activiteiten te bieden zou minimaal 40 uur activiteitencoördinatie nodig zijn in plaats van de huidige 20 uur. Dit betekent structurele meerkosten. Doordat de Tuin nadrukkelijk voor iedereen zonder drempel openstaat en de Stichting een non-profit karakter heeft zijn de mogelijkheden beperkt om toegang te heffen of producten te verkopen om hiermee inkomsten te genereren.
Als eerste gesprekspartner komt de gemeente in aanmerking. De gemeente wil met beleidsgestuurde contractfinanciering inhoud geven aan haar intenties. In het kader van de WMO of de bevordering van reïntegratie of sociale activering voor mensen met een arbeidshandicap kan de Tuin vele mogelijkheden bieden aan personen met een beperking van wat voor aard dan ook. Vrijwilligerswerk in het groen kan aantrekkelijk zijn voor nieuwe Nederlanders. Voor dit soort diensten is financiering mogelijk. Wat betreft de methodiek ligt aansluiting bij de werkwijze van de Stichting Welzijn Castricum voor de hand. In samenspraak met de SWC wordt al enige jaren gepoogd dit bij de gemeente te realiseren maar dit proces heeft nog niet tot resultaat geleid. Daarnaast zoeken wij het gesprek met andere organisaties en personen die willen werken aan sociale verbondenheid en ontmoeting door middel van samen bezig zijn met natuur, milieu en cultuur. Sociaal beleid en werken in een groene omgeving kunnen elkaar wederzijds versterken. De verdichting van de bebouwde omgeving door talrijke nieuwbouwprojecten maakt het extra belangrijk zoveel mogelijk mensen te laten profiteren van de groenparels in de kroon van Castricum, zoals de Tuin van Kapitein Rommel. Voorbeelden van elders kunnen ons inspireren om nieuwe wegen in te slaan.
Graag gaan wij in gesprek met iedereen die de Tuin een warm hart toedraagt!
Beleidsnotitie 2010 – 2012
7
