DE R E L A T IE V E Z E LFS T A N D IG H E ID V AN DE H EILIG E G EES T
L. Floor Departement Nuwe Testam ent, PU v ir CMO
ABSTRACT U n til th e 20th c e n tu ry theologians paid little attention to the w ork of the H o ly S p ir it in the w o rld .
A s a re s u lt o f
came more in te re s t fo r the
cosm ological
ecum enical aspects
theology of
there
pneum atology.
T he most fundam ental question in connection w ith th is issu e is th a t of th e manner in which the H o ly S p ir it is o pe ra ting in o u r w o rld .
Is the
w o rk of th e H oly S p ir it in th is w ord p u t in operation w itho u t the a c tiv ity of the B ib le and the ch u rch so th a t we can in d icate a d ire c t w ay from th e S p ir it to the cosmos o r is the S p ir it w o rk in g in th is w orld th rou gh the B ib le , the C h u rc h and th rou g h the fa ith fu l members of the C h u rch ? It is not compatible with the teaching of the B ib le to disco nn ect the w ork of the S p ir it from the Word of God and the C h u rc h . In some matters the S p ir it as a Person is fu lly in dependen t, b u t it is im possible to accept a w ork in the w orld in which the B ib le and the C h u rch are not in volved . INLEIDING Door de eeuwen heen heeft a ltijd het besef geleefd, dat het w erk
van
de H eilige Geest b re d e r is dan zijn arb eid in de k e rk en in het h art van de
gelovige.
Het
v erw ijt
w ordt d ik w ijls
gehoord, dat in de Rooms-
katolieke theologie het w erk van de Geest opgesloten is in de k e rk met zijn ambten en sacram enten, te rw ijl in de reform atorische tra d itie de Geest weer eenzijdig aan het Woord gebonden zou zijn en zijn w e rk b e p e rkt is tot de heilsto eëig ening. aard? G eest. K o e rs
Is het w erk van de Geest ook nie kosmisch van
K u y p e r had reeds een b red e b lik op het w erk Hij w ilde 5 3 (.1 )
van
de
Heilige
het w erk van de Geest niet tot het te rre in van de
1S?88 -375-
p a rtic u lie re genade beperken .
Hét heeft b e tre k k in g op de hele kosmos,
op de ganse schepping. In
de
hernieuw de
b ela n gstellin g voor de persoon en het w erk van de
H eilige Geest komt telkens de vraag naar voren naar de a ctierad iu s van de Geest.
Hoe v e r re ik t zijn w erk in de wereld?
optreden?
Kunne we zijn
sporen
ook ontdekken
Waar zien we Hem in
de ve rsch ille n d e
c u ltu re n , in de b evrijdin gsbew egin gen van vandaag, in re volu ties en in alle rle i m aatschappelijke vernieuw ingen?
Met andere woorden heeft het
w erk van de Geest ook cu itu re le , m aatschappelijke, politie k e en sosiale aspecten?
1. 1.1
H ET W ERK V A N DE G E E S T IN DE W ERELD
'
De H eilige Geest en de drieëenheid
Om een ju is t in z ic h t te k rijg e n in het w e rk van de H e ilige Geest zowel in de k e rk als in de wereld is het noodzakelijk om te weten wie de H eilige Geest
is en in welke 'sam enw erkingsverbanden' Hij zijn w e rk v e rric h t.
In het Oude Testament staat de Heilige Geest bekend als de Geest van God (b ijv . Gen 1:2; 42:38; 1 Sam 10:10; Jes 11:2; 40:13). Testament s lu it daar d ire c t bij aan. geest de Geest van God.
Maar dadelijk daarna noem hij de H eilige Geest
ook de Geest van C h ris tu s . de
Here Jezu s
tussen
(Coetzee, 1984:240). w ordt
het
besch reven .
w erk
van
het Nieuwe
Paulus noemt in Rom 8:9 de H eilige
God
het lijk t wel of h e ilsh isto risch de V a d e r
gesproken
en de Geest is komen te staan
In het Nieuwe Testament en dan met name bij Paulus de
H eilige
Geest
binnen
een
bepaald
kader
het optreden van de Heiligo Geest w ordt a ltijd gezien van u it
de eenheid van de V a d e r en de Zoon.
V oor de apostel Paulus gaat het
in zijn p re d ik in g w ezenlijk en centraal om wat God in C h ris tu s Jezus door de H eilige Geest doet tot red din g van de mens (R o b e rts, 1975:18). We kunnen d it trin ita ris c h g ezich tsp u n t op vele plaatsen in het Nieuwe Testament
aanwijzen.
In de proloog
van zijn b rie f aan de Romeinen
s c h rijft Paulus, dat God tot redding van de mens en de w ereld zijn Zoon Jezus C h ris tu s in de w ereld heeft laten komen u it het geslacht van David en dat God Hem door de H eilige Geest heeft laten opstaan uit de doden -376-
(Rom 1:1-4).
In de b e s ch rijv in g van het leven door de Geest w ijst Paulus
ook op God apostolische verbonden
(de V ad e r)
en op Je zu s
zegenbede w ordt met de
liefde
C h ris tu s (2 C o r 13:13).
de
van
C h ris tu s
gemeenschap
God
en
(Rom 8 :3 ,4 ). van
de genade
de
In de
H eilige
Geest
van de Here Jezus
In zijn klassieke u itsp ra a k over de charism ata,
de genadegaven komt het trin ita ris c h kader w aarin Paulus handelt over de H eilige Geest zee r s te rk naar voren . van
genadegaven,
maar
het
is
E r is wel een versch eidenh eid
dezelfde
Geest;
er
is
wel
een
v e rsch eid enh eid van bedieningen, maar het is dezelfde Here; er is wel een v e rsch eide nh e id van w e rkin g e n , maar het is dezelfde God, die alles in
alien
w e rk t
v e rsch eid enh eid
(1
Cor
van
12:4-6).
charism ata
In w ijst
zijn de
spreken
apostel
over
op
de
de
grote
w erkingen
(energéta) van God de V a d e r, op de bedieningen (diakon ia i) van de Here Jezu s C h ris tu s en op de genadegaven (charism ata) van de H eilige Geest. Wanneer we letten op de v e rsch ille n d e beelden, die het Nieuwen Testament g e b ru ik t
voor de
k e rk
dan moet het ons tre ffe n , dat het trin ita ris c h
georiënteerde beelden zijn (v g l. V e rste e g ,
1967:88).
De
k e rk
w ordt
genoemd het v o lk van God (1 Pet 2:10), het lichaam van C h ris tu s 5:30) en de tempel van de H eilige Geest (E f 2:20).
(Ef
Het Nieuwe Testament
sp re e k t dus nooit geïsoleerd ov e r de H eilige Geest en zijn w e rk,
maar
a ltijd in innige samenhang met de persoon en het w erk van God de V ad er en Jezu s C h ris tu s .
Omdat e r zo ’ n innige samenhang is tussen het w erk
van de H eilige Geest en het w erk van God de V a d e r en God de Zoon, is al vroeg in de gesch iedenis van de k e rk de vraag ontstaan of de H eilige Geest wel ze lfstan d ig kan optreden.
1.2
De H eilige Geest en C h ris tu s
De eeuwen door is telken s gepoogd om de eigen betekenis van de H eilige Geest naast God de V a d e r V an af
en
vooral
naast
C h ris tu s
te
het montanisme in de tweede eeuw na C h ris tu s
beklemtonen.
tot de moderne
p in kste rb ew e g in g in de tw in tig ste eeuw is gepoogd aan te tonen, dat de H eilige
Geest
niet
slech ts
het
in stru m ent
is
w aarvan
C h ris tu s
bedient, maar dat Hij een geheel eigen in itia tie f kan ontplooien.
Zich
De Geest
is een eigen w e rk e lijk h e id met wie een eigen ve rh o u d in g en gemeenschap mogelijk is wel op g ro n d van C h ris tu s ' h e ilsw erk maar toch ook los -377-
er
van.
Trouw ens de oosterse k e rk heeft in de afw ijzing van het Filioque
reeds een eigen betekenis aan de Heilige Geest naast C h ris tu s toegekend.
In zijn
in zich tg e ven d
boek o v e r de C eest van C h ris tu s s c h rijft W .D.
Jo n k e r, dat in de d iscu ssie rondom het kosmische w erk van de Geest de u itein d e lijke b e slissing en
vallen
bij
twee vrag e n ,
namelijk hoe is
de
verho ud ing van de Geest tot C h ris tu s en hoe is de v e rho uding van de Geest tot het Woord (1981:272).
Kan de Heilige Geest in het lich t van
de S c h rift ook een kosmisch h eilsw erk heeft
op
C h ris tu s
maar dat g e rich t
zelfstan d ig is de H eilige Geest?
v e rrich te n
dat
niet b e tre k kin g
is op de ware humaniteit?
Hoe
Is Hij op een zodanige wijze aan C h ris tu s
verbonden, dat Hij niet onbelemmerd in de wereld kan
optreden?
