De Russische Federatie Geen uitweg - Huiselijk geweld tegen vrouwen Nederlandstalige samenvatting van het Amnesty rapport ‘Russian Federation: Nowhere to turn to Violence against women in the family’
EUR 46/056/2005
14 December 2005
Inleiding Volgens schattingen van mensenrechtenorganisaties stierven er in 2003 in de Russische Federatie 9000 vrouwen als gevolg van geweld door hun partner, ex-partner of een familielid. Indien deze schattingen correct zijn, betekent dit dat er in de Russische Federatie één vrouw per uur sterft aan geweld door iemand in de huiselijke kring. Geweld tegen vrouwen vindt men in alle 89 regio’s van de Russische Federatie. In de prille beginjaren van de Sovjet-Unie dacht men dat geweld tegen vrouwen zou verdwijnen in een maatschappij waar mannen en vrouwen gelijk waren. Maar dit rapport toont aan dat niets minder waar is. Hoewel er tot nu toe geen officiële statistieken voorhanden zijn, citeert dit rapport de bevindingen van twee Russische onderzoeken over het voorkomen van geweld op vrouwen in de privé-sfeer. Beide onderzoeken stelden vast dat het voorvallen van huiselijk geweld in de Russische Federatie zeer hoog is. In het Forensisch Instituut van de Universiteit van Barnaul werden in 2004 in de maanden juli en augustus, 1410 gevallen van geweld gezien. In 230 gevallen (16%) ging het over huiselijk geweld. Van de slachtoffers van huiselijk geweld waren 96.4% vrouwen. In een tweede onderzoek door de Raad voor Vrouwen van de Universiteit van Moskou beweerden 70% van de vrouwen die geïnterviewd werden dat ze ooit door hun partners onderworpen waren aan een vorm van geweld (fysisch, psychologisch, seksueel, economisch). Amnesty International is bezorgd dat er door de regering van de Russische Federatie te weinig gedaan wordt om geweld in het gezin te voorkomen, om slachtoffers ervan te beschermen of op te vangen en om daders te berechten. Een speciale gezant van de VN, bevoegd in vrouwenrechten, bezocht in december 2004 de Russische Federatie en kwam tot de bevinding dat huiselijk geweld tegen vrouwen nog zeer laag stond op de agenda van prioriteiten van de regering. Dit rapport is gebaseerd op onderzoek gedaan door Amnesty International eind 2004 begin 2005 in vier verschillende regio’s van de Russische Federatie en ook in de steden Moskou en St Petersburg, en vormt deel van de wereldwijde campagne van Amnesty International “Stop geweld tegen vrouwen”. Amnesty International vindt dat er al wel positieve maatregelen genomen zijn voor betere bescherming en opvang van slachtoffers van huiselijk geweld. Maar de aanpak van dit soort geweld blijft eerder beperkt tot individuele groepen en mensen (oa vrouwenorganisaties) . Er is echter geen doeltreffende en systematische aanpak hiervan op nationaal, regionaal of lokaal niveau. Het gevolg hiervan is dat lokale initiatieven geremd worden niet alleen door gebrek aan fondsen maar ook door hun politieke onmacht om doeltreffende maatregelen in te voeren. De vrouwen die deelnamen aan dit onderzoek deden dit anoniem. Zij waren beschaamd dat zij in een gewelddadige sfeer leefden en zij meenden dat zij door anderen zouden veroordeeld worden om over hun situatie in het openbaar te praten.
