Trimestrieel contactblad, december, januari, februari Jaargang 11, nummer 1 Afgiftekantoor: 3300 Tienen 1 Ver. Uitg. Lucrèce Roegiers Vissenakenstraat 381, 3300 Vissenaken-TIENEN Tel. /fax (016) 82 45 37 email:
[email protected] Website : www.yggdra.be
België-Belgique P.B. 3300 Tienen 1 2/3294
De Sapstroom van
een didactisch-ecologische ontmoetingsplaats voor permacultuur
Lente 2009 25 maart 2009
Permacultuur verzoening van eeuwenoude werkwijzen en nieuwe technieken oog voor de rijkdom van diversiteit kader voor verscheidene alternatieve invalshoeken zorg voor de vier elementen intens gebruik van het invallend zonlicht zorg voor de mens oeroud gevoel van eenheid dans met de natuur levensfilosofie P 702098 1
lente
Het steeds terugkerend ritme brengt ons na deze winter— eentje uit de goede oude tijd — terug bij de lente. Maar of het nu winter of zomer of lente is, steeds loopt het contact met de natuur via de 4 elementen die we waarnemen met onze 5 zintuigen. Het intens genieten van vuur of vlammen, het gefascineerd worden door het onophoudelijke rollen van de golven van de zee, het deugddoende gevoel van kruimelige aarde aan je blote voeten, het wegdromen bij het voorbijglijden van de wolken... Zoveel zintuiglijke gewaarwordingen die je heel dicht bij de oerelementen brengen. Je wordt opgenomen in het geheel en het geeft een zalig gevoel... We zijn echter niet meer gewoon onze zintuigen te gebruiken: we kijken vaak zonder te zien, we lopen voorbij de dingen, we voelen de grond niet meer onder onze voeten als we stappen. Het is nodig regelmatig terug contact te maken met de aarde, onszelf te aarden en bewust onze zintuigen te gebruiken. Je ontdekt dan zoveel meer en geniet ervan. Je kan de lente ruiken! Geuren vertellen je zoveel en één enkele geur kan je tientallen jaren terugvoeren in de tijd naar een heel specifieke gebeurtenis. Af en toe ervaar ik dat en telkens ben ik weer verwonderd. Spreekwoorden leren ons dat de neus vroeger belangrijk was om iets te weten te komen. Denk maar aan uitdrukkingen zoals ‘Je neus ophalen voor iets’, ‘Je neus ergens insteken’, ‘Je moet het niet aan zijn neus hangen’, een wijsneus, ... Tegenwoordig gebruiken we onze neus nog zo weinig. De uiterste verkoopdatum op een product vormt voor de meeste mensen een betrouwbaarder aanwijzing dan de eigen neus. Nochtans vertelt de neus ons veel exacter of een product nog goed is voor consumptie dan een datum.
2
Dit is maar één voorbeeld van onze afhankelijkheid van de ‘voedingsindustrie’ en haar wetten. Hoe meer je zelf klaar maakt, hoe meer je het verhaal van de vervaldatum kan relativeren. Je leert terug op je zintuigen te vertrouwen. In naam van hygiëne en vervaldata gaat een enorme hoeveelheid, nog onbedorven voedsel verloren. In enkele van de vorige nummers van de Sapstroom heb ik het boek van Michael Pollan voorgesteld met zijn visie op onze voeding. Hij was in februari in Nederland waar hij een lezing gaf. De volledige tekst hiervan en van de antwoorden op vragen nadien is te vinden op www.biologioca.nl. Zoek hier verder onder ‘nieuws’ tot je aan Michael Pollan Masterclass komt. Zeker de moeite waard om te lezen. In deze lente zien we ook de Transition towns verder groeien, naast andere intitiatieven die verandering willen bewerken en waarin permacultuur een belangrijke rol speelt. We merken ook dat de vraag naar vorming voor voedsel kweken op deze manier fel toeneemt. Allemaal verheugend nieuws. Lente is niet alleen de tijd van nieuws onder de zon maar ook een tijd van reiniging zodat er plaats is voor nieuwe zaken. Ook ons lichaam is aan reiniging toe na de winter en de natuur voorziet daar ruimschoots in. Het is uit met het overvloedige aanbod van groenten en fruit, althans als je van je eigen tuinopbrengst wil leven. En een beetje vasten is gezond! Planten met een reinigende werking schieten nu overal uit de grond. De brandnetels zijn op hun best, veldzuring maakt zijn opwachting. We planten alweer ajuin die ons het hele jaar door zijn krachten aanbiedt. De smalle weegbree richt zijn rozet stilaan op en staat weer klaar om ons te helpen bij allerlei ongemakken. Maar het grote reinigende vermogen komt van de berk die ons zijn sap en daarna de blaadjes levert. Dit jaar hebben we voor het eerst een periode berkensap getapt van enkele van de vele berken die spontaan onze tuin zijn komen bevolken. Het is zo wonderlijk, het frisse, heldere sap uit een tak van de boom te krijgen. Een ode aan de berk is eruit voortgevloeid.
3
tuinbezoek
Rondleiding Een rondleiding in de tuin van Yggdrasil kan op afspraak, alle dagen behalve op vrijdag, zondag en op zaterdagvoormiddag. U wordt verwelkomd met een gratis drankje. De film ‘In harmonie met de natuur’ brengt je in de sfeer. Een rondleiding duurt ongeveer twee uur. Nadien is er gelegenheid om iets te drinken. Op afspraak zijn er ook hapjes of een maaltijd te verkrijgen, alles biologisch én vegetarisch. Het thema van de rondleiding wordt vooraf afgesproken: * natuurbeleving zintuigenoefening en kennismaking met natuurlijke patronen. * permacultuur ontstaan, betekenis, principes, praktische toepassing in de tuin. * kruiden herkennen, teelt, standplaats, gebruik,… Tijdens het winterseizoen worden de rondleidingen aangepast aan het weer. Wie graag met een groep een geleid tuinbezoek wil brengen aan Yggdrasil kan hiervoor een afspraak maken. Prijs: 75,00 euro. Tel./fax (016) 82 45 37. 4
Groente ajuin
Individueel bezoek Dit is een andere formule die we vanaf deze lente willen uitproberen. Allium cepa L. Op afspraak kan je individueel of met een kleine groep een wandeling komen maken in onze tuin. Je betaalt € 3,00 per persoon en je krijgt een brochure mee als gids doorheen de tuin. Op deze manier kan je kennismaken met het resultaat van onze manier van werken, je kan van de tuin genieten en je kan op je eigen ritme er doorheen wandelen met ruimte voor rust en stilte als je dat wenst.