De
Geest is door C h ris tu s g e stu u rd en Hij is op aarde bezig om mensen met C h ris tu s in v e rb in d in g te bren gen .
De Geest re a lise ert het door C h ris tu s
verw orven h eil. Waar de H eilige Geest van C h ris tu s losgemaakt w ordt daar d re ig t het gevaar, dat de Geest van God met de geest van de mens g e iijkgesch akeld w ordt.
We zien d it d u id e lijk in de libe ra le theologie van de 19e eeuw.
O nder
in vloed
van
id e n titeitsdenken
het
zijn
du itse
idealisme
de Geest van
met
zijn
p a nth eïstisch e
God en de geest
beschouwd als de twee zijden van hetzelfde m untstuk.
van
de
mens
De H eilige Geest
w ordt gezien als een bepaalde kw aliteit zoals c re a tiv ite it en b ew ustzijn, die zowel aan God als aan de mens eigen is. In de theologie
van
Paul T illic h , die s te rk tegen het d u itse idealisme
aanleunt, speelt de 'geest' een grote rol. de eenheid
tussen
de Geest
T illic h theologiseert
van u it
van God en de geest van de mens.
De
goddelijke Geest is de immanentie van God in de w e rkelijkh eid van deze wereld.
De goddelijke Geest draagt en beweegt de geest van de mens
en de m enselijke geest is gegrond in de Geest van God.
Hoewel T illic h
niet tot een volledige id e n tite it van Gods Geest en de m enselijke geest komt, is voor hem de Geest van God de bron m enselijke
geest
leeft.
In d it
v erb an d
van
k ra c h t w aaruit
sp re e k t T illic h
de
ook o v e r de
e rv a rin g (ecstacy) en hij o m schrijft deze e rv a rin g dan als een gebeurtenis waarbij de m enselijke geest in de greep komt van de godd elijke Geest en zo opgeheven w ordt tot in s p ira tie , v e rv u llin g met liefde en geloof in een belevenis
van
zelftra nsce ride ntie .
S oortge lijka -378-
e rv a rin g e n
met
die
g od d e lijke Geest
z ijn
volgens T illic h niet b ep e rkt
to t
h e t C h r is te n d o m .
Ook buiten de c h ris te lijk e k e rk kunnen deze e rv a rin g e n zich voordoen, bijvo orb eeld
bij de aanhangers
van
de
Islam,
de volgelingen van de
oosterse gcd sd ie n ste n , ja ze lfs bij m arxisten kan zo 'n e rv a rin g beleefd w orden.
Wel is de Geest van Jezu s C h ris tu s volgens T illic h de norm voor
deze e rv a rin g e n , maar we moeten daarbij wel bedenken, dat de goddelijke G eest geenszins aan C h ris tu s gebonden is . mensen
a a n d r ij f t ,
in s p ire e rt
en
tot
Waar nu de goddelijke Geest
e rv a rin g
van
zelftra n sce n d en tie
b re n g t, daar is de k e rk , de 'latente' k e rk ( T illic h , 1963:11-56 ; 301-316). Het is de grote v e rd ie n ste van K a rl B a rth , dat hij in zijn theologie zich s te rk gekan t heeft tegen de lib e ra le teologie van de 19e eeuw.
T egenover
h a i d u itse idealism e en zijn id en tite itsd en ken heeft B a rth het q u a lita tie f o n d e rsch e id
tussen
God
en
mens
weer
b e n a d ru k t.
God
is
niet
v a n ze lfsp re ke n d aanwezig in het re ligie u s bew ustzijn van de mens, in zijn g e estelijke diepte of zijn morale G a n s-A n d e re . en
hoogw aardigheid.
God
is
immers de
V olge n s B a rth moet de theologie niet bij de mens beginnen
aandacht geven aan de su bjectieve gesteldheden of e rv a rin g e n van
de mens, maar
de theologie moet bij God beginnen.
Daarom b e g in t Barth
bij de openbaring van God en dan s c h rijft h ij, dat God Z ich in C h ris tu s Jezu s openbaart en dat de mens daarvan kennis o n tva n g t door de H eilige Geest.
A n d e rs als Schleierm acher, die de tr in ite its le e r aan het einde
van zijn dogmatiek als een soort aanhangsel behandelt, b e gin t B a rth in zijn
dogmatiek met die leer van de tr in it e it (1935:316-318).
betOjangspunt in de drieëenheid te nemen maakt
Barth
Door zijn
ruim te voor de
godd elijke persoon van de H eilige Geest en voor de eigen taak van
de
Geest in de ontmoeting met die mens. De room s-katholieke theoloog P .J.R o sa to heeft een d is se rta tie geschreven o v e r de pneumatologie van K a rl B a rth .
Hij is van oordeel, dat B a rth 's
theologie te e xclu sie f door het Filioque beheerst w ordt.
B a rth honoreert
nie voldoende, dat de Geest ook van de V a d e r uitgaat (het: a P atre). Het gevolg is , dat de leer van de H eilige Geest bij B a rth
een
fu n ctie
w ord t van de c h risto lo g ie (Rosato, 1976:300 v v . ) . De H eilige Geest w ordt door B a rth verstaan als de o p sta n d in g sk ra ch t van C h ris tu s , als de macht van C h ris tu s ' h e ilsw erk.
De Geest gaat als de
macht van de verhoogde C h ris tu s de voile betekenis van het heilsw erk -379-
van C h ris tu s in de w ereld re a lise ren .
Zoals de Geest de band is , die
de godheid en de mensheid van C h ris tu s met e lka ar v e rb in d t, zo gaat Hij op analoge wijze ook de hele mensheid met God in C h ris tu s verenigen (Rosato, 1976:151). Zowel Noordmans als van R u le r hebben in hun theologie g ep leit voor meer ruimte voor de H eilige Geest.
K rijg e n we bij B a rth de in d ru k , dat hij
de H eilige Geest maar heel w einig ruim te laat, omdat hij alles zo v o ls tre k t ch risto lo g isch opvat, niet alleen bij de sch ep ping, maar ze lfs ook bij de toeëigening van het heil (v g l. van R u le r, 1968:107), bij Noordmans zien we het omgekeerde.
In een van zijn laatste p u b lica ties ste lt hij het zo
voor, dat de gestalte, d it is de h isto risch e gestalte van Jezu s door de Geest w ordt v e rto lk t en omgezet in een boodschap (1955:233-236). de Geest volgens Noordmans wel in continuTteit met C h ris tu s doet Hij nieuwe dingen in de geschiedenis.
Hoewel
optreedt,
Zo laat bijvo orbeeld de H eilige
Geest de twaalf apostelen a ch ter Zich en roept Hij Pau lu s, de apostel de Geestes.
Paulus beleeft zelf zijn eigen p in k ste re n op weg naar Damaskus
(Noordmans,
1955:252,
253).
De
omwandeling
met Jezus
gehad,
Paulus
H eilige Geest.
twaalf
apostelen
heeft zijn
hebben
hun
omwandeling met de
De apostel is met de H eilige Geest op pad
(1955:253).
De evangelies zoals deze door M attheiis, M arkus en Lukas zijn opgetekend en welke Paulus door de o v e rle v e rin g althans wel ten dele moet gekend hebben,
worden
toch
door
de
o pen b arin g,
die
de
apostel
Paulus
ontvangen heeft, s te rk in gehalte gew ijzigd (Noordm ans, 1955:295, 296). Paulus komt nu met een geestelijke evangelie (1955:292-295).
Hij heeft
zijn eigen v ie r evangeliën te weten de hoofdbrieven aan de
Romeinen,
de Galaten en de C o rin th ië rs w aarin hij o v e r Jezu s s c h rijft als de Geest, die aan hem verschenen is (1955:295).
Wie Noordmans leest, k rijg t ste rk
de in d ru k , dat bij hem de Geest Zich steeds v e rd e r van de h isto risch e Jezu s
v e rw ijd e rt.
In v erb an d
hiermee
heeft
W .D.
Jo n k e r
de
zeer
bela n g rijk e opm erking gemaakt, dat e r in Noordmans' leer van de H eilige Geest een v is ie op de v rijh e id van de Geest aan het lic h t komt, die hem bizon d e r in te re ssa n t maakt voo r dié theologen, die het w erk van de Geest graag w illen verstaan b e v rijd in g
(Jo n k e r,
als
de bew erking
1981:121),
van
de geschiedenis
van
de
Deze v e rzw a k k in g van de v e rb in d in g
tu ssen C h ris tu s en de Geest bij Noordmans b re n g t hem op een bepaalde manier
in
de
b u u rt
van
Moltmann, -380-
die
de
Geest
ziet
als
de
toekom stscheppende, levendm akende G eest, die de geschiedenis met een re v o lu tio n a ir élan v e rv u lt (Moltmann, 1975:66-82). In zijn tweede hoofdw erk, D er G e k re u zig te Gott (1972) houdt Moltmann sich bezig met de leer van de H eilig e G eest.
