de supermarkt centraal in de maatschappij

de supermarkt centraal in de maatschappij

centraal bureau levensmiddelenhandel juni 2013 Het CBL is de belangenbehartiger en spreekbuis van de supermarkten en foodservicebedrijven in ons land. Aangesloten leden: Albert Heijn Aldi Boni-Markten Boon Sliedrecht C1000 Coop Supermarkten Deen Supermarkten Deli XL Detailresult EM-TÉ Supermarkten Hoogvliet Jan Linders Jumbo Supermarkten De Kweker Kruidenier Foodservices Lekkerland

INhoud

de levensmiddelenhandel Assortiment distributie en winkels medewerkers

Lidl Nederland Metro Nederland Nettorama PLUS Retail

Nog meer inhoud! H CAN WIT

Poiesz Supermarkten

S Pagina’s met dit Layar-logo bevatten een interactieve laag

Servex

met extra inhoud die u met een smartphone of tablet

Sligro

kunt ontdekken. De Layar App is gratis te downloaden

Spar

via de App StoreE (Apple) en Google Play (Android). ## SEE PAG ctions for instru

Vakcentrum Groothandel in Levensmiddelen Van Tol Vomar Voordeelmarkt

Download de gratis Layar App

Scan een pagina met het Layar logo

Ontdek de interactieve inhoud

De levensmiddelenhandel Supermarkten en foodservicebedrijven vervullen een belangrijke rol in de voedselketen. Vier miljoen consumenten doen elke dag hun boodschappen. Deze klanten verwachten daarbij volop keuze uit smakelijke, veilige, gezonde en verantwoord geproduceerde producten. Om die keuze te kunnen bieden hebben supermarkten en foodservicebedrijven een sterke positie in de levensmiddelenketen.

Hoewel de koopkracht in Nederland nog

Supermarkten en foodservicebedrijven zijn

in het keukenkastje van de consument. Met

steeds onder druk staat en de gevolgen van

een belangrijke werkgever voor Nederland. De

de impact en invloed staat de branche in het

de economische crisis nog steeds voelbaar

branche biedt aan ruim 300.000 mensen een

centrum van de belangstelling van politici,

zijn voor de consument, steeg de supermarkt-

baan. Voor veel jonge mensen is het werken

beleidsmakers en maatschappelijke organi-

omzet in 2012 van € 33 miljard in 2011 naar

in de supermarkt de eerste kennismaking met

saties. Ook organisaties van toeleveranciers

€ 33,7 miljard. Een toename van 2,1%. De

de arbeidsmarkt. En als ze willen kunnen ze

weten de levensmiddelenhandel te vinden.

consument maakt duidelijk andere keuzes in

bij de supermarkt opleidingen volgen en een

de supermarkt. Bijna twee derde let sterker op

carrière opbouwen. Ook heeft bijna elke su-

prijzen en 57% let scherper op aanbiedingen

permarkt één of meer ‘Wajongers’ in dienst. De

bij het doen van de boodschappen. 45% kiest

supermarktsector biedt jongeren veel kansen

vaker voor het huismerk. Het marktaandeel

en levert een belangrijke bijdrage aan het ver-

van supermarkten binnen de totale consu-

lagen van de jeugdwerkloosheid. Bovendien

mentenuitgaven aan eten en drinken is in

biedt de supermarktbranche flexibele werktij-

2012 met 0,8 procentpunt toegenomen tot

den waardoor een baan ook goed te combi-

49,8%. Momenteel besteedt de Nederlandse

neren is met bijvoorbeeld zorgtaken, studie of

consument dus bijna de helft van elke ‘food-

gezin. Het CBL pleit dan ook voor verruiming

euro’ in de supermarkt.

van de mogelijkheden voor flexibele inzet van werknemers. Een loopbaan in onze branche

De levensmiddelenbranche werkt aan een

is alleen mogelijk met gedegen training en

duurzame en gezonde levensmiddelenketen.

opleidingen. Supermarkten en foodservicebe-

Bij steeds meer producten speelt de aandacht

drijven investeren dan ook fors in ontwikkeling

voor duurzaamheid en gezondheid een

en scholing van medewerkers. Vele duizenden

belangrijke rol. Door de vele initiatieven in de

medewerkers volgen in het MBO en HBO een

levensmiddelenketen wordt verduurzaming

opleiding om te groeien in het vak.

en gezondheid voortvarender dan ooit door

02 |

De levensmiddelenhandel

de markt opgepakt. Naast de verduurzaming

Kortom, de levensmiddelenhandel is een ge-

van het assortiment, verduurzamen super-

waardeerde hoofdrolspeler in de samenleving.

markten en foodservicebedrijven ook hun

De Klant is Koning en stuurt onze foodbranche.

bedrijfsvoering met energiezuinige toepas-

En omgekeerd heeft onze foodbranche grote

singen zoals ledverlichting, stil en schoon

impact op de samenleving, via mondiale pro-

transport et cetera.

ductie van grondstoffen voor het huismerk tot

CBL-voorzitter Bert Roetert schetst de ontwikkelingen in de branche.

De levensmiddelenhandel

| 03

SCAN WITH

SEE PAGE ## for instructions

WIJZIGINGEN

Leeftijd voor verkoop alcohol naar 18 jaar

Drank- en Horecawet (DHW)

Stevige lobby in Den Haag en Brussel

Ook het afgelopen jaar heeft de DHW vaak in de schijnwerpers gestaan. Per 1 januari 2013 is de nieuwe DHW ingegaan. Belangrijke wijzigingen zijn dat de gemeenten de naleving van de wet gaan handhaven. Vooruitlopend op de

In aanvulling op de nieuwe Drank- en

handhaving door gemeenten heeft het CBL aan alle gemeenten haar Code

Horecawet heeft de Tweede Kamer

verantwoorde alcoholverkoop in de supermarkt toegestuurd om uniformiteit

ingestemd met een wetsvoorstel om de

te brengen in het handhavingsbeleid richting supermarkten. De Code bevat Om politici en andere beleidsmakers en stakeholders inzicht te geven

zowel de regelgeving als de wijze waarop de CBL-leden

in de gevolgen van wet- en regelgeving in de praktijk, organiseert

aan deze regelgeving voldoen. Een andere grote

het CBL regelmatig bezoeken aan supermarkten, distributiecentra en

verandering in de huidige DHW is dat jongeren onder

foodservice bedrijven. Tijdens deze werkbezoeken wordt een beeld geschetst van de ontwikkelingen in de supermarktbranche en krijgen de bezoekers direct vanuit de praktijk voorbeelden aangereikt. Centrale boodschap is dat supermarkten midden in de samenleving staan en niet alleen een belangrijke rol spelen in de economie, maar ook in de maatschappij. De levensmiddelenhandel is een branche om trots op te zijn. Bovendien een branche van groot belang: De eerste levensbehoefte -eten en drinken- voor alle Nederlanders binnen handbereik.

Werkbezoek aan Sligro door de top van de NVWA

hogen naar 18 jaar. De invoeringsdatum van deze wijziging wordt 1 januari 2014,

worden. Het CBL dringt sinds jaar en dag aan op deze maatregel, omdat hij een preventieve werking heeft

zijn de belangen van de branche ook bij VNO-NCW en MKB-Neder-

en jongeren op hun verantwoordelijkheid worden

land gewaarborgd. De belangen van CBL-leden op onderwerpen

aangesproken. Supermarkten hebben daarom groots

die detailhandelsbreed of voor de gehele BV Nederland van belang

uitgepakt om de nieuwe maatregel bekend te

zijn, worden via deze vertegenwoordigingen optimaal behartigd.

maken. Samen met het ministerie van VWS ontwik-

In Brussel is het CBL aangesloten bij Eurocommerce, het Europese

kelde het CBL een flyer waarvan er 5 miljoen via de

retailplatform. Ook wordt de agenda van het Consumer Goods

supermarkten zijn verspreid.

Forum, dat wereldwijd opereert, in Nederland ingevuld door het CBL

tegelijk met de verwachte invoering van

Alcohol bij je?

de 16 die alcohol bij zich hebben beboet kunnen

Met de aansluiting van het CBL bij Detailhandel Nederland per 2013

leeftijd voor het kopen van alcohol te ver-

de leeftijdsverhoging voor tabak. Het CBL heeft voor één invoeringsdatum gepleit, omdat dit de communicatie over de wijzigingen aanzienlijk effectiever maakt. Samen met het ministerie van VWS wordt in 2013 een brede campagne opgezet

Komt je duur te

staan.

om jongeren, maar ook hun ouders, te informeren over de leeftijdsverhoging.

Vanaf 1 januari 2013 is het strafbaar om in het openbaar bij je te hebben, alcohol als je jonger bent dan 16 jaar. In de gaat deze leeftijdsg toekomst rens waarschijnlij k naar 18 jaar.

