De schaapskudde Een educatief programma voor groep 5 en 6
Handleiding Deel 3 Locatie Hoog-Buurlo
Inhoudsopgave Deel 3: De schaapskudde van Hoog-Buurlo 1.
Aanmeldgegevens
2.
Achtergrondinformatie Hoog-Buurlo
3.
Achtergrondinformatie De Schaapskudde
2
1. Aanmeldgegevens Hoog-Buurlo is een plek met een verhaal. Het is een oud gehucht, omringt door bos, weide en akkers en de uitgestrekte heide. Hoog-Buurlo heeft van oudsher een schaapskudde, en die is er tegenwoordig nog steeds! Staatsbosbeheer is de grootste terreineigenaar van het gebied. De schaapskudde is van Staatsbosbeheer en is onderdeel van het beheer van het gebied. Staatsbosbeheer doet er alles aan om het een mooi gebied te maken en te houden voor mensen, dieren en planten. Tijdens dit educatieve programma ontdekken de leerlingen van alles over de schaapskudde en dit prachtige natuurgebied. Ze gaan praktisch aan de slag, gaan op zoek naar de schatten van het gebied en worden uiteindelijk zelf de Woordvoerders van de schaapskudde!
Wat gaan de kinderen allemaal doen bij de schaapskudde van Hoog-Buulo? • Ze gaan samen met de schaapherder op pad en ontdekken het gebied. • Ze ontdekken hoe een schaapskooi in elkaar zit en wat de schapen er doen en welke andere dieren er leven • Ze ontdekken welke andere dieren in het bos rond de schaapskooi leven • Ze gaan mee met de schaapherder de heide op en ontdekken wat voor nuttig werk de schapen doen In de klas verwerken de kinderen hun bezoek aan de schaapskudde van Hoog Buurlo. Ze laten op hun eigen manier hun ervaringen en ontdekkingen zien en presenteren deze aan klasgenoten, andere klassen en/of volwassenen.
Worden uw leerlingen Woordvoerders van de schaapskudde van HoogBuurlo? Indien u mee wilt doen schrijft u zich in voor het hele programma, te weten: 1. voorbereidende les op school 2. locatiebezoek met spannende ontdekkingen 3. verwerking in de klas Aan deelname zijn geen kosten verbonden. Voor meer informatie of het maken van een afspraak kunt u contact opnemen met: Staatsbosbeheer Radio Kootwijk T.a.v. Kim van der Klis 055-5191665
[email protected]
3
2. Achtergrondinformatie Hoog-Buurlo Hoog-Buurlo is een oud gehucht te midden van bossen en de Hoog-Buurlose Heide. De naam (Hoog) Buurlo komt al in de 9e eeuw voor en is een samenstelling van bur (kleine woning) en lo (bos). Eeuwenlang werd hier dezelfde vorm van landbouw bedreven. De heidevelden werden gebruikt als weidegrond voor de schapen. De schapenmest werd, vermengd met heideplaggen, gebruikt om de akkers vruchtbaarder te maken. Dit wordt de potstalcultuur genoemd. Akkerbouw, het houden van schapen en het hakken van eikenhout (looizuur uit eikenschors werd gebruikt in de leerlooierij) zorgden voor de nodige inkomsten. Deze eeuwenoude cultuur heeft haar sporen in het landschap achtergelaten en dat is tot op de dag van vandaag goed te zien. De akkers en schapendriften (de paden van de schaapskooi naar de heide) zijn er nog steeds. Ook heeft het gebied nog dezelfde vorm als drie eeuwen geleden: ruwweg een cirkelvorm, omzoomd door beukenlanen. Ook zijn er nog steeds twee schaapskooien. Eén schaapskooi werd nieuw gebouwd, maar volledig volgens de traditionele vorm en bouw. Er zijn twee woningen en enkele schuren in Hoog-Buurlo. De Hoog-Buurlose heide is een uitgestrekt gebied waar je ver kunt kijken. De heide heeft een warm en zonnig microklimaat, wat bijzondere planten en dieren aantrekt, zoals de zandhagedis, adder, veldleeuwerik, roofvogels, libellen, vlinders en andere insecten. Om de heide open te houden zet Staatbosbeheer onder andere een schaapskudde in.