Hij g rijp t in d it w e rk teru g
naar een gedachte van de k e rk v a d e r A u g u s tin u s , dat de K e ilig e de
band
van
liefde
d rie ë en he id.
Geest
is tussen de V a d e r en de Zoon binnen de heilige
De
liefhebbende
V a d e r,
de
g e liefde
Zoon
liefdebew erkende Geest zijn door de band d e r liefde v e re n ig d .
en
de
Het w erk
van de Geest naar buiten is in overeenstem m ing met zijn fu n ctie binnen de t r in it e it.
"D e r liebende V a te r e n ts p ric h t sich im liebenden Sohn und
s ch a fft
G e ist
im
E n tsp rech un g en
der
Menschen" (Moltmann, 1972:231 v . ) .
Liebe
im
w id ersprechenden
Wanneer Moltmann o v er het w erk
van de Geest naar buiten sp re e k t dan moet het ons tre ffe n , dat hij een v erb an d
legt
met
het
k ru is
van
C h ris tu s
(1972:266).
De
tegenw oordigheid van God in deze w ereld door middel van de Geest kan geen andere g estalte aannemen dan die van het lijd en .
H. B e rk h o f gaat
in d ezelfde ric h tin g wanneer hij het sp re ke n van Paulus o v e r de Geest in de co nte kst zie t staan van het lijde n.
De Geest is dan voo r hem de
macht tegen het lijden en de macht, d ie het lijden v e rs c h e rp t (B e rk h o f, 1981:150). Ook
in
de
theologie
van van R u le r bemerken we een zekere d ista n tie
tussen C h ris tu s en de Geest.
Het w e rk
volgens van R u le r d rie aspecten: een b e v in d e lijk aspect in w ereld.
het
van
de
H eilige
Geest
heeft
een sacramenteel aspect in de k e rk ,
h art en
een
th eocratisch
aspect
in
de
Van R u le r wil graag re ch t laten geschieden aan wat hij noemt
de 're la tie v e ze lfsta n d ig h e id ' van de H eilige Geest (1973:9).
Van R u le r
oordeelt, dat de Geest veel meer op het eeuwige rijk en de g lo rie van d it rijk g e ric h t is dan op C h ris tu s .
Ook heeft de Geest volgens
meer rela tie tot de sch epping dan tot C h ris tu s (1969:190).
hem
Omdat van
R u le r zo s te rk van u it het einde d en kt (Velema, 1962:6), ra a kt bij hem de Geest meer en meer van C h ris tu s v e rw ijd e rd . on g ere ch tv a a rd ig d
of op deze wijze niet een d e u r geopend w ordt naar
sp iritu a lism e en m ystiek (v g l. Jo n k e r, 1981:119). e rk e n d
w orden,
De vraa g is niet geheel B illijk h e id s h a lv e moet
dat van R u le r zich in zijn laatste jaren heel d u id e lijk
v e rze t heeft tegen zowel de valse m ystiek als de doperse tendenzen in de theologie.
Hij k ee rt zich ze lfs tegen Noordm ans, want in de boeiende -381-
gespre kken , die van R u le r met de theologen Haarstna, K u ite rt en Velema gevoerd
heeft,
erk e n t
h ij,
dat volgens hem Noordmans de n adru k te
eenzijdig alleen op het w erk van de Geest legt (1969:91).
Het kan
niet ontkend
w orden,
dat e r in de theologie van de laatste
decennia steeds s te rk e r op het eigen, zelfstan d ig e w erk van de H eilige Geest gewezen w ordt.
Het schept de in d ru k , dat de band met de V a d e r
en de Zoon in de drieëenheid lo sse r aan het worden is en de Geest geheel zelfstan dig in de w ereld wil optreden .
Ook raakt de Geest in de nieuwere
theologie meer en meer van C h ris tu s verw ijde rd .
1.3
De H eilige Geest en het Woord
Het Nieuwe Testament leert ons, dat de Geest op een zeer bizondere wijze aan C h ris tu s verbonden is. en Hij is vestigen. Hij doet
uitgezonden
Hij is de Geest van de verhoogde C h ris tu s
om de heerschappij
van
C h ris tu s
op aarde
te
De Geest realiseert het heil, dat door C h ris tu s verw orven is. dat door een gemeente te roepen, die Hij met C h ris tu s v e rb in d t
door het geloof.
Zo w ordt het k o n in k rijk van God op aarde o p g erich t.
Op de vraag hoe C h ris tu s door zijn Geest zijn rijk op aarde v e s tig t, is nog altijd het antwoord geweest: God gaat zijn
door het Woord.
weg door de w ereld
(R id d erb o s, 1968:156).
op
"H et k o n in k rijk van
het vo ertu ig
van
het Woord"
Vooral de reform atie heeft de Geest heel s te rk
gezien als de Geest van het Woord.
Bekend is de u itsp ra a k van C a lv ijn ,
dat de Geest zich sed e rt P in kstere n met een o n v e rb re k e lijk e band het Woord gebonden heeft (Serm. A c t. 2 ,1 -4 ).
het gevaar, dat op deze wijze de Geest de gevangene van wordt?
het Woord
Mag de Geest wel zo ste rk aan het Woord gebonden worden?
En is e r ook niet een wat W .D .Jo n k e r genoemd heeft ’woordloos’ van
de H eilige
C h ris tu s
aan
S c h u ilt h ie r e ch ter niet
en
Geest,
w erk
een w erk, dat niet zozeer b e tre k kin g heeft op
het Woord,
maar dat g e rich t
is op
de ware
humaniteit
(Jo n k er, 1981:272). Trim p heeft tere ch t gewaarschuwd tegen een soort W oordobjectivism e, als zou
de H eilige
Geest als
een
soort onpersoonlijke k ra c h t z ich ze lf bij
voorbaat in het Woord hebben laten vastleggen als ba tte rij (1985:25).
de en ergie
in
een
We moeten oog hebben voor de so u v e re in ite it van de -382-
Heilige Geest.
We ontdekken bij de apostel Paulus, dat hij aan de ene
kant diep ov e rtu ig d was, dat God hem geroepen had om het h eerlijke werk van we
de in
bediening d e r v erzo ening te v e rric h te n , maar and erzijd s lezen zijn b rieven van een absoluut voorbehoud wanneer het komt bij
de resultaten van zijn a rbe id .
Hij b ren gt d it voorbehoud tre ffe n d onder
woorden in het z .g . deu r-m otief.
Op v e rsch ille n d e plaatsten s c h rijft hij
ov e r een d eu r, die voor de v e rko n d ig in g van het evangelie geopend moet worden (1 C o r 16:9;
1 C o r 2:12; Col 4 :3 ).
Deze d eu r w ordt in Hand
14:17 de d e u r van het geloof genoemd, de de u r, die toegang geeft tot het eeuwige leven.
Paulus heeft diep beseft, dat h ijze lf niet bij machte
is om deze d eu r te openen.
God kan d it alleen doen.
d e u r door de k ra ch t van de H eilige Geest (Jerem ias, wetenschap
God opent deze 1950:174).
Deze
geeft de apostel een diep besef van a fh a n kelijkh eid in zijn
v e rk o n d ig in g sw e rk en d it spoort hem aan tot v o o rtd u ie n d gebed. heeft in zijn p re d ik in g en in zijn teologie a ltijd b izon d e r ste rk H e rrs c h a ft
des
G eistes'
of
die
fre ie
Sou veran itat
Luth e r die freie
des
G eistes'
beklemtoond. Nu betekent de s o u v e re in ite it van de Geest niet, dat de H eilige maar w ille k e u rig in de w ereld o p treedt. Woord verbonden.
Hij wil d it middel g e b ru ik e n .
Dus waar het Woord
v e rko n d ig d w ordt, mogen we veel van de H eilige Geest verw achten. Hij kan niet gem anipuleerd w orden.
Geest
Hij heeft zich souverein aan het
De Geest is so u verein .
reeds gezegd, dat het met de Geest is zoals met die
w ind
Maar
Jezu s heeft (Joh 3 :8 ).
Evenmin als wij o v e r de wind kunnen b e sch ik ke n , zo kunnen we ook niet het w erk van de Geest naar onze hand zetten.
Het besef, dat de Geest
sou verein is, maar dat het Hem behaagt door middel van het Woord te w e rken , moet ons ju is t brengen tot het gebed om de Geest. V e rg e lijk voor de v e rh o u d in g van Geest en Woord en voor de k ra ch t van de Geest in de p re d ik e r en in zijn p re d ik in g mijn:
De doop met de Heilige
G eest, 1982:204-212.
1.4
De H eilige Geest en de sch ep ping
Het
v e rw ijt,
dat
in
het
gereform eerd
protestantism e
geen
aandacht
gegeven is aan het w ereldw ijde w erk van de H eilige Geest is niet geheel -383-
te rech t.
In de gereform eerde theologie is inderdaad de H eilige Geest
a ltijd s te rk met C h ris tu s en met het Woord
verbonden
gezien.