Kijk op rijksoverhe id.nl of volg #alco holenjongeren voor het laatste nieuw s.

samen met de industrie. Het CBL heeft in Den Haag nauwe banden

009_WT Flyer

met de politiek en ministeries. De Nederlandse overheid doet steeds

Alcohol in bezit_A5

.indd 1 27-11-12 15:54

meer pogingen om haar verantwoordelijkheden bij supermarkten en foodservicebedrijven te leggen. Onze branche verzet zich ertegen de politieagent van de keten te worden. Handhaving van wetgeving moet een taak voor overheidsinstanties als de Nederlandse Voedsel-

Handelspraktijken in de belangstelling

en Warenautoriteit en de Arbeidsinspectie blijven. De levensmid-

Onder leiding van Bert Roetert spreekt de supermarktbranche in Brussel met Europarlementariërs, de Europese Commissie en staatssecretaris Dijksma van Economische Zaken.

delenhandel wil geen champignontelers controleren op illegale

Hoe bedrijven in de levensmiddelenke-

worden geacht op respectvolle wijze

de textielketen. Het CBL is van mening

arbeidsconstructies en verwacht dat als de overheid de legbatterij

ten met elkaar omgaan is een belangrijk

met elkaar zaken te doen. Supermarkten

dat de gedragscode en de bijbehorende

verbiedt, de overheid er ook voor zorgt dat er geen legbatterijeieren

onderwerp voor beleidsmakers, politici

willen transparant zijn over de manier

implementatie ervan in de vorm van vrij-

meer op de markt komen.

en lobbyisten in zowel Brussel als Den

waarop zij met handelsrelaties omgaan.

willige geschilbeslechting, moet gelden

Haag. Het algemene gevoel is dat

Daarom hebben de koepelorganisaties

voor alle onderdelen van de Nederlandse

kleinere partijen in de levensmiddelen-

in Brussel de ‘Beginselen van Goede

economie waar goederen en diensten

keten bescherming nodig hebben. In de

Handelspraktijken’ als gedragscode

tussen bedrijven verhandeld worden.

praktijk echter is elk onderhandelingspro-

vastgesteld. Dit met instemming van de

ces verschillend. Grote partijen hebben

Europese Commissie.

niet automatisch de overhand in de

Van de miljoenen zakelijke transacties,

onderhandeling over de vele condities

leiden slechts enkelen tot een conflict

en voorwaarden. Kleine partijen, zoals

dat niet meer bilateraal kan worden

bijvoorbeeld een agrarisch producent

opgelost. De gang naar de rechter is dan

van een steekproduct, kunnen een

mogelijk. Op verzoek van het ministerie

sterkere onderhandelingspositie hebben

van Economische Zaken en de Tweede

dan een grote merkartikelleverancier. En

Kamer zijn twee pilotprojecten gestart.

een kleinere regionale supermarktketen

Het CBL werkt in de pilot voor de

is bijvoorbeeld geen partij voor een mul-

agro&foodketen samen met de branche-

tinationale A-merkproducent. Van beide

organisaties van boeren (LTO Nederland)

kanten wordt er vaak op het scherpst van

en fabrikanten (FNLI) aan een laagdrem-

de snede met elkaar onderhandeld. Maar

pelige vorm van geschilbeslechting

hoe de verhoudingen ook liggen en hoe

tussen bedrijven door een neutrale

de wederzijdse relaties ook zijn, partijen

instantie. Het tweede pilotproject betreft

CBL wenst eerlijk speelveld zondagopening Steeds meer consumenten willen graag op zondag boodschappen doen. Inzet van het CBL is een wet die voor duidelijkheid zorgt voor de consument en waarmee korte metten wordt gemaakt aan de willekeur met betrekking tot de zondagsopening. Hoewel onder de Winkeltijdenwet die 1 januari 2012 definitief inwerking trad de oneerlijke situatie voor supermarkten blijft voortbestaan, is het einde hiervan nu toch in zicht. Den Haag stelt voor om het besluit over zondagsopening van winkels bij de gemeenten neer te leggen. Dit is in lijn met de wens van

VVD-kamerleden brengen CBL-werkbezoek aan Jumbo Supermarkten.

het CBL: dit soort besluiten hoort in de gemeente thuis, niet in Den Haag.

04 |

De levensmiddelenhandel

Beginselen van Goede Handelspraktijken • • • • • • • • • •

Consumentenbelangen voorop Contractvrijheid Eerlijk handelen Zoveel mogelijk schriftelijke overeenkomsten Voorspelbaar Afspraak is afspraak Juiste informatie Geheimhouding Eigen verantwoordelijkheid voor risico’s Gerechtvaardigd verzoek

De levensmiddelenhandel

| 05

SCAN WITH

SCAN WITH

SEE PAGE ##

SEE PAGE ##

for instructions

for instructions

Nieuw verpakkingenakkoord groenste van Europa

Zelfzorgmiddelen in het schap Het nog steeds stijgende aandeel van de supermarkt in de verkoop van zelfzorgmiddelen laat zien dat de consument de beschikbaarheid van zelfzorgmiddelen in de supermarkt waardeert. De omzet van zelfzorgmiddelen is in 2012 met 2,2% gestegen ten opzicht van 2011. De omzet bedraagt hiermee € 69,2 miljoen. Aan een aantal zelfzorgmiddelen zijn wettelijke eisen verbonden. Het betreft de zogenaamde UAD-middelen, hiervoor moeten winkels een drogist in dienst hebben en

Afgedankte elektrische en elektronische apparaten

moet er altijd een gediplomeerd drogist of assistent-drogist aanwezig zijn om eventu-

Verduurzaming verpakkingsketens

Vermindering van de milieudruk door pre-

De statiegeldverplichting op grote PET-

Belangrijk onderdeel van de Raamovereen-

ventie en recycling, dat is het doel van het

flessen wordt begin 2015 afgeschaft. Wel

komst Verpakkingen is het verduurzamen van

beleid op het gebied van verpakkingen.

is op verzoek van de Tweede Kamer be-

verpakkingsketens. Uitgangspunten zijn: het

De Raamovereenkomst Verpakkingen,

sloten in 2014 een ijkmoment in te bou-

terugbrengen van de milieudruk in de hele

waarover wij als verpakkend bedrijfsleven,

wen om na te gaan of het bedrijfsleven

keten van verpakte producten, het beperken

het ministerie van I&M en de VNG maan-

afgesproken doelen heeft gerealiseerd.

van het grondstofgebruik en het economisch

denlang hebben onderhandeld, geeft

De invoering van de gescheiden inzame-

sluiten van ketens (afval is grondstof ). Dit

invulling aan de inspanningen die ieder

ling van kunststof heeft in 2012 een forse

doet het begin 2013 opgerichte Kennis-

vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid

vlucht genomen. In vrijwel alle gemeen-

instituut Duurzaam Verpakken, door het

ele vragen van consumenten te beantwoorden. Het CBL heeft met het CBD, Nepro-

Bij wet zijn winkeliers die spaarlampen en

pleegt. In december 2012 is het akkoord,

ten geschiedt de inzameling via bak, zak

opstellen van een verduurzamingsagenda

farm, de Consumentenbond en het ministerie van VWS overeenstemming bereikt over

(kleine) elektrische apparaten verkopen

het groenste van Europa, door de VNG

of nascheiding. In de Raamovereenkomst

waarin per relevante keten wordt gekeken

de eindtermen voor het examen drogist en assistent-drogist. Deze eindtermen worden

verplicht oude apparaten of lampen in te

getekend. Eerder al zetten staatssecretaris

Verpakkingen is toegezegd dat het ver-

naar de hoogst haalbare doelen die door

als richtlijn gebruikt bij het toekennen van erkenningen aan exameninstanties die de

nemen als de klant een nieuw exemplaar

Atsma namens de overheid en het ver-

pakkend bedrijfsleven in

wetenschappers worden vastgesteld. Het

opleiding (assistent)drogist willen gaan examineren. Momenteel zijn er twee instituten

koopt. Het CBL heeft zich altijd verzet

pakkend bedrijfsleven hun handtekening

2013 in overleg met

Kennisinstituut wil hiermee een bijdrage

die deze erkenning van de Minister hebben gekregen, maar dit zouden er in de

tegen de wens van Brussel om iedere

onder een robuust en langdurig (2013-

gemeenten een

leveren aan de circulaire economie waarbij

toekomst meer kun-

winkelier die elektronica verkoopt verplicht

2022) akkoord waarin ook afspraken zijn

inzamelbak (plas-

afval weer grondstof wordt. Het Kennisinsti-

nen worden. Sinds de

alle apparaten in te laten nemen die een

gemaakt over het afscheid nemen van

tic heroes) bij

tuut is onafhankelijk doordat besluitvorming

Minister een tweede

consument aanbiedt. De supermarkt is

statiegeld. In de nieuwe raamovereen-

alle supermark-

plaatsvindt in het bestuur dat bestaat uit de

exameninstituut heeft

immers geen milieustraat. In de nieuwe

komst is gekozen voor doelen en worden

ten in Neder-

drie partijen die de raamovereenkomst heb-

aangewezen is het

richtlijn Afgedankte elektrische en elektro-

de middelen vrijgelaten om daarmee

land plaatst.

ben gesloten: het ministerie van I&M, de VNG

aantal supermarkt-

nische apparaten is deze verplichting na

ruimte te geven voor vernieuwing van

en het verpakkend bedrijfsleven waar CBL

medewerkers met een

intensieve lobby van het CBL en Detail-

systemen.

onderdeel van uitmaakt.

diploma (assistent)

handel Nederland alleen opgelegd aan

drogist fors gestegen.

winkeliers die op minimaal 400 m² van hun vloeroppervlakte apparatuur verkopen.

SUPERMARKTEN TEGEN ZWERFAFVAL Verkiezing Supermarkt van het Jaar Het CBL is mede-organisator van de tweejaarlijkse Verkiezing Supermarkt

De supermarktbranche zet zich sinds jaar en dag in voor de bestrijding van zwerfafval rondom de winkels en het CBL is vanaf de oprichting nauw betrokken bij Stichting Nederland Schoon. Nederland wordt steeds schoner en krijgt als rapportcijfer een 7,5. Doordat alle supermarkten zijn voorzien van de bekende blauw-groene NLSchoon afvalbak, krijgen supermarktbezoekers dagelijks de boodschap mee dat afval in de afvalbak hoort en niet op straat. Door de vijf punten van schoon in acht te nemen, kan de consument prettig winkelen.

