Symposium 30 maart 2012
Pijn, jeuk, vermoeidheid …. verschillende klachten, één behandeling? Recente ontwikkelingen in de diagnostiek en behandeling van chronische lichamelijke klachten
De rol van stress en verwachtingen bij chronische lichamelijke klachten: Op weg naar innovatieve therapievormen Andrea W.M. Evers Henriët van Middendorp 30 maart 2012
Behoefte aan nieuwe therapievormen? Effectiviteit van klinisch-psychologische interventies
Shedler, American Psychologist, 2010
Behoefte aan nieuwe therapievormen? Effectiviteit van klinisch-psychologische interventies bij chronisch lichamelijke aandoeningen
Psychische problemen bv. angst, depressie
modale tot grote effecten Cohen’s d = 0.60 – 1.00
Lichamelijke problemen bv. pijn, vermoeidheid, jeuk
kleine tot modale effecten Cohen’s d = 0.20 – 0.60
Biologische maten inconsistente effecten bv. autonoom, endocrien en immuun functioneren
De richting voor nieuwe therapievormen Cognitief-gedragsmatige risicofactor modellen Hoe ik ben…
Hoe mijn lichaam reageert …
Hoe ik omga met…
Wat er met me gebeurt…
Hoe ik me voel…
Hoe ik automatisch reageer…
Aangepast uit Evers et al., 2005
De richting voor nieuwe therapievormen
Bewuste reacties en cognities Automatische en niet bewuste psychobiologische reacties
Twee centrale concepten voor innovatie: Veranderen van psychofysiologische mechanismen op gebied van stress verwachtingen
De rol van stress bij chronisch lichamelijke klachten
Meer dagelijkse stressoren voorspellen jeuk in de volgende maand bij psoriasis en pijn bij reumatoïde artritis
De rol van stress bij chronisch lichamelijke klachten
Pijn 4.0
Matig tot veel boosheid
3.8 3.6 3.4
Weinig tot geen boosheid
3.2 3.0
2
4 6 week 1
8
10 12 week 2
14
16 18 20 22 24 26 week 3 week 4
28
De rol van stress bij chronisch lichamelijke klachten
VAS pijn 7,0
p < 0.05
VAS jeuk 7,0
p < 0.05
6,0
6,0
5,0
5,0
4,0
4,0
3,0
3,0
2,0
2,0
1,0
1,0
0,0
0,0 Cold pressor test Negatieve emotie Positieve emotie conditie
NegatieveHistamine emotieiontophoresis Positieve emotie conditie Van Laarhoven et al., Br J Dermatol, in press
De rol van stress bij chronisch lichamelijke klachten
Pijndrempelrespons (in mA) 0.0
-0.1
Boosheid
Pijntolerantierespons (in mA)
Verdriet
0.0 Fibromyalgie
-0.1
Geen fibromyalgie -0.2
-0.2
-0.3
-0.3
Boosheid
Verdriet
De rol van stress bij chronisch lichamelijke klachten Fibromyalgie 2.0
12
1.0
9
0.0
6
-1.0
3
-2.0
0 Boosheid
Verdriet
Geen fibromyalgie
Boosheid
Verdriet
FM: Minder hartslag-reactiviteit bij boosheid hing samen met een lagere pijndrempel
De vertaling van stress-onderzoek naar interventies
Follow-up effecten tijdens een psychosociale stressor voor cortisol en cytokine IL-8
Op weg naar innovatieve therapievormen
Bewuste reacties en cognities Automatische en niet bewuste psychobiologische reacties
Op weg naar innovatieve therapievormen Lichamelijke reacties conditioneren in dierexperimenten en mensen, bijv. immuunreacties
Benedetti, Ann Rev Pharma Tox 2008
Op weg naar innovatieve therapievormen
Lichamelijke reacties conditioneren Conditioneerbaarheid van cortisol? Invloed van geconditioneerde cortisol op de psychobiologische stressrespons?
Op weg naar innovatieve therapievormen
Farmacologische toepassing gedurende psychologische behandeling
bijv. pre-cortisolbehandeling bij posttraumatische stress en fobieën
Op weg naar innovatieve therapievormen
Farmacologische toepassing gedurende psychologische behandeling Wat is de rol van herhaalde pre-cortisol behandeling bij stressexposure en stress-management? bijv. bij chronisch lichamelijke aandoeningen?