Ook
hebben de gereform eerde theologen het w erk van de H eilige Geest vooral zien liggen op het te rre in van de heilstoeëigening, zodat de b esch uldigin g van h e ilsin d ivid u alism e en zelfs heilsegci'sme gehoord moest w orden. is
Toch
a ltijd wel het besef levendig geweest, dat het w erk van d ie H eilige
Geest ook kosmische aspecten vertoont. In de werken van de grote hervorm er C a lv ijn kunnen we lezen, dat hij een brede o pva ttin g van het w erk van de H eilige Geest gehad heeft en in navolging van C a lv ijn geeft A . K u y p e r ook heel wat aandacht aan het cu itu re le en kosmische aspect van het w erk van de Geest. Kuyper
De weg, die
gaat in zijn beschouwingen ov e r het w erk van de Geest in de
w ereld b u ig t h ie r en daar wel van C a lv ijn af.
Het doet zelfs modern aan
wanneer
Stone-lezingen
Kuyper
in
een
van
zijn
bekende
over
het
C alvinism e sp ree kt van de 'ombouw van de s tru c tu u r d e r m aatschappij' door de invloed van de Heilige Geest door middel (1898:22).
van
het
Calvinism e
De gedachte, dat de H eilige Geest ook buiten de k e rk in de
geschiedenis bezig is,
is niet zo nieuw en zo modern
theologie ons wil doen geloven.
als
de nieuwere
K u y p e r wees ook al op het 'hoge feit
des H eiligen Geestes in de h isto rie ' (1898:19).
N a tu u rlijk is e r een groot
v e rs ch il tussen K u y p e r en de nieuwere theologie, want K u y p e r was te veel
a n ti-re v o lu tio n a ir
om met
zijn
beschouwingen
de
kant
van
de
re volu tie op te gaan. C a lv ijn heeft zich b re ed vo erig met het w erk van de H eilige Geest in de w ereld b ezig gehouden en hij ziet de Geest dan voornam elijk in de in standh ou din g van de kosmos.
werkzaam
C a lv ijn acht het onm ogelijk, dat
de H eilige G eest, die zo v olle d ig betrokken was bij de tot standkom ing van de kosmos geen aandeel zou hebben in het in stand b lijve n van het geschapene.
Op grond van 2 P e tr 3:10 is C a lv ijn o v e rtu ig d , dat de Geest
zorg t voor de sta b ilite it in de sch epping .
Dat de wateren in de oceanen,
de watermassa's in de lu ch t en het onder de a ardo p p e rvlakte opgehoopte water de aarde
niet overstrom en,
C a lv ijn g e b ru ik t in verband
hiermee
is te danken aan de heilige Geest. zelfs
het woord
in s p ira tie .
Hij
sp re ekt van de verborgen in s p ira tie van de Geest van God (Comm, op Gen 1:2). -384-
Ook het da g e lijkse leven van de mensen w ordt in stand gehouden door de H eilige Geest.
het brood, dat we eten, heeft zijn voedende k ra c lit,
omdat Gods geheime k ra c h t onze levensm iddelen 'in s p ire e rt', zo v e rk la a rt C a lv ijn (Comm, op Matth 4 :4). van
de
H eidelbergse
We zijn h ier in de b u u rt van Zondag 10
Catechism us
waar
ook
van
alomtegenwoordige k ra ch t van God gesproken w ordt. houdt
God
gedachte,
het geschapene dat
de
Geest
bem iddeling zou doen.
in
stand .
d it
In
C a lv ijn
de
almachtige
en
Door deze krach t
v e rze t
zich
standh ou d in g sw erk
tegen de
zonder
enige
Hij w ijst de s p iritu a lis tis c h e denkw ijze, die van
aardse middelen w aarvan de Geest g e b ru ik
maakt
niets
De Geest e e rb ie d ig t de sto ffe lijk e m iddelen.
A ls wij geen brood eten dan
kan de Geest e r de voedende k ra ch t niet in leggen. de
Geest
van
het c re a tu u rlijk e
losmaken van God.
sch e id t,
wil weten
af.
Evenmin als C a lv ijn
zo min wil hij ook de Geest
De H eilige Geest is voor C a lv ijn de Geest van
V ad er en van het eeuwige Woord (In st. 1.14.20).
de
We moeten e r wel goed
op letten, dat C a lv ijn in zijn spreken over het kosmische w erk van de Geest a ltijd van God de
S chepper en
van
wat God
geschapen
heeft,
uitgaat. Ook A .
K u y p e r heeft zich bezig gehouden met het kosmische w erk van
de H eilige G eest.
Hij zie t in de be sch avin ge n , die zich in Europa
en
Am erika o n d e r in vloed van het C hristendom o n tw ik keld hebben d u id e lijk het w erk van de G eest.
K u y p e r maakt on d ersch eid tussen de algemene
en de bizon d ere genade. van de H e ilige Geest op
De bizon d ere genade is v ru c h t van het w erk het te rre in
van
de
k e rk .
Deze genade
p a rtic u lie r en b e tre ft het eeuwige heil van de mensen pe rso o n lijk . de
w ereld
is
het te rre in
van
werkzaam.
Deze is wel niet zaligm akend, maar oefent wel een h e ilrijk e
in vloed op de sam enleving u it. w erk
van
volgen s
Kuyper
de
algemene
is Op
genade
In zijn b e s c h rijv in g van het kosmische
de H eilige G eest, zijn w erk op het te rre in van de algemene
genade gaat K u y p e r wel heel v e r.
"Waar ook op deze aarde menschen
wonen of gewoond hebben, altoos is de H eilig e Geest in hen werkzaam geweest v o o r liu n n a tu u rlijk leven , v o o r hun talenten en gaven.
Nu nog
is de w erkzaam heid van den Heiligen Geest in het m inst niet b e p e rk t tot den
k rin g
der
g elo vige n ,
maar
b re id t
en
s tre k t
zich
m enschenkinderen, tot zelfs tot atheïsten en ruwe zondaars.
uit
tot
alle
Nooit kan
een mensch zo diep v allen , of altoos dankte hij aan den H eilige Geest alle vonk
van lic h t,
tot zelfs in zijn zonde. -385-
E r is geen m enschelijk leven
zonder en buiten den Heiligen Geest denkbaar.
Maar op zich ze lf b ren gt
d it niet v e rd e r dan tot een uitwendige in w erkin g van den Heiligen Geest, die niets met 's menschen in n e rlijk bestaan gemeen heeft, geheel buiten zijn besef en bew ustzijn omgaat, en in niets zijn ve rw ijde rin g van God teniet doet"
(K u y p e r, 1911-1912:553 , 554).
We vinden bij K u y p e r wel de neiging om het w erk van de Geest in de wereld min of meer ze lfstan d ig te zien naast het w erk van de Geest in de k e rk .
Wel heeft K u y p e r geprobeerd een verban d te leggen
tussen
het algemene en het bizondere w erk van de H eilige Geest met b e tre k kin g tot C h ris tu s en dan ziet hij d it verband in de verho uding van de Geest tot C h ris tu s als het eeuwige Woord, de Logos asarkos (Velema, 1957:130). Het kan niet ontkend worden, dat K u y p e r h ier in de
lijn
van
C a lv ijn
d e n kt, maar met W .D. Jo n k e r moet wel de vraag gevraagd worden of na de zondeval het kosmische w erk van de Geest niet in het h e ilsw erk van C h ris tu s als het vleesgeworden Woord gefundeerd is (1981:268).
Wel is
er bij K u y p e r sp ra ke van een beïnvloeding van de b izondere genade op de algemene genade.
De algemene genade heeft geen doel in zich ze lf en
kw ijnt weg waar de p a rticu lie re genade haar niet b e v ru ch t en
aan de
andere kant heeft de p a rtic u lie re genade de gemene g ra tie nodig om te bestaan en tot open b arin g te komen (K u y p e r, 1902-1904:495).
Het b lijk t
e ch te r, dat bij K u y p e r zelfs het w erk van de Geest op het te rre in van de p a rtic u lie re genade niet aan het Woord gebonden is . K u y p e r sp ra ke van een onm iddellijke w e rkin g m enselijke
zie l.
De
wedergeboorte
door
van
de
E r is volgens
Gods Geest in
H eilige
Geest
is
de een
onm iddellijk w erk Gods en e e rst daarna v e r k r ijg t de open barin g Gods in de
H eilig e S c h rift en in de p re d ik in g haar e ig en lijke fu n ctie (K u y p e r,
1898:48). Velema
heeft
er
op
gewezen,
dat
in
de
theologie
van
Kuyper
de
m ogelijkheid gesteld w ordt van een w erk van de Geest in de w ereld zonder het h is to ris ch h e ilsw erk van C h ris tu s . theologie v a n u it
geen w e rk e lijk h e id ,
Deze m ogelijkheid is in K u y p e rs
omdat K u y p e r de
sch ep ping
beschouwt
een tw eevoudig aspect, namelijk zich tb a a r en on zich tb a a r.
