De Sapstroom. zomer. Permacultuur. Zomer, zon en zee... Deze combinatie stemt me altijd gelukkig en tegelijk melancholisch

Trimestrieel contactblad, juni, juli, augustus Jaargang 11, nummer 2 Afgiftekantoor: 3300 Tienen 1 Ver. Uitg. Lucrèce Roegiers Vissenakenstraat 381, 3300 Vissenaken-TIENEN Tel. /fax (016) 82 45 37 email: [email protected] Website : www.yggdra.be

België-Belgique P.B. 3300 Tienen 1 2/3294

De Sapstroom van

een didactisch-ecologische ontmoetingsplaats voor permacultuur

Zomer 2009 23 juli 2009

Permacultuur verzoening van eeuwenoude werkwijzen en nieuwe technieken oog voor de rijkdom van diversiteit kader voor verscheidene alternatieve invalshoeken zorg voor de vier elementen intens gebruik van het invallend zonlicht zorg voor de mens oeroud gevoel van eenheid dans met de natuur levensfilosofie P 702098 1

r zome

Zomer, zon en zee... Deze combinatie stemt me altijd gelukkig en tegelijk melancholisch. Aan zee krijg ik altijd, meer dan op elke andere plek, het gevoel opgenomen te zijn in het grote geheel. Dat doet deugd maar tegelijk voel je ook de verantwoordelijkheid voor dat geheel. In deze tijd is dat niet niks. Onze gronden zijn verontreinigd, hebben een tekort aan organisch materiaal en mineralen, het bodemleven is sterk teruggedrongen,... Maar we kunnen er wel degelijk iets aan doen. In dit nummer een aantal ideeën daarrond. Van zodra de grond beter wordt, neemt ook de productie toe en vooral de kwaliteit. Tot nu toe is het dit jaar een vruchtbaar seizoen, echt een tuin van een overvloed. Er zijn aardig wat bessen geplukt in onze tuin zowel door onszelf als door klanten. Ondertussen zijn ook de pruimen daar en de braambessen zullen niet lang meer op zich laten wachten. De ‘oogstappel’ is al geplukt en opgepeuzeld. Het is een zalig gevoel een tuin te hebben die onophoudelijk voedsel verschaft. Zelfs als je niets doet gaat het leven door, de natuur werkt verder. Onze kerkuilen hebben drie jongen die over enkele weken het nest zullen verlaten. De woelmuizen hebben het gemerkt. En ondertussen draait onze winkel op volle toeren. Het is duidelijk dat bio steeds meer mensen aanspreekt. De keerzijde hiervan is dat wij steeds minder tijd krijgen om eens even stil te staan. Vandaar ook dat dit nummer van de Sapstroom pas nu de deur uitgaat. Daarom zoeken we naar een oplossing die voor alle partijen een goed gevoel geeft. Meer hierover verder in dit nummer. We doen ondertussen verder en genieten van de heerlijke, zomerse, af en toe regenachtige, dagen van dit seizoen. 2

tuinbezoek In de tuin

Rondleiding

Gelderse rozen met hun koele Ballen lichten de hemel toe. Seringen waaien paarse zwoele Geurige schaduwen, gril en moe.

Een rondleiding in de tuin van Yggdrasil kan op afspraak, alle dagen behalve op vrijdag, zondag en op zaterdagvoormiddag. U wordt verwelkomd met een gratis drankje. De film ‘In harmonie met de natuur’ brengt je in de sfeer. Een rondleiding duurt ongeveer twee uur. Nadien is er gelegenheid om iets te drinken. Op afspraak zijn er ook hapjes of een maaltijd te verkrijgen, alles biologisch én vegetarisch.

Aan tengre boompjes, haast nog schuil, De witte zuiverheid der rozen; Midden in hun half open tuil Besluiten zij hun schuchter blozen. In de doorgonsde donkerheid Van ‘t honinggeurende prieel Is ‘t zoet te toeven voor de dromer, Die van het leven niets meer beidt, Maar voelt zijn wezen rijpe’ als heel De wereld in de milde zomer.

Het thema van de rondleiding wordt vooraf afgesproken: * natuurbeleving zintuigenoefening en kennismaking met natuurlijke patronen. * permacultuur ontstaan, betekenis, principes, praktische toepassing in de tuin. * kruiden herkennen, teelt, standplaats, gebruik,…

Willem De Merode Uit: Het heilig licht (1913-1924)

Tijdens het winterseizoen worden de rondleidingen aangepast aan het weer. Wie graag met een groep een geleid tuinbezoek wil brengen aan Yggdrasil kan hiervoor een afspraak maken. Prijs: 75,00 euro. Tel./fax (016) 82 45 37. 3

4

Individueel bezoek thuisverkoop Dit is een andere formule die we willen uitproberen. Op afspraak kan je individueel of met een kleine groep een wandeling komen maken in onze tuin. Je krijgt een brochure mee als gids doorheen de tuin. Er is geen toegangsprijs voorzien maar je geeft wat je wil als steun voor het project. Zo kan je kennismaken met het resultaat van onze manier van werken, je kan van de tuin genieten en je kan op je eigen ritme er doorheen wandelen met ruimte voor rust en stilte als je dat wenst.

Rondleiding 22 augustus

We willen tijdens de vakantie onze klanten en andere geïnteresseerden de gelegenheid geven onze tuin te bezoeken en onze manier van telen te leren kennen. Hiervoor geven we een rondleiding op zaterdag 22 augustus om 15.00 u. We beginnen met het bekijken van de film die Joyce Vits maakte over ons project als eindwerk voor haar opleiding in de biologische en biologischdynamische landbouw. Daarna volgt een rondleiding door de tuin. Het geheel duurt ongeveer 2 à 2,5 uur. Er is geen kinderopvang of kinderactiviteit voorzien. Voor klanten en abonnees van de Sapstroom is deze rondleiding gratis, anderen kunnen deelnemen voor € 3,00 per persoon. Het is wel nodig om vooraf in te schrijven door je naam op te geven en het vereiste bedrag vooraf te betalen. 5

Toekomstplannen voor de winkel van Yggdrasil. In 1995 kochten we deze grond omdat we anders wilden gaan leven: we wilden een natuurlijke plek uitbouwen om onze ecologische ervaring die we in de voorgaande jaren hadden opgedaan verder uit te bouwen en door te geven aan zoveel mogelijk mensen. Gezond voedsel kweken in samenwerking met de natuur en het nadien op een ecologische en gezonde manier klaarmaken en gebruiken waren daarbij onze belangrijkste doelstellingen. Tegelijk wilden we onze hobby van tuinieren en lesgeven in een aangename omgeving en in een rustig tempo als ‘pensioenactiviteit’ op de sporen zetten. Nu, 14 jaar later, stellen we vast dat we een groot deel van deze doelstellingen verwezenlijkt hebben, alleen zijn er een aantal extras bijgekomen. Onder druk van tijd en omstandigheden hebben we een biowinkel uitgebouwd die een sterke kern van vast kliënteel heeft en in zijn geheel heel wat mensen uit de omgeving vers en gezond, biologisch voedsel bezorgt. De werking van onze winkel steunt vooral op ecologische principes en wil biologisch voedsel betaalbaar maken voor iedereen die gezond voedsel belangrijk vindt. Door het succes van onze winkel en de verdere uitbouw van het permacultuurproject is de werkdruk steeds meer toegenomen. Tegelijkertijd zijn wij ook minder jong geworden. Door deze combinatie komt het aspect ‘hobby’ en ‘levenskwaliteit’ sterk in de verdrukking. Kortom de combinatie van biowinkel en project wordt te zwaar.