1
De Russische Federatie en Internationale Verdragen. Geweld tegen vrouwen is een schending van de mensenrechten. De Russische Federatie heeft verschillende verdragen ondertekenend waarin zij zich verbindt om haar onderdanen te beschermen tegen deze bepaalde vorm van schendingen van mensenrechten. Om maar enkele verdragen te noemen uit het rapport, heeft de Russische Federatie het “Vrouwenverdrag” ondertekend waarin zij zich verbindt om gepaste wettelijke en andere maatregelen te treffen om vrouwen, die slachtoffer worden van huiselijk geweld, te beschermen en de dader te bestraffen of dat deze nu een staatsambtenaar is of een privépersoon. De Russische Federatie is ook lid van de Raad van Europa en heeft zich hierdoor verbonden om de mensenrechten van haar inwoners te beschermen. Dit houdt in dat de Russische Federatie zich moet inzetten om geweld tegen vrouwen te voorkomen, te onderzoeken en te bestraffen. Huidige wetgeving betreffende huiselijk geweld tegen vrouwen Hoewel de Russische Federatie geen specifieke wetgeving heeft over huiselijk geweld, laat de huidige wetgeving wel toe om iemand te bestraffen die geweld pleegt binnen de huiselijke kring. Tijdens de jaren ’90 werden er al verschillende voorontwerpen voor een specifieke wetgeving rond huiselijk geweld naar voren geschoven, vooral door vrouwenorganisaties, maar deze werden keer op keer opzij geschoven. In een brief aan Amnesty International UK in 2003 schrijft de minister van Buitenlandse Zaken dat het Russische Parlement en een groot deel van de bevolking een wet over huiselijk geweld beschouwen als een inmenging in een privé familie zaak en dat er niet langer geijverd zal worden om dergelijk wetgeving in te voeren. Het begrip “huiselijk geweld” komt helemaal niet voor in de Criminele Code van de Russische Federatie. Verkrachting binnen het huwelijk wordt niet beschouwd als een strafbaar feit. Opiniepeilingen hebben echter aangetoond dat het merendeel van de bevolking dit wel als een misdrijf beschouwd. Vele geïnterviewde vrouwen, die slachtoffer waren van huiselijk geweld, zeiden dat ze seksueel geweld als het meest traumatiserende ervaren binnen hun gewelddadige verhouding. Dit rapport komt tot het besluit dat hoewel slachtoffers van huiselijk geweld de mogelijkheden hebben om rechtvaardigheid te bekomen binnen het huidig wettelijk stelsel, zij dit zeer moeilijk kunnen bekomen onder andere door het ontbreken van specifieke wetgeving rond huiselijk geweld. Factoren die huiselijk geweld in de hand werken Hoewel er geen rechtvaardiging is voor geweld tegen vrouwen worden de volgende factoren aangehaald als elementen die dit geweld in de hand werken. 1. Problemen rond behuizing
2
Nina P; en haar zoon keren enkel teug naar hun appartement om er te slapen terwijl ze uitkijken naar een nieuwe woonst. “Het is enkel een kwestie van tijd en tussenin probeer ik hem niet van streek te brengen. Ik vermijd alle conflicten”. Het gebrek aan huizen blijft een groot probleem in de Russische Federatie. Vele jonge koppels wonen nog steeds bij hun ouders of in zeer kleine appartementen, dikwijls bestaande uit maar één kamer. De combinatie van enge behuizing, waar spanningen soms hoog oplopen en verdraagzaamheid laag is, en daarbij armoede en werkloosheid, werken huiselijk geweld in de hand. 2. Alcohol Liuba “Dan, op een keer was hij nuchter en wij hadden ruzie, hoewel ik denk dat er geen reden was om mij te slaan. Maar hij sloeg mij wel en ik vloog tegen de muur”. Hoewel vele van de geïnterviewde vrouwen beweerden dat hun partner nooit dronk of niet gewelddadig werd onder invloed van drank, wordt alcohol door de politie, het gerecht en medische experts in de Russische Federatie, beschouwd als een grote oorzaak van huiselijk geweld. 3. Aanvaardbaarheid van huiselijk geweld Liuba ”Mijn man denkt dat ik zijn eigendom ben en dat ik alles moet verduren omdat ik zijn vrouw ben”. Vele deskundigen over geweld in de Russische Federatie zijn bezorgd over de hoge mate waarin geweld tegen vrouwen, zelfs door vrouwen die de slachtoffers zijn, als aanvaardbaar wordt beschouwd en niet gezien wordt als een strafbaar feit. Dikwijls richten vrouwen zich pas tot de politie wanneer het geweld op hun kinderen gericht wordt. 4. De aanwezigheid van geweld in de maatschappij Een jonge vrouw die huwde kort voordat haar man naar Tchechenië vertrok zocht hulp bij de “ Soldaten Moeders” na zijn terugkomst.Hij had woede aanvallen en werd zeer agressief zonder duidelijke oorzaak. Na een ruzie duwde hij haar tegen de muur en deed haar handboeien om zodat zij het huis niet kon verlaten. Na het uiteenvallen van de Sovjet –Unie verdwenen ook vele schendingen van de mensenrechten die hiermee geassocieerd werden. Maar een groot deel van de mannelijke bevolking had in het leger gediend en een redelijk hoog aantal had in de gevangenis gezeten. In beide gevallen is de kans groot dat zij zelf blootgesteld werden aan wrede, onmenselijke of vernederende behandeling. Deze ervaring met geweld dragen zij verder mee in hun gezin. Vele vrouwen geïnterviewd door Amnesty International beweerden dat hun mannen gewelddadig werden na hun terugkeer uit oorlogsgebieden zoals Afghanistan of Tchechenië. Beletsels voor het bekomen van rechtvaardigheid 1. Inefficiëntie van de politie Liliana “Veel meer vrouwen zouden zich tot de politie wenden moesten zij ons echt helpen.Ik heb de politie 16 maal gebeld op een nacht en nog kwamen zij niet”.