Het
h e ilsw erk van C h ris tu s c o rre le e rt volgens K u y p e r met het zich tb a re a s pect van de sch epping (v g l. Veleina, 1957:100).
Wat voo r K u y p e r nog
een probleem was, b lijk t voor de nieuwere theologie geen probleem meer -386-
te
zijn .
geschoven
Het h eilsw erk van C h ris tu s w ordt geheel op de achtergrond en
het
w erk
van
de
Geest
w ordt
d ire c t
met
allerlei
v e rn ie u w in g sa ctivite ite n in de w ereld in v e rb in d in g gebracht,
1.5
De H eilige Geest en de V ernieu w ing van de sam enleving
B e rk h o f is van oordeel, dat e r een w erk van de H eilige Geest in de w ereld plaats v in d t geheel buiten de k e rk en buiten het Woord om.
We mogen
volgens hem het w erk van de H eilige Geest niet tot de k e rk en de enkele mens beperken .
E r is een w e rk in g van de Geest, die re ik t tot de ve rste
uithoeken van het w ereld lijk leven.
De Geest w e rk t volgens B e rk h o f ook
buiten de gelovigen om aan de s tru c tu re n van de sam enleving.
Het is
immers d u id e lijk , dat de v e rn ie u w in g van de w ereld voo r een groot deel door ongelovigen tot stand g e b ra ch t is (B e rk h o f, 1973:522).
Wij zijn
geneigd om een daad op zijn motief te beoordelen, maar we moeten veeleer kijken naar het goede effe ct (B e rk h o f, 1973:529).
A ls voorbeelden van
het heiligende w erk van de Geest in deze w ereld w ijst B e rk h o f op
het
fenomeen Europa, op de zo rg voo r armen en zie ke n, de on tg o d de lijkin g van de staatsm acht, de p rin c ip ië le g e lijk h e id van de mens, de zorg voor de
e n ke ling
en
de beklem toning van sociale g e re ch tig h e id (1973:532).
B e rk h o f beseft wel, dat hij met deze v is ie op het w erk van de Geest in de w ereld v e r van de k e rk , het geloof en de Bijbel v e rw ijd e rd ra a kt. Ook is hij o v e rtu ig d , dat waar C h ris tu s niet in het m iddelpunt staat we pneum atologisch niets hebben te zoeken (1981:152).
Daarom w ijst hij er
op, dat C h ris tu s niet alleen het Hoofd van de k e rk is, maar het Hoofd van heel de mensenwereld.
A ls de Geest van de kosmische C h ris tu s gaat
de H eilige Geest eigen wegen in de w ereld (1973:530).
B e rk h o f ziet dan
een analogie tussen het ve rn ie u w in g sw e rk van de Geest in de k e rk het v e rn ieu w in g sw erk van de Geest in de w ereld.
en
Deze analogie tussen
wat de Geest in het leven van de enkele mens en de k e rk doet en wat Hij doet in de w ereld d ru k t zowel overeenkoinst als v e rs c h il u it. in n e rlijk e
vern ieu w in g
h e ilig in g , v rijh e id ,
van
de mens
komen
begrippen
liefde, sterve n en opstaan,
s trijd
te r en
Bij de
sp ra ke als
voo ru itg an g .
Maar bij de vern ie u w in g van de w ereld gaat het om andere categorieën. Daar gaat het o v e r vo o ru itg an g , mensen,
zorg
stru c tu u rv e rn ie u w in g ,
g elijkh e id
van
voor de m aatschappelijk zwakken en on tg o d de lijk in g van •387-
de
staatsm acht
(1973:522,
531).
B e rk h o f
oordeelt,
dat
de
g e lijkvo rm igheid naar het beeld van C h ris tu s niet slech ts voor de enkeling bedoeld is, maar voor de mensheid in haar geheel en dus ook voor de wijze van haar samenleven en vooral op dat laatste ric h t zich de Geest in
zijn
w erk
in
g e lijkvo rm igheid
de naar
wereld
(1973:530).
het beeld
voorbeelden te v in den .
van
Voor
C h ris tu s
zo
zijn
in
n
collectieve
de Bijbel geen
Het S ch riftb e w ijs o n tb re ek t dan ook bij B e rkh of.
In de Bijbel vinden we nergens zo 'n directe relatie van de Geest tot de w ereld als de Geest van de kosmische C h ris tu s .
Ridderbos heeft e r in
zijn P a u lu s-stu d ie op gewezen, dat de m achtspositie van C h ris tu s alle dingen onm iddellijk verbonden w ordt met hetgeen C h ris tu s gemeente
schenken
(1966:436).
wil
voor
haar geestelijke
groei
over
aan
de
en volw assenheid
We kunnen en mogen C h ris tu s ' m achtspositie over de ke rk
niet buiten be re ke nin g laten wanneer we spreken over zijn heerschappij over de w ereld.
De u itsp ra ken van de Bijbel o v e r de u n ive rse le macht
van C h ris tu s k rijg e n hun plaats binnen het kader van de gemeente van C h ris tu s , omdat de k e rk met C h ris tu s in zijn triu m f v e re n ig d is en in de toekomst in de totale v e rlo ssin g zal delen.
-
Bij B e rkh of k rijg e n we nog een w erk van de Geest in deze w ereld in een gematigde B e rkh of
vorm .
Maar bij meer radicale theologen w ordt de lijn , die
u itg e stip p e ld
heeft
eenvoudig
d o o rg e tro k k e n .
Toch
b re n g t
B e rk h o f ook al de H eilige Geest in verband met re volu tie en b e v rijd in g . Hij is van oordeel, dat de k e rk positief tegenover de revolu tie moet staan, want het evangelie is de boodschap van de ve ra n d e rin g van de w ereld. B e rk h o f heeft ech ter uit de geschiedenis van de revolu tie wel geleerd, dat de re v o lu tie haar eigen kinderen v e rs lin d t.
Hij e rke n t dan ook, dat
de revolu tie op de goedheid van de n a tu u rlijke mens vertro u w t en daarom hebben we bij b e v rijd in g en revolu tie de H eilige Geest nodig.
Zij, die
de w ereld w illen vernieuw en, moeten zelf door de H eilige Geest vernieuw d worden (1981:105). door
De vraag moet echter wel gesteld worden of zij, die
de Geest van God w e rk e lijk in n e rlijk vernieuw d zijn de revolutie
nog w illen .
Hiermee samen gaat de a llesb eslissen de vraag in
hoeverre
de v e rn ie u w in g van het persoo nlijk leven door de H eilige Geest kan leiden tot nog
socialo,
m aatschappelijke en p olitieke vern ie u w in g , een vraag waar
u itv o e rig
aandacht gegevcn
zal w orden.
Het
moet
echter
betw ijfeld worden of we de H eilige Geest w e rk e lijk recht doen -388-
wel
wanneer
we van Hem zeggen, dat Hij de beslissen de d rijfv e e r van de w il tot echte re volu tie is (R o se n sto ck -H u sse y , 1951:443 v ) . In zijn spreken ov e r de H eilige Geest in ve rb an d met de vern ie u w in g van de sam enleving w il B e rk h o f de Geest niet verstaan als een a fzo n d e rlijk e persoon in de t r in it e it. wezen,
maar
een
De Geest is
aan du idin g
volgens
van
God
hem niet een
ze lf
in
zijn
autonoom
handelende
tegenw oordigheid (1964:121-134).
1.6
De H e ilige Geest en de b e v rijd in g
Ook de b e v rijd in g sth e o lo g ie heeft zich met de persoon en het w erk van de H e ilige Geest bezig gehouden en dan binnen de co nte kst van re volu tie en b e v rijd in g .
Wanneer in deze theologie o v e r de H eilige Geest g esproken
w ordt dan w ordt Hij gezien als de Geest van p o litie k e en m aatschappelijke b e v rijd in g .
H ie r lig t de gedachte a ch te r, dat de in vloed en de w e rk in g
van de Geest niet tot de k e rk en het C hristendom b e p e rk t mag b lijv e n . De
H eilige
Geest w e rk t w ereldw ijd niet slech ts in de kerken en op de
zen d in g sve ld e n , maar ook in het scheppen van nieuwe gedragspatronen in de sam enleving, ze lfs in re v o lu tio n aire bewegingen en vooral daar waar de
b e v rijd in g van mensen en volken beoogd w ordt.
Het w erk van de
H eilige Geest w ordt in verban d g e b ra ch t met de fra n se re v o lu tie. acht de Geest
Men
aanwezig in de b e vrijdin g sb ew e gin ge n in Z u id -A m e rik a .
Men ziet de H eilige Geest optreden samen met Che Cu evara in C u b a, want zo w e rk t de H eilige Geest b e v rijd e n d in deze w ereld. In zijn
theologische
ben aderin g
van
b e v rijd in g
door
middel
van
de
re v o lu tie w ijst R. S h au ll op het re v o lu tio n a ire k a ra k te r van het Bijbelse messianisme.
God is in deze w ereld b e v rijd e n d be zig .
