Schoordijk Instituut Onderzoekschool voor Wetgevingsvraagstukken
De rekenende rechter Van 'Iudex Non Calculat' naar actieve cijferaar?
Redactie W.H. van Boom M.J. Borgers
Boom Juridische uitgevers Den Haag 2004
Inhoudsopgave
M.J. BORGERS
Vluchtgedrag van Juristen?
1
Hoe Juristen omgaan met (statistisch) cijfermateriaal 1 2 3
4
5 6
Het onderzoeksproject De rekenende rechter Juristen en cijfers Twee voorbeelden 3.1 Voorwaardelijk opzet en HlV-besmetting 3.2 Bewijswaarderingsmaatstaven en statistiek Vluchtgedrag? 4.1 Mogelijke redenen 4.2 De aard van de rechterlijke activiteit Nader onderzoek Het vervolg
1 2 3 3 6 7 7 10 12 13
J.F. NlJBOER
De rol van (forensische) statistiek in het strafrechtelijk feitenonderzoek en bewijs
19
1 2 3 4 5
19 20 22 25 29
Inleiding Het strafprocessuele stelsel De (impliciete) betekenis van statistiek voor het straf(proces)recht Feitenonderzoek en bewijs in de context van het recht Tot slot
Inhoudsopgave W.H. VAN BOOM
Hoe groot is de kans?
33
Over waarschijnlijkheidsoordelen bij ongevallen en hoe Juristen ermee omgaan 1 2 3 4 5 6
Ook Juristen moeten waarschijnlijkheidsoordelen vellen Wat kunnen we hieruit afleiden? Subjectieve en objectieve waarschijnlijkheid Referentieklasse Terug naar het kwalitatieve bewijs Ten slotte: meer aandacht in de opleiding voor inductief redeneren
33 39 41 43 46 48
J.M. BARENDRECHT
Verdeling van verantwoordelijkheid als het fout gaat
55
Volendam en Aandelenlease als voorbeelden 1
2
3
4
Alles of niets tegenover verdeling van verantwoordelijkheid 1.1 Toerekenen 1.2 Exclusieve toerekening aan een persoon 1.3 Graduele verantwoordelijkheid en verdeling: Volendam en Aandelenlease als voorbeelden 1.4 Verdeling: een nog weinig bestudeerde tendens Waarom verdeling? 2.1 Mogelijke voordelen van verdeling 2.2 Mogelijke nadelen Verdelingscriteria 3.1 Een hulpmiddel bij verdeling op basis van bijdrage en controle 3.2 Vergelijking met huidige systeem van verdeling Discussie
55 55 57 57 58 59 60 65 69 69 80 81
A. HAMMERSTEIN
Het perspectief van de civiele rechter
89
1 2 3
89 89 93
VI
Inleiding De praktijk Conclusie
Inhoudsopgave R.W.M. GlARD
Over medische beroepsfouten, rekenende rechters en het prestige van probalistisch denken 1 2 3 4
5
6
Inleiding De rol van zorgstandaard Juridisch doel en mathematische middelen Descriptief onderzoek van medische fouten 4.1 Cervixcytologische diagnostiek 4.2 Ziekenhuisinfecties 4.3 Een snelle blik op regelingen en instrumenten eiders Hoe zou het wel moeten? Over allerhande prescriptieve problemen 5.1 De beschikbaarheid en de bruikbaarheid van data 5.2 De toepassing voor juridische doeleinden Hoe nu verder?
95 95 97 98 99 99 104 107 108 109 109 111
M.H.H. ZOUTENBEER
Kwantitatieve methoden in de rechtspraak
117
1 2
117 118 118 121 123 125 125 126 127 128 129 129
3
4 5
Inleiding De statisticus als getuige-deskundige 2.1 Het formuleren van de vraag 2.2 De modelkeuze en de relatie tussen vraag en antwoord 2.3 Discussie Statistiek voor Juristen 3.1 De magie van significantie 3.2 Oorzaak en gevolg 3.3 Iets wat niet gevonden is, kan er wel zijn 3.4 Als er veel gebeurt, gebeult er ook wel iets toevalligs Discussie Tot slot
VII
Inhoudsopgave G. VAN DER LAAN
Het vaststellen van beroepsziekten
133
Gebruik van epidemiologische gegevens voor de individuele gevalsbeoordeling 1 2
3
4
Inleiding Achtergronden 2.1 Definitie(s) van beroepsziekten 2.2 Lijsten van beroepsziekten 2.3 Beroepsziekten, een containerbegrip 2.4 Herintroductie risque professionel? 2.5 Beoordeling van een mogelijke beroepsziekte op individueel niveau: een vijf-stappenplan Toepassing van een epidemologische gegevens bij de individuele gevalsbeoordeling van beroepsziekten, enkele valkuilen 3.1 Prostaatkanker door bestrij dingsmiddelen? 3.2 De kans op kanker door asbest? 3.3 Longkanker door asbest en roken, een rekenregel voor proportionele aansprakelijkheid Conclusie
133 133 133 134 134 135 135 136 138 138 140 141
P.E.M. HUYGEN
'Bayesian Belief Networks'
145
Voor redeneren over juridische bewijsvoering 1 2
3 4
VIII
Redeneren met waarschijnlijkheid Waarschijnlijkheid en de Regel van Bayes 2.1 Kansen en voorwaardelijke kansen 2.1.1 Notatie 2.2 Omkeren van voorwaardelijke kansen 2.2.1 Valkuilen 2.3 Bayes' regel 2.4 Bayesiaanse netwerken 2.5 Voorbeeld van een Bayesian Belief Netwerk Discussie 3.1 Het invoeren van waarschijnlijkheden Conclusie
145 146 147 147 148 148 151 154 154 158 158 160
Inhoudsopgave A.F. DE VOS
Rekenen aan de zaak Lucy de B.
163
1 2 3 4 5 6
163 165 166 167 168
7 8 9 10 11 12 13 14
Inleiding De regel van Bayes De prior odds ratio Tien sterfgevallen Körte reactie op critici De Bayesiaanse analyse van de kans op veel sterfgevallen bij onschuld De kans op veel sterfgevallen als schuldig Gifsporen Dagboek Niet bekennen Onzekerheden Literatuur Conclusies Slot
169 170 171 171 172 173 173 174 174
M. J. BORGERS EN W.H. VAN BOOM
De acalculie voorbij
175
1 2 3 4
175 176 180 181
Inleiding Vier trefwoorden Toekomstperspectief Tot slot
UlTGAVEN ONDERZOEKSCHOOL VOOR WETGEVINGSVRAAGSTUKKEN
IX
