uitgave van het NIRV | MAART 2012
Voorzitter Peter den Hertog
over de kansen en toekomst van het NIRV van
ondernemertot Register Valuator
DE STELLING: NA DE WAARDEDALING VAN HUIZEN IS NU HET MKB AAN DE BEURT.
Alle ingrediënten voor een gezonde ontwikkeling binnen het MKB
vanwaarde
agenda Masterclass in Utrecht De Leyden School of Law and Economics (LSLE) organiseert in samenwerking met de Stichting Waarderingsonderzoek ten behoeve van Bedrijf en Onderneming (SWBO) de jaarlijkse masterclass ‘Business Valuation’ met dit jaar als thema: ‘Economische Schade in het Geding’. De masterclass wordt donderdag 5 april in Utrecht georganiseerd. Aan de masterclass zijn 5 SWBO punten/10 SWBO punten inclusief huiswerk, 3 LRGD punten toegekend.
Voor nadere informatie: www.lsle.nl/nl/cursussen/masterclass-economische-schade-in-geding Deelnemers kunnen (facultatief) aan de hand van een casus huiswerk inleveren en krijgen
daarvoor extra PE-punten. Geeft u dit bij uw aanmelding aan, u krijgt dan separaat een casus toegestuurd.
Docenten www.wingman.nl/wingman/consultants Drs. J.G. Groeneveld RA RV, directeur Wingman Business Valuation B.V. te Breda www.lsle.nl/nl/organisatie/medewerkers_staf Dr. J. Vis MBA CMC RV, partner Talanton Corporate Finance, adjunct-professor Business Valuation en Value Based Management RSM Erasmus Universiteit te Rotterdam inkedin.com/pub/ingeborg-haazen Mw. Mr. drs. I. Haazen, schadevergoedings-, en overeenkomstenrecht
Algemene Ledenvergadering De Algemene Ledenvergadering van het Nederlands Instituut voor Register Valuators staat voor woensdag 18 april van 13.00 uur tot 17.00 uur gepland. Plaats van handeling is het Van der Valk hotel in Houten. Op het programma staat onder meer een lezing en een paneldiscussie door mr. Peter Ingelse, voorzitter van de Ondernemingskamer van het Gerechtshof Amsterdam. Na afloop is er gelegenheid om elkaar tijdens de borrel in informele sfeer te ontmoeten. Wij verzoeken u vriendelijk de datum van de ALV te noteren in uw agenda. Wij zullen u naar verwachting in de loop van deze maand de formele uitnodiging en agenda sturen.
colofon
Van Waarde is een uitgave van het NIRV. Verschijnt vier keer per jaar Redactie: Chris Denneboom, Frank van Ee Ontwerp/Vormgeving : Buro de Beer, Haarlem
colofon
Tekstproductie/fotografie: De Coalitie, Haarlem Copyright: NIRV Reacties:
[email protected]
2
vanwaarde
NIRV lanceert nieuw digitaal magazine Van Waarde is het nieuwe digitale magazine van het NIRV met opiniërende artikelen over de huidige financiële en economische actualiteit. Het toont via concrete voorbeelden de eigen kracht en de bijzondere kennis van de Register Valuators. Zichtbaarheid is immers belangrijk voor gezonde resultaten. Daarnaast biedt Van Waarde autoriteiten uit het vakgebied een podium hun mening over ontwikkelingen te ventileren. Zo wordt in elk magazine een stelling geponeerd, waarop zowel deskundigen en lezers kunnen reageren. Van Waarde is een interactief digitaal magazine, dat de NIRV nog beter zichtbaar zal maken. Wij zijn benieuwd naar uw reacties.