Zijn handelen is
op de v ern ie u w in g van de w ereld g e ric h t en door de komst van Jezus C h ris tu s en het w erk van de H eilige Geest worden v e ro n tru ste n d e
krach ten
in
de
gesch iedenis
a lle rle i
nieuwe
losgemaakt
en
(S h a u ll,
1968:182). De H eilige Geest is een dynam isch p rin c ip e , de k ra c h t van het komende en daarom w e e rsp re e k t Hij het tegenw oordige.
De gaven van de Geest
zijn geen bouwstenen om e r een c h ris te lijk e m aatschappij mee te bouwen, -389-
maar
ze
zijn
bronnen
voor
tegenspraak
en
verontrusting
(Rasker,
1968:147, 149).
De braziliaanse theologen Leonardo en Clodovif Boff zijn overtuigd, dat het werkterrein van de Geest niet zozeer in de kerk en in het leven van de gelovige gezocht moet worden, maar in de wereld.
Het terrein van
voorkeur voor het handelen van de Geest is de geschiedenis.
Als een
stormwind vaart Hij door de geschiedenis, want Hij is aanwezig in alles wat beweging, verandering en groei met zich meebrengt.
Op een heel
speciale manier handelt de Heilige Geest in het strijden van de armen en op een bizondere wijze is de Geest merkbaar in het weerstandsvermogen, dat zich bij de onderdrukten openbaart.
Daarom wordt de Geest in de
liturgie de 'Vader der artnen' genoemd.
De Heilige Geest geeft kracht
om de onderdrukking van het socio-economisch systeem, dat de armen uitbuit
te verdragen.
verdrukten.
De Geest handelt bevrijdend te midden van de
Dit bevrijdend handelen van de Geest komt aan het licht
wanneer de verdrukten in opstand komen, wanneer Tte besluiten om de geschiedenis in eigen handen te nemen.
Daarom is da geschiedenis van de b e v rijd in g s s trijd van de on d e rd ru kte n de geschiedenis van het v u u r van de H eilige Geest in het verdeelde h art van de w ereld (B o ff, 1986:65-67).
Hier
is
de
Heilige Geest
verwijderd.
Hij
bewerkstelllgen.
is
wel
in
heel
de
ver
wereld
van
de
werkzaam
kerk om
van
het Woord
bevrijding
te
De Geest is ook nog wel in de kerk aanwezig maar dan
voor zover de kerk zich vereenselvigd met de nood der armen en het leed der onderdrukten. worden
in
de
De gaven van de Geest waar de Bijbel over spreekt,
theologie
van
de bevrijding geheel anders omschreven.
Als gaven van de Geest worden aangemerkt solidarlteit, standvastigheid, onbeperkt
weerstandsvermogen
tegen
langdurige
agressie
en
onderdrukking (Boff, 1986:66).
1.7
Het objectieve heiligingswerk van de Geest
Niemand zal durven ontkennen, dat de Heilige Geest In de schepping en ook in de onderhouding van de wereld w erkt. -390-
Hij heeft Gods werk tot
stand g ebracht en Hij helpt het ook onderhouden. eigen w erk in stand. w e rk t.
De Geest houdt Gods
Ook is het d u id e lijk , dat de H eilige Geest in mensen
Hij w erkt in het h art van de gelovige.
D it w erk van de Heilige
Geest is een w erk in het v erborgen e, maar de v ru ch te n e r van komen aan het lich t. C a lv ijn aanvaart een tw eevoudige w erkin g van de Geest in het h art van de mens, een tw eevoudige w e rk in g , die wel onderscheiden moet worden, zonder haar e ch te r te scheiden.
De ene w erkin g van de Geest is volgens
C a lv ijn g e rich t op de m enselijke geest en de h ervorm er noemt de w erkin g een illum inare, illu s tra n e of illu c e re mentes, het v e rlich te n van de geest van de mens. op
het
De andere w e rkin g van de Geest is volgens C a lv ijn g e rich t
h art van de mens en haar om schrijft C a lv ijn als een ob signare
(v e rz e g e le n ), in scu lp e re (inb eite le n) of in fig e re co rd ib u s
(het
inboren
in de harten) (v g l. K ru sch e , 1957:259). De Geest w e rkt door middel van het Woord in het m ensenhart.
Negatief
is d it w erk on td e kken d , de zonde blootleggend, de zonde openbarend en p o sitie f is d it w erk van de Geest de
zonde
C h ris tu s ' wil ve rg e ven d (T u k k e r, 1979:158).
be d ekkcn d ,
de
zonde
om
De Geest als de inwonende
Geest ontdekt de mens d ie p e r aan zijn zonde, Hij leert hem de beloften van het evangelie g e lo vig te aanvaarden, Hij v u u r t hem aan tot gebed, Hij geeft k ra c h t in de s trijd tegen het vlees en Hij d ru k t de g estalte van C h ris tu s
af op zijn leven .
D it w erk van de Geest w ordt in de Bijbel
om schreven en de v ru c h te n van d it w erk zijn aan de B ijbel toetsbaar. Maar w elke w aarborg hebben we, dat wat het objectieve
h e ilig in g sw e rk
van de Geest genoemd w ordt (B e rk h o f, 1973:529) ook w e rk e lijk het w erk van de Geest is? werksaam?
Was de H eilige Geest w e rk e lijk in de fra n se revolu tie
Ontmoeten we de H eilig e Geest in de v e rn ie u w in g sa ctiv ite ite n ,
die in de sam enleving te zien zijn ?
Heeft de Geest iets gemeen met do
be vrijd in g sb ew e g in g e n in Z u id -A m e rik a en zijn de krachten van de Geest werkzaam in de b e v rijd in g van A frik a van het kolonale ju k?
In alle nieuwere beschouw ingen o v e r de H e ilig e Geest en zijn w erk in de w ereld is de hand tu ssen C h ris tu s en de Geest en de band tu ssen het Woord en de Geest steeds meer losgelaten. het w e rk in
a lle rle i
re v o lu tio n a ire
Men zie t de H eilige Geest aan
bew egingen. -391-
Het evangelie w ordt
Verpolitiseerd,
de
maatschappijkritiek
Bijbel en
is
een
handboek
maatschappijvernieuwing
rekening van de Heilige Geest geschreven.
Heilige
Geest
vereenzelvigd.
en
de
menselijke
alles
wordt
op
In de vorige eeuw werden te gemakkelijk
met elkaar
Nu word het geweld van de revolutie aangezien voor de
kracht van de Heilige Geest. Ongelovigen
geest
en
voor
We zien hier eigenlijk weer
terug in de 19e eeuw en zelfs in de 16e eeuw. de
geworden
kunnen
ook
De Geest wordt van het Woord gescheiden.
evenzeer als
objectieve heilswerk van de Geest.
gelovigen dragers zijn van het
Hier zijn we weer terug bij de doperse
beweging ten tijde van de reformatie.
Het doperse denken
waartegen
Calvijn zo krachtig gestreden heeft, treedt hier in een modern gewaad opnieuw
naar
voren.
Het
is
onmogelijk
om
in
al
deze
vernieuwingsbewegingen het werk van de Heilige Geest te zien, ook
al
omdat degenen, die daarin zo actief bezig zijn heel weinig vruchten van de Geest in hun leven openbaren.
Velema heeft er in zijn belangrijke studie over de heiliging van het leven opgewezen,
dat
de
uitdrukking
'het objectieve
heiligingswerk van de
Geest' de rol, die mensen spelen in verband met de structuren miskend wordt.
Met
deze
term
wordt
de
indruk
gewekt,
dat veranderde,
verbeterde structuren op zichzelf als vruch t van het werk van de Geest kan
worden
beschouwd,
maar
dit
verandering van structuren altijd
gaat
voorbij
aan mensen
aan
het
te danken
feit,
is
dat
(Velema,
1985:162).
De terreinverlegging van het werk van de Heilige Geest van de kerk naar de wereld heeft zeer ingrijhpende gevolgen. maar is volop in de wereld aan het werk.
De Geest wijkt uit het hart,
Het geloof on de wedergeboorte
als het eigen werk van de Geest komt op de achtergrond te staan.
Het
Woord van God, dat toch het zwaard van de Heilige Geest is, gaat steeds meer zijn functie verliezen en Jezus C h ristu s, heeft,
wordt de grote
revolutionair,
die de Geest uitgezonden
de partijganger
der
armen,
de
bevrijder uit knellende maatschappelijke, sociale en politieke structuren. We moeten
uiterst
Heilige Geest.
voorsichtig
zijn
met een
'woordeloos' werk van de
Zeker werkt de Geest op een
woordloze wijze in
schepping en bij de onderhouding van Gods wereld. goed aan de Geest maar 'aan het Woord te souverein aan het Woord verbonden. -392-
laten'.
de
Maar we doen er Hij
heeft
zichzelf
Tot eigen schade maakt men Hem
daar van los.
Dan verzanden we zo gem akkelijk in subjectivism e zoals
bij de doperse beweging, in vals m ysticisme of in een g e v a a rlijk activism e.