6

bodemzorg

In permacultuur is bodemzorg zeer belangrijk in het besef dat enkel een gezonde bodem gezonde vruchten kan opleveren. Als je op een ‘nieuw’stuk grond start is er in zeer veel gevallen te weinig organisch materiaal in de bodem. Start je, zoals wij hebben gedaan, op een voormalig stuk landbouwgrond dan is er niet alleen onvoldoende organische stof in de grond maar de grond is ook zeer hard aangedrukt door het gebruik van grote landbouwmachines samen met een sterke erosie door het ploegen. Daarnaast is de grond ook in meer of mindere mate ‘dood’ door het gebruik van chemische pesticiden. Nu we opnieuw een bijkomend stuk landbouwgrond in gebruik hebben genomen, hebben we gelijklopende ervaringen. De grond, klei in dit geval, is zeer zompig en het water blijft er in plassen opstaan bij zware regen, de grond neemt geen water op en bij droogte wordt de grond keihard. Daarom is het belangrijk eerst aan de levenskracht van de bodem te werken. Door het toevoegen van organisch materiaal in de vorm van compost of mulch, al of niet in combinatie met karton, wordt het bodemleven gestimuleerd. Het bodemleven graaft gangen door de bovenste laag en komt het organisch materiaal ‘opeten’ en verteren. Hierdoor wordt de bodem heel langzaam aan luchtiger en kan er water en lucht in doordringen. Het organisch materiaal geraakt ook vermengd met de bodem. Hierom is het ook belangrijk om enkel organisch materiaal te gebruiken als afdekking en geen plastiek of onkruiddoek. Het onkruiddoek houdt de groei en ontkieming van nieuwe onkruiden tegen maar biedt het bodemleven geen voedsel en er komt ook geen organisch materiaal bij in de bodem. Dit levert weinig positiefs op voor het bodemleven en is dus geen bodemzorg.

Daarom zijn we nu intensief op zoek naar een oplossing. Wij willen hier blijven wonen en ons project voortzetten waarbij de oorspronkelijke doelstelling terug in de verf komt: aandacht voor natuurlijk tuinieren en lesgeven als hobby komen op de eerste plaats. Permacultuur doorgeven is hiervan een zeer belangrijk aspect. We willen echter onze klanten niet in de steek laten en daarom zoeken we naar iemand die deze zaak wil overnemen. Minimaal is dat de winkel en de voedseltuin. Dit hoort immers samen. Meer is mogelijk. We hopen dat de winkel kan verder gezet worden in dezelfde geest en met dezelfde ecologische principes en aandacht voor de kwaliteit. Maar meerdere formules hierrond zijn mogelijk. Er bestaan systemen waarbij de klanten actief betrokken worden zoals de zelfpluktuin of een winkel waarbij de klanten een loon betalen aan de winkelier en mee bepalen wat er aangekocht wordt,... Kennen jullie iemand die geïnteresseerd is of hebben jullie één of ander voorstel, laat het ons weten. Alle nuttige tips zijn welkom. We hopen hiermee ook aan iedereen duidelijk gemaakt te hebben in welke richting onze toekomstplannen gaan. Men zegge het voort....

7

8

Door het op zeer regelmatige basis bedekken van de grond met groencompost komt er steeds meer organisch materiaal in de bodem en gaat het bodemleven zich vermenigvuldigen. Door het gebruik van groencompost, die een goede verhouding kalium/stikstof bevat, wordt uitspoeling van stikstof tegengegaan. Compost bevat meerdere mineralen en die zijn noodzakelijk voor een gezonde bodem, niet enkel stikstof is nodig. Planten die veel mineralen bevatten en mineralen diep uit de bodem halen zijn daarom interessant als bodembedekking of mulch. Van zodra de bodem voldoende levenskrachtig is, is het goed te mulchen om onkruidgroei en uitdroging van de bodem af te remmen en zowel organisch materiaal als mineralen aan de bodem toe te voegen. Ook mollen en woelmuizen hebben hierbij een functie: zij doen het grove werk bij het luchtig en kruimeliger maken van de bodem. Vooral woelmuizen vragen daarvoor wel een hoge prijs.

Het volstaat echter niet in ons hoofd te ‘weten’ wat er moet gebeuren, je moet het ook aanvoelen. Met gevoel aanwezig en bezig zijn in de tuin is, heel belangrihjk. Steeds contact maken met de aarde en de natuur. We zijn echter in onze maatschappij erg vervreemd van de aarde.

We merken nu na 14 jaar dat onze bodem elk jaar luchtiger en beter wordt, de oogst is steeds beter, de planten zien er gezonder uit. De bovenste laag van onze grond is luchtig en humusrijk. Soms wordt wel eens de vraag gesteld of wij eigenlijk niet op een substraat aan het kweken zijn. Zo erg zijn we gewoon geworden aan grond waar de vruchtbare laag grotendeels van verdwenen is dat we niet meer weten dat een vruchtbare grond ook een strooiselllaag bevat van meerdere centimeters dik. Kijken we naar het bos dan zien we dat daar zo’n strooisellaag aanwezig is. Door het voortdurend mulchen kan je die levende laag in stand houden.

Ons taalgebruik verwijst soms nog naar (vroegere) verbondenheid met de aarde en het belang van de aarde in uitdrukkingen zoals: * ‘ik kan er niet aarden’ * ‘aardig zijn voor iemand’ * ‘de grond van ons bestaan’ * ‘iets valt in goede aarde’

9

Wanneer voelen we nog eens de aarde? Niet alleen stadsmensen, maar ook plattelandsbewoners en boeren, op hun machines, missen het contact met de aarde. Om die binding terug te krijgen is het nodig te proberen terug de aarde te voelen. Dit kan door bewust te stappen of stil te staan, hielen op de grond en ondertussen de grond onder onze voeten werkelijk te voelen. En uiteraard bewust met de handen in de grond werken of met blote voeten op de grond lopen zijn goede kansen voor het weer voelen van de aarde.

Als de bodem, de aarde ‘goed’ is, komt de rest vanzelf. (wordt vervolgd)

10

Groente Nieuwzeelandse spinazie Nieuwzeelandse spinazie, Tetragonia tetragonioides, ook vierhoekmoes genoemd behoort tot de familie van de ijskruidachtigen. Het is een éénjarige, bladrijke plant met liggende en sterk vertakte stengels. De plant komt oorspronkelijk uit Australië, Polynesië, Japan. Ze voelt zich goed in alle landen met een gematigd klimaat en vooral in de subtropen. Je kan oogsten van eind juni tot oktober. De ranken groeien steeds door en je kan blijven blaadjes plukken. Ondertussen verschijnen in de bladoksels kleine, gele bloemetjes en wordt het harde zaad aangemaakt. Eén enkele plant bedekt tegen het eind van het seizoen ongeveer 1 tot 1,5 m². Geef ze dus de nodige ruimte. Het zaad is zeer hard en is vierhoekig, vandaar de naam vierhoekmoes. Het zaad behoudt 2 tot 4 jaar zijn kiemkracht. Het kiemt moeizaam. Je kan het best 24 uur in water voorweken. Zaaien hoeft enkel de eerste keer dat je de plant in de tuin wil, tenzij je enkele plantjes kan krijgen of kopen om te starten. Nadien zaait de plant zich meer dan voldoende zelf uit. Nieuwzeelandse spinazie houdt van vruchtbare, vochtige grond en van warmte. Vanaf de eerste vorst sterft de plant af. Je kan ze best laten liggen of ophopen ter plaatse. Na de winter is ze grotendeels verteerd en onder de restanten vind je een mulle bodem. Van zodra de bodem voldoende is opgewarmd komen vanzelf de jonge plantjes boven. Je kan er dan best enkele, die je wil laten uitgroeien om van te oogsten, uitplanten op een andere plek. Het teveel aan zaad dat op de bodem ligt kan je gedeeltelijk verzamelen en aan de kippen geven. De rest laat je ontkiemen en van zodra er enkele blaadjes aan de plant staan, kan je ze uittrekken, de wortel afsnijden en de jonge plant klaarmaken.