1

Maak elke dag even een opruimrondje rond de winkel en vergeet daarbij de achterdeur niet.

2

Let goed op de opstelplaats van de winkelwagentjes; er waait nogal eens wat papier weg.

3

Check de parkeerplaats op rommel. Klanten laten nog weleens een omdoos of andere verpakking achter.

4

Bij de papier- en glasbakken kan gemakkelijk rommel ontstaan. Neem ze mee in je veegrondje.

5

Plaats de NLSchoon afvalbak zichtbaar bij de ingang. Dan weet de klant dat een schone stoep heel gewoon is. Vergeet hem niet op tijd te legen.

van het Jaar. De verkiezing is bedoeld als kwaliteitsstimulans voor de gehele Nederlandse levensmiddelenhandel. De opzet van de verkiezing is op een nieuwe leest geschoeid. Een Raad van Advies, bestaande uit directieleden van supermarktketens, staat de organisatie bij. De verkiezing leeft enorm op de winkelvloer en heeft naast een intern ook een extern visitekaartje. In 2013 start de eerste editie van de nieuwe opzet. Verwachting is dat 200 supermarkten willen meedingen naar de titel ‘Supermarkt van het Jaar’.

06 |

De levensmiddelenhandel

De levensmiddelenhandel

| 07

ASSORTIMENT Koesteren voedselvertrouwen Het vertrouwen dat consumenten hebben in voedsel is geen vanzelfsprekendheid. Het is een ijzeren wet dat de inhoud van de verpakking overeen moet komen met hetgeen op het etiket vermeld is. Als dat niet gebeurt dan wordt de Warenwet overtreden. Erger is dat de consument niet goed geïnformeerd wordt waardoor hij of zij niet in staat is een goede keuze te maken. De fraude met paardenvlees heeft tientallen verkopers, honderden producenten en miljoenen consumenten getroffen. De (vlees)producten waren weliswaar veilig om te consumeren maar fraude met voedsel is een ernstig vergrijp waarvoor de fraudeur hard moet worden aangepakt. Voor fraude is geen enkel excuus te bedenken en geen boete te hoog. Daarom is het CBL blij met de instelling van de Task Force Voedselvertrouwen door minister Schippers van Volksgezondheid en staatssecretaris Dijksma van Economische Zaken. Het CBL participeert actief in deze Task Force en werkt aan een plan van aanpak om in de toekomst dit soort kwesties zoveel mogelijk te voorkomen. Ketenverkorting, strengere sancties, verbetering van kwaliteitssystemen en betere en snellere informatie-uitwisseling tussen overheid en bedrijfsleven moeten hieraan bijdragen.

Het nieuwe etiket: Meer ‘nice to know’ verplicht gesteld

Voedselveiligheid en tracering van grondstoffen en producten blijft topprioriteit

Het CBL is voorstander van heldere en eenduidige informatie op het etiket om de consument te ondersteunen in de keuzes die hij maakt. Na meer dan drie jaar overleg is de nieuwe etiketteringsverordening aangenomen die per december 2014 van

Experts stellen dat voedsel nog nooit zo veilig is geweest en toch hebben we

toepassing wordt. Belangrijke wijzigingen

de laatste jaren te maken met gehad met een aantal grote incidenten, zoals

zijn de verplichte lettergrootte en de

antibioticaresistentie en E-coli besmetting. In 2012 werd salmonella geconsta-

manier van vermelden van allergenen.

teerd bij gerookte zalm en werd aflatoxine aangetroffen in veevoer en melk.

Herkomstetikettering is nu al verplicht

Onlangs werd in een partij rundvlees paardenvlees aangetroffen. Dit laatste

voor groente en fruit, honing, olijfolie

was weliswaar geen risico voor de volksgezondheid, maar de leverancier kon

en rundvlees en wordt uitgebreid naar

de herkomst van de grondstoffen niet adequaat aantonen en er zat niet in de

varkensvlees, lamsvlees en pluimveevlees.

verpakking wat er op het etiket stond.

Ook voor verkoop via internet zijn er belangrijke wijzigingen. Zo moet er meer

08 |

Assortiment

Al deze incidenten benadrukken dat voedselveiligheid en een goede trace-

informatie beschikbaar zijn voorafgaand

ring en etikettering topprioriteit blijft en een gezamenlijke aanpak vraagt. Het

aan de verkoop. Het CBL heeft samen

CBL heeft nauw contact met de NVWA om bij incidenten zo snel mogelijk

met de leden een handleiding opgesteld

actie te ondernemen. Samen met de leden brengt het CBL potentiële risico’s

waarin voor de etiketteringseisen op een

in kaart voor het ontwikkelen en aanscherpen van het protocol voor crisisma-

praktische manier wordt aangegeven hoe

nagement.

deze kunnen worden toegepast.

Assortiment

| 09

CBL-Hygiënecode Het CBL heeft samen met de leden gewerkt aan een verduidelijking van een aantal onderwerpen in de CBL-Hygiënecode. Voor de ongekoelde verkoop van bakkerijproducten zijn alle processen in kaart gebracht. Er is een risico-indeling gemaakt en per productgroep aangegeven wat de houdbaarheidstermijn is en welke voorwaarden er gelden. De uitwerking is goedgekeurd door de NVWA. Daarnaast is het CBL in gesprek met de NVWA over de onderbouwingen van de houdbaarheidstermijnen van halffabricaten (bijvoorbeeld vleeswaren die op locatie worden gesneden). Doel is om tot een

Strenge eisen NVWA leiden tot onnodige regeldruk en hoge kosten De overheid streeft naar vermindering van de regeldruk en heeft daarvoor het programma Vermindering Regeldruk in het leven geroepen. Actal, het adviescollege Toetsing Regeldruk voor de overheid, heeft de strenge eisen van de NVWA bij het opstellen van de CBL-Hygiënecode als casus ingebracht. Actal heeft de ervaringen van de supermarkten bevestigd. Door de extra strenge eisen die de Nederlandse overheid boven op de Europese wetgeving stelt, moet veilig voedsel onnodig worden weggegooid. Dit staat haaks op het branchestreven om voedselverspilling tegen te gaan. Het CBL onderschrijft daarom de oproep van Actal aan de minister van VWS om te bekijken of de strenge eisen versoepeld kunnen worden. Het CBL verwacht dat met aanpassing van de eisen de helft minder verspild kan worden. Dit levert een besparing op van € 25 miljoen per jaar,

Tijdens het bezoek aan Rondeel informeert Marc Jansen ZKH Koning Willem Alexander over de duurzaamheidsagenda van de Nederlandse supermarktbranche en foodservice.

SCAN WITH

SEE PAGE ##

SEE PAGE ##

for instructions

protocol voor winkelmedewerkers te komen met daarin de houdbaarheidstermijnen per productgroep.

SCAN WITH

uiteraard zonder dat dit ten koste gaat van de voedselveiligheid.

for instructions

Via een paginagrote advertentie in de dagbladen hebben CBL-leden de consument geïnformeerd over de Andere kip in de supermarkt.

Een ander stukje vlees De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht voor dierenwelzijn en het gebruik van antibiotica in de veehouderij. Om aan de wensen vanuit de maatschappij gehoor te geven heeft het CBL in 2012 bekend gemaakt dat uiterlijk in 2020 al het

Er komt een andere kip.

verse varkens- en pluimveevlees in de Nederlandse supermarkt op de onderdelen mens, dier en milieu verder verduurzaamd is. Dit betekent dat voor vlees de wet-

Nederlanders zijn dol op kip. Een groot deel van die kip wordt geproduceerd op een manier die niet meer past

gigantische, maar noodzakelijke, operatie die vele jaren in beslag zal nemen. De Nederlandse supermarkten

bij deze tijd. De boodschap is duidelijk: onze kip moet beter. Voor die verbetering moet de hele keten veranderen.

staan garant voor de afname van de kip. Zo’n verandering gaat niet van vandaag op morgen. Daarvoor zijn

Die verandering begint bij de pluimveehouder en bij de kip. De huidige kip wordt een duurzamere kip. Met

de aantallen en investeringen te groot. Maar een duidelijk antwoord geven we wel: in 2020, of zoveel eerder

oog voor mens, milieu en dier. Een kip die in de stal meer ruimte gaat krijgen. En die zich dus meer als een

als mogelijk is, ligt er een andere kip in de Nederlandse supermarkt. De Nederlandse pluimveehouders en

kip kan gedragen. Dat heeft grote gevolgen voor de manier van werken van pluimveehouders. Het wordt een

supermarkten slaan vandaag samen een nieuwe weg in. Er komt een betere kip, voor al onze klanten!

telijke basisnorm wordt verhoogd. Samenwerking tussen alle schakels in de keten is

namens supermarkten en foodservice:

hierbij onmisbaar. Het CBL heeft intensief overleg gevoerd over de duurzaamheidscriteria voor kip met ketenpartijen zoals Productschap Pluimvee en Eieren, Nepluvi en LTO. Hierdoor krijgt de kip een diervriendelijker leven, zonder het milieu en de gezondheid voor de mens uit het oog te verliezen. Een belangrijke verandering, die uniek is voor Europa, is de inzet van een nieuw, trager groeiend kippenras voor het basisassortiment kip. Een trager groeiend ras is robuuster en daardoor minder gevoelig voor ziekte. Ook krijgen de kippen meer ruimte en afleidingsmateriaal in de stal. Om de milieudruk zo laag mogelijk te houden zijn met Stichting Natuur & Milieu afspraken gemaakt. Ook voor varkensvlees is het CBL tot een akkoord gekomen om het gangbare varkensvlees te verduurzamen. In samenwerking met LTO, COV en het Verbond van Den Bosch zijn normen afgesproken vergelijkbaar met 1 ster Beter Leven van de

Alliantie Verduurzaming Voedsel:

De keten van grond tot mond

Dierenbescherming en op sommige punten zelfs verdergaand. Er is bijvoorbeeld niet alleen naar dierenwelzijn gekeken, maar ook op milieugebied worden er am-

Bij verduurzaming van voedsel is

bitieuze stappen genomen. De uitwerking hiervan gebeurt in samenwerking met

samenwerking in de gehele

Stichting Natuur & Milieu. Ook de Dierenbescherming was nauw betrokken bij de

voedselketen essentieel. De

ontwikkeling van de normen.

supermarkt kan het niet alleen.