2 Agenda Colofon 4 Interview NIRV-voorzitter Den Hertog 8 Advocaat Hoekstra over toegevoegde waarde NIRV 10 Van ondernemer tot Register Valuator 12 Interview Carol Smit 14 De Stelling 16 Interview Paul de Blok
3
vanwaarde
‘We moeten binnen ons vakgebied de leidende organisatie worden’
vanwaarde
Bij zijn aantreden in april 2011 wond voorzitter Peter den Hertog er geen doekjes om. Hij wilde het NIRV mede verbreden door andere opleidingen en disciplines toe te laten. Die verbreding is volgens Den Hertog nodig om het NIRV leidend op het gebied van business valuation te maken. Hij zet in op méér kwaliteit en méér leden. Met een sterker accent op communicatie. Daarom kreeg deze nieuwsbrief een ander gezicht en inhoudelijke verbreding.
“Als we klein blijven, kunnen we een aantal dingen die we graag willen doen niet oppakken. Aan onderzoek op het gebied van waarderingstechnieken en waarderingsregels komen we in de huidige situatie met 200 leden bijvoorbeeld niet toe. Ook het ter beschikking stellen van heldere richtlijnen gebeurt nog zeer beperkt en dat vind ik onwenselijk als wij ook een goed functionerend tuchtrecht willen houden. Het NIRV heeft meer volume nodig om dé leidende organisatie op het gebied van business valuation te worden.”
Voorzitter Peter den Hertog
over de kansen en toekomst van het NIRV Hoe wilt u dat bereiken? “Door de deur te openen voor andere opleidingen en disciplines. Er zijn uitstekende waardeerders die geen Register Valuator of NIRV-lid zijn. Die wil ik graag bij het NIRV betrekken. Natuurlijk moeten we er voor zorgen dat de titel van de Register Valuator optimaal beschermd blijft en niet verwatert.
>> 5
vanwaarde
“...Ik voorzie een groeiend aantal bedrijfswaarderingen.... NIRV werken met specifieke groepen. Overigens vind ik dat op termijn de Stichting Waarderingsonderzoek ten behoeve van Bedrijf en Onderneming (SWBO) en het NIRV in elkaar moeten worden geschoven. De SWBO beheert het register, stelt de examens samen en accrediteert opleiders. Het NIRV behartigt de belangen van de leden, organiseert workshops en werkt aan naamsbekendheid van de RV-titel. Als het ons lukt beide organisaties samen te voegen en anders opgeleiden aan het NIRV te binden, kunnen we budgetten combineren en schaalvergroting realiseren. Het is een hele klus. Maar ik denk dat onze leden er veel voor terug krijgen.”
Zoals? “We kunnen voor de leden uitgroeien tot een efficiënte service-organisatie die in de markt wordt gezien als een soort keurmerk. Met een fulltime secretariaat in plaats van alleen maar vrijwilligers. En juridische ondersteuning bij kennisontwikkeling. Het NIRV moet in mijn visie een breed pakket aan opleidingen bieden. En mogelijk ook juridische ondersteuning, want veel van onze leden staan bij het waarderen bloot aan juridische risico’s. Het zou prima zijn als het NIRV hen daarbij ook van dienst kan zijn.”
Met welke trends krijgen NIRV-leden beroepsmatig te maken? “Ik voorzie een groeiend aantal bedrijfswaarderingen. En ook sterkere specialisaties. Bijvoorbeeld op het gebied van de waardering
6
van pensioenverplichtingen, onroerend goed en financiële producten. Daarbij zullen wij in toenemende mate samen moeten werken met beroepsgroepen die daar veel van weten, zoals actuarissen en makelaars. Het is vanbelang dat zij weten wat het NIRV hen te bieden heeft. Een andere trend: de claimgevoeligheid van ons beroep neemt toe. Steeds vaker wordt de gang naar de rechter gemaakt. Dan moeten wij onze zaken op orde hebben. “
vanwaarde
Voorziet u nog gevolgen van de enorme onrust op de financiële markten en in de EU? “Absoluut. Bij het waarderen werken wij met rendementseisen. Met als vast onderdeel de risicovrije rente, doorgaans gebaseerd op het rendement dat je op staatsleningen maakt. De discussie is nu in toenemende mate of dat nog wel de risicovrije rente is. De onrust op de financiële markten heeft sowieso gevolgen voor het waarderen van ondernemingen. Daarbij worden wij gehinderd
door het feit dat Nederland een klein land is waar slechts in zeer beperkte mate fundamenteel onderzoek wordt gedaan. Niet duidelijk is wat marktontwikkelingen doen met de prijzen van bedrijven. De AEX biedt wat dat betreft een beperkt beeld. Want afgezien van een klein aantal AEX-bedrijven zijn er honderdduizenden MKB-ondernemingen waar wij iets over zouden moeten kunnen zeggen. In mijn ideaalbeeld wordt het NIRV de organisatie die ook op dat gebied veel kennis in huis heeft.”