Je kan daar zolang mee doorgaan als je jonge plantjes hebt. Als je ze uittrekt als onkruid is het goed kippenvoer of je kan ze gebruiken als mulch, maar dan voor ze bloeien. Als ijskruisdachtige heeft deze plant de eigenschap stikstof en fosfor vast te leggen in de bodem. Een goede zaak voor de tuin. De blaadjes aan de planten, die je laat uitgroeien, ontwikkelen zich snel tot grote, vlezige bladeren. Alleen de bladeren en de stengeltoppen worden geoogst. Je kan de blaadjes rauw eten en in alle spinazierecepten verwerken.

recept Nieuwzeelandse spinazie met macaroni 500 g Nieuwzeelandse spinazie - 500 g macaroni - 2 eetlepels olijfolie - 500 g gemengde, fijngesneden groenten zoals worteltjes, courgette, aubergine, e.d. - 4 sjalotjes - 4 eieren - nootmuskaat - peper - 150 g belegen kaas geraspt - zout De spinazie spoelen en in aanhangend water gaarkoken in 2 minuten en daarna laten uitlekken. De macaroni beetgaar koken in water met een beetje olie. Nadien laten uitlekken. De olijfolie opwarmen in een braadpan en de fijngesneden groenten en sjalotjes roerbakken tot ze beetgaar zijn. Dan de macaroni toevoegen, de eieren, muskaatnoot, peper, zout en alles goed mengen. Een vuurvaste schotel invetten en de mengeling er als een rand inleggen. In het midden de uitgelekte spinazie leggen en het geheel bestrooien met geraspte kaas. De schotel gedurende 5 minuten laten gratineren in een voorverwarmde oven (200°C). Je kan er een pittig slaatje bij serveren.

11

12

leesideetjes beeldmateriaal permacultuur Vruchtbare aarde Een driemaandelijks, boeiend tijdschrift is het Nederlandse ‘Vruchtbare Aarde’. Het is een uitnodiging tot blikverruiming. Elke editie zoekt Vruchtbare Aarde de dwarsverbanden en de samenhangen. Elke keer opnieuw proberen ze door te dringen tot de ‘binnenkant’ van de dingen. Uiteenlopende onderwerpen worden behandeld zoals voedselkwaliteit, kunst, reizen, gezondheid, licht, water, relatie mens - natuur, en zoveel meer. Telkens weer een nummer dat je leerrijke en mooie momenten bezorgt. Dit tijdschrift geeft me het gevoel, in tegenstelling tot vele, nieuwe ‘gezondheids– of bio tijdschriften, diepgaande artikels te brengen, gedragen door een niet-commerciële visie.

Joyce Vits, die op Yggdrasil stage deed in het kader van haar opleiding biologische en biodynamische landbouw, maakte als eindwerk een film met als titel: In harmonie met de natuur. Permacultuur. De film toont in enkele beelden de eerste start van Yggdrasil en weidt dan uit over het ontstaan van permacultuur aan de hand van beelden uit het bos. Daarna keert de film terug naar Yggdrasil en vertelt met prachtige beelden uit de verschillende seizoenen hoe hier op Yggdrasil de principes van permacultuur worden toegepast om voedsel te kweken en hoe tegelijk van een dode grond, arm aan organisch materiaal een levenskrachtige grond is gemaakt. De film duurt 18 minuten en is leerzaam en tegelijk poëtisch, ondersteund door mooie beelden en muziek.

Een abonnement kost € 21,40 voor 4 nummers. We willen het tijdschrift ook aanbieden in de winkel in de vorm van losse nummers. Informatie en overzicht van voorbije nummers kan je vinden op www.vruchtbareaarde.nl

Hij is verkrijgbaar op DVD in een mooie hoes voor € 17,50. Te koop op Yggdrasil. Transitiehandboek Het vertaalde Transitiehandboek wordt bij ons te koop aangeboden. Het is het basiswerk van de transition towns-beweging die ondertussen in heel wat landen wortel schiet als antwoord op de omvattende crisis die we nu meemaken. Ze wordt vaak voorgesteld als één van de meest inspirerende, betekenisvolle en grensverleggende experimenten van onze tijd.

13

14

Gezond eten anno 2009: Soep: lekker, voedzaam en snel klaar

Genvrij wandelen van Berlijn naar Brussel

Agrarische gentechniek vormt een forse bedreiging van de biolandbouw en van de biologische levensmiddeleneconomie — daarover zijn alle betrokkenen het wel eens. Omdat de overheid passief en besluiteloos reageerde op de problematiek, organiseerde Joseph Wilhelm, stichter en voorzitter van het Duitse biobedrijf Rapunzel, in 2007 een mars voor een gentechniekvrije toekomst van Lübeck aan de Ostzee naar Lindau aan het Bodenmeer. Door de grootschalige feedback aangemoedigd, werd een tweede mars gepland van Berlijn naar Brussel met de bedoeling de aandacht te trekken van de politiek en invloed uit te oefenen op hun besluitvorming. Hij vertrok op 18 juni in Berlijn voor een voettocht van 43 dagen. Hij nodigt iedereen met hetzelfde ideaal uit om een eindje met hem mee te stappen. In ons land kan je op 27 juli aansluiten op de Natlandhoeve in Zepperen (Sint-Truiden). Daar ontvangt Jos De Clercq Joseph Wilhelm op zijn biobedrijf. Op dinsdag 28 juli stappen ze van Wange over Tienen naar Korbeek-Lo (28 km). Op woensdag 29 juli gaat het van Korbeek-Lo naar Tervuren (24 km). Op donderdag brengt de laatste etappe de groep naar Brussel (15 km), waar een slotmanifestatie plaatsvindt.

Info op www.genfrei-gehen.de Meer informatie ook bij [email protected]

Het thema voor deze avond is ‘soep: lekker, voedzaam en snel klaar’. Vaak laat men de soepgroenten veel te lang koken waardoor belangrijke voedingsstoffen verloren gaan. Soep koken kan nochtans snel en met maximaal behoud van voedingswaarde. Soepen zijn er ook in alle seizoenen, meevariërend met het groenteaanbod van de dag. Zoals steeds gaat het om theorie gevolgd door praktijk. De bereidingen gebeuren altijd ecologisch, biologisch, vegetarisch met aandacht voor het gezellig samen proeven. Het is nodig om een groentemes en een schort mee te brengen. Wanneer: maandag 5 oktober 2009 van 19.30 u. tot 22.00 u. Prijs : € 10,00 Abonnees van de Sapstroom: € 9,00 Waar:

Yggdrasil, Trefpunt Vissenakenstraat 381, 3300 Tienen

Vooraf inschrijven is noodzakelijk. Het aantal deelnemers is beperkt tot 12. Bankrekening: 979-6533093-51

15

16

reeds zeer vroeg beginnen met de vijgen te vormen en reeds voor de bladeren verschijnen, zie je de kleine aanzetten van de vijgen aan de takken hangen. Als de winter te hard is, begint de vruchzetting te laat en geraken de vijgen niet meer rijp voor het koud wordt. De laatste jaren ging dat heel goed voor de vijgen en ze leverden dan ook een heel ruime oogst. Vorige winter was echter heel koud en de meeste vijgenbomen zijn afgevroren en gaven aanvankelijk geen teken van leven meer na de winter. Nu zien we dat de wortels van de boom niet geraakt waren en de meeste vijgenbomen zijn alweer volop aan het groeien, hetzij vanuit nieuwe grondscheuten, vanuit eenjarige scheuten of zelfs hogerop vanuit oudere takken. Dus, toch de moeite waard om een vijgenboom te planten. Hij levert niet alleen een overvloed aan lekkere vruchten maar het is ook een decoratieve plant met een prachtig blad. Een vijgenplant laat zich ook heel gemakkelijk stekken. Na 1 jaar heb je een jonge plant.