Naast de nieuwe duurzamere ondergrens voor kip- en varkensvlees spannen

Daarom werkt het CBL met

supermarkten zich in om het marktaandeel van nog duurzamere soorten, zoals

boeren en tuinders, fabrikanten,

biologisch, Beter Leven kenmerk en Milieukeur, verder te vergroten.

catering en horeca onder de naam Alliantie Verduurzaming Voedsel verder om de voedselketen te verduurzamen. De vijf brancheorganisaties die de voedselketen

Transparantie: hoe duurzaam is uw eten? Waar komen grondstoffen of producten precies

gebied van duurzaamheid. Hiermee is een wet-

vandaan? Is het onder eerlijke arbeidsomstandig-

telijk verplicht duurzaamheidskeurmerk voor alle

heden geproduceerd? Het zijn vragen die steeds

producten voorkomen. Aan het CBL de komende

vaker worden gesteld door consumenten, media

jaren de uitdaging om de verschillende duurzaam-

of maatschappelijke organisaties. Ook vanuit

heidsinitiatieven voldoende transparant te maken,

de overheid wordt er meer druk gezet op het

zonder dat daar altijd een keurmerk voor nodig is.

inzichtelijk maken van de gehele productieketen.

Via de website www.passievoorfood.nl gebeurt dit

Via kwaliteitssystemen brengen supermarkten

al en ook een e-learningmodule zoals ‘Meer dan

hun handelsketens steeds gedetailleerder in kaart.

Lekker in de Super’ is een mooi initiatief om ook bij

Keurmerken spelen hierbij een belangrijke rol. Maar

supermarktmedewerkers duurzaamheid breder op

de groeiende lijst aan keurmerken maakt de keuze

het netvlies te krijgen. Pro-actieve communicatie

voor de consument niet gemakkelijker. Bovendien

richting ngo’s, politiek en andere belangrijke stake-

is verduurzaming veel meer dan alleen keurmerken.

holders blijft van belang om al de verschillende

Op de website www.duurzamereten.nl presenteren

activiteiten die er gebeuren op het gebied van

bedrijven in de voedselketen, van productie tot

duurzaamheid goed over te brengen.

aan supermarkt of restaurant, activiteiten op het

10 |

Assortiment

vertegenwoordigen geven daarmee een

Voedselverspilling: weggooien is zonde

doorstart aan het Platform Verduurzaming Voedsel. De afgelopen drie jaar werkten de partijen samen met de overheid om de

Door grondstoffenschaarste, efficiencystreven en maatschappelijk verantwoord ondernemen

verduurzaming van voedsel te versnellen en

blijft voedselverspilling een zeer actueel onderwerp voor CBL-leden. Om gericht acties te

te intensiveren. De resultaten zijn te lezen in

kunnen uitzetten om voedselverspilling tegen te gaan is het CBL samen met de industrie een

‘De Kracht van Ketensamenwerking’. Ruim 50

onderzoek gestart naar de omvang van reststromen binnen de groente- en fruitketen. Doel is

innovatiepilots werden uitgevoerd waarvan

onder andere om de overheid, NGO’s en andere geïnteresseerden inzicht te geven in de manier

nu de meest kansrijke worden voortgezet in

waarop bedrijven in de praktijk omgaan met reststromen.

de Alliantie. Andere belangrijke pijlers in het

De overheid heeft een beleidsambitie van 20% reductie van voedselverspilling in 2015. Het CBL

werkplan van de Alliantie zijn verduurzaming

wil graag meewerken aan het reduceren van verspilling op basis van realistische en meetbare

van vlees, terugdringen voedselverspilling

doelstellingen. Verder is het CBL actief in de werkgroep optimalisatie reststromen waarin ook

en transparantie zoals de informatiewebsite

overheid, FNLI, Veneca, KHN en LTO zijn vertegenwoordigd om zowel gezamenlijk als per keten-

www.duurzamereten.nl De overheid is nauw

schakel tot verdere optimalisatie van reststromen te komen. Hierin zijn afgelopen jaar stappen

betrokken: de Alliantie vormt een directe link

gezet rondom eenduidige definiëring van voedselverspilling. Ook heeft de werkgroep een

met het Topsectorbeleid van het ministerie

ketenbrede position paper opgesteld over de mogelijkheden en onmogelijkheden van de THT

van Economische Zaken. Het CBL neemt

op voedsel. Op Europees niveau heeft het CBL aandacht gevraagd voor de ‘retail agreement on

actief deel aan de regiegroep Agro & Food

waste’ waar internationale retailers zich hebben gecommitteerd aan het organiseren van twee

die onder leiding staat van staatssecretaris

publiekscampagnes rondom voedselverspilling voor 2014.

Dijksma. Assortiment

| 11

SCAN WITH

SCAN WITH

SEE PAGE ##

SEE PAGE ##

for instructions

for instructions

Convenant Gezond Gewicht en JOGG

nie

trainuwe o n l i ing n

In het Convenant Gezond Gewicht worden de activiteiten van de supermarktbranche

Duurzame palmolie en soja:

CBL Themapartner Nationale Denktank

ners. Samen met de FNLI en Koninklijke Horeca Nederland organiseert het CBL bijeenkomsten in de reeks “Een gezonde portie verleiding” waarin de verschillende facetten van het verleiden tot kiezen voor gezond en variëren met portiegroottes centraal staan. Een speerpunt binnen het Convenant Gezond Gewicht is het programma Jongeren

verdubbeling behaald

De jeugd is de toekomst. En als het gaat om duurzamer en efficiën-

Op Gezond Gewicht (JOGG). Binnen dit programma zet iedereen in een stad, dorp of

ter inrichten van onze voedselketen is het essentieel om die jeugd

wijk zich in om gezond eten en bewegen voor jongeren gemakkelijk en aantrekkelijk te

te betrekken. Het CBL heeft zich daarom samen met de FNLI ingezet

maken. Inmiddels zijn er al 25 zogenaamde JOGG-gemeenten en een JOGG-provincie.

als themapartner van de Nationale Denktank 2012. Het DenkTank

Lokale supermarkten organiseren tal van activiteiten op het gebied van gezondheid en

team, bestaande uit 21 talentvolle academici, heeft gedurende vier

bewegen die naadloos aansluiten op de filosofie van JOGG.

In 2012 is 41% van de palmolie die wordt ge-

maanden gezocht naar duurzame oplossingen in de voedselketen.

bruikt in de Nederlandse voedingsmiddelen-

Hierbij zochten zij naar antwoorden op vragen als: hoe gaan we om met reststromen in

en diervoederindustrie duurzaam. Dit bete-

de voedselketen? Hoe verenigen we de consumentenwens voor meer biologisch vlees

kent een verdubbeling ten opzichte van 2011.

met de extra milieudruk die dat geeft? Wat zijn duurzamere alternatieven voor onze eiwit-

Alle CBL-leden hebben zich in 2010 gecom-

voorziening? Uiteindelijk presenteerde de DenkTank 24 oplossingen voor het verduurza-

mitteerd dat uiterlijk eind 2015 de palmolie in

men van de voedselketen. Zo stelde zij onder andere een nieuw verdienmodel voor – het

de huismerkproducten RSPO-gecertificeerd

‘bijmeng principe’ – om verduurzaming rendabel en betaalbaar te maken. CBL en FNLI

is. Die certificering zorgt er onder andere voor

laten dit idee op dit moment toetsen bij LEI Wageningen. Ander oplossingen zoals ‘De

dat ontbossing wordt tegengegaan en dat de

groene gastheer’ zijn bedacht om de consument ook bewuster te maken op het gebied

palmolie onder eerlijke arbeidsomstandighe-

van verspilling.