Peter den Hertog (1964) is sinds april 2011 voorzitter van het NIRV. Hij werkt bij Grant Thornton in Rotterdam en is daar partner op het gebied van corporate finance. Na vijf jaar in het bank- en verzekeringswezen te hebben gewerkt, maakte Peter in 1988 de overstap naar de accountancy. De laatste jaren ontwikkelde hij zich tot specialist op de vakgebieden ondernemingswaardering, fusies en overnames. Het NIRV-voorzitterschap vindt hij mede door de vele beweging binnen en buiten de organisatie ‘heel erg leuk’.
7
vanwaarde
Het blijft
specialisten werk
Evert Hoekstra
vanwaarde
Evert Hoekstra (42) van Castelijns Kaandorp Hoekstra Advocaten in Alkmaar is al zestien jaar advocaat en gespecialiseerd in vennootschapsrecht en ondernemingsrecht. Regelmatig treft hij Register Valuators; in zijn eigen kamp, dat van de tegenstander, of als onafhankelijke mediator.
Hoe komt u met RV’ers in aanraking? “Op verschillende manieren. Soms heb ik een klant die een aandelenpakket of een onderneming wil kopen of verkopen. Als het dan op waarderen aankomt, schakel ik een RV’er in. Maar het kan natuurlijk ook andersom. Dan wordt een deal voorbereid door een accountantsfirma met een RV’er aan boord en hebben ze voor de juridische kant een advocaat nodig. Dan komen ze bij mij.”
Juist in de
beginfase
kan een advocaat nuttig zijn Loopt dat altijd vlekkeloos? “Soms word je er als advocaat pas laat bijgehaald. Voor de finale onderhandelingen of voor het opstellen van het koopcontract. Vaak is dat jammer, want je kunt dan nog weinig invloed uitoefenen op het onderhandelingsproces. Juist in de beginfase kan een advocaat nuttig zijn.
Gespecialiseerde advocaten zijn doorgaans scherper in onderhandelen dan accountants of RV’ers. Zij doen immers niet anders.”
Wanneer kunnen fricties optreden? “Als het niet botert en je in elkaars vaarwater zit. Ik heb wel eens meegemaakt dat een RV’er zomaar in de onderhandeling aanbood dat de verkopende directeur/eigenaar nog wel twee jaar wilde blijven werken. Zo hoopte hij een betere prijs te kunnen bedingen. Terwijl ik wist dat die man er zo snel mogelijk weg wilde. Of dat er door een RV’er juridische standpunten worden ingenomen die gewoonweg niet juist zijn. Dat is dan niet echt handig. Op mijn beurt moet ik me niet al te veel met de details van de cijfers bemoeien. Ik heb inmiddels best enig financieel inzicht, maar het waarderen blijft specialistenwerk.”
Wat is het geheim van een vruchtbare samenwerking? “Het helpt enorm als advocaten en RV’ers elkaar goed kennen. Dan ben je echt een team, dan bereid je de zaak samen goed voor en maak je gebruik van elkaars sterke kanten.”