Van stress naar verwachtingen
De rol van verwachtingen bij chronisch lichamelijke klachten “Interventie”
“Minder klachten”
De rol van verwachtingen bij chronisch lichamelijke klachten “Interventie”
“Minder klachten”
De rol van verwachtingen bij chronisch lichamelijke klachten Placebo-effect
Gunstige behandeleffecten niet toe te schrijven aan behandelmechanisme
Geïnduceerd door verwachting t.a.v. verbetering bijv. pijn vermindert al bij het zien van de pijnstiller
Benedetti 2008; Price 2008
De rol van verwachtingen bij chronisch lichamelijke klachten
De rol van verwachtingen bij chronisch lichamelijke klachten Nocebo-effect
Ongunstige behandeleffecten niet toe te schrijven aan behandelmechanisme
Geïnduceerd door verwachting t.a.v. verslechtering bijv. ik reageer altijd overgevoelig op medicijnen
Benedetti 2008; Price 2008
De rol van verwachtingen bij chronisch lichamelijke klachten Leerprincipes
verbale suggesties
conditionering
De rol van verwachtingen bij chronisch lichamelijke klachten
Benedetti, Ann Rev Pharma Tox 2008
De rol van verwachtingen bij chronisch lichamelijke klachten
verwachting
95% van de gezonde mensen ervaart jeuk (pijn) door deze stimuli
geen verwachting
5% van de gezonde mensen ervaart jeuk (pijn) door deze stimuli
De rol van verwachtingen bij chronisch lichamelijke klachten
De neurobiologie van placebo en nocebo effecten
Pacheco-Lopez, Brain Beh Immun 2006
De rol van verwachtingen bij chronisch lichamelijke klachten
Overlappende hersengebieden geactiveerd bij pijnprikkel of enkel pijnverwachting
Verwachtingseffecten gaan gepaard met HPA-as- en immuunactiviteit
De rol van verwachtingen bij chronisch lichamelijke klachten
Parkinson patiënten produceren dopamine in dorsale motor stratium na toediening placebo-medicatie
Op weg naar innovatieve therapievormen
Bewuste reacties en cognities Automatische en niet bewuste psychobiologische reacties
Op weg naar innovatieve therapievormen Verwachtingsinterventies: positieve imaginatie
Positive toekomstverwachtingen
Verminderde pijnsensitiviteit
“Best possible self exercise” (King)
Verlaagd cortisolniveau en meer adaptieve respons
Op weg naar innovatieve therapievormen Verwachtingsinterventies ten aanzien van chronisch lichamelijke klachten: (pijn, jeuk en vermoeidheid) Verbale suggesties tav placebo interventie Positieve imaginatie (‘best possible health’)
Op weg naar innovatieve therapievormen Verwachtingsinterventies ten aanzien van medicijnen Hoge therapie-ontrouw (bv. DMARDs bij reumatoïde artritis of antihypertensiva bij hoge bloeddruk)
Op weg naar innovatieve therapievormen Verwachtingsinterventies ten aanzien van medicijnen Nog niet toegepast bij reguliere klinische behandelingen Wat zijn de effecten van een training gericht op impliciete en expliciete behandelverwachtingen gekoppeld aan medicatiebehandeling? Therapietrouw/ geloof in de behandeling
Angst voor bijwerkingen
Conditionering fysiologische reacties
Op weg naar innovatieve therapievormen: Grenzen?
Leerbaarheid: Persoonlijkheidskenmerk optimisme te beïnvloeden door kortdurende psychologische interventie
Ethiek: Veranderingen die door de patiënt en behandelaars wenselijk worden geacht
Mogelijke implicaties voor zorg
Informatie in bijsluiters Arts-patiënt communicatie Vertrouwen in zorg
Mogelijke implicaties voor zorg
Innovatieve multidisciplinaire therapiemethoden gericht op alle responssystemen
Mogelijke implicaties voor zorg
Innovatieve E-health zorg voor optimaliseren “personalized care” en “patient-centered care”
BEDANKT voor de AANDACHT
Vragen?