2.
DE WEG V A N DE G EEST N A A R DE WERELD
2.1
Het algemene en het bizondere w erk van de H eilige Geest
Tenslotte b lijft nog de be la n grijk e vraag o v e r op welke wijze de Geest in de w ereld w e rk t. vernieuw end w erk? in deze wereld? werkzaam
als
Welke wegen gaat
Hij
in
zijn
onderhoudend
en
Waaraan herkennen wij het w erk van de H eilige Geest Is de H eilige Geest ook buiten de k e rk in onze wereld
de
goddelijke
dynam iek
van
b e v rijd in g ?
A lle rle i
vernieuw ingen doen zich voor en e r zijn vele vormen van s p iritu a lite it. Kunnen we daarin ook het w erk van de H eilige Geest herkennen en zijn e r ook bepaalde maatstaven waaraan we zijn w erk kunnen meten? Het
w erk
van
onderhoudende 1981:264).
de en
H eilige
Geest
verlossen d e
is
w erk
zo van
wijd
als
het
de d rie ën ig e
scheppende, God
(Jo n k e r,
In de gereform eerde theologie is a ltijd on dersch eid gemaakt
tussen het algemene w erk van de Geest en
zijn
b izon d e r
w erk.
Het
algemene w erk van de Geest is kosmisch van k a ra k te r en houdt verband met de on derhouding van het geschapene, te rw ijl het bizondere w erk van de Geest a ltijd in v erban d g e b ra ch t is met de b ek e rin g en de vernieuw ing van de mens.
Het bizondere w erk van de Geest moet van zijn algemeen
w erk onderscheiden worden zonder om deze twee a ctiv ite ite n van de Geest van e lka ar te scheiden. Nu zien we in de nieuwere theologie, dat deze o n d ersch eid in g tussen het algemene
en
het
b izondere
w erk van de Geest afgewezen w ordt.
krijg e n dan het eigenaardige v e rsch ijn se l, w erk
van
dat en e rzijd s
het
We
algemene
de Geest onder de noemer van zijn b izon d e r w erk g eb racht
w ordt en alles v a n u it C h ris tu s g efundeerd en gem otiveerd w ordt, terw ijl aan de andere kant het bizon dere w erk on der de noemer van het algemene w erk
van
de Geest
g e bra cht
w ordt.
De eerste o p v a ttin g vinden we
bijvo orb eeld bij K a rl Barth en de tweede bij Paul T illic h . op vattin gen kan b e v re dig e n . werk
van
de Geest of
het
kosmische w erk van de Geest.
Geen van belde
Het algemene w erk a bsorb ee rt het bizondere bizon dere
w ordt
veralgem eend
door
het
Het is m erkw aardig, dat in beide gevallen -393-
het
bizondere
w e rk
van
de
Beest
zijn eigen, bizonder k a ra k te r gaat
verliezen. Ca lvijn en in navolging van hem A . K u y p e r v erbin den het algemene w erk van
de H eilige
Geest met de eeuwige Zoon of zoals K u y p e r het graag
form uleert het eeuwige Woord, de Logos asoi kos, het Woord, dat nog niet vlees geworden is.
De vraag moet echter h ie r gevraagd worden of na
de zondeval in het paradijs ook het algemene w erk van de Geest niet in verband g ebracht moet worden met het h eilsw erk van C h ris tu s . ziet in deze w ereld een d rie vou dige werksaamheid van God.
C alvijn
In de eerste
plaats w ijst hij op het algemene leven waarin de dieren ook delen, ten tweede is e r het mensenleven en in de derde plaats het leven
van
de
u itve rkore n e n (Comm, op Ef 4:18). We
zouden
deze
d rie
kunnen v e rg e lijk e n .
leven sterrein en
met d rie
concen trische
c irk e ls
E r is bij C a lv ijn een d u id e lijke on derlinge samenhang
tussen deze d rie levenssferen (Staedke,
1972:209).
Wanneer de vraag
zou gesteld worden of de Heilige Geest ook v a n u it de binnenste c ir k e i, de c irk e i van de k e rk of zoals hij het noemt van de u itv e rk o re n e n , naar buiten w e rk t, dan antwoordt C a lv ijn , dat de on derw erping van de w ereld niet plaats v in d t door de voile in zet van de goddelijke almacht, maar dat d it
gesch iedt
door
de
uitnodigende
roep
van
het
evangelie
tot
geloofsgehoorsaam heid en door de gave van de H eilige Geest (Comm, op Hand 1:7).
C a lv ijn wil het w erk van de H eilige Geest niet losmaken van
het g e p re d ik te Woord.
H ier k rijg e n we een b e la n g rijk e aanwijzer.
In de nieuwere theologie w ordt het w erk van de H eilige Geest losgemaakl van C h ris tu s en van zijn Woord. w ereld gaan.
Men wil d ire c t met die Geest naar de
Het is e ch ter op grond van de Bijbel m oeilijk vol te houden,
dat e r een d ire c te weg van de Geest naar de Soinenleving is.
Nergens
in de H eilig e S c h rift
van
vinden
we aanduidingen,
dat de Geest
de
verhoogde C h ris tu s geheel los van Hem en zonder zijn Woord, dus op een woordloze
wijze
in
de w ereld vernieuw end werkzaam zou zijn .
op va ttin g moet to t k o rtslu itin g e n leiden.
Zo 'n
Wat tegenw oordig d ik w ijls als
het w e rk van de H e ilig e Geest aangem erkt w ord, b lijk t veelal niets anders te
zijn
als het w e rk van ongelowige mensen.
v o o rtre ffe lijk w e rk doen. voor vele c h ris te n e n .
Nu kunnen ongelovigen
Soms is hun w erk tot een beschamend voorbeeld
Maar d it geeft ons niet het re ch t deze op zich ze lf -394-
goede
daden
als
k w a lific e re n .
-
Aan
de andere
iso leren .
v ru ch ten
kant
van
mogen
het
w erk
we de H eilige
van
de
Geest
H eilige
te
niet van de wereld
De Geest is wel terdege in de w ereld werkzaam, maar dan als
de Geest van Jezus C h ris tu s en de Geest van het Woord. Bijbel
Geest
voorbeelden,
dat
sam enlevingsverbanden
de in
H eilige
Geest
stru ctu re n
wil
ze g en rijk
E r zijn in de
en
inw erken.
heilzaam
Ook
le v e rt
op de
geschiedenis van de zending ons vele illu s tra tie s van de h e ilrijk e invloed van de H eilige Geest op heidense sam enlevingen.
Maar we moeten e r wel
goed op letten hoe de H eilige Geest op sam enlevingsverbanden en dat
hoe Hij s tru c tu re n a an g rijp t en vern ie u w t. ongelovigen
door
de
H eilige
Geest
ongem erkt
en
ingesch akeld worden bij zijn vernieuw end werk in de w ereld. loopt via
de
k e rk
als
het charism atisch
C h ris tu s ,
als de tempel w aarin Hij woont.
g e stru ctu re e rd e
onbewust Zijn weg
lichaam
van
Door middel van haar leden
wil de H eilige Geest vernieuw end inw erken op de w ereld. mens binnen de s tru ctu re n aan.
in w erkt
Het is b e slist niet zo,
Hij g rijp t de
Zijn weg naar de w ereld is
derhalwe
een in d ire cte weg. Nu is het niet de taak van de k e rk om zelf als ve rnie uw er in de wereld op te tre d e n .
Wel heeft de k e rk de roeping om in haar
v e rk o n d ig in g
het Woord van God als een lamp ov e r de sam enleving te laten schijnen. Ook is het de taak van de k e rk om haar leden op te roepen zu ive re n d en vernieuw end in de sam enleving op te treden . alle
Waar mogelijk moeten
sam enlevingsverbanden w aarin de mens als beeld van God niet tot
voile on tplooiin g kan komen, ve ran d e rd w orden.
Het is daarom voor de
gelovigen noodzakelijk om de s tru c tu re n van de sam enleving te toetsen en
waar
het
zou
m ensonwaardig
is ,
b lijk e n , daar
heeft
dat
een
bepaalde
sam enlevingsverband
de gelovige ze ker de roeping om bij te
dragen tot h e rs tru c tu re rin g van zo 'n sam enlevingsverband. is op weg naar de w ereld.
Maar Hij gaat zijn weg via de gelovigen w ier
harten Hij vernieuw d heeft en w ier levens Hij h e ilig t. z e lfs ta n d ig ,
maar
Hij
is
re la tie f
ze lfsta n d ig ,
losgemaakt worden van het Woord waaraan gebonden heeft.