Interessante planten voor de tuin

Dropplant, Agastache foeniculum Dropplant, ook anijsplant of anijshyssop genoemd, is een doorlevende, stevige, rechtopgroeiende plant met getande, groenpaarse blaadjes. Ze wordt tot 1 meter hoog en sterft in de winter bovengronds af. Ze bloeit met paarsblauwe bloemaren. Het is een mooie plant die ook in siertuinen wordt aangeplant. Ze staat graag zonnig maar wil ook wel wat vocht, de bodem moet wel goed doorlatend zijn. Ze doet het ook heel goed in pot en ze is goed winterhard.: de vorige winter heeft ze glansrijk doorstaan zonder enige extra zorg, zowel in volle grond als in pot. In de winter komen pimpelmezen en goudvinken zaadjes pikken uit de verdroogde silhouetten. Dropplant zaait zich ook heel gemakkelijk uit zodat er zich snel een bosje van dropplanten vormt. De bloeiende plant trekt veel bijen en vlinders aan. De blaadjes smaken zoet en engiszins anijsachtig en zijn goed te gebruiken voor thee. De bladeren hebben de beste kwaliteit voor de plant gaat bloeien. Bij de Indianen uit Noord-Amerika, vanwaar de plant afkomstig is, is het een veel gebruikt kruid bij klachten van de luchtwegen. Je kan de blaadjes ook gebruiken in een verfrissende salade.

Goudsbloem, Calendula De Goudsbloem is een aangename verschijning in de tuin: prachtige oranje of gele bloemen die het beeld van de zon oproepen. Het is een éénjarige plant die zichzelf spontaan uitzaait: geen teeltproblemen dus. De bloemblaadjes zijn eetbaar en te gebruiken in sla, soep, thee. Vroeger werden ze ook als kleurstof voor voedingswaren gebruikt. Bovendien is het een medicinale plant die ontsmettend en helend werkt. Ze houdt van de zon en op een beschutte standplaats kan ze tot laat in de herfst nog bloeien. In de lente komt ze spontaan op van zodra de bodem voldoende opgewarmd is.

Vijgenboom, Ficus carica Als je over een goed beschutte standplaats beschikt, d.w.z. uit de noord-oostenwind, dan kan je gemakkelijk een vijgenboom kweken. Hij houdt van goed doorlaatbare, mineraalrijke grond. Stenen in de grond doen hem goed. Om eetbare vijgen te hebben is er vooral een zachte winter nodig. Dan kan de vijgenboom

17

18

Kamperfoelie, Lonicera Er zijn zo’n 180 Lonicera soorten bekend. Ik heb het hier over de boskamperfoelie, Lonicera periclemenum, ook wilde kamperfoelie genoemd. Samen met de Tuinkamperfoelie, Lonicera caprifolium, is dit de sterkst geurende soort. Het is een klimplant die zich rond elk obstakel windt. Ze wordt overdag bezocht door bijen en hommels, ‘ s avonds door nachtvlinders waaronder de pijlstaartvlinder. Dit is een voorbeeld van samenwerking en op elkaar aangewezen zijn. De pijlstaartvlinder heeft de kamperfoelie nodig als waardplant, anderzijds heeft de kamperfoelie de pijlstaartvlinder nodig voor bevruchting. Daarom geurt de kamperfoelie ook het sterkst ‘s avonds. De kamperfoelie is een zinnebeeld van de onvergankelijke liefdesband net zoals de kamperfoelie haar steun omhelst en niet meer loslaat. Zo is er een ballade in het oud Frans over Tristan en Isolde, zijn geliefde, die elkaar minden zoals de kamperfoelie de hazelaar. De kamperfoelie is ook een Bachbloesem en staat voor wie in het verleden blijft hangen. Van nature groeit de kamperfoelie in bossen, holle wegen, in halfschaduw tot schaduw. Hij heeft daarom graag zijn voeten in vochtige schaduw maar groeit naar de zon. Hij is zeer winterhard en kan tot 6 m ver klimmen of over de grond kruipen. Voor jonge boompjes is hij gevaarlijk omdat hij zijn wurggreep niet meer lost en de boom geen kans geeft om verder uit te groeien. In oudere bomen is hij eerder decoratief. Het is een aangename plant omwille van zijn geur, trekt heel wat insecten aan, levert nestplaats voor vogels en is heel geschikt om minder mooie hoekjes te verbergen. Zowel blad, bloem als schors worden medicinaal gebruikt. Van alle Lonicerasooten zijn de bessen giftig. Uitzondering hierop vormt de honingbes, een lonicera die een struik vormt tot 1 m hoog, geen klimplant dus, en vroeg in het seizoen een eetbare bes levert.

19

jaarprogramma

Er kunnen op aanvraag van groepen ook lessen georganiseerd worden of het lokaal kan gehuurd worden voor workshops, vergaderingen of lezingen.

augustus 2009 za

22

rondleiding op Yggdrasil 15.00 u. - 17.00 u. vooraf inschrijven is noodzakelijk Prijs: € 3,00 per persoon - abonneesen klanten: gratis

oktober 2009 ma

5

workshop ‘gezonde voeding anno 2009’ 19.30 u. - 22.00 u.: thema ‘soep: lekker, voedzaam en snel klaar.’ Prijs: € 10,00

november 2009 zat

7

20

de tuin winterklaar maken: hoe doe je dat? workshop van 13.30 u. tot 16.30 u.

Kruidenweetjes Munt

2010 Februari zat

27

lezing: dynamisch bewegen door Sabine Kern 20.00 - 22. 00 u.

zondag

28

workshop: dynamisch bewegen door Sabine Kern. Thema: schoudergewricht. Van 10.00 u.—17.00 u.

10

workshop: voedsel kweken van 10.00 u.- 17.00 u.

April zat

Voor wijzigingen en aanvullingen van het programma kan je altijd terecht op www.yggdra.be.

Voor de workshops is inschrijving vooraf vereist. Dit gebeurt via telefoon/fax 016/ 82 45 37, via e-mail of per brief. De inschrijving is pas een feit door betaling of door het storten van het inschrijvingsgeld op rekeningnummer 979-6533093-51 van Yggdrasil. Wie een abonnement wil nemen op de Sapstroom, stort 10,00 euro op bovenstaand rekeningnummer. Dit tijdschrift verschijnt viermaal per jaar. Het abonnement loopt telkens van september tot juni. Wie zich abonneert krijgt 10% korting op onze eigen activiteiten.