Ajuin is een oud cultuurgewas, afkomstig uit Centraal en West – Azië. In landen als Pakistan, Afghanistan en Iran worden nog steeds de wilde vormen gebruikt. Men denkt dat de Soemeriërs 6000 jaar geleden al ajuin kweekten. Ook bij de Egyptenaren en de Romeinen werd ajuin geteeld. Zo kwam hij dan naar WestEuropa; men neemt aan dat hij via Palestina in India terecht kwam. Nu wordt hij overal ter wereld geteeld. De ajuin is een 2-jarige, soms doorlevende plant. Onderaan vormt de stengel een schijf waaraan vele, vertakte, witte wortels groeien. Bovenaan de schijf zijn de bladeren vergroeid tot ronde verdikkingen en ze omringen elkaar waardoor ze een bol vormen. De kleur, de vorm en de afmetingen van de bollen verschillen naargelang de rassen. Het vrije gedeelte van de bladeren is langwerpig, hol en eindigt op een punt. De bloeistengel ontwikkelt zich in het midden van de bladeren en is hol, stijf en en op éénderde van de hoogte opgeblazen. De vele, kleine bloemetjes zijn wit, groenachtig of purperachtig en staan in een ronde bol. De zwarte zaden zijn driehoekig. In plaats van zaad komen er soms bolletjes aan. Ajuin kan in alle gronden geteeld worden maar groeit het best in zware, vruchtbare maar goed doorlaatbare grond. Bij te veel stikstof gaat het bewaarvermogen sterk achteruit.
5
6
Je kan ajuin zaaien maar meestal wordt plantajuin aangeboden. Die kan je best vroeg in het voorjaar planten, maart, soms februari als het weer het toelaat. Als je ajuin plant en er dichtbij wortelen zaait, kan je beiden vrijhouden van aantasting door respectievelijk de ajuinvlieg en wortelvlieg. De wortelvlieg houdt niet van de ajuingeur en de ajuinvlieg houdt niet van de wortelgeur. Je mag ajuin best vrij dicht bij elkaar planten (3-4 cm) als je houdt van pijpajuin. Dan kan je de jonge ajuin als pijpajuin uit de rijtjes halen en zo plaats maken voor het uitgroeien van de rest tot volwassen ajuinen. Ben je niet van plan pijpajuin te oogsten, voorzie dan tussen de ajuinen voldoende plaats zodat ze tot dikke ajuinen kunnen uitgroeien. De afstanden tussen de rij ajuin en de andere groenten is afhankelijk van de ruimte die de andere groente inneemt. Die mag de ajuin niet belemmeren in de groei. Goede combinaties met ajuin zijn in de eerste plaats wortelen maar ook kervel, look, koriander, pastinaak, peterselie, raap, rode biet, schorsener, maïs en vooral sla. Kolen en bonen schijnen niet zo’n goede buren te zijn voor ajuin. Oogsten gebeurt als de planten ‘doodvallen’ d.w.z. als de groene delen verwelken en gaan liggen. Meestal is dat in juli. Je oogst de ajuinen best op een zonnige, droge dag en laat ze nog even nadrogen op een pad of aan een draad in de tuin. Nadien hang je ze best op in bussels op een droge, luchtige plaats uit de zon. Als ze hangen gaan ze minder snel schieten dan wanneer ze liggen.
Ajuin bevat provitamine A, vitamine B1 en B2 en een hoog gehalte aan vit. C., vooral de bladeren bevatten veel van deze vitamine. Ook mineralen en sporenelementen zijn goed vertegenwoordigd in de ajuin, zoals natrium, kalium, calcium, ijzer, zwavel, jodium, silicium.
Je kan begin augustus ajuin zaaien om als jonge, groene ajuin te oogsten vanaf eind april. Op dat moment begint de oude ajuin, als je er nog over hebt, te schieten en ook de prei begint door te schieten.
1 dikke ajuin - mayonaise - tomatenpuree
Ajuin is een groente die onmisbaar is in de keuken. Rauw gesnipperd in de sla geeft hij een fris maar ietwat pikant smaakje. Een gefruite ui geeft dan weer een heel ander aroma.
Ajuin werkt ook desinfecterend en het gebruik om een doorgesneden ajuin op het nachtkastje te leggen bij een verkoudheid is wijdbekend. Het helpt bij het losmaken van een verstopte neus. Door de aanwezige mosterdolie worden de luchtwegen gedesinfecteerd en ontkrampt. Een fijngesneden ajuin in een doekje op een pijnlijk oor helpt de ontsteking doorbreken. Je kan ook hoestsiroop maken van ajuin. Allium cepa wordt ook in de homeopathie gebruikt. Wie regelmatig ajuin eet blijkt ook meer weerstand te hebben tegen besmettelijke ziekten. Bovendien is ajuin goed voor de spijsvertering.
recepten
Een recept uit vervlogen tijden: Rauwe ajuinsaus
Je snippert de ajuin fijn en mengt de snippers met een deel mayonaise en een deel tomatenpuree. Je voegt zoveel mayonaise en tomatenpuree toe tot de ajuinsnippers goed gebonden zijn. Maar hoofdbestanddeel blijft de ajuin. Onmiddellijk gebruiken. Dit is een saus om bij frieten te eten. Lekker pikant (voor wie van ajuin houdt) en ontsmettend!