3
Een vrouwenorganisatie in Barmuil traint regelmatig lokale en regionale politie in de aanpak en preventie van geweld tegen vrouwen. Vrouwen zelf noemen als redenen dat zij niet naar de politie stappen om geweld aan te geven de angst voor meer geweld uit te lokken door hun partner, het gebrek aan goede wetgeving en de onmogelijkheid van de politie om iets aan het geweld te doen. Bovendien heeft de politie geen wettelijke toestemming om een woning te betreden als zij niet binnengelaten worden. Vele politieagenten, geïnterviewd door Amnesty International, zagen dit als een grote hindernis om te kunnen optreden bij huiselijk geweld. 2. Weigering om een klacht te noteren Nina P; “ Het is beter om de politie niet te betrekken. Het maakt de zaken alleen erger”. Hoewel hiervan geen officiële statistieken bestaan, menen politiemensen zowel als vrouwenorganisaties dat 75 tot 90 % van de klachten ingediend door vrouwen tegen hun gewelddadige partner later ingetrokken worden zonder dat er enige actie ondernomen werd tegen de partner. Vermits er zo weinig klachten van vrouwen over huiselijk geweld ook effectief de rechtbank bereiken, vinden vele politiemensen het de moeite niet waard om de klacht zelfs te noteren. De meeste politiemensen en procureurs met wie Amnesty International sprak gaven toe dat huiselijk geweld tegen vrouwen een lage prioriteit had een dat oorlog tegen terreur, diefstal en gewapende overvallen veel belangrijker kwesties waren. Wat de vrouwen zelf betreft, velen zitten gewrongen tussen de angst voor meer geweld als zij klacht indienden tegen hun partner, de onzekere toekomst indien zij hun huis zouden verlaten en de wanhoop dat de overheid niets onderneemt om het geweld te doen ophouden. 3. Te kort aan vluchthuizen en bescherming van gevluchte vrouwen Wanneer Dania eindelijk haar man verliet en verhuisde naar een klein appartement begon hij haar te “stalken” en hij bedreigde haar. Eens werd ze op straat door hem aangevallen met een hersenschudding als gevolg. 4. Te weinig ondersteuning voor vrouwen die rechtvaardigheid zoeken Indien een gewelddadige partner berecht wordt voor toedienen van slagen en verwondingen moet hij een boete betalen. Dit geld komt uit het familiebudget. Vele slachtoffers van huiselijk geweld vertelden aan Amnesty International dat zij deze boete ervaren als straf niet enkel voor hun gewelddadige partner maar voor het hele gezin. Bij huiselijk geweld wordt het meestal overgelaten aan de vrouwen zelf om klacht in te dienen tegen hun partner. Zij worden dan dikwijls door familie en vrienden verantwoordelijk gesteld voor de (gevangenis)straf van hun partner en voor het kapotmaken van de “veilige “thuis voor zichzelf en haar kinderen. Dit is trouwens een van de redenen waarom vrouwen die klacht indienen tegen hun partner, deze later weer intrekken. 5. Politierechters Het Russisch juridisch systeem onderging grote veranderingen na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Met zijn toetreding tot de Raad van Europa moest de Russische Federatie toezien dat zijn juridisch systeem in lijn kwam met de Europese Conventie over mensenrechten.