Verbetering productsamenstelling producten de samenstelling verbeterd.

den wordt geproduceerd. De resultaten laten

het zout- en verzadigd vetgehalte. Hiermee

Het CBL gelooft dat deze weg tot betere

zien dat in deze hele sector goede voortgang

wordt over een periode van twee jaar het

resultaten leidt dan vet- of suikertaksen, zoals

wordt geboekt. Voor de toekomst is het

zoutgehalte in vleeswaren met 10% verlaagd.

de overheid in Denemarken geprobeerd

belangrijk dat er meer aandacht komt voor de

Het aandeel verzadigd vet in een groot deel

heeft. Minister Schippers van VWS heeft in

kleine producenten, de zogeheten smallhol-

van de vleeswaren zal met 5% dalen. Binnen

haar terugkoppeling naar de Tweede Kamer

ders. Ook zij moeten kunnen voldoen aan de

het Platform Productsamenstelling heeft

over het natrium- en verzadigd vetreductie in

eisen die Nederlandse supermarkten stellen.

eenzelfde samenwerkingverband tussen retail

levensmiddelen haar waardering uitgespro-

De producten van de CBL-leden die palmolie

en industrie eerder geleid tot een aanzienlijke

ken over de wijze waarop de branche zich

(of fracties) bevatten zijn divers en variëren

reductie van het zout in verwerkte groente

inspant om de samenstelling van producten

van sauzen, koekjes, ijs, margarine en zeep tot

en peulvruchten. Op deze manier wordt

te verbeteren.

cosmetica.

certificering door Nederlandse bedrijven de sojaketen een verdubbeling van de inkoop

Gezonde producten in het schap

foto: Levensmiddelenkrant

organisaties hebben commitment gegeven aan 100% verantwoorde soja in 2015 voor de

voor verantwoorde soja is een noodzakelijke stap voor een sojateelt met zorg voor mens en milieu.

12 |

Assortiment

centraal bureau levensmiddelenhandel

E-learning:

Meer dan lekker in de super Eén van de resultaten van het Convenant Gezond Gewicht is de e-learningmodule “Meer dan lekker in de super”. De module is ontwikkeld door het Voedingscentrum en samen met het CBL op maat gemaakt voor de supermarktbranche. Een supermarktmedewerker kan via het CBLpaspoort (deel)certificaten halen op de samenstelling, Gezond gewicht en Duurzaamheid. Door de e-learning te volgen, kunnen medewerkers klanten adviseren

van RTRS-soja ten opzichte van 2011. Retail-

levensmiddelen. Voldoen aan de RTRS-criteria

Gezond gewicht

thema´s Gezonde producten, Gezonde NDT-voorzitter Hans Peters en René Roorda geven de aftrap voor de Nationale DenkTank.

ingekocht. Hiermee realiseren de spelers in

productie van vlees, zuivel, eieren en andere

Gezonde samenstelling

www.supermarkt.nl

brikanten maximumnormen vastgesteld voor

280.000 ton verantwoorde soja met RTRS-

Gezonde producten

Haal je certificaat op

productgroepsgewijs van een groot aantal

in 2012 goede resultaten geboekt. In 2012 is

Meer weten over:

Meer dan lekker in de super

Duurzaamheid

Het CBL heeft samen met de vleeswarenfa-

Ook voor de inkoop van duurzame soja zijn er

e

gebundeld en daar waar mogelijk gezamenlijk opgepakt met andere convenantspart-

De bewuste consument let niet alleen op duurzaamheid, producten moeten ook passen in een

en informeren over gezonde en duurzame

gezonde leefstijl. De supermarkt biedt een ruime keuze aan producten die aan deze eis voldoen.

producten in de schappen. Ook kunnen zij

Daarnaast is het belangrijk dat de consument voldoende informatie heeft om een goede keuze

met de nieuw opgedane kennis de aankoop

te maken en een gezonde balans te bewaren tussen eten en bewegen. Informatie op het

van producten die passen in een gezonde

etiket, artikelen in consumentenbladen, goed opgeleide winkelmedewerkers, een diëtiste in de

leefstijl stimuleren, bijvoorbeeld met een

winkel die vragen beantwoordt; allemaal middelen die de branche inzet om de consument op

aantrekkelijke presentatie.

een positieve manier te ondersteunen. Ook hebben steeds meer producten een Vinkje op de

Hoe om te gaan met gezondheidsclaims

verpakking. De supermarkten haakten in 2012 met eigen communicatiemiddelen massaal aan

Het CBL heeft samen met de producenten een lijst van gezondheidsclaims opgesteld

De staatssecretaris van VWS heeft aangegeven dat het Vinkje prima aansluit bij het beleid van de

die voldoen aan de Claims Verordening. Ook is er een richtsnoerdocument opgesteld als

overheid. Het Vinkje is volop te vinden in vrijwel alle supermarkten. De overheid heeft

leidraad voor het bedrijfsleven ‘Hoe om te gaan met de Claims Verordening’. Bedrijven

in de wet ruimte gemaakt voor een voedselkeuzelogo. Het gebruik van het Vinkje

kunnen de lijst gebruiken ter inspiratie. De lijst is afgestemd met het ministerie van VWS

als onderdeel van die wetgeving is nu goedgekeurd door de overheid en de

en de NVWA.

Europese Commissie.

op de landelijke consumentencampagne van het Vinkje. Hiermee hebben zij het Vinkje onder de aandacht gebracht van hun klanten.

Assortiment

| 13

SCAN WITH

SEE PAGE ## for instructions

Distributie en winkels

Nog geen 20? Laat je legitimatie zien! Verantwoorde verkoop alcohol en tabak Supermarkten willen geen alcohol en tabak verkopen aan te jeugdige kopers. Daarom vraagt de supermarktbranche jongeren tot 20 jaar die alcohol of tabak willen kopen in de supermarkt om zich te legitimeren. Deze maatregel is genomen om te voorkomen dat jongeren die nog geen 16 zijn, maar er ouder uit zien, toch aan tabak of alcohol kunnen komen. Als gevolg van deze maatregel ziet de branche de vraag om legitimatie toenemen. Uiteindelijk moet legitimeren zo gewoon zijn, dat vragen bijna overbodig is. De supermarktbranche hield jarenlang als enige verkoopkanaal van lichtalcoholische dranken een legitimatieleeftijd van 20 jaar aan, maar inmiddels hanteren nu ook andere verkooppunten van alcohol dit aangescherpte regime. Ook gebruiken zij het bekende “Nog geen 20?”- beeldmerk. De branche zoekt continu naar middelen om de leeftijdscontrole verder te verbeteren. Dit kunnen technische hulpmiddelen zijn, het organiseren van trainingsavonden voor medewerkers, maar ook het maken van afspraken met gemeenten. In 2012 is het CBL gestart met het monitoren van de naleving van de leeftijdsgrens in de branche. Tweemaal per jaar wordt bij 400 supermarkten via mysteryshopping de naleving gecontroleerd.

CBL-Klimaatplan De Nederlandse foodretail- en foodser-

Binnen de pijler klimaatvriendelijke

vicebedrijven hebben een unieke positie

consumptie wordt vanuit verschillende

in de keten, waardoor zij in staat zijn om

invalshoeken gewerkt aan het terug-

door middel van verbeteringen in eigen

dringen de CO₂ footprint van de

activiteiten, ook andere ketenpartijen

branche. Eén van de invalshoeken is om

en klanten te helpen bij het reduceren

ketenbreed de omvang van voedselver-

van de klimaatbelasting. Het CBL heeft

spilling en waar deze plaatsvindt in kaart

hiervoor het CBL-klimaatplan opgesteld.

te brengen. Met de inzet van zuinigere

Onder drie pijlers: klimaatvriendelijke

vrachtwagens, slimmere retourlogistiek

winkels, klimaatvriendelijke consumptie

en de uitbreiding van gemeenten waar

en klimaatvriendelijke logistiek, wordt

leveren buiten de lokale venstertijden

gewerkt aan concrete doelstellingen,

toegestaan is, is er ook binnen de pijler

zoals 20% minder CO₂-uitstoot in 2020

logistiek veel brandstof en uitstoot van

in transport en 20% verbetering van

CO₂ bespaard.

de energie efficiency. In de winkels worden energiebesparende maatregelen genomen als gebruik van led-verlichting, terugwinning van warmte die vrijkomt bij de koelmeubels en het gebruik van energiezuinige koel- en vriesmeubels. Ook het gebruik van klimaatvriendelijke koudemiddelen draagt bij aan een klei-

Energiebesparing in de supermarkt De branche heeft grote stappen gezet op het gebied van energiebesparing en het verminderen van CO₂-uitstoot. Efficiëntere manieren om te koelen, verlichten en te verwarmen zijn belangrijke aandachtspunten in de bedrijfsvoering. Op verschillende plaatsen in het land staan al zeer duurzame, groene of energiezuinige supermarkten, waarbij bijvoorbeeld innovatief omgegaan wordt met hergebruik van warmte die vrijkomt bij het koelen, duurzame energie wordt ingezet en ook het personeel wordt geïnstrueerd over omgaan met verregaande energiereductie in de winkels. Voor het onderdeel winkels is in het CBL-klimaatplan als concrete doelstelling opgenomen dat de branche een verbetering van de energie efficiency zal realiseren van 2% per jaar. Uit de monitoring blijkt dat de doelstelling ook in 2012 is behaald, met een energie efficiency van 2,8%.

nere CO₂ footprint.

14 |

Distributie en winkels

Distributie en winkels

| 15

Duurzame retourenlogistiek Iedere dag komt er een forse retourstroom uit supermarkten. Het overgrote deel bestaat uit papier en karton, kratten en rollend materieel. Aan TNO is in 2012 gevraagd het besparings-

De nieuwe koers van GS1

potentieel te bepalen indien op het terrein van retourstromen wordt samengewerkt tussen

het kloppend en bruisend hart van het winkelbestand. Zonder supermarkt komt de

Het CBL heeft sinds de invoering van

samengewerkt in een aantal

diversiteit en vitaliteit van het winkelcentrum in het gedrang. De leefbaarheid van

de streepjescode nauwe banden met

gemeenschappelijke retouren-

onze wijken staat weliswaar hoog op de politieke agenda, maar er is te weinig aan-

Uitwisseling

GS1. GS1 kreeg in 2012 meer focus en

centra. Vanuit deze centra

richting, is terug bij de kernactiviteit,

worden retourproducten verder

etiketinformatie

heeft een relevant programma en wordt

getransporteerd naar leveran-

nadrukkelijk gestuurd door haar stake-

ciers, poolmanagers en verwer-

holders. Standaardisatie van data ten

kers van retourproducten.