7
8
Gestoofde ajuintjes
Workshop Aanleg van een kruidenspiraal
enkele kleine ajuintjes per persoon - olijfolie De ajuintjes pellen. Ondertussen olijfolie in een pan opwarmen en de ajuintjes er in hun geheel bij doen. Laat ze fruiten, af en toe roerend zodat ze aan alle kanten kleuren. Dan, het vuur lager zetten, het deksel op de pan doen en op een zacht vuurtje laten sudderen. Controleer na enige tijd of de ajuintjes zacht zijn. Er heeft zich ondertussen ook een lichtbruin sausje gevormd. Door het stoven zijn de ajuinen zoet geworden. Dit is lekker als bijgerecht bij andere groenten en vleesvervangers zoals granen– of notenlapjes. Een zomers recept: gevulde paprika 4 paprika - water Olijfolie - 4 dikke ajuinen - teentje knoflook - takje selder of lavas - 4 blaadjes zurkel - gemalen beschuit - gemalen kaas De paprika's schoonmaken en eventjes blancheren. In de olijfolie de fijngesneden ajuin glazig laten worden met het deksel op de pan om vochtverlies te vermijden. Knoflook, zurkel en fijngesneden selder toevoegen. Indien niet voldoende vochtig, een beetje water toevoegen. Kaas en gemalen beschuit eronder mengen.
Voor de laatste keer organiseren we een workshop kruidenspiraal aanleggen. Recycleren kan op veel manieren. Wij opteren voor rechtstreeks hergebruik van materialen waarbij een meerwaarde gecreëerd wordt. Een kruidenspiraal is daarvan een voorbeeld. Puin, zand en stenen worden samengebracht tot een esthetische, ecologische en natuurlijke biotoop voor warmteminnende kruiden. Ideaal om, eventueel op terras of balkon, een mooie voorraad aan kruiden bij de hand te hebben. We beginnen met een korte uitleg en daarna bouwen we samen de kruidenspiraal op. Nadien overlopen we welke kruiden op een kruidenspiraal kunnen geplant worden. We voegen de daad bij het woord en werken de kruidenspiraal af met een jonge aanplant. Wil je zien hoe zo’n kruidenspiraal er kan uitzien, kijk dan eens op onze website naar de fotoreeks.
De vulling in de paprikahelften doen en in een pan eventjes bakken in olijf-olie. Een ietsje water toevoegen en nog even laten stoven met het deksel op de pan. Dit is goed te gebruiken als (psychologische) vleesvervanger. 9
10
Workshop Voedsel kweken
Wil je zelf ook zo’n kruidenspiraal aanleggen maar weet je niet goed hoe eraan te beginnen? Dan kan je deelnemen aan de workshop die doorgaat in Heultje Gravin de Mérodestraat 103 2260 Heultje (Westerlo)
De workshop op 4 april is volzet. Daarom organiseren we een tweede dag op Zaterdag 18 april 2009 van 10.00 u tot 17.00 u.
Zondag 21 juni 2009 van 10.00 u. - 16.00 u. Prijs: 25,00 euro abonnees: € 22,50 Gelieve picknick mee te brengen. Drank is ter plaatse voorzien.
Workshop voedsel kweken
Vooraf inschrijven (bij Yggdrasil) is noodzakelijk: een telefoontje of mail én storten van het inschrijvingsbedrag op rekeningnummer 979-6533093-51 van Yggdrasil.
In de reeks ‘Permacultuur in woord en daad’ is er ook een brochure over de aanleg van een kruidenspiraal te koop voor 2,50 euro.
Zelf (gedeeltelijk) je voedsel kweken heeft vele voordelen: het biedt gezonde ontspanning, je hebt echt voedsel, steeds vers en bij de hand. Het hoeft ook niet moeilijk te zijn en het kan met veel minder werk dan velen je laten geloven. Dat kan met permacultuur: minder arbeid, minder kosten, rugbesparend, een prachtige opbrengst en met enthousiaste medewerking van de natuur. Wil je weten hoe je dat doet? Kom dan mee luisteren en werken op zaterdag 18 april. We beginnen met enige theorie maar we proberen het ook uit. Daarom wordt een groot deel van de tijd besteed aan het aanleggen en bijwerken van groentebedden voor het nieuwe seizoen. Plant– en zaaischema’s worden opgemaakt en besproken. Tenslotte wordt ook een deel van de planning uitgevoerd. Prijs : 20,00 euro abonnees: 18,00 euro Gelieve picknick mee te brengen voor ‘s middags. Drank, ook soep, is voorzien. Voorzie ook werkkledij en eventueel regenkledij. Vooraf inschrijven is noodzakelijk. Rekeningnummer: 979-6533093-51
11
12
Kruidenverkoopdag 10 mei Interessante planten voor de tuin Let op: dit jaar gaat onze kruidenverkoopdag iets later door dan voordien: zondag 10 mei. Door de lange, koude winter komt alles iets later op gang en beginnen ook wij iets later de kruiden uit de tuingrond te halen en ze in te potten. Het zijn uiteraard vooral doorlevende of winterharde kruiden. Door hun opgroei in volle grond zijn het stevige planten die aan de buitentemperatuur gewoon zijn. Eénjarigen worden pas aangeboden als het weer ervoor gezorgd heeft dat de bodem voldoende opgewarmd is om ze spontaan te laten ontkiemen. Naast de traditionele kruiden, worden ook eetbare bloemen aangeboden, vergeten groenten en enkele bessenstruiken vooral braambessen en verwanten. Kijk eens goed rond in uw tuin, wellicht zijn er nog talloze plaatsjes vrij of door de koude vrijgekomen voor één of ander plantje of heb je nog plekjes op het terras of balkon voor enkele potten. Diversiteit brengt leven in de tuin en zorgt ervoor dat je minder aantastingen krijgt. Bovendien hebben de meeste planten meerdere functies: veel van de aangeboden kruiden zijn bruikbaar in de keuken, hebben een medicinale waarde en vaak laten ze je ook meer genieten van je tuin door kleur, vorm of geur. Bijna allemaal vervullen ze een nuttige functie in de tuin: ze bedekken de bodem, kunnen als mulch gebruikt worden, trekken allerlei insecten aan zoals bijen, kevers of vlinders of ze vormen voedsel voor vogels die dan weer insecten eten. Let vooraf wel goed op de plaats waar je ze wil planten: bodemgesteldheid en plaats ten opzichte van de zon zijn zeer belangrijk. Zondag 10 mei van 10.00 u. tot 17.00 u. doorlopend. Gratis toegang.