9
vanwaarde
Hoe waardeer je een onderneming? De vraag intrigeerde Marc Broekema vanaf het moment dat hij er zelf als ondernemer mee te maken kreeg. Via een management buy-out kocht Broekema in 1997 Marketech uit Purmerend. Hij bouwde het automatiseringsbedrijf uit tot ruim 130 medewerkers om het twee jaar later te verkopen aan DaimlerChrysler. Deze deal wordt mede begeleid door NIRV - voorzitter Peter den Hertog. In 2002 begint Broekema een nieuwe onderneming die hij laat groeien door het kopen en verkopen van ict-bedrijfjes. Steeds vaker wordt Broekema geconfronteerd met de waarde van ondernemingen en de verschillende methodes om die te berekenen. Toch begrijpt hij die methodes nog niet tot in de finesses. Broekema wil het zelf kunnen. Die drijfveer brengt hem terug in de collegebanken van de RSM Erasmus Universiteit en de Universiteit van Tilburg (TiasNimbas). Daar wordt hij vanaf de eerste dag gegrepen door de colleges van Jan Vis, de grondlegger van het vak van Register Valuator. Inmiddels heeft Broekema bij NBC/Van Roemburg Corporate Finance een bloeiende praktijk in het waarderen van ondernemingen; als adviseur voor overnames, maar ook als partijdeskundige en gerechtelijk deskundige bij conflicten over waarderingen van ondernemingen. Daarbij put hij naar eigen zeggen nog veel uit zijn ervaring in de ict-branche waar hij veel klanten heeft: “Die hoeven me
10
niet eerst hun hele business uit te leggen.” Met het pistool op de borst geeft Broekema toe dat de aandeelhoudersconflicten en gerechtelijke procedures over aandelenbelangen hem nog iets meer voldoening schenken. “Daar komt ook nogal wat psychologische kennis bij kijken. Er is vaak sprake van woede en rancune die je als mediator eerst moet neutraliseren.”
... Als Register Valuators zitten we in een
groeimarkt...
De crisis heeft zijn praktijk niet erg getroffen, zegt Broekema. “Vroeger werd het waarderen van een onderneming meestal aan accountants overgelaten. Maar het is steeds duidelijker geworden dat het een vak apart is. Als Register Valuators zitten we in een groeimarkt.”
vanwaarde
van
ondernemertot Register Valuator
vanwaarde
...Ik ben nogal een
eigenwijs
persoon, maar hij kon daar goed mee omgaan... Carol Smit
vanwaarde
Carol Smit heeft het niet zo op ‘te gestudeerde’ mensen die alles ‘kapotrekenen’. Zelf klom hij via de LTS en MTS op naar de HTS. Smit is een echte ondernemer. “Je durft stappen te zetten, omdat je een doel voor ogen hebt. Je werkt vanuit je gevoel. Je begint met niet-rekenen”. Toch vindt Smit het bij de koop en verkoop van bedrijven nuttig om advies te krijgen van een Register Valuator. Vooral als steun en toeverlaat.
Je wilt zeker
weten
dat je niet belazerd wordt
Circa vijftien jaar geleden kocht Smit via een buy-out VCP Streetcare, producent en handelaar in straatmeubilair, zoals banken in winkelcentra en het beroemde ‘Amsterdammertje’. “Dat was niet zo’n ingewikkelde deal. Omdat ik ook aan de verkopende kant stond, was ik overal van op de hoogte. Ik had daarom niet veel hulp nodig. De nieuwe eigenaar zorgde voor continuïteit, maar de markt was niet makkelijk. Opdrachtgevers bezuinigden en een deel van de omzet viel weg”. Zo kwam vorig jaar het plan van een overname door een grote klant ter sprake, de HR Groep. Smit kende dat bedrijf goed en het ging heel rap: “We zaten te eten en even later stonden de voorwaarden op de rand van een krant”. Daarom besloot Smit overnameadviseur en
RV’er Frank van Ee van Alfa Fusies en Overnames in de arm te nemen om de zaak nog eens door te nemen en het koopcontract op te stellen. “Ik kende de overnemende partij. Ik had er een goed gevoel bij. Maar je wilt zeker weten dat je niet giga-belazerd wordt. Ook in het belang van het personeel”. Smit bleef directeur. Toen hij in januari de kans kreeg een mastenfabriek (voor straatverlichting en verkeersborden) over te nemen, schakelde hij opnieuw Van Ee in. “Het was een activatransactie, dus best ingewikkeld. Je moet nauw omschrijven wat je koopt. Van Ee zat bij de onderhandelingen. Hij dacht erg goed mee. Ik ben nogal een eigenwijs persoon, maar hij kon daar goed mee omgaan. We hadden een vertrouwensband.”