Bereikbaarheid De achterdeur bereikbaar houden. Dat is de uitdaging waar de supermarktorganisaties zich dagelijks mee bezighouden. Tijdig en tegen zo laag mogelijke kosten de producten op de winkelvloer krijgen vraagt veel creativiteit. Een supermarkt zonder producten is als een winkelcentrum zonder supermarkt. Immers, de supermarkt is

dacht voor een goede bevoorrading. Wetgeving van nationale en lokale overheden zet optimaal laden en lossen onder hoge druk. De bejubelde decentralisatie van de overheid werkt voor onze branche veelal remmend en kostenverhogend. Het CBL werkt samen met de leden en gemeenten aan het mogelijk maken van dagranddistributie: afspraken over vroege ochtend- en late avondleveringen. Voor deze tijdstippen zetten de supermarktorganisaties stil en schoon transport in. Dit is niet alleen efficiënt en kostenbesparend, het leidt ook tot een vermindering van druk op milieu en verkeer. Het CBL coördineert voor de leden de afspraken met gemeenten en werkt samen met externe partijen zoals de EVO. Afgelopen jaar is met een fors aantal gemeenten gesproken over het bevoorraden van winkels tussen 19.00 en 7.00 uur. Dit heeft ertoe geleid dat in de levensmiddelenhandel inmiddels ruim 10% van de vrachtwagenritten onder dagranddistributie valt. Omdat de file wordt gemeden is er een CO₂ reductie van bijna 20% behaald. In 2012 is met Amsterdam gesproken over distributie buiten de spits. Inzet is een afspraak zoals met Rotterdam of Utrecht: voor stil en schoon transport gelden geen venstertijden.

via GS1

de supermarktorganisaties en leveranciers. Naast het vergroten van de efficiency – en dus het verlagen van de kosten – is ook gevraagd naar het duurzaamheidsaspect. Minder kilometers reduceren de CO₂-uitstoot. TNO heeft berekend dat voor de branche een enorme besparing in het verschiet ligt. Hiervoor moet wel intensief worden

behoeve van electronische informatieuitwisseling vormt de basis. Daarnaast

Het CBL werkt samen met GS1 Nederland aan

stelde de business council levensmidde-

een betrouwbare mogelijkheid om wettelijk

len voor de komende jaren de volgende

verplichte etiketinformatie uit te wisselen.

prioriteiten: verhogen datakwaliteit lo-

In de nieuwe etiketteringsverordening staat

gistieke gegevens, uitbreiden productin-

dat bij internetverkoop van voorverpakte

formatie in de datapool en uniformering

levensmiddelen de consument vóór aankoop

van palletlabels.

toegang moet hebben tot de verplichte etiketinformatie. Deze verplichting treedt eind 2014 in werking. Dit betekent dat bedrijven die producten online verkopen de etiketgegevens online ter beschikking moeten stellen aan de consument. Het is dus van belang dat er één bron voor informatie-uitwisseling is. Het CBL verwacht dat leveranciers betrouwbare etiketgegevens elektronisch ter beschikking stellen aan de leden. Via de GS1 DAS artikelenpool worden logistieke gegevens (zoals het formaat van de verpakking) al elektronisch uitgewisseld. Het is een logische vervolgstap om ook de wettelijk verplichte etiketinformatie via dit bestaande, internationale netwerk uit te

Optimalisatie CBL-versfustpool Ketenoptimalisatie door meer regie, krat-

De CBL-versfustpool is de snelst roulerende

registratie en een efficiëntere inzet van het

binnen Europa. Een versfust rouleerde in

krattenpark zijn de doelstellingen van de

2012 maar liefst 17 keer. Voor de komende

Stichting Versfust, een samenwerkingsverband

jaren gaat de ambitie nog verder. Met de

van het CBL met de industrie. Het zwarte

invoering van het nieuwe registratiesysteem

CBL-versfust is niet meer weg te denken van

kan de stichting incourante kratmaten uit de

de winkelvloer. Sinds de invoering van het

pool verwijderen en recyclen tot een nieuwe

gestandaardiseerde versfust zijn er maar

variant. In 2012 is de digitale marktplaats

liefst 23 miljoen exemplaren in omloop. Voor

geperfectioneerd waar gebruikers van het

handel en industrie is een registratiesysteem

versfust kratten kunnen (uit)lenen. Voor

beschikbaar. Vrijwel alle gebruikers van het

huurders werd in het voorjaar de jaarlijkse

CBL-versfust hanteerden in 2012 dit systeem.

gebruikersdag georganiseerd waar de best

Hiermee wordt voorkomen dat bij distributie-

practices en ambities van de pooloperator zijn

centra grote hoeveelheden fust achterblijven,

besproken. Ruim 200 bedrijven waren op deze

free ridership plaatsvindt en onnodig kratten

gebruikersdag aanwezig.

worden getransporteerd. Versfust kan nu weer een aantal jaren uit de voeten.

wisselen.

De internationale dimensie Elke dag moeten de schappen van de Nederlandse supermarkten en foodservicebedrijven worden gevuld met producten afkomstig uit alle hoeken van de wereld. Efficiënte distributie is van belang om de kwaliteit en prijs van producten te waarborgen. Het CBL is actief binnen de Stuurgroep Environment & Logistics van Eurocommerce, het Europese platform van retailers om invloed uit te oefenen op nieuwe Europese richtlijnen en wetgeving. Ook zijn er nauwe banden met de ERRT, de European Retail Round Table. In 2012 heeft het CBL in Brussel gesproken met afgevaardigden van de Europese Commissie over de logistieke best practices in de levensmiddelenketen. Tevens heeft het CBL nauw contact met ECR Europe en het Consumer Goods Forum.

16 |

Distributie en winkels

Distributie en winkels

| 17

SCAN WITH

SEE PAGE ## for instructions

MEDEWERKERS

Een aantrekkelijke branche om in te werken! In tijden van krimp en onzekerheid, biedt de levensmiddelenhandel volop kansen voor iedereen met ambitie. Meer dan 300.000 enthousiaste medewerkers zetten zich in om hun klanten efficiënt, deskundig en vooral vriendelijk te helpen zodat zij de winkel tevreden verlaten. De supermarkt biedt daarbij werk voor HBO-geschoolde leidinggevenden, MBO-geschoolde vakspecialisten en vele jongeren en andere flexwerkers die hun scholing krijgen van de supermarkt zelf. Daarnaast staan supermarkten ook open om mensen met een arbeidshandicap een kans te

Supermanager worden

bieden om toch in een baan mee te doen in de samenleving. Zo nodig krijgen deze medewerkers extra begeleiding om normaal mee te werken in de winkel. De meeste supermarkten bieden plek aan gemiddeld één arbeidsgehandicapte medewerker per winkel.

CBL certificaten in een eigen opleidingenpaspoort

Supermanager word je niet zo maar. Om als supermarktmanager of zelfstandig ondernemer aan de slag te kunnen, is een HBO werk-

Iedere medewerker in de supermarkt

alcoholhoudende dranken, procedures

en denkniveau een voorwaarde. Daarom

krijgt een opleiding. Deze cursussen

die de voedselveiligheid waarborgen en

werft de supermarkt graag onder leerlingen

kunnen medewerkers steeds vaker in

thematische cursussen rond duurzaam-

van de Havo en het MBO-dagonderwijs. Op

hun eigen tempo doen op een tijdstip

heid en gezondheid zijn voorbeelden

de website www.supermanagerworden.nl

dat hen dat goed uitkomt. Bij afronding

van in totaal zeven CBL certificaten die

krijgen leerlingen van het 4e jaar havo en

van de training wordt een CBL certifi-

kunnen worden verzameld in het CBL

3e jaar mbo praktijkgericht onderwijs in hoe

caat verkregen. Via www.supermarkt.

opleidingenpaspoort. Een aantal leden

marketing, communicatie, personeelsbe-

nl kan iedereen opleidingen volgen

heeft de trainingen opgenomen in eigen

leid en logistiek in de supermarkt werken,

op diverse terreinen. Veiligheid op de

leerportalen van de formule. In 2012

aangevuld met cases die actuele thema’s

winkelvloer, veilig werken met snijma-

hebben circa 50.000 medewerkers hun

behandelen. In 2012 zijn cases toegevoegd

chines en ovens op versafdelingen,

certificaten gehaald op supermarkt.nl.

over duurzaamheid, de levensmiddelenketen en de logistiek van versproducten.

regels rond verantwoorde verkoop van

In het voorjaar 2013 is ook een casus over betalingsverkeer toegevoegd.