13
. De Brandnetel of Urtica urens en Urtica dioica Het is weer volop brandneteltijd. Als je nu de bovenste blaadjes oogst, kan je er heel lekkere thee van zetten. Heel wat aangenamer om drinken dan de gedroogde thee die je kan kopen. Slechts een 4-tal minuten laten trekken met het deksel op de pot. Bovendien is hij ook heel zuiverend. Verder kan je de brandnetels in tal van gerechten gebruiken, niet enkel in soep. Prik je je vingers bij het plukken, bedenk dan dat het een goede bescherming biedt tegen reuma, zo zegt men. Brandnetels zijn bovendien een goede zaak voor de tuin. Ze zijn noodzakelijk voor een heel aantal vlinders zoals de Kleine vos, de Dagpauwoog, de Grote vos, de Admiraal of Nummervlinder, de Gehakkelde aurelia, het Landkaartje. Wie wil nu niet graag vlinders in de tuin? Dus hier en daar wat brandnetels laten staan, zorgt voor gezondheid en plezier. Het is maar hoe je het bekijkt! Rabarber Nu al is de rabarber volop naar boven aan het komen. De eerste stengels smaken heerlijk fris en het blad kan je al dadelijk als mulch gaan gebruiken: het dekt een flink stuk bodem af maar je legt best enkele bladeren boven elkaar om een laag van enige dikte te behouden. Rabarber levert ook de eerste confituur van het seizoen. De plant zelf staat mooi in de tuin maar ze heeft wel wat plaats nodig en vooral veel vocht. Rabarber doet me denken aan mijn kindertijd toen we als snoep een rabarbersteel kregen uit de tuin, de pelletjes naar beneden trokken en dan maar genieten van het zure snoepje! 14
Jostabes is een kruising van zwarte bes met kruisbes. De bessen hebben de smaak van een zoete cassisbes. Een goede oplossing voor wie pure cassis te scherp vindt. Het is een geweldige groeier, voorzie dus flink wat plaats als je een struik ervan wil planten. Elk jaar levert de jostabes een overvloedige oogst van dikke, zwarte bessen die zo van de struik te smullen zijn. En je kan er lekkere confituur van maken eventueel vermengd met andere bessen. Bosaardbei Fragaria vesca L De bosaardbei is een kleine, op het eerste gezicht tere, uitgave van de aardbeiplanten die we gewoon zijn te kweken voor de grote vruchten. De bosaardbei is tenger maar niet teer. Snel verovert ze de grond die ze grotendeels bedekt en waar ze een netwerk van draden uitspreidt die de plantjes met elkaar verbinden. De vruchtjes die ze dragen zijn klein maar heel aromatisch. Ze hangen aan de hoge stengels en raken de grond niet waardoor ze lang fris blijven. Je kan ze oogsten en terloops plukken als je er voorbijkomt zonder dat je enige moeite moet doen om ze te laten groeien. Ze vermenigvuldigen zich vanzelf. Ze is niet kieskeurig voor de standplaats maar hoe zonniger , hoe meer aardbeien. Heerlijk voor kinderen om zomaar de kleine aardbeidjes te kunnen plukken.
15
De tuin in dit seizoen
Elke tuinder voelt het nu wel kriebelen, nu we de eerste mooie dagen hebben na de lange, koude winter. Maar een ervaren tuinder zei me ooit: in de lente moet je je niet haasten. Als we de fenologische kalender in het oog houden, zien we dat we de vroege aardappelen pas planten als de seringen ontluiken. Als je ze nu al plant bestaat de kans dat ze nog afvriezen als ze bovenkomen. Ajuinen, sjalotten en aardpeer kunnen al geplant worden, die zijn immers winterhard. Als je vorige herfst de knoflook nog niet geplant hebt, kan je dat nu best doen. De knoflook die in de herfst is geplant, staat nu al 20 cm hoog en geniet van elk zonnestraaltje. Daarom is het beter die in het najaar te planten. Wij maken de bedden nu vrij van onkruid en van de resterende bodembedekking van vorig jaar als we die plaats willen gaan gebruiken. Waar we nog niets gaan planten of zaaien laten we de bodembedekking nog liggen. Ze houdt het onkruid weg en de bodem droogt er niet uit. In dit seizoen is er nogal wat schrale oostenwind waardoor blote grond fel uitdroogt. Nu onze grond steeds meer leven herbergt en meer humus bevat, is het vaak niet meer nodig compost toe te voegen. Door het mulchen met smeerwortel (Symphytum uplandicum) en met zomertakjes en –blad is de grond veel losser geworden. Ook het na de oogst laten staan of liggen van verwelkende planten zoals courgettes, Nieuw-Zeelandse spinazie, pompoenen, bonen, Oost-indische kers e.d. is een ware verrijking van de grond. Je bouwt bovenop de grondlaag een humuslaag op waarin het gemakkelijk telen is. 16
De koude winter heeft blijkbaar geen schade berokkend aan de tuinmelde. Die komt overal in overvloed op, ook de groene die het anders niet zo vlot doet. Deze eerste zonnige lentedagen hebben reeds heel wat in beweging gezet: de kikkers hebben ten overvloede voor nakomelingen gezorgd. We merkten dat er veel kikkers aanwezig waren in de poel maar niet alleen wij hebben dat opgemerkt. Elke dag komt er bezoek van een reiger die het kikkerbestand dan weer binnen de perken houdt. Ook de vogels zijn druk doende om hun nesten te bouwen. Zorg er daarom voor dat de staartjes van de ajuinen niet boven steken want de merels zijn hevig op zoek naar takjes en strootjes voor hun nest en zo trekken ze de staartjes van de ajuinen naar boven en laten ze dan, ontgoocheld wellicht, terug vallen. Erwten kunnen geplant worden, volgens de fenologische kalender van zodra het klein hoefblad bloeit. Samen met speenkruid en maarts viooltje bloeit het klein hoefblad reeds op verschillende beschutte plaatsen die in de zon liggen. Op schaduwplaatsen is het nog even wachten voor de gele en paarse bloemetjes zich laten zien. Pas als de kriekelaar en sleedoorn bloeien is het veilig om sla buiten in volle grond te planten. Maar ook dan moet je nog rekening houden met late nachtvorst. Voor warmteminnende groenten en kruiden, zoals basilicum, pompoen, courgette e.d. is de grond pas warm genoeg als postelein en nieuw-zeelandse spinazie spontaan opkomen, dat kan half mei of later zijn. De ijsheiligen vormen hier vaak een ankerpunt maar de gehele weerstoestand moet in het oog gehouden worden. Informatie hierover in detail vind je op de website van Maurice Broeckaert: http://users.telenet.be/mbrk/Groentetuin.htm
17
jaarprogramma Er kunnen op aanvraag van groepen ook lessen georganiseerd worden of het lokaal kan gehuurd worden voor workshops, vergaderingen of lezingen.