13
vanwaarde Annette Bakker,
Louis Palmen,
specialist bedrijfsovername bij ABN AMRO Bank
senior business adviseur Kamer van Koophandel Limburg
De crisis heeft natuurlijk ook impact op het MKB. Dat wil niet zeggen dat de (verkoop) waarde van een onderneming daardoor meteen daalt. Deze wordt immers bepaald door vele factoren, waaronder de kwaliteit van de ondernemer en zijn onderneming. Zelfs als ondernemers actief zijn in een branche die flink lijdt onder de crisis, kunnen zij toch in staat zijn deze het hoofd te bieden. Bijvoorbeeld doordat zij een flexibele kostenstructuur hanteren. Bij een afnemende omzet kunnen zij dan eenvoudiger kosten reduceren. Andere ondernemingen hebben bijvoorbeeld langlopende contracten met goede markt- partijen waardoor de bedrijfscontinuïteit blijft gewaarborgd. Maar van cruciaal belang is misschien wel de visie en strategie van de ondernemer. Zijn slagvaardig handelen op marktontwikkelingen kunnen van doorslag- gevend belang zijn voor het overleven van de crisis.
“Het is niet zuiver om bij een economische crisis ervan uit te gaan dat er een algehele waardedaling komt van MKB-ondernemingen. De ontwikkeling van de waarde in tal van sectoren in het MKB is sterk beïnvloed door trends die al in economische hoogtijdagen zichtbaar waren. Hierbij kan gedacht worden aan bijvoorbeeld een sterke internetgeoriënteerde consumentengroep in bijvoorbeeld de detailhandel. Ook verschuivingen in de bestedingen door de privéhuishoudens als gevolg van behoefteveranderingen zijn debet aan waardeverschuivingen. Kijk maar naar de uitgave van het gemiddelde Nederlandse gezin voor communicatiedoeleinden. Krant en vaste telefoonaansluiting zijn aangevuld met een uitgebreid internetpakket. Maar ook bij moderne ontwikkelingen zien we snelle en grote veranderingen. Gevolg van dit alles is dat ondernemers meer en meer gedwongen zullen worden zich te blijven op oriënteren op het ondernemerschap zelve. Je bent immers naast “ondernemer in iets” ook ondernemer. Juist de basiscompetenties van het ondernemerschap zijn de waardefactoren in een bedrijf. Kortom, het tempo waarin bedrijfssoorten veranderen is enorm toegenomen maar ondernemerschap is nog steeds de blijvende waarde die de waarde van het bedrijf draagt.”
De waarde van een onderneming is een optelsom van factoren. De prijs die uiteindelijk wordt betaald, hoeft daarom niet gelijk te zijn aan de (intrinsieke) waarde
Annette Bakker
14 16
Louis Palmen
Lex van Teeffelen
destelling Lex van Teeffelen, bijzonder lector bedrijfsoverdracht en innovatie aan de Hogeschool Utrecht: ”Haha. Eigenlijk is het precies andersom. Toen de huizenprijzen echt gingen dalen, had het midden- en kleinbedrijf al een forse klap gehad. In de tweede helft van 2008 was al merkbaar dat de waarde van ondernemingen kelderde, terwijl de huizenprijzen nog slechts licht daalden. Bovendien daalt de waarde van huizen geleidelijk, terwijl overnameprijzen voor ondernemingen schoksgewijs meegaan met de conjunctuur. In 2010 was er een lichte opleving, maar in het vierde kwartaal van 2011 begon de ellende weer. Grofweg kun je wel zeggen dat de waarde van het MKB sinds het begin van de kredietcrisis met de helft is gedaald. Natuurlijk zijn er branches die profiteren van de crisis, zoals deurwaarders.Net zoals bij huizen is er in het MKB sprake van een kopersmarkt. Het is een beetje wat de gek ervoor geeft. En kopers zijn bijna niet te vinden omdat de banken niet willen financieren. Een kleine 10 procent van de ondernemers wil op dit moment van zijn bedrijf af. Een derde daarvan probeert te verkopen, tweederde staakt het bedrijf gewoon.”