21

Munt, het geslacht Mentha behoort tot de Dovenetelfamilie of Lamiatae. Vroeger was het geslacht Munt ondergebracht bij de Labiatae. Kenmerken hiervan zijn een vierkante stengel en kruisgewijze geplaatste blaadjes. Ovidius verwijst in zijn Metamorfosen naar het verhaal van de nimf Mintha die veranderd werd in de muntplant. Eén van de versies van het verhaal luidt dat de god van de Onderwereld, Hades, verliefd geworden was op de nimf Mintha. Daarmee had hij de woede opgewekt van zijn vrouw Persephone, die in wilde jaloezie Mintha vertrapte. Op die plaats ontstond de sierlijke, geurige muntplant. Munt is een sterk geurende, kruidachtige vaste plant met een rechtopstaande of kruipende groeiwijze. Munt houdt van vochtige, humusrijke grond en lichte halfschaduw. Ze groeit echter ook op drogere en zonnige plaatsen. Ze verspreidt zich snel door ondergrondse uitlopers die eruitzien als wortels. De aangewezen manier om de planten te vermenigvuldigen is scheuren. Vaak hoor je zeggen dat je geen munt mag gebruiken als je homeopathie gebruikt. Dit is echter een oud en harnekking misverstand. Je wacht wel best met het innemen van een homeopathish middel tot de muntsmaak in je mond verdwenen is. Maar homeopathische middelen neem je altijd best een eind weg van eten en drank. Voor gebruik kan je best verse blaadjes plukken. Wil je ze drogen dan pluk je de blaadjes als ze volwassen zijn, dat is dus net voor de bloei. Als de blaadjes te jong geplukt worden verliezen ze bij het drogen hun smaak. Ik las dat een vaasje munt vliegen op afstand houdt maar bij ons werkt het niet.. 22

Er zijn veel soorten munt en de naamgeving is zeer verwarrend omdat ze zeer gemakkelijk met elkaar kruisen. Pepermunt, Mentha x piperita L. Pepermunt is de best gekende munt. De plant is zo goed als volledig onbehaard, ze heeft roodachtige stengels, bloemen in lange pluimen aan het eind van de scheuten en verdeeld in zijtrosjes. De blaadjes zijn gesteeld, lancetvormig met een gezaagde rand en eveneens roodachtig. De bovenkant glanst soms metaalachtig. Deze plant bevat menthol en heeft een sterke muntgeur. Meestal is het een geheel steriele bastaard van watermunt met groene munt. Door de menthol en aanverwanten is het een goed kruid voor de spijsvertering. Munt stimuleert de galafvoer en is goed bij winderigheid en gisting in de darmen. Munt is verkoelend op de huid en de slijmvliezen en daardoor pijnverzachtend. Het kruid werkt ook desinfecterend. Het werkt ook genezend bij schaaf– en krabwondjes. Je kan er thee van zetten als je van de sterke muntsmaak houdt. Munt heeft diverse toepassingen in de keuken. Je laat pepermunt best niet meekoken. Opletten ook dat het niet te overheersend wordt. Het is lekker in confituren, vers gesnipperd op worteltjes, erwtjes, in fruitsla,... Het is de menthol die gebruikt wordt in allerlei snoepjes, tandpasta, e.d. Zij het dat het op dit moment bijna altijd om een synthetisch product gaat. Groene munt, Mentha spicata L. of Mentha viridis L. Ook groene munt is onbehaard of heeft slechts weinig, verspreide haartjes. Groene munt heeft een heldergroen, spits blad. De bloemen staan in een lange, in afzonderlijke kransen verdeelde, eindtros. De plant heeft een sterke muntgeur, die echter verschillend is van de geur van pepermunt. Groene munt bevat immers geen menthol. Ze bloeit van juli tot september. Groene munt kan je op dezelfde manier gebruiken als pepermunt maar mag wel meekoken. De thee is ook zachter van smaak. 23

Echte kruizemunt, Mentha spicata var. Crispa Dit is een kweekvorm van groene munt met gekroesde en scherp ingesneden bladrand. Vaak worden ook gekroesde vormen van andere muntsoorten, ten onrechte, kruizemunt genoemd. Marokkaanse munt, Mentha spicata ‘Nana’ Dit is wellicht de lekkerste munt om thee te zetten. Al deze muntsoorten kennen hetzelfde gebruik als de pepermunt. Mellie Uyldert vertelt dat pepermunt tot de vurige tak behoort en uit het Zuiden ingevoerd is terwijl de twee volgende de overgang vormen van de vurige naar de waterige tak en hier inheems zijn. Watermunt, Mentha aquatica L. Deze plant is een inheemse plant van vochtige tot moerassige grond. Ook in het water groeit ze verder als halfondergedoken plant. De plant bloeit met een halfbolle eindtros met daaronder soms nog 1 of 2 aparte bloemenkransen. Watermunt verspreidt een zachte muntgeur. Watermunt wordt minder in de keuken gebruikt dan de andere muntsoorten. Appelmunt of Witte Munt, Mentha suaveolens Inheems in Belgiê en Nederland. Appelmunt heeft rondachtige tot eironde blaadjes , rimpelig door diepliggende netnerven. Langs beide zijden zijn ze wollig behaard. Ze groeit tot 1 m hoog en heeft een sterke, fruitachtige muntgeur. Daardoor past ze goed bij zoete gerechten. Maar ze wordt minder rauw gebruikt omdat de dichte beharing niet zo aangenaam is. Net als de andere muntsoorten is ze wel aangenaam als plant in de tuin als je erover loopt of als ze aangeraakt wordt. Allemaal zeer groeikrachtige planten die moeilijker in een kleine tuin te houden zijn, tenzij je ze in een pot zet. 24

Tuinbewoners: graag gezien of niet? Niet alleen dieren maar ook planten zijn tuinbewoners die er lang voor ons waren. Vaak worden vele van die tuinbewoners met alle mogelijke middelen bestreden in de hoop ze definitief te laten verdwijnen. Dat vraagt veel energie, arbeid en tijd. Door ze beter te leren kennen, kunnen we hun verborgen talenten ontdekken. Zo bekijken we ze weer door een andere bril en kunnen we gebruik maken van wat ze ons aanbieden. Zuring, Rumex Er zijn meerdere zuringsoorten: ridderzuring, veldzuring, schapezuring, krulzuring, spinaziezuring, e.a. Vooral ridderzuring, krulzuring en schapezuring zijn als onkruid gekend. Veldzuring, Rumex acetosa, is een wilde voedselplant met een friszure smaak die spontaan in grasland voorkomt. Hieruit is wellicht de zurkel ontwikkeld, een Oost-Vlaamse groente die niet gaat bloeien maar zich enkel vegetatief vermenigvuldigt. Het blad van beide planten is aangenaam bij eieren. Ze smelten wel heel erg weg bij het opwarmen. Spinaziezuring, Rumex patientia, is een stevige plant met grote, puntige, groene bladeren die als groente gekweekt worden. De smaak is veel flauwer dan van de zurkel of veldzuring. Bloedzuring, Rumex sanguineus, valt vooral op door zijn rode kleur. Vooral de nerven zijn dieprood gekleurd. Het is een plant met een heel decoratief blad dat in restaurants gebruikt wordt om schotels te garnieren. De smaak valt nogal tegen.