april 2009 zat 04
zat
18
mei 2009 zo 10 ma
18
juni 2009 zo 21
augustus 2009 za 22
workshop ‘voedsel kweken’: 10.00 u. -17.00 u. (volzet) workshop ‘voedsel kweken’: 10.00 u. -17.00 u.
kruidenverkoopdag 10.00 u. - 17. 00 u. workshop ‘gezonde voeding anno 2009’ ‘vleesvervangers? ’: 19.30 u. - 22.00 u. (volzet)
workshop ‘aanleg van een kruidenspiraal’ 10.00 u. tot 16.00 u. in Heultje (Westerlo)
rondleiding op Yggdrasil 15.00 u. - 17.00 u. vooraf inschrijven is noodzakelijk Prijs: € 3,00 per persoon - abonnees: € 1, 00
september 2009 een avond op het einde van de maand : workshop ‘gezonde voeding anno 2009’ 19.30 u. - 22.00 u.: thema nog af te spreken 18
Kruidenweetjes Smalle Weegbree
Plantago lanceolata
Voor wijzigingen en aanvullingen van het programma kan je altijd terecht op www.yggdra.be.
Voor de workshops is inschrijving vooraf vereist. Dit gebeurt via telefoon/fax 016/ 82 45 37, via e-mail of per brief. De inschrijving is pas een feit door betaling of door het storten van het inschrijvingsgeld op rekeningnummer 979-6533093-51 van Yggdrasil. Wie een abonnement wil nemen op de Sapstroom, stort 10,00 euro op bovenstaand rekeningnummer. Dit tijdschrift verschijnt viermaal per jaar. Het abonnement loopt telkens van september tot juni. Wie zich abonneert krijgt 10% korting op onze eigen activiteiten.
19
De Smalle Weegbree is vooral gekend als wegberm(on)kuid. Het is een inheemse plant in Europa en CentraalAzië. Nu komt ze ondertussen ook voor in Noord-Amerika en vele gematigde zones. Het is een overblijvende, kruidachtige plant en donkergroen van kleur. Het is een rechtopstaande plant met een wortelrozet dat vertrekt van de grond met de typische smalle, lancetvormige bladeren, waardoor ze juist heel gemakkelijk te herkennen is tussen de andere soorten hier bij ons. De plant heeft een korte, stevige penwortel en talrijke haarwortels. Ze is licht behaard met zachte haartjes en kan een hoogte van ongeveer 60 cm bereiken. De stengels met de bloemaren steken boven de geribde bladeren uit. Ze bloeit gedurende de maanden april tot en met september en draagt daarbij witte bloemetjes op de aren. De bloemetjes verschijnen in kringen, eerst onderaan en dan langzaam naar boven opschuivend. De vrucht is een eironde doosvrucht en bevat 2 langwerpige, ovale, gladde en bruine zaden van ± 1 mm lang. Meestal is het de wind, die er voor zorgt dat de doosvruchten hun deksels afwerpen en zo de talloze zaden naar buiten slingeren. Zodra een zaadje vochtig wordt, scheidt het een slijmstof af en wordt de buitenste laag van de zaadhuid kleverig. Daardoor kan het zaad, vast met zijn omgeving verbonden, ongestoord kiemen. Ze groeit vooral op vochtige, goed doorlatende grond in zon of halfschaduw. Ze is wijd verspreid in grasland, vruchtbare braakgronden, tussen puin en langs spoorwegbermen. De plant ontleent haar wetenschappelijke naam aan het Latijnse ‘planta’ dat voetzool betekent en houdt wellicht verband met het feit 20
dat de zaden aan de voetzolen blijven kleven en zich zo verspreiden. De Indianen noemden de plant trouwens de ‘voetstap van de blanke’. De grote weegbree met zijn brede blad is vooral te vinden op wagensporen en waar veel gelopen wordt. Smalle weegbree kan minder goed tegen betreding. ‘Lanceolata’ verwijst naar de vorm van het blad.
Volgens Maria Treben wordt zowel smalle als grote weegbree in de eerste plaats gebruikt tegen alle ademhalingsziektes. Grote weegbree werkt iets minder krachtig.Verder worden de bladeren, fijngewreven, ook gebruikt op wonden. Weegbree geneest zonder litteken achter te laten. In homeopathie schrijft men Plantago-tinctuur voor bij oorontsteking.
Uit archeologische vondsten zou blijken dat de plant 12.000 jaar geleden al gebruikt werd als voedselplant in Koerdistan. In de Oudheid werd ze gebruikt als middel bij beten en steken en slecht genezende wonden. De hele verdere geschiedenis door wordt ze aangeprezen voor allerlei kwaaltjes zoals verzweringen, verstuikingen, wonden en later ook bij problemen met de luchtwegen. Bij Maria Treben lezen we het volgende: ‘ Een Angelsaksische zegenspreuk, die 9 planten aanspreekt en vermoedelijk geschreven is in de 11de eeuw, spreekt als volgt tot de weegbree:
Ik zorg er altijd voor enkele smalle weegbree planten in de omgeving van de woning en in de tuin te hebben. Ze zijn prachtig als ze bloeien met de minuscule witte bloemetjes op de lange, kale stengel. Bovendien is het een eerste hulp bij kleine snijwondjes. Onze kinderen kenden het plantje maar al te goed als ze zich bezeerd hadden. En bovendien is thee van het blad goed bij hoest. Waarom zou je de weegbree geen plaatsje onder de zon gunnen?