De schaapskooi van Hoog-Buurlo
4
3. Achtergrondinformatie Schaapskudde Historie Van oudsher heeft Hoog-Buurlo een schaapskudde. De schapen graasden overdag op de heide en sliepen in de schaapskooi. Hun mest werd in de schaapskooi bewaard en vermengd met heideplaggen. Deze mest werd gebruikt om de akkers te bemesten en zo vruchtbaarder te maken. Ook de wol van de schapen werd gebruikt. De schaapskudde nu Ook nu graast er op de heide van Hoog-Buurlo een schaapskudde bestaand uit Veluwse heideschapen. De kudde bestaat uit ongeveer 140 volwassen schapen. In het voorjaar komen daar nog tientallen lammetjes bij. De schapen worden door Staatsbosbeheer ingezet om de heide te beheren. Doordat de schapen het gras en jonge boompjes eten, blijft de heide open. Op de heide komen zeldzame planten en dieren voor, zoals de zandhagedis, de adder en de veldleeuwerik. Sommige schapen hebben een bel. Dat zijn schapen die makkelijk afdwalen of juist schapen die vaak de leiding nemen. Het zwarte schaap In schaapskuddes is vaak een zwart schaap aanwezig. Dit is een eeuwenoude traditie. Vroeger dacht men dat een zwart schaap wolven zou afschrikken, omdat een zwart schaap op een hond zou lijken. Dit is een fabeltje, maar de traditie om een zwart schaap in de kudde te hebben, wordt in veel kuddes in ere gehouden. De schaapherder en de herdershond. De schaapskudde wordt begeleid en verzorgd door de schaapherder en zijn hond. De hond is een Engelse Border Collie. De schaapherder gebruikt de hond om de schapen te drijven en te hoeden: dat wil zeggen, de schapen te verplaatsen en bij elkaar te houden. Schapen zijn prooidieren en zijn daarom altijd bang voor de hond. De schaapherder stuurt de hond aan met commando’s, met zijn stem of met een herdersfluitje. De schapen Veluwse heideschapen zijn grote schapen. Ze zijn wit met soms een bruin of zwart vlekje. Rammen (de mannetjes) wegen 70 tot 80 kilo, ooien (vrouwtjes) 60 tot 70 kilo. De schapen worden ongeveer 8 jaar oud. De schapen eten de planten op de heide. Ze eten het liefst gras, maar ook jonge boompjes zoals lijsterbes of berk. Als er geen gras is of als het gras in de winter niet lekker is, eten ze ook wel de heide zelf. In de winter en in de lammertijd worden de schapen bijgevoerd met hooi en schapenbrokken. De schapen drinken water in de schaapskooi uit automatische kranen. In schaapskooi zijn ook likblokken met zouten die de schapen nodig hebben.
5
Lammetjes De ooien krijgen in het voorjaar 1 of 2 lammetjes. De lammetjes blijven 2 tot 2,5 maand met hun moeder in de stal. Daarna gaan ze steeds vaker mee de heide op. De lammetjes in de kudde van Hoog-Buurlo zijn bedoeld om de oude schapen te vervangen. Schapen scheren De schapen worden elk jaar geschoren. Dat gebeurt in juni. De schapen hebben 2 tot 2,5 kilo wol. De wol van de schaapskudde van Hoog-Buurlo wordt verkocht aan een lokaal bedrijf, dat er onder andere kinderdekbedden van maakt. De wol van Veluwse heideschapen kriebelt erg, en is daarom minder geschikt voor kleding. Sommige schapenboeren scheren hun schapen vroeg in het voorjaar. Dit doen ze om besmetting met myasis, een schapenziekte, te verkomen. Myasis ontstaat als vliegen eitjes in de schapenpoep leggen en de poep in de vacht blijft plakken. Dit kan alleen als de poep dun is door te voedselrijk gras. Op de schrale heide hebben de schapen geen dunne poep, maar stevige keutels. Er is op de heide dan ook geen gevaar voor myasis. Later scheren is ook nodig voor de wol, zodat deze door de zon ‘gerijpt’ is. Schapen kunnen net als mensen door de zon verbranden. Daarom mogen de schapen niet geschoren worden op een te zonnige dag. De schaapskooi De schaapskooi van Hoog-Buurlo is nieuw gebouwd en was af in 2009. De schaapskooi is gebouwd zoals de oude schaapskooi, met dezelfde materialen, vormen en constructies. Dat kun je bijvoorbeeld goed zien in het dak. Er zijn wel een aantal verschillen, zo ligt er op het dak nu riet in plaats van heideplaggen. En de betonnen vloer was er vroeger ook niet; dit is nu echter verplicht om het wegsijpelen van de mest in de bodem te voorkomen. De schaapskooi is ook onderdak voor andere dieren, zoals boerenzwaluwen, muizen, spinnen en insecten. Het potstalprincipe wordt nog steeds toegepast in Hoog-Buurlo. De mest wordt nu echter niet vermengd met heideplaggen maar met stro. De vloer van de schaapskooi ligt lager dan het omringende land. Deze kuil wordt laagje voor laagje gevuld met mest en stro, tot de vloer zelfs hoger ligt dan het omringende land. De mest wordt vervolgens uit de kooi gehaald en gebruikt op de akkers.
Schema van een potstal
6