25

Schapezuring, Rumex acetosella, is een laag blijvend kruid met pijlvormige blaadjes. Fijne draadjes in verschillende etages kruipen door de bovenste lagen van de grond. Hierop ontstaan op talloze plaatsen jonge plantjes die snel een heel stuk grond volledig afdekken. Ridderzuring, Rumex obtusifolius, is een hoog groeiend onkruid, dat zeer hardnekkig is. Dit komt door een aantal factoren: zuring heeft een penwortel die door verdichte, natte, zuurstofarme bodems tot 2,6 m diep doordringt en daardoor moeilijk uit te trekken is. Naast de hoofdwortel ontstaan er ook zijwortels. Dankzij de reservestoffen in de wortels heeft de zuring een groot vermogen om terug uit te lopen. De wortel heeft een speciaal weefsel voor zuurstoftransport en is door looistoffen beschermd tegen rotten. Tot op 12 cm diepte bezit de wortel bijknoppen. Stukken van de wortel van 0,5 tot 1 cm kunnen uitlopen. Door de grote bladoppervlakte neemt zuring veel plaats in en bedekt een groot stuk grond. Door dieren worden enkel de knoppen en gedeeltelijk de jonge bladeren gegeten. De volgroeide bladeren worden enkel door geiten en schapen gegeten omwille van het hoge oxaalzuurgehalte. Het groen zuringhaantje (Gastrophysa viridula) is een natuurlijke vijand van zuring. De eitjes zijn oranje en liggen zeer opvallend aan de onderkant van het blad. Zowel de rupsen als de kever voeden zich het liefst met zuringbladeren. Ze brengen schade toe aan de bladeren maar de plant zelf gaat er niet aan kapot maar ze wordt verzwakt. De bladeren vertonen vaak roodbruine vlekken, een aantasting door roest en bladvlekkenschimmels die de plant kunnen verzwakken. Dit beeld heeft aanleiding geven tot de naam: het zijn de vlekken die overgebleven zijn van de tijd van de ridders. Na een duel moest het bloed van het zwaard afgeveegd worden. Men deed dat ter plaatse met de bladeren van de plant die men er aantrof. De meest geschikte was deze zuring met zijn groot blad . Sindsdien heet deze plant ridderzuring.

26

Een zuringplant produceert tot 60.000 zaden per jaar en het blijft 80 jaar kiemkrachtig. Reeds 6 dagen na de eerste bloei is 15% van de zaden kiemkrachtig. Zaden van de groene zaadstengels zijn tot 90% kiemkrachtig. Onrijpe zaden en afgesneden zaaddragers kunnen op de grond narijpen en kiemen. De zaden worden met de wind slechts enkele meters verspreid. Ze passeren het spijsverteringskanaal van herkauwers en blijven kiemkrachtig in hooi en stro. In stalmest en mengmest neemt de kiemkracht zeer langzaam af. Voor de kieming is licht nodig. Daarom heeft hij behoefte aan open plekken die hij dan zal vullen en bedekken. *

Zuring geeft ons informatie over onze bodem. Het is een indicator voor een hoog stikstofgehalte in de ondergrond. Zuring houdt immers van koele, vochtige omstandigheden en bodems die goed voorzien zijn van stikstof, kalium en magnesium. Ook een slechte bodemstructuur is een belangrijke aanleiding tot uitbundige groei van zuring. Zuring is door zijn sterke, diepe wortels in staat verdichte bodems open te breken en vormt zo meteen deels de remedie. Het grote blad kunnen we afsnijden en benutten als mulch. Opgelet: geen bloeistengels gebruiken! Omdat zuring nutriënten opneemt uit diepere lagen, brengt hij ook mineralen naar boven die hierdoor beschikbaar worden voor andere planten. Zo kan ook een ongewenst kruid weer zijn bijdrage leveren aan de verbetering van de bodem.

27

Permacultuur leidraden en ideeën bij het ontwerp Principe 2 (vervolg)

Energiebronnen Wat een bruikbare bron van energie is, zal variëren naargelang de situatie, en het is vanzelfsprekend voor de mens (en alle organismen) om aandacht te hebben voor bronnen die duurzaam waren in het verleden. Na een periode van ongeziene rijkdom aan energie zijn mensen erg blind voor nieuwe of vernieuwende energiebronnen, vooral als ze zich nog op bescheiden schaal bevinden en situatiegebonden zijn. Belangrijke energiebronnen worden vandaag onvoldoende gebruikt, maar zijn overal beschikbaar voor de opbouw van een betere persoonlijke en lokale zelfvoorziening: -zonneënergie: het eenvoudig drogen van hout en gewassen, passieve zonnecontructies en toestellen zoals drogers, boilers en foto-voltaïsche panelen -windenergie: pompen en energieproductie -biomassa: het duurzaam beheren van bomen en bossen als brandstof en bouwmateriaal -neerwaarts vloeiend water: irrigatie, aquacultuur en energieproductie. Bovendien worden we omringd door het afval van landbouw, bosbouw en industrie, vooral van organisch materiaal, dat kan worden gebruikt om de bodem te verbeteren, als brandstof en als voedsel voor dieren en ook als bouwmateriaal, als containers, enzovoorts. Deze geproduceerde middelen zijn niet noodzakelijk hernieuwbaar, maar ze kunnen ingezet worden in de omschakeling naar lage-energiesystemen. 28

Op Melliodora hebben we gebruik gemaakt van elke van deze 5 energiebronnen om het systeem in te voeren en in stand te houden. De bijzondere mix en de manieren waarop wij dit aan de dag leggen, zijn uniek voor onze plek en situatie. De slogan “het probleem is de oplossing” helpt ons kansen te ontdekken om energiebronnen te oogsten die passen bij onze plaats en situatie. Zo bijvoorbeeld brengt water dat af en toe in geulen stroomt voedingstoffen en sediment; met warme, droge wind worden fruit en andere gewassen gedroogd; bramen en andere onkruidsoorten dienen als mulch, voedsel voor dieren, enzovoorts. Het belangrijkst is dat elke zonnige winterdag onze met leemklinkers beklede passiefwoning met zonne-energie verwarmt. Deze voorbeelden tonen hoe ecosystemen zich ontwikkelen als antwoord op de verscheidenheid en grilligheid aan de beschikbaarheid van energie doorheen landschappen. *** De opslag van nutriënten in het landschap De evolutie van ecosystemen en opvanggebieden als reactie op de beperkte beschikbaarheid van minerale voedingsstoffen is moeilijker te begrijpen dan water. Minerale voedingsstoffen zijn grotendeels onzichtbaar, terwijl ze de productiviteit van elk ecosysteem op subtiele, maar belangrijke wijze controleren. Essentiële elementen zoals koolstof, zuurstof, waterstof en stikstof zijn overvloedig in de atmosfeer aanwezig. Zij worden aan levende wezens bezorgd via vormen van energieopslag zoals fotosynthese en andere vergelijkbare processen in planten. Minerale nutriënten zoals calcium, magnesium, potassium, fosfor en zwavel, en verder sporenelementen die even essentieel zijn voor levende organismen, treft men aan in kleine en variërende hoeveelheden in de verschillende rotsformaties die samen de aardkorst vormen. Planten kunnen zulke nutriënten met gemak opnemen in

29

wateroplosbare vorm, maar oplosbaarheid leidt ook tot uitloging van voedingsstoffen buiten planten om. Dit heeft als gevolg dat er zich bodemecosystemen hebben ontwikkeld om voedingsstoffen in planten vast te houden en op te slaan in niet-wateroplosbare, maar wel toegankelijke vormen. Ecosystemen ontwikkelen zich wanneer er een geochemische context is van onevenwicht of tekort aan nutriënten. Zij zullen dit willen overstijgen door mechanismen die aardkernen en andere inerte bronnen aanboren. Zij vangen nutriënten op die uit nabijgelegen systemen logen en van de atmosferische overdracht via stof, rook, pollen en andere levensvormen. Gezien vanuit de lange periodes van geologische tijd, treedt een verlies aan minerale nutriënten op uit alle ecosystemen door krachten zoals zwaartekracht en uitloging, occasionele branden, droogtes, overstromingen en andere natuurlijke rampen. Daarnaast zal de chemische verbinding van nutriënten (door natuurlijke processen) tot zeer ontoegankelijke vormen het moeilijker maken voor planten om een evenwichtig gehalte aan minerale voeding te bekomen. Tenzij een landschap meer kan aanboren of vasthouden dan het verliest, is er een progressieve afname van productiviteit; soorten die hoge doses aan nutriënten nodig hebben, worden vervangen door soorten die aangepast zijn aan lage doses minerale nutriënten of aan chronische onevenwichten. In Australië wordt onze uitstekende biodiversiteit verklaard door ontelbare aanpassingen aan lage en onevenwichtige doses nutriënten. Jammer genoeg is de mens van nature uit volledig afhankelijk van zeer hoge en evenwichtige minerale vruchtbaarheid in voeding. Zonder aangepaste, evenwichtige minerale voeding zijn volledige samenlevingsverbanden ten onder gegaan, van jagers-verzamelaars tot grote beschavingen, omdat hun bodems niet de kwaliteit en kwantiteit konden bieden die nodig was.