‘En jij, weegbree, moeder van de planten, die openstaat voor ‘t Oosten, veel macht heb je in jezelf, over jou knarsen wagens, over jou reden vrouwen, over jou reden bruiden, en stieren snoven aan je. Allen heb je overleefd, tegen allen heb jij je verzet, vecht daarom ook tegen al het giftige en alle besmetting, en al het onheil, dat zich over ons land uitbreidt.’
21
22
Tuinbewoners: graag gezien of niet?
brengen. Ook uilen jagen op rupsen als aanvulling op hun dieet. Daarnaast zijn bos - en spitsmuizen belangrijke vijanden van rupsen en zelfs vossen eten rupsen als aanvulling op hun menu.
Tuinbewoners die iedereen graag ziet komen zijn de (dag)vlinders: ze doen ons denken aan zon, aan de lichtheid van het bestaan, ze fladderen door het leven, echte levensgenieters, kortom alles wat licht en aangenaam is. Hierbij wordt vaak vergeten dat vlinders slechts een vierde fase zijn in het bestaan van dat wezen. Voordien was die kleurige, dartele vlinder eerst eitje, dan een niet zo dartele rups en net voor het vlinderstadium een uiterlijk levenloze pop. Wil je dat vlinders aanwezig blijven in onze omgeving dan moeten we ook de rupsen mogelijkheden bieden. In tegenstelling tot vlinders zijn rupsen inderdaad helemaal niet gegeerd als tuinbewoners. Rupsen zijn immers vreetmachines en tuiniers zien met lede ogen dat ze ook aan hun gewassen schade toebrengen. In een natuurlijke tuin vormen rupsen echter niet zo’n groot probleem. Rupsen eten immers niet alleen onze groenten maar eigenlijk zijn ze verlekkerd op allerlei ‘wilde’ kruiden en planten. Als die er niet zijn zetten de vlinders hun eitjes soms af op groenten die tot dezelfde plantenfamilie behoren. In een tuin die alle leven respecteert, bevinden zich bovendien heel veel dieren die rupsen als voedsel zien. Op die manier zijn de rupsen zelden een plaag. Natuurlijke vijanden van de rupsen zijn spinnen, mijten, verschillende vleesetende insecten, zoals kevers, wantsen, wespen, mieren, oorwormen en gaasvliegen. Ook amfibieën zoals kikkers, vogels en zoogdieren eten rupsen. Pimpelmezen voeden hun jongen met grote hoeveelheden rupsen. Gemiddeld verzamelt een pimpelmezenkoppel zo’n 15.000 rupsen om een broedsel groot te 23
Rupsen worden ook belaagd door parasieten. Parasitaire wespen dragen vaak aan het uiteinde van het achterlijf een lange legboor waarmee ze de huid van de rups kunnen doorboren en zo hun eieren afzetten in het lichaam van de rups. Als de eitjes uitgekomen zijn, voeden deze parasitaire larven zich in het lichaam van de rups. Hierbij eten ze eerst de vetweefsels van de rups, daarna vreten ze de vitale organen van de rups op en boren zich door de rupsenhuid naar buiten. Dan verpoppen ze en verschijnen ze als een nieuwe generatie wespen. Zo worden grote aantallen rupsen van het Grote koolwitje geparasiteerd door larven van een wesp. Andere wespen leggen hun eieren in de eieren van dag - en nachtvlinders, of ze zetten hun eieren af op de voedselplant van de rups. Die eet dan samen met het bladweefsel ook de eieren op. Nog andere zetten hun eieren af op de huid van de rups en de larven boren op eigen kracht door de rupsenhuid. Naast wespen zijn er ook vliegen die parasiteren op de rupsen. En dan zijn er ook nog ziekten waaraan rupsen ten prooi vallen. Het lijkt dan al een hele krachttoer om als rups te overleven en zich te ontwikkelen tot vlinder. Een mooie rups die wij elk jaar weer graag in onze tuin verwelkomen, is de rups van de Koninginnepage. Dit is onze grootste vlinder. Het is een kleurige verschijning met en tekening in geel en zwart. Waardplanten voor de rups zijn scherm-bloemigen vooral dille, venkel, engelwortel en wortelen. Het zijn prachtige rupsen die kleuriger worden naarmate ze groter worden. Ze zijn helgroen met zwarte strepen waarop
24
Permacultuur leidraden en ideeën bij het ontwerp overzicht
oranje punten. Als je ze verstoort, stulpen ze achter de kop een paar oranje, hoornvormige geurklieren uit. Die verspreiden een sterke geur waarvan men aanneemt dat de geur samen met de dreigende houding eventuele vijanden moet afschrikken. Zo proberen ze zichzelf te beschermen om te overleven. Ook andere rupsen proberen zichzelf te verdedigen. De rupsen van de Sint Jacobsvlinder zijn totaal ongenietbaar voor de meeste vogels. Ze dragen heldergele en oranje banden en ze leven in grote groepen samen zodat ze goed opvallen en slechts per ongeluk worden opgegeten. Andere rupsen zijn beschermd door beharing waardoor ze groter lijken en door kleinere vogels niet kunnen opgegeten worden. Soms is de beharing giftig zoals bij de processierups die in grote groepen leven. Zo wordt het effect van hun giftigheid nog vergroot. Andere rupsen leven in schuilplaatsen die ze zichzelf maken of zijn enkel ‘s nachts actief. Zo lukt het toch nog heel wat rupsen om te overleven en het stadium van pop en later van vlinder te bereiken.
25
Sinds enkele nummers staat hier de vertaling van de permacultuurprincipes zoals ze door David Holmgren werden geformuleerd. Alleen heeft hij dat nogal uitvoerig gedaan en ondanks het feit dat we slechts gedeelten ervan vertaalden, leek het nogal onoverzichtelijk. Daarom geven we hier deze keer een overzicht van de principes met, heel kort een omschrijving. In de volgende nummers kunnen we dan weer iets dieper ingaan telkens op 1 principe, maar dan heeft het zijn plaats in het geheel. Het zijn trouwens deze principes die ook gehanteerd worden in het Transitieverhaal. Een uitgebreide vertaling van deze principes is ondertussen ook te vinden op www.transitie.be onder ‘tekstmateriaal’ het wezen van permacultuur, vertaald door Frank Buelens met eindredactie van Rudy Dhont. D. Holmgren heeft het over 12 principes van permacultuur die hij indeelt in 2 groepen. De principes hebben raakpunten en overlappen elkaar maar het is de enige manier om handgrepen te hebben om aan verandering, zowel maatschappelijk als in de tuin, te beginnen.