De Geest
Hij
De Geest is sowel
d .w .s . Zich
Hy
sedert
kan
nooit
P in kste ren
Ook kan Hij niet losgemaakt worden van de k e rk waarin
Hij sedert P in kste re n woon. -395-
2.2
Het in d iv id u e le w erk van de H eilige Ceest
Het
b lijk t
heel
d u id e lijk
u it de
B ijbel,
stru ctu re n niet het b e la n g rijk ste zijn . mensen binnen bepaalde s tru c tu re n . een
dat voor de H eilige Geest de
Het gaat de Geest vooral om de We hebben in het Nieuwe Testament
zeer verh e ld eren d voorbeeld hoe de H eilige Geest te w erk gaat in
de v e rsch ille n d e sam enlevingsverbanden en wat Hij doet om de stru ctu re n te vernieuw en. In Effe zie ërs 5:22-6:9 geeft de apostel Paulus aan zijn lezers ve rsch ille n d e leefregels voor het huw elijk, het gezinsleven en de
sam enleving.
De
apostel id e n tifice e rt d rie probleemgebieden waar zich a lle rle i spanningen en conflicten kunnen voordoen:
de verho ud ing tussen man en vrouw in
het huw elijk, de verho uding tussen ouders en kinderen in het gezin en de verho ud ing tussen heer en slaaf in de a rb e id ssitu a tie. De gedeelten in het Nieuwe Testament waar we deze v o o rsch rifte n voor gehuwden, ouders en kinderen en w e rkge ve rs en werknem ers worden wel aangeduid als h u istafe ls.
v in d in g ,
We hebben v e rsch ille n d e huistafels
of gedeelten van h u istafels in het Nieuwe Testam ent w aarvan die in de b rie f aan de E fezië rs wel de meest uitg ebreid e en meest gefundeerde is. V e rg e lijk voor de plaats van deze h u istafels in het Nieuwe
Testament,
hun
ch risto lo g isch e fu n d e rin g , hun k u ltu u r-h isto ris c h e ach terg ron d en
hun
betekenis
voor
vandaag,
mijn:
'n
Lamp v ir
almal
in
die
h uis,
c h ris te lik e leefreëls v ir huw elik, gesin en samelewing, 1986. Wanneer we naar de s tru c tu re le opzet van de h uistafel in de b rie f aan de E ffe zië rs kijken dan vinden we, dat de apostel e e rst een regel geeft: 5:21).
algemene
weest e lk a n d e r onderdanig in de vre ze van C h ris tu s
(Ef
Waar gelovigen e lka ar ontmoeten, in het huw elijk, in het h uisgezin
of bij het w e rk , daar moeten ze nederig
en ootmoedig o ptreden .
In
ootmoedigheid moet de een de ander uitnem ender achten dan z ich ze lf (F il 2:3).
De ware ootmoed en de echte nederig heid leren we door de vreze
van C h ris tu s .
Met de v re ze van C h ris tu s bedoelt Paulus de eerbiedige
e rk e n n in g , dat C h ris tu s de H eilbew erker en de H eersch a p p ijvoe rd er is. Hij heeft voor ons v e rlo s s in g bew erkt en wij zijn Hem daar voo r dankbare eerbied v e rs c h u ld ig d (L lo y d -Jo n e s , 1973:72). e lk a a r moet bepaald
Onze houding
tegenover
worden door onze gezind h eid tegenover C h ris tu s . -396-
In a lle rle i sam enlevingsverbanden moet onze v e rho uding tot C h ris tu s de doorslag
geven.
het
is
dan
ook opvallen d,
dat in de ve rsch ille n d e
le efre ge ls, die de apostel geeft, telkens op C h ris tu s gewezen w ordt en h erhaaldelijk
aangegeven
w ordt,
dat
Hij
Here, H eersch a pijvoe rde r is.
Elke gelovige staat on der zijn gezag.
Nu sal een mens uit zich ze lf zich niet g ew illig aan C h ris tu s onderw erpen. Alleen de H eilige Geest
kan
hem d it
leren.
Paulus
w ijst
daar
zeor
n a d ru k k e lijk op en daarom zijn in zijn huistafel alle u itsp ra ke n o v e r de verhoudingen in het huw elijk, het h uisgezin en op het te rre in van arbeid om rankt met twee b e la n g rijk e u itsp ra ken o v er de H eilige Geest.
Eerst
s c h rijft Paulus als een o p s c h rift boven de h uistafel: Wordt v e rv u ld met de H eilige Geest (E f 5:18). Nadat de apostel de v e rsch ille n d e leefregels gegeven heeft, slu it hij als het ware de h u istafe l af met de woorden:
B id t met aanhoudend bidden en smeken bij alke gelegenheid in de Geest (E f 6:18). De v e rv u llin g met de H eilige Geest en in verban d daarmee het gebed om de Geest is noodzakelijk cm de opd rach ten , die de apostel geeft in v e rsch ille n d e le ve n ssitu atie s te kunnen gehoorzamen.
de
We hebben reeds
gezien, dat de v e rv u llin g met de H eilige Geest in v erb an d g eb racht moet worden met de to e ru stin g van de gelovigen tot hun actieve d ien st.
Het
v e rv u ld worden met de Geest betekent, dat we geheel door Hem in beslag genomen w orden, geheel door hem beh eerst, g eregeerd en geleid w orden. We moeten
v olle d ig
door de
H eilige
worden (L lo y d -Jo n e s, 1973:48).
Geest
be'invloed en gecontroleerd
D it is een op d ra ch t, een bevel.
het w o ordge bru ik van de apostel moet d it v e rv u ld worden
Volgens
voo rtd u re n d
plaats v in d e n , elke dag opnieuw.
Om deze o p d ra ch t te kunnen gehoorzamen, om d it bevel tot voo rtdure n d e v e rv u llin g op te volgen , w ijst de apostel op het gebed. een gebed in de Geest.
Hij noemt het
Een gebed in de Geest is een gebed in diepe
a fh a n ke lijk van de H eilige G eest, een gebed w aarin de H eilige Geest ons te h ulp komt, een gebed, dat door de Geest gedragen w ordt. -397-
Zo 'n gebed
maakt ons vol van de Geest en verleent ons de kracht van de Geest om Gods geboden ook voor de samenleving te gehoorzamen.
Een gebed in
de Geest brengt ons steeds meer onder het regime van de Geest. worden
Zo
we met kracht toegerust om de opdrachten, die Christus geeft
uit te voeren.
Waar de Geest aanwezig is, waar Hij ten voile zijn heilrijke
heerschappij uitoefent, daar worden de onderlinge verhoudingen in het huwelijk, in het gezin en in de samenleving nieuw.
Het blijkt duidelijk
uit de leefregels, die Paulus geeft, dat de uiterlijke handelingen alleen niet beslissend zijn. om
de
Primair gaat het om de gezindheid van het hart,
geloofshouding
ten
opzichte
van
C h ristu s,
die
Here,
Heerschappijvoerder is.
In de verschillende leefregels, die de apostel
geeft voor verschillende
samenlevingsverbanden,
komt helder aan
het
licht, dat bestaande structuren door gelovige naleving van deze regels hoewel niet gewijzigd dan toch wel geheiligd worden.
We vinden in de namelijk
huistafels
structuren,
die
twee in
de
soorten
maatschappelijke
schepping
gefundeerd
structuren,
zijn
zoals
het
huwelijk en het huisgezin en een stru ctu u r, die na de zondeval onder de verwoestende invloed van die zonde ontstaan is, namelijk de slavernij. Nu rekent de apostel niet radicaal met deze laatste, verfoeielijke structuur af.
Hij tast eerder de stru ctuu r in zijn wortel aan.
Door persoonlijke
heiliging van beide partijen, heer en slaaf, zal deze kwalijke stru ktu ur eenvoudig uitgehold worden en tenslotte geheel verdwijnen.
De structuur
van het huwelijk en van het gezin zal door gehoorzaamheid aan het gebod van
God
geheiligd
structuren
nooit
worden.
We mogen
losmaken van
de
echter de
heiliging
van
heiliging
personen.
van
de
Van
de
personen, die in bepaalde structuren optreden en die zich door de Geest gehoorzaam
aan
Christus
gezegende invloed op de
hebben
leren
structuren
uit.
onderwerpen,
gaat
Nieuwe mensen
er
een
kunnen
in
bepaalde gevallen nieuwe structuren te voorschijn roepen, maar nieuwe structuren geven geen nieuwe mensen.
Uit de leefregels, die Paulus geeft en de wijze waarop hij deze presenteert,
kunnen
ons
maatschappijvernieuwend w erkt. individuen,
die
leren
hoe
de
regels
Heilige
Geest
Hij doet d it door middel van
mensen,
Hij onder de heerschappij van Jezus Christus brengt.
Hierdoor wordt de wereld
niet plotsellng
-398-
radicaal
veranderd.
Vele
knellende,
zondige
stru ctu re n
zullen
b lijve n
bestaan.
Maar wat wel
v e ra n d e rt, is de v e rh o u d in g binnen de s tru c tu re n . Petru s
roept
in zijn b rie f de gelovigen op tot navolging van C h ris tu s
binnen de bestaande p olitie ke en sociale orde (1 Pet 2:21) en hij vraag t de huisslaven om binnen de vernederende s tru c tu u r van de sla v e rn ij goed te doen ( 1