Cer ti

Cer tif

f icaat

icaat

Certificaat

BL) del (C elenhan

Het Cen traal B ureau L evensm verklaar iddelenhan del (CB t dat L) ---------------------Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) ---------gebore verklaart dat n op 15 januar heeft do i 1996 orlope -----------------------------------n de C BL veili gheiM dsin eestru geboren op 15 januari 1996 r ctdie

idd Levensm ureau laart dat traal B verk Het Cen -------------------------------96 19 i ar janu n op 15 ctie gebore sinstru an le igheid BL veil C E-m kker e d open rl BL) doorlopen de CBL veiligheidsinstructieodule P oo in de del (Cheeft d in heeft iddelenhan n sm N e ven Le n a u Afgegev lf art dat am Burea e aal je z m en Het Centr op 15 ok e eb Naa verkla h m s dewe id e to h ber 2010 upe rma rker rkt elveilig -----Wil je bij me Pinnen? Gezon --------------Voeds de ---------------

Cer tif icaa

en op Afgegev

t

10 uari 1996 ber 20 n op 15 jan 15 okto gebore

Cer t

Afgegeven op 15 oktober 2010

ucte

Gezon

18 |

Medewerkers

oktober 2010

d ge

Gezo

nde

Duurz Duur

n plus

de sa

Gezo

Gezon

15 Afgegeven op

at supe

r

prod ucten Gezo nde prod nde

ng AGF Traini

if ica

men

stelli n

samen

g plus

wich

gewic

t

ht pl

aam

us (p

heid

plus

(pra

ktijk opdr acht en)

(pra

ktijk opdr acht en)

rakt

heid

zaam

g

stellin

ijkop drac hten )

(pra

ktijk opdr acht en)

Medewerkers

| 19

SCAN WITH

SCAN WITH

SEE PAGE ##

SEE PAGE ##

for instructions

Jules van Well reikt de CBL-diploma’s uit.

Stuurgroep

CAO Winkels Voor de meeste supermarktmedewerkers

Verzilver carrièrekansen met een CBL diploma

worden de arbeidsvoorwaarden geregeld in de VGL-CAO of de CAO Levensmiddelenbedrijf. In de CAO per april 2012 was afgesproken dat werkgevers en vakbonden gezamen-

Het CBL Opleidingenhuis wordt branchebreed erkend als de carrièreladder voor supermarktme-

lijk onderzoek doen naar leeftijdsfasebewust

dewerkers. Het CBL Opleidingenhuis biedt training en opleiding voor iedereen, van e-learning-

personeelsbeleid. Onder onafhankelijk

certificaten, tot MBO-beroepsopleidingen en een Associate Degree (AD) of bachelor diploma in

voorzitterschap van Professor Evers heeft een

het HBO. De opleidingen voor medewerkers zijn duaal en steeds vaker in eigen leergangen of

onderzoekscommissie van twee werkge-

bedrijfsacademies. De bedrijfseigen opleidingen krijgen van de CBL examencommissie een

vers- en twee vakbondsvertegenwoordigers

CBL-erkenning om ook CBL diploma’s te kunnen uitreiken

onderzoek verricht. In december 2012 heeft dit geresulteerd in de presentatie van een rapport met een beschrijving van de soorten dienstverbanden in de branche, inclusief conclusies en aanbevelingen. De conclusie en aanbevelingen zijn geagendeerd in de onderhandelingen over nieuwe CAO-afspraken.

for instructions

CBL lanceert werkboek voor verdere professionalisering supermarktstages Jaarlijks lopen circa tienduizend MBO-leerlingen stage in de supermarkt. Deze leerlingen hebben vaak nog geen branchekeuze gemaakt en maken tijdens hun stage kennis met de supermarktbranche. Deze groep leerlingen weet vaak niet wat kan en mag in de supermarkt tijdens de stage. Het stagewerkboek van het CBL zorgt voor een geslaagde stage: een stage die bijdraagt aan de opleiding en die ook zinvol is voor de stagebiedende supermarkt. Ieder stagewerkboek start met een oriëntatiedeel waarin de leerling de supermarkt leert kennen, gevolgd door opdrachten die zijn ingedeeld rond de kerntaken vanuit het onderwijs. Een succesvolle stage is een goed begeleide stage, door zowel docent als stagebedrijf. Daarom horen er bij het stagewerkboek ook begeleidershandleidingen voor

Liever pinnen dan contant Betalen met pin in de supermarkt is gemakkelijker, sneller en veiliger. Door de actieve promotie van pinbetalingen in de supermarkten groeit het aantal pintransacties in de branche nog steeds met dubbele cijfers. In 2012 heeft de consument 933 miljoen keer gepind in de supermarkt, dat is een groei van 16% ten opzichte van het jaar ervoor. De grootste groei komt daarbij uit betalingen onder € 10,Steeds meer consumenten betalen altijd met de pin in de supermarkt. Door de inzet van pin only kassa’s en de koppeling van pinnen aan innovaties, blijft het aandeel pinbetalingen in de supermarkt groeien.

de docent en de winkelbegeleider.

Week van de Veili gh

eid

Week 41 (10 tot 16

oktober) is de natio

nale heid in de supermark t.

Week van de Veilig

Jaarlijkse CBL Nationale Fooddag voor foodambassadeurs

Ken jij jouw rol?

Het CBL sluit convenanten met het beroeps-

Bij geweld of agres sie Bij winkeldiefstal

Week van de veiligheid Veiligheid blijft continu aandacht opeisen in de supermarkt. Winkeldiefstal en onfatsoenlijk

Weet je niet wat jouw

Vraag het je leidin

foodambassadeurs in het MBO en HBO. Foodambassadeurs zijn docenten en decanen die binnen de school ambassadeur zijn voor onze branche

rol is in deze situa

ggevende.

ties?

wanneer leerlingen voor beroepskeuzes staan.

gedrag van klanten, soms uitmondend in agressie of geweld , zijn helaas aan de orde

Alle foodambassadeurs worden door het CBL

van de dag. Ook zware overvalcriminaliteit gaat niet aan supermarkten

op de hoogte gehouden van de actualiteit in de

voorbij. Daarom krijgt iedere nieuwe medewerker een veiligheidstraining en staat voor alle medewerkers jaarlijks in week 41 veiligheid

ww w.supermar kt.

branche en zij worden geïnformeerd over trends,

nl

ontwikkelingen en rapporten over de branche.

in de winkel centraal. Ook krijgt in deze week de winkel zelf

Jaarlijks nodigt het CBL haar foodambassadeurs

een veiligheidscheck. Doen alle lichten het? Werken de

uit om ze bij te praten. In 2012 hebben diverse

alarmknoppen goed? Zijn de geldruimtes met de kluizen in

CBL-leden in workshops de docenten bijgepraat

orde? Het CBL stelt in overleg met de politie hulpmiddelen

over de laatste ontwikkelingen in personeels-

beschikbaar om de winkel en alle medewerkers maximaal te trainen op het onderdeel veiligheid.

20 |

onderwijs en beschikt over een netwerk van

Bij binnenkomen en verlaten van de winke l Bij openen en sluite n van de winkel Liever pinnen dan conta nt Bij de geldprocedures in de winkel Bij ontvangen van de vracht aan de achte rdeur Bij brand of een winke lontruiming Bij ontvangst van niet aangemelde perso nen

Medewerkers

Harrie ten Have, voorzitter Strategisch Overleg Medewerkers, spreekt de CBL foodambassadeurs toe.

beleid, marketing, veiligheid en innovatie.

Medewerkers

| 21

SCAN WITH

SEE PAGE## for instructions

22 |

Leden

SEE PAGE ## for instructions

leden

Leden

| 23

ERE-VOORZITTER dr. A. Heijn † ERE-LEDEN J. van den Broek K.L. van den Doel BESTUUR B. Roetert, voorzitter H.B.M. ten Have, vice-voorzitter K.M. Slippens , vice-voorzitter C. van Vliet, vice-voorzitter G.F.T. van Eerd E. Fischer mw. mr. P.E.H. Hoogstraaten J. Kat M. Oosterwijk P. Smit mr. M.J. Roos, adviseur van het bestuur

Strategisch Overleg Assortiment K.M. Slippens, voorzitter A. Levi T.J.M. Roozen G. van de Velde E.J. Verheul E. van de Weerd Projectgroep Voedselveiligheid en Certificering mw. E. van Bemmel mw. Y. van den Bogert mw. I. Cruijssen J. Gans H. Hendriksen P.A.W. van Hooren J.W. Hulleman I. Huntjes mw. C. de Jong M. Vencken mw. L. Visser mw. E. Yspeert Projectgroep Herformulering mw. E. van Bemmel H. Hendriksen P.A.W. van Hooren J.W. Hulleman I. Huntjes M. Vencken Projectgroep Duurzaamheid W. Jansen H. Hendriksen P.A.W. van Hooren mw. C. Kool-Holman mw. C. van Lieshout mw. A. Scholte op Reimer mw. drs. M.B.E. Somhorst E. Troost

24 |

Stategisch Overleg Distributie en Winkels T. Vendrig, voorzitter H. Bakker K. de Jong P. Lokerse H. Metz C. de Rooij R. Versleijen Projectgroep Alcohol en Jongeren mw. R. van Beek mw. Y. van den Bogert H. Dijkstra G. Entius A. Fidder R. Heijnen J. Huurdeman mw. M.P.M. Jacobs mw. T. van Klooster J. Korevaar T. Kwakkenbos M. Mattheeuws mw. drs. S. van Paridon mw. I. de Ridder D. van der Rol T.P.M. Urselmann F. Voogt W.J.H.M. Winnubst P. Vink A.H.P. Wijnstok Projectgroep Energiebesparing M. Bakker H. Beldman T. Cuppen G. van Elswijk M. Harkema P.R. IJzerman J.A.H. Kluivers R. Langman M. Luiken R. Nagtzaam H. Negenman M. Ooms C. Pleunis J. Schalk H.H. Sulmann N. Uitdewilligen R.J. van Wijngaarden Projectgroep Bereikbaarheid R. Brouwer G. Donkervoort L.J. van den Ham P. Krol R. van Koert P. Leegstraten L. Spierdijk H. Verberk Commissie Fuststandaardisatie P.C.A. Karsten, voorzitter P. Kiefer M.J. Kivits W. van Rooijen