30

Andere permacultuuractiviteiten De bodem is de meest belangrijke opslagplaats voor nutriënten in gematigde gebieden. Humus is misschien wel de grootste “uitvinding” van de natuur, want het verhoogt de capaciteit van bodems om minerale nutriënten op te slaan (en ook water en koolstof). Er zijn goede ecologische redenen voor het vereren van humus in de organische en biodynamische beweging en in permacultuur. Maar in de vochtige tropen zijn de cijfers van oxidatie en uitloging zo hoog, dat natuurlijke systemen meer afhankelijk worden van de opslag van voedingsstoffen in levende planten. Langlevende bomen zijn de meest voorkomende en meest stabiele levende bron van nutriënten in tropische systemen. Zelfs in gematigde ecosystemen zullen planten en bomen een belangrijke bron zijn van nutriënten die in de bomen gerecycleerd worden door het jaarlijks vallen van de bladeren, door het doorzoeken van de bodem door insecten en herbivoren of door het vuur.

Vertaling: Aagje van Cauwelaert Uit: Permaculture. Principles & Pathways Beyond Sustainability’ David Holmgren, Co-Originator of the Permacuture Concept, ISBN 0 646 41844 0; p. 30; p. 34-35

31

Transitie - steden in de overgang

Overgenomen van www.transitie.be

Geïnspireerd door de Transition Towns-beweging in Engeland organiseert de werkgroep transitie van Aardewerk twee bij elkaar horende inloopdagen. De inloopdagen staan open voor iedereen die (verder) wil kennismaken met het model van transition towns: - mensen of groepjes die mogelijk met een lokaal initiatief in hun eigen dorp of stad willen starten - iedereen die ondertussen bij zo'n lokaal initiatief betrokken raakte of er al kennis mee maakte en beter wil verstaan wat die transitiesteden en dorpen zijn - iedereen die om de één of andere reden meer wil te weten komen over deze transitie, het model erachter en de thema's die daarbij aan de orde zijn Deze inloopdagen werden eerder georganiseerd in Veltem (septemberoktober 2008), Gent (januari 2009) en Sint-Truiden (maart 2009). Om te vernemen of al eerder mensen uit je dorp of stad deelnamen, kan je kijken of er al een plaatselijke stuurgroep is of een contactpersoon (www.transitie.be onder "lijst lokale initiatieven"). Eerstvolgende nieuwe inloopmogelijkheden (inschrijven kan enkel voor de twee dagen samen): ► zaterdag 5 en zondag 6 september 2009 in Leuven (in Jeugdherberg De Blauwput) Martelarenlaan 11A 3010 LEUVEN ► Inloopdagen Gent 14 en 15 november: in de lokalen van Vormingplus Reigerstraat 8 9000 GENT 32

80-urige permacultuurcursus ► Inloopdagen Antwerpen 28 en 29 november: in het EcoHuis Turnhoutsebaan 139 2140 BORGERHOUT

Overgenomen van www.transitiestadleuven.be

20 september 2009 15.00 u. tot 4 oktober 2009 15.00 u.

Het programma van de inloopdagen loopt op een zaterdag en een zondag, telkens van 9u30 tot 17u00; het bevat onder andere: • Het verhaal achter Transition Towns en hoe zelf aan de slag gaan • Inzichten in de 'big three': de problematieken van klimaatchaos, piekolie (en peak everything) en de geldcrisis als de grote uitdagingen • De principes van permacultuur in het transitieverhaal • Positieve uitwegen met oa "The power of community: how Cuba survived peak oil" • Innerlijke transitie en psychologie van verandering • Inspiratie uit gestarte initiatieven • Startoverleg met eigen groep Voor wie? Voor eenieder die op één of andere manier wil meewerken aan de noodzakelijke lokale transitie naar een olie-arme samenleving en een sterke, florerende lokale gemeenschap. Door wie? Intiatiefnemers: Jeanneke van de Ven, Debbie Eraly, Rudy Dhont, Nico Cuypers; allen gebeten door het transitievirus. En met medewerking ondertussen van anderen. Kostprijs? 20 euro voor de twee dagen samen, lunch is voorzien. Wij zijn blij de kostprijs laag te kunnen houden dankzij tussenkomst van de Koning Boudewijnstichting (Fonds voor Duurzaam Afval- en Energiebeheer). Info en inschrijving? www.transitie.be

Kom mee en ontdek hoe : deze op praktijk gerichte cursus leidt naar mogelijkheden en heeft tot doel het leven op een positieve manier te veranderen. Door de afstand met het voedsel te verkleinen, door lokaler te denken, door samen te zijn, krijgen we opnieuw vat op onze omgeving. Permakultuur wordt meestal in verband gebracht met tuinieren. De principes, technieken, de ethiek en de ontwerpmethoden kunnen worden aangewend voor het ontwikkelen van een persoonlijke, duurzame en harmonieuze levensstijl. Gebaseerd op traditionele wijsheid en wetenschap en gebruik makend van intuitie en het aangeboren observatievermogen leren we van en met de wereld om ons heen. De relatie is er een waarin we onszelf opnieuw herkennen. Permakultuur moedigt ons aan om onze creatieve vaardigheden te ontdekken en te gebruiken. De cursus heeft maar één uitgesproken doelstelling : Empowerment, wat zoveel betekent als ‘daadkrachtig worden’. Als groep hebben we het voordeel dat we samen kunnen leren, van en met elkaar, dat we samen plezier beleven en samen experimenteren. Er wordt geen voorkennis verwacht. Het uitwisselen van persoonlijke vaardigheden, kennis en interesses staat centraal. muziek spelen, verhalen vertellen, breien en haken, zingen, koken, boetseren, vuur stoken, massage, kortom, er is ruimte voor meer dan groenten alleen. Kost : 450 euro, alles inbegrepen (camping, maaltijden, uitstappen, cd rom met handouts, films, …) vanaf 16 jaar Info: Riet Bongaerts , sociaal pedagoge, en Bert Crabbé begeleiden het geheel. Telefoon : 016/ 23 32 13