Aan de waardedaling van het onroerend goed lijkt voorlopig geen einde te komen. Hoe zit het met de waarde van MKB? Blijft die stabiel of heeft de markt steeds minder euro’s over voor ondernemingen in het midden- en kleinbedrijf? Drie deskundigen geven hun mening over de stelling:
na de waardedaling van huizen is nu het MKB aan de beurt. Wij hopen dat ook onze leden op de stelling reageren. Mail uw reactie naar
[email protected]
vanwaarde Bij een volwassen beroepsgroep hoort een volwassen toezicht. Ook voor de circa 200 geregistreerde business valuators in Nederland gelden sinds enkele jaren vaste gedrags- en beroepsregels die kunnen worden getoetst. Paul de Blok van RSM Evaluent is als bestuurder van Stichting SWBO (de stichting die kwaliteit waarborgt en RV’ers registreert) betrokken geweest bij de totstandkoming van dat toezicht.
volwassen
toezicht voor
volwassen beroepsgroep
Paul de Blok
Waarom is dergelijk toezicht nodig? “Het liefst heb je als Register Valuator natuurlijk zoveel mogelijk vrijheid. Maar de wereld is weerbarstig geworden. De claimcultuur grijpt om zich heen. Bij de SWBO kwam wel eens een klacht binnen over een RV’er. Het leek ons daarom van belang een manier te ontwerpen om die klachten te toetsen.”
Wat staat er in die regels? “Bijvoorbeeld dat bij het waarderen de economische waarde het uitgangspunt moet zijn. Dat er voldoende kennis moet zijn voordat je een oordeel uitspreekt. Dat je de opdracht teruggeeft bij belangenverstrengeling. En meer van dit soort zaken.”
de beste onderdelen gebruikt. Als de klant ontevreden is over het werk van de RV’er, kan hij een klacht indienen bij de Stichting GBR die daar onafhankelijk wordt beoordeeld. Dat is goed voor de klant en voor de RV’er. Die is als hij zich aan de regels heeft gehouden beter beschermd tegen claims.”
Waar zou een RV’er over de schreef kunnen gaan? “Het grootste gevaar is dat je mee wordt gezogen in de slangenkuil van subjectieve partijen. De belangrijkste regel is dat je je rug recht houdt. Als je dat niet doet, ben je als RV’er zeer kwetsbaar. “
Wat zijn de ervaringen met het toezicht?
Wat heeft een klant daaraan? “Die weet dat hij met een RV’er kwaliteit in huis haalt. Dat de RV’er een zo objectief mogelijk oordeel uitspreekt. Net als dat je bij een gecertificeerd autobedrijf weet dat het
16
“Tot dusver zijn er twee klachten behandeld en is er één op komst. In één geval heeft de betrokken RV’er een berisping gekregen. Het is het begin van jurisprudentie.”
vanwaarde
opmerkelijke overname
Op 27 februari kwam het nieuws naar buiten. Ahold nam onlineretailer Bol.com over van de investeringsmaatschappijen Cyrte Investments en NPM Capital. Het supermarktconcern betaalde 350 miljoen euro voor het bedrijf. Bol.com behaalde in 2011 een omzet van 355 miljoen euro. Het internetbedrijf biedt een assortiment aan producten zoals boeken, elektronica en speelgoed. Bol.com is naar eigen zeggen de meest bezochte retailwebsite van Nederland met 3,4 miljoen actieve klanten en in 2011 meer dan 17 miljoen verkochte artikelen.
17
www.nirv.nl