Strategisch Overleg Medewerkers H.B.M. ten Have, voorzitter S.C.E. Butter mw. N. van der Horst M. van Iperen P. de Jong M. Krah P. Lindenbergh T.P.M. Urselmann mw. P. van der Vlist G. Wegh Projectgroep Opleidingen Supermarkt/CBL-examencommissie S.C.E. Butter, voorzitter mw. J. Gertsen mw. J. Haagsman J.J.M. Hoenselaars mw. M.P.M. Jacobs P. de Jong mw. E. Remerink mw. S. Stavenuiter mw. M. Verhoeven P. de Vries H. Witsenboer Projectgroep Arbeidsmarkt branche-imago J. Bruijn R. Herremans J. Schiebergen Projectgroep Veiligheid Y. Aukes H. Baars H. Broks G. Entius O. Kuppers H. Mathot R. Rengers mw. I. de Ridder A. Sinnema D. Tegelaar M. de Vos W.J.H.M. Winnubst C. van Zwam Task Force Casharme Supermarktbranche C. van Vliet, voorzitter T.P.M. Urselmann P. Verbeeten J.J.M. van Well mba Stuurgroep Arbeidsvoorwaarden P. Smit, voorzitter mw. M. van Amsterdam L.J.A.P.M. de Baets S.C.E. Butter E.A. Bziuk H. ten Have mw. mr. P.E.H. Hoogstraaten A. Modderman E.J. Schraa J.M.H. Theunissen G. Wegh A.H.P. Wijnstok E. Zekveld

VERTEGENWOORDIGINGEN Stichting Nederland Schoon K.L. van den Doel J. Pronk

Productschap Pluimvee en Eieren ir. M.J.B. Jansen plv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Stichting SKAL ir. M.J.B. Jansen plv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

GS1 Nederland Business Council R. Roorda plv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Stichting Kringloop Blik R. Roorda



Sectorcommissie Eieren mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Bestuur St. Certificatie Voedselveiligheid mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Stuurgroep Convenant Gezond Gewicht ir. M.J.B. Jansen

Stichting Ik Kies Bewust A. Levi T.J.M. Roozen plv. ir. M.J.B. Jansen



Sectorcommissie Pluimveevlees mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek



Projectgroep Convenant Gezond Gewicht mw. drs. H.J. Crielaard



Gebruikersraad mw. dr. S.A. Hertzberger P.A.W. van Hooren

Alliantie Verduurzaming Voedsel ir. M.J.B. Jansen



Commissie Communicatie mw. M.M.G. Boer mw. I.V. van Gasselt K.J. van den Hoven

Topsector Agro en Food

Topteam mw. K. Stiemer Regieteam ir. M.J.B. Jansen



Werkgroep Communicatie mw. M.M.G. Boer



Werkgroep Optimalisatie Restromen en Voedselverspilling mw. L. Hamelink

Werkgroep Informatiesysteem Verduurzaming Voedsel mw. M.M.G. Boer

Raad voor Dierenaangelegenheden ir. M.J.B. Jansen Strategische Klankbordgroep NVWA ir. M.J.B. Jansen Regulier Overleg Warenwet (ROW) mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek D eskundigenoverleg Levensmiddelen Hygiëne mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Uitvoeringscommissie Varkensvleesketen ir. M.J.B. Jansen



Regiegroep Duurzame Veehouding en Agroketen ir. M.J.B. Jansen A.T.P. van der Laan

Deskundigenoverleg Productwetgeving Levensmiddelen M. Vencken mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Stichting De Duurzame Levensmiddelenketen K.L. van den Doel, voorzitter B. Roetert mr. M.J. Roos, directeur

Deskundigenoverleg Etikettering Levensmiddelen M. Vencken mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Stichting De Duurzame Zuivelketen K.L. van den Doel, voorzitter B. Roetert mr. M.J. Roos, directeur Task Force Voedselvertrouwen ir. M.J.B. Jansen Stichting Afvalfonds R. Roorda Begeleidingscommissie Raamovereenkomst Verpakkingen mr. M.J. Roos Stichting NedVang mw. mr. P.E.H. Hoogstraten J.B. de Korte Kunststof Hergebruik A. Levi R. Roorda, adviseur



Hoofdproductschap Akkerbouw mr. M.J. Roos plv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

HPA Certificeringsoverleg mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Samenwerkingsverband voor Sociale Aangelegenheden van de Akkerbouwproductschappen J.J.M. van Well mba Suikerbegeleidingscommissie ir. M.J.B. Jansen Productschap Akkerbouw ir. M.J.B. Jansen plv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek Productschap Margarine, Vetten en Olieën ir. M.J.B. Jansen plv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Stuurgroep Voedselveiligheid en Kwaliteit Eiersector (PPE) mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek Productschap Vee en Vlees ir. M.J.B. Jansen plv. mw. L. Hamelink

Adviescommissie Runderen mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek plv. mw. L. Hamelink



Adviescommissie Varkens mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek plv. mw. L. Hamelink

Productschap Tuinbouw ir. M.J.B. Jansen Sectorcommissie voor Bloemkwekerijproducten ir. M.J.B. Jansen Sectorcommissie voor Groenten en Fruit mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek Productschap Wijn E. Fischer H.H. van der Geest mr. M.J. Roos plv. ir. M.J.B. Jansen Commissie Sociale Aangelegenheden J.J.M. van Well mba

Commissie Marktonderzoek J.J.M. van Well mba

Commissie Verantwoord Alcoholgebruik mw. drs. H.J. Crielaard Wijninformatiecentrum E. Fischer Productschap Zuivel ir. M.J.B. Jansen plv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek Kwaliteitscontrolebureau voor Groenten en Fruit ir. M.J.B. Jansen plv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Directeuren Overleg Alcohol R. Roorda Regulier Overleg Alcoholbeleid mw. drs. H.J. Crielaard

Werkgroep Alcohol en Jongeren mw. drs. H.J. Crielaard

Platform Verantwoorde Verkoop Alcoholhoudende Dranken mw. drs. H.J. Crielaard Platform Verkooppunten Tabak mw. drs. H.J. Crielaard Consumer Goods Forum R. Roorda EuroCommerce ir. M.J.B. Jansen R. Roorda EuroCommerce Environment & Logistics R. Roorda

Stuurgroep GS1 DAS S. Welsing, co-voorzitter J. Eijsten W. Griffioen A. Schins mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek M. Zorn

Stichting Uniforme Broodkrat (Broban) R. Roorda Georganiseerd Overleg Levensmiddelen mr. M.J. Roos, voorzitter J.J.M. van Well mba, secretaris

EuroCommerce Food Supply Chain Working Group ir. M.J.B. Jansen

Sociaal Comité Groothandel In Levensmiddelen (GIL) J.J.M. van Well mba, secretaris



EuroCommerce Social Affairs J.J.M. van Well mba

Vaste Commissie CAO Groothandel In Levensmiddelen (GIL) J.J.M. van Well mba, secretaris

Stichting Versfust J.A. Heuving, voorzitter mw. J. van den Broek T. Vendrig R. Roorda, secretaris

Commissie Sociale Partners Detailhandel J.J.M. van Well mba

Stichting Vrijwillig Vervroegd Uittreden Levensmiddelenbedrijf J.J.M. van Well mba, secretaris Stichting Sociaal Fonds Levensmiddelenbedrijf J.J.M. van Well mba, secretaris



Stichting Museum voor het Kruideniersbedrijf H.H. van der Geest, voorzitter mr. M.J. Roos, secretaris

Adviescommissie Examinering KC Handel J.J.M. van Well mba

Vaste Commissie CAO Grootwinkelbedrijven Levensmiddelen J.J.M. van Well mba, secretaris

CAO Nalevingsinstrument Supermarkten J.J.M. van Well mba, secretaris

NTWG GlobalGAP mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Paritaire Commissie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven KC Handel J.J.M. van Well mba

 

EuroCommerce Food Policy & Consumers Committee mw. Ing. A.C. Vlaardingerbroek

Sector committee Aquaculture GlobalGAP mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Paritaire Commissie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven SVO H. Witsenboer

Vaste Commissie CAO Levensmiddelenbedrijf J.J.M. van Well mba, secretaris



Sector committee Livestock GlobalGAP mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

SVO J.J.M. van Well mba

Werkgroep Best Practices GIL J.J.M. van Well mba, voorzitter J. de Bree mw. N. van der Horst M. Krah mw. D. Ng. A Tham mw. V. Wiersma-Huitema Raad van Advies Retail Management School Leeuwarden J.J.M. van Well mba Veldwerk Adviesraad SBRM Avans J.J.M. van Well mba Commissie Beroepsonderwijs VNO-NCW en MKB Nederland J.J.M. van Well mba

Bureau R. Roorda

algemeen directeur

ir. M.J.B. Jansen directeur

mw. M.M.G. Boer

hoofd PR en Voorlichting

mw. drs. H.J. Crielaard manager Public Affairs

mw. M.C. Elzinga secretaresse

mw. drs. E.C. Hamelink-Veen manager Duurzaamheid

mw. R. van Oostveen

secretaresse

P. Verhoog

secretaris Stuurgroep Arbeidsvoorwaarden

mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

manager Voedselveiligheid en Bedrijfsvoering

J.J.M. van Well mba

hoofd Medewerkers en Veiligheid

centraal bureau levensmiddelenhandel bezoekadres: Overgoo 13 Postbus 262 2260 AG Leidschendam Tel.: 070 337 62 00 Fax: 070 317 68 87 E-mail: [email protected]

www.cbl.nl