33

34

Jaarcursus duurzaam leven Klimaatactiekamp

Overgenomen van www.juvenesco.be

'DUURZAAMLEVEN' JAARTRAJECT

Het eerste Belgisch-Nederlandse klimaatactiekamp vindt plaats van 3 tot 9 augustus in de buurt van Antwerpen. In het programma staan heel wat workshops die ook voor Transitie Initiatieven interessant kunnen zijn. Een greep uit het programma (! Voorlopig programma, voor de zekerheid eerst nakijken op website) Maandag 3 augustus van 14 u tot 16 u: klimaatverandering door Peter Tom Jones; Piek Olie met het Piek olie instituut uit Nederland; Kruidenwandeling eetbare planten Dinsdag 4 augustus van 10 u tot 12 u: permacultuur Donderdag 6 augustus van 14 u tot 16 u: Paneldebat rond Transition Towns met enerzijds een uitwisseling tussen Nederlandse en Belgische deelnemers en anderzijds een gesprek rond de mogelijkheden en de beperkingen van het model. Naast deze activiteiten die heel nauw aansluiten bij Transitie Initiatieven zijn er nog tal van andere interessante activiteiten. Dit kamp wordt georganiseerd in navolging van de Britse en Duitse klimaatkampen en zal een week zijn van vorming, directe actie, ontmoeting en uitwisseling. Er wordt voor gezorgd het kamp zo koolstofneutraal als mogelijk te organiseren. Op die manier trachten we bij te dragen aan de opbouw van een klimaatbeweging die de klimaatcrisis bij de wortels aanpakt. Een groot deel van het programma staat bovendien in het teken van de VN klimaatconferentie in Kopenhagen die van start gaat op 30 november. De deelnemers worden ondergebracht in barrio’s (wijken) die bestaan uit ongeveer 30 mensen zodat iedereen zich thuis kan voelen. Voor meer info over het programma, de organisatie, de manier van beslissingen nemen, kan je steeds terecht op onze website www.klimaatactiekamp.org

35

09/2009 - 06/2010 Zelfonderhoudend en 'low impact' leven, een Duurzame Wereld bouwen, Permacultuur, leven in verbinding met de Natuur, Duurzaam leiderschap Dit 9 maand durend programma is gericht op de ontwikkeling van alle vaardigheden die nodig zijn om een duurzame, gezonde en gelukkige samenleving te creëren. Door praktische ervaring en begeleiding van experts in hun vakgebied, verlaat iedere deelnemer deze jaaropleiding met geïntegreerde kennis, ervaring en enthousiasme die zich uit in hun privéleven en in de maatschappij. Studenten worden voorbereid tot het ontwerpen, ontwikkelen en realiseren van projecten gekaderd in een duurzame, gezonde en gelukkige samenleving. Zij zijn de nieuwe leiders, die vanuit liefde voor de Aarde en de gemeenschap meebouwen aan een Duurzame Toekomst. De belangrijkste pijlers van het DuurzaamLeven jaartraject zijn:  Permacultuur - ontwerpen van een regeneratieve wereld, in samenwerking met de natuur  NatuurBewustZijn  Persoonlijke ontwikkeling Community Building, ‘8 Shields Cultural Mentoring’, Duurzaam Leiderschap’ Info: www.juvenesco.be

36

Activiteiten Comité Jean Pain Overgenomen van www.comitejeanpain.be

een stukje poëzie

Om de ateliers werkbaar te maken, wordt het aantal deelnemers beperkt. Schrijf je dus tijdig in bij het Comité Jean Pain vzw Holle Eikstraat 34 1840 Londerzeel tel: 052/30 53 65 [email protected] 1 augustus: een kruidenspiraal van steen aanleggen. Met gerecycleerd puin en stenen bouwen we een opgaande spiraal voor warmteminnende kruiden. De kruidenspiraal zorgt voor een aantal plekjes met een bijzonder microklimaat en dit op een kleine oppervlakte: van droog, warm en zonnig tot schaduwrijk en vochtig. Bovendien kunnen sterk en hooguitgroeiende kruiden rustig hun gang gaan zonder anderen, die het wat kalmer aan doen, te storen vanwege het niveauverschil. Zo’n kruidenspiraal is een aandachtspunt in je tuin waar je heel wat creativiteit in kwijt kan. 5 september: met planten in een pannetje wol verven. Heb je zin in een kleurtje dat je niet vindt in de handel? In de natuur zijn alle kleuren in harmonie met elkaar en dit gaat ook op voor plantaardig geverfde wol. Hoe dat in zijn werk gaat en welke planten hiervoor in aanmerking komen kom je op deze workshop te weten. 3 oktober: het composttoilet. Voel jij ook dagelijks de behoefte om je bescheiden deel bij te dragen in de kringlopen van de natuur? Spijtig toch dat ieder ‘bezoek’ gepaard gaat met een verlies aan voedingsstoffen en organisch materiaal, weggespoeld met een flinke kluts leidingwater naar een zuiveringsinstallatie waarvan het slib nadien verbrand wordt. Per persoon verkwisten we op die manier tussen de 12 en 15.000 liter drinkwater. Heel anders gaat het eraan toe wanneer je gebruik maakt van een composttoilet. Leer er meer over tijdens dit werkatelier met Paul. 37

Hooi koorts

Warme zomerweide wandeling. Kniehoog rijp gras kruipt waar het niet mag gaan. Cirkelzaag zoemende insecten in de pollenlucht. Ik loop met vreemde hoge stappen en wil alleen nog kransen vlechten of loom gaan liggen in het gras. Een dekentje? Nee, dank je, hoeft niet, laat ik me vallen en daar kriebelen mieren als jouw vingers en voel ik je handen jeuken. Verbaasde koeien staren en herkauwen onderwijl een spoor van kwijl. Hun gele oorbellencollectie klappert op de maat. Zij zouden ook wel willen wat wij willen in plaats van grazend gras te maaien en zwaaien peinzend alle vliegen op de vlucht. Ik zie de lucht hoog boven me verstillen en dan trillen van de zomerzotheid.

Josephine Banens, uit Literair Tijdschrift Noach’s Kat, 2006

38

De Sapstroom

inhoudstafel

p. 2 p. 4 p. 5 p. 6 p. 8 p. 11 p. 13 p. 14 p. 15 p. 16 p. 17 p. 20 p. 22 p. 25 p. 28 p. 32 p. 34 p. 35 p. 36 p. 37 p. 38

is de op- en neergaande stroom van een boom water uit de aarde gaat omhoog energie uit de kosmos gaat omlaag samen laten ze de boom groeien wisselwerking draagt vruchten samenwerking geeft leven

zomer tuinbezoek individueel bezoek - rondleiding 22 augustus toekomstplannen voor de winkel van Yggdrasil bodemzorg groente: Nieuwzeelandse spinazie + recept beeldmateriaal permacultuur leesideetjes genvrij wandelen van Berlijn tot Brussel gezond eten anno 2009: soep interessante planten voor de tuin jaarprogramma kruidenweetjes: munt tuinbewoners: graag gezien of niet? permacultuur: leidraden en ideeën bij het ontwerp. andere permacultuuractiviteiten 1. transitie inloopdagen 2. permacultuurcursus in Herent 3. klimaatactiekamp 4. jaarcursus duurzaam leven 5. ateliers Comité Jean Pain een stukje poëzie

naar het voorbeeld van de natuur is de Sapstroom een tijdschrift, verbinding tussen Yggdrasil en iedereen met interesse voor permacultuur uitwisseling van ideeën is verrijkend een sapstroom in één richting is uitputtend, energieopslorpend ideeën, verwoording van ervaring, zijn altijd welkom want verrijkend en levengevend Dit is het laatste nummer van deze jaargang. Gelieve je abonnement te vernieuwen. Je stort hiervoor 10,00 euro op het rekeningnummer 979-6533093-51 van Yggdrasil. Je krijgt dan 10% korting op onze eigen activiteiten en gratis rondleiding op 22 augustus. Het tijdschrift verschijnt viermaal per jaar. Het abonnement loopt telkens van september tot juni.

De wegbeschrijving naar Yggdrasil vindt u op onze website of kan u telefonisch aanvragen.

Wij danken u voor uw steun 39

40