26
Principe 1 tot 6 Hier bekijken we systemen van onderuit, vanuit het perspectief van elementen, organismen en individuen.
5. Gebruik en waardeer hernieuwbare grondstoffen en diensten
1. Observeer en handel ernaar Het gebruik en de kracht van goed observeren is een kunde die weinigen onder ons meester zijn. Gedetailleerde observaties van het terrein, de omstandigheden, al wat aanwezig is en hoe het functioneert dient als basis voor het ontwerp. Vb. bestaande situaties worden bekeken op hun functie en als ze minimum 3 functies hebben, behouden we de situatie en proberen er eventueel nog functies aan toe te voegen.
Wanneer de natuur bepaalde functies kan uitoefenen zoals het beluchten van de bodem (wormen), het vastleggen van stikstof in de bodem (klaver), of de bodem opbouwen (bomen) dan zouden we beter gebruik maken van deze kenmerken dan te denken dat wij deze zelf kunnen vervangen. Waar de natuur werk uit onze handen kan nemen, moeten we dit (graag) toestaan.
6. Produceer geen afval, maak kringlopen Het concept van afval weerspiegelt feitelijk een zwak ontwerp. Elke output van een systeem kan de input worden van een ander systeem. Hiervoor zouden we meer cyclisch moeten denken en minder vasthouden aan lineaire systemen.
2. Vang energie en sla ze op Energie stroomt doorheen onze natuurlijke systemen en wordt op verschillende manieren opgeslagen in water, bomen, planten, bodems, zaden enzovoort. We doen er goed aan om bedreven te worden in het aanwenden hiervan. En we verschuiven best ons idee van 'kapitaal' van dat wat we op de bank hebben staan naar de creatieve hulpbronnen die we rondom ons vinden. Vb. houtkanten, warmtekring, opslag van water,...
Principe 7 tot 12 Hier bekijken we systemen eerder van bovenuit, van het perspectief van patronen en relaties die ertoe bijdragen een zichzelforganiserend en mee-evoluerend systeem te creëren.
3.
7. Ontwerp van (natuurlijke) patronen naar details
Zorg voor opbrengst
Dit principe stelt dat elke ingreep die we in het systeem doen, elke verandering die we aanbrengen, elk element dat we introduceren een productieve meerwaarde moet hebben. Bv. noten of fruitbomen op openbare plaatsen, eetbare daktuinen, of stedelijke eetbare landschappen. Dit geldt ook voor de landbouwgrond: we planten eetbare, medicinale of materiaalleverende planten aan.
4. Gebruik zelfregulering en accepteer terugkoppeling Een via permacultuurprincipes ontworpen systeem zou in feite zelfregulerend moeten kunnen werken met een minimum aan tussenkomsten en onderhoud zoals een bos of woudecosysteem waar het niet nodig is om er te wieden, te bemesten of plagen te bestrijden.
27
Dit principe stelt dat we ons terrein ontwerpen, vertrekkend van de observatie van natuurlijke patronen. Hierbij ontwerpen we zones en sectoren zoals in een spinneweb. Eenvoudige patronen vinden hun toepassing op diverse gebieden en in uiteenlopende situaties. We starten bv. met het patroon van een bosstructuur of open plekken in een bos, de structuur daarbinnen komt later en deels ook vanzelf.
8. Verenig eerder dan te scheiden Permacultuur wordt wel eens omschreven als de wetenschap van het maximaliseren van behulpzame relaties. Creëer relaties tussen verschillende elementen of breng elementen bijeen die samen een relatie kunnen aangaan. Oplossingen zijn te vinden in een geïntegreerde holistische aanpak eerder dan in toegenomen specialisatie en hokjesdenken. Vb. kippen in een boomgaard. 28
9. Gebruik kleine en trage oplossingen Dit principe geeft de kern van de zaak goed weer. Systemen zouden zodanig ontworpen moeten zijn dat functies op de kleinst mogelijke schaal werkbaar zijn, dit betekent zo praktisch en energie-efficiënt als mogelijk voor die functie. Onze oplossingen zullen we baseren op het principe dat hoe kleiner en intensiever iets kan, hoe veerkrachtiger het zal zijn. Tuinlandbouw zoals Holmgren het noemt is landbouw op de kleinste schaal. Je kan dit systeem vermenigvuldigen maar niet onbeperkt anders krijg je zoiets als kanker.
10. Gebruik en waardeer diversiteit Monoculturen zijn uiterst fragiel en vatbaar voor ziekte en ongedierte, meer diverse systemen hebben een veel grotere inherente veerkracht.
11. Gebruik randen en waardeer het marginale Een veelgebruikte observatie binnen permacultuur is het idee van 'randen'. Het punt waar twee ecosystemen elkaar raken, is vaak productiever dan elk van die systemen apart. Dit principe herinnert ons aan de nood om systemen, waar mogelijk, te laten overlappen om hun potentieel ten volle te benutten.
12. Antwoord gepast op veranderingen en maak er op een creatieve manier gebruik van Natuurlijke systemen zijn constant aan het stromen, ontwikkelen en groeien. Hoe ze reageren op schokken, zoals een bosbrand, kan ons veel leren. Het helpt ook indien je bewust en attent de veranderingen rondom jezelf waarneemt, en je je niet vastpint op het idee dat alles vastligt en blijft en permanent is.