4
Eén van de gevolgen van deze hervorming was het aanstellen van politierechters in vele regio’s van het land. Deze politierechters behandelen zaken waar een maximum straf van drie jaar op staat, zoals, onder andere, het toebrengen van slagen en verwondingen bij huiselijk geweld. Slachtoffers kunnen persoonlijk klacht indienen bij politierechters en ook een groot deel van klachten gemeld aan politie in verband met huiselijk geweld worden doorverwezen naar deze politierechters . Zij moeten zich dan binnen de 14 dagen uitspreken over de zaak. Amnesty International vreest echter dat de politierechters te weinig vorming hebben inzake huiselijk geweld en dat vrouwen die klacht indienen dikwijls verstrikt geraken in het papierwerk dat hier bij te pas komt zodat niet zelden hun klacht om deze reden verworpen wordt. Vrouwenorganisaties zijn ook bekommerd omdat de dader van huiselijk geweld, wanneer hij aangeklaagd wordt, gratis wettelijke vertegenwoordiging krijgt, terwijl het slachtoffer dit zelf moet betalen. Bescherming van slachtoffers 1. Hotlines en vluchthuizen Momenteel zijn er in de Russische Federatie driehonderd hotlines en vijfentwintig crisis centra voor vrouwen.Weinige hotlines zijn 24/24 uur bereikbaar, en velen zijn niet door de staat gesubsidieerd. De bestaande crisis centra geven medische, juridische, psychologische en sociale steun voor vrouwen in crisis situaties. Volgens informatie verkregen door Amnesty International zijn er slechts acht vluchthuizen bestuurd door de staat die ter beschikking staan voor vrouwen en hun kinderen die verdreven zijn uit hun huis door geweld.Vrouwen die in een dergelijk vluchthuis terecht willen, moeten eerst allerlei medische getuigschriften voorleggen (onder andere dat zij geen besmettelijke ziekten hebben). Dus een vrouw in acuut gevaar kan er niet ogenblikkelijk terecht; Met ongeveer negen miljoen inwoners heeft Moskou geen enkel vluchthuis voor vrouwen die slachtoffer zijn van huiselijk geweld. Amnesty International gelooft dat zelfs de aanwezigheid van één klein vluchthuis een belangrijk signaal zou zijn voor vrouwen dat zij bescherming kunnen vinden tegen dit geweld. De vluchthuizen, bezocht door Amnesty International, maakten het mogelijk dat vrouwen verder konden gaan werken en dat hun kinderen verder school konden lopen. Zij voorzien ook in allerlei vormen van ondersteuning voor slachtoffers van huiselijk geweld. 2. Vrouwen helpen om zichzelf te helpen Vrouwen in het vluchthuis in St. Petersburg ( het eerste in de Russische Federatie) krijgen twee maanden de tijd om zicht te krijgen op hun situatie. Zij krijgen hulp bij het zoeken naar een nieuwe woonst. Petrozavodsk in het Republiek van Karelia heeft twee vluchthuizen, één voor vrouwen die slachtoffer zijn van huiselijk geweld en één voor vrouwen die slachtoffer zijn van vrouwenhandel. Allebei worden ze bestuurd door de stad in nauwe samenwerking met politie en sociale diensten. Politie begeleidt hier slachtoffers in hun juridische mogelijkheden en neemt actief deel aan sensibiliseringscampagnes van het publiek over huiselijk geweld. In Karelia krijgt de politie ook vorming in het aanpakken van huiselijk geweld en er worden vooral vrouwelijke politieagenten hierin betrokken.Tussen 2003 en 2004 zag men hier een stijging in het aantal meldingen van huiselijk geweld, maar het ging steeds vaker over kleinere incidenten. De politie ziet dit als een positief teken van verhoogd vertrouwen in de politie en hierdoor kunnen zij vaak ingrijpen voordat het geweld escaleert.
5
3. Rol van de NGO’s De Russische overheid geeft toe dat de meeste hulp en begeleiding van slachtoffers van huiselijk geweld komt van ngo’s, vooral vrouwenorganisaties. Tijdens haar onderzoek leerde Amnesty International over de werking van deze ngo’s, die niet alleen hulp verlenen aan slachtoffers, hotlines installeren, vluchthuizen opstarten maar ook vorming geven aan ordediensten en juridische diensten en sensibiliseringscampagnes voor het publiek organiseren. Amnesty International meent echter dat er een duidelijke en systematische aanpak van huiselijk geweld moet komen vanuit het hoogste niveau van de regering en de duidelijke boodschap dat geweld tegen vrouwen een schending is van de mensenrechten. Er moet van hoger af de nodige ondersteuning gegeven worden aan en de nodige fondsen vrij gemaakt worden voor lokale regeringen en ngo’s in hun strijd tegen geweld tegen vrouwen.
6