Berk in maart zilveren silhouet tegen de blauwe lucht aardekracht in de donkere stam vol kloven onderaan opgroeiend in lichtheid stam gehuld in wit zijdepapier glinsterend in de zon takken als gewillige slingers in de wind fijnheid tot in de toppen speelsheid en bevalligheid van Venus Schijnbaar moeiteloos staand in de aarde pomp je liters heilzaam vocht naar boven helder als water zoeter dan wijn fris als uit een bron onbezoedeld, reinigend, sterkend lentedrank waarvoor dank
Lucrèce
Samenvatting uit: Permaculture. Principles & Pathways Beyond Sustainability’ David Holmgren, Co-Originator of the Permacuture Concept, ISBN 0 646 41844 0 29
30
Andere permacultuuractiviteiten
transitie
Permacultuur zit duidelijk in de lift. Transition towns en de hele klimaatproblematiek is daar niet vreemd aan. Overal groeien nieuwe initiatieven. Greet Luypaert die een jaaropleiding volgde in Calfornië is ook door het virus gebeten en ze zet samen met enkele anderen een jaaropleiding op het getouw in Vlaanderen: ‘Duurzaam leven jaartraject 2009 - 2010; permacultuur, natuurbewustzijn, community building’. Als het van haar enthousiasme afhangt zal het zeker lukken. Het is een groots project met de bedoeling mensen te vormen om aan de slag te kunnen gaan in een groene maatschappij, het voortouw te kunnen nemen en anderen op te leiden of om te scholen. De jaaropleiding omvat niet alleen de klassieke 72-urige permacultuuropleiding maar gaat nog ruimer: ook het sociale en spirituele aspect komen uitgebreid aan bod. Het is een jaartraject dat zich afspeelt binnen de schooldagen op één week na, en het vraagt dan ook een fulltime inzet om zich helemaal te laten doordringen van de vele ideeën en werkwijzen om een duurzaam leven uit te bouwen. Ben je geïnteresseerd of alleen maar nieuwsgierig: ga dan eens kijken op www.juvenesco.be, later op www.you-vzw.be . Je vindt er uitvoerige informatie.
31
Steeds meer dorpen gaan mee in het transitiegebeuren: de lijst op www.transitie.be wordt steeds langer. In andere dorpen zijn sommigen wel geïntersseerd maar zien het niet zitten de stap te zetten of zijn nog op zoek naar medestanders om in eigen stad of dorp te starten. Anderen willen dan weer eerst nog meer informatie. Hoe dan ook er is nu een interessante handleiding op de markt. Deze Nederlandse vertaling van het transitiehandboek is nu verkrijgbaar in de boekhandel. ‘Basishandleiding Transition Towns; hoe word je een transitiestad, dorp, streek, gemeenschap of zelfs eiland?’, Ben Brangwyn en Rob Hopkins Uitg. Jan van Arkel i.s.m. Transiton Towns Nederland en transitie België, 100 blz. € 5,00 Vertaling Hugo V.M. Klip (Nederland) en Jeanneke Van de Ven (Vlaanderen) ISBN 978 90 6224 484 3 Verder zijn er nog interessante teksten te vinden op de website van transitie: www.transitie.be onder ‘tekstmateriaal’.
32
Activiteiten Comité Jean Pain een stukje poëzie Comité Jean Pain Tijdens de maandelijkse bezoekdagen op de eerste zaterdag vindt ook telkens om 10u een werkatelier plaats. Dan kan je heel actief rond een welbepaald thema de handen uit de mouwen steken en de knepen van het vak leren zodat je thuis meteen met kennis van zaken aan de slag kan. Om de ateliers werkbaar te maken, wordt het aantal deelnemers beperkt. Schrijf je dus tijdig in bij het Comité Jean Pain vzw Holle Eikstraat 34 1840 Londerzeel tel: 052/30 53 65
[email protected] Los van de ateliers vertrekt om 10u en 14u een rondleiding met gids doorheen het bezoekerscentrum. 4 april: Groenten in potten, gids: Marc Smeyers Als je op je terras of balkon of op een miniperceel toch wat gezonde groenten wil kweken moet je dit werkatelier zeker volgen. Zowel gevorderden als beginnende tuinders leren hier: hoe je potten en bakken kan vullen met zelfbereide potgrond. Hoe en wat kweken? Hoe verzorgen en aan gewasbescherming doen? Een workshop doorweven met praktische tips waarin we een drietal potten vullen met zelfgemaakte potgrond en deze ook beplanten. We starten met eenvoudige dingen zoals aardbeien, erwten en sla. Breng mee: een paar tuinhandschoenen, een schopje, twee grote plastiek zakken, een aarden of plastiek pot van 6 à 10 Lit., één van 15 à 20 Lit. en een houten fruitkistje of isomo-bakje ... 33
Lichtblauw en zuiver Staat een sneeuwklokje Daarnaast, doorzichtig, Het laatste sneeuwvlokje...
De laatste tranen Over vroeger verdriet En de eerste dromen Over geluk in ‘t verschiet...
Appolon Majkov (1821-1997) Uit: Spiegel van de Russische poëzie, Meulenhoff, 2000
34
De Sapstroom is de op- en neergaande stroom van een boom water uit de aarde gaat omhoog energie uit de kosmos gaat omlaag samen laten ze de boom groeien wisselwerking draagt vruchten samenwerking geeft leven
inhoudstafel
p. 2 p. 4 p. 6 p. 8 p. 10 p. 12 p. 13 p. 14 p. 16 p. 18 p. 20 p. 23 p. 26 p. 30 p. 31 p. 32 p. 33 p. 34
lente tuinbezoek groente: ajuin recepten met ajuin workshop: aanleg van een kruidenspiraal workshop: voedsel kweken kruidenverkoopdag : zondag 10 mei interessante planten voor de tuin de tuin in dit seizoen jaarprogramma kruidenweetjes: smalle weegbree tuinbewoners: graag gezien of niet? permacultuur: leidraden en ideeën bij het ontwerp. overzicht van de principes berk in maart andere permacultuuractiviteiten transitie Comité Jean Pain een stukje poëzie
naar het voorbeeld van de natuur is de Sapstroom een tijdschrift, verbinding tussen Yggdrasil en iedereen met interesse voor permacultuur uitwisseling van ideeën is verrijkend een sapstroom in één richting is uitputtend, energieopslorpend ideeën, verwoording van ervaring, zijn altijd welkom want verrijkend en levengevend
De wegbeschrijving naar Yggdrasil vindt u op onze website of kan u telefonisch aanvragen.
Wij danken u voor uw steun
35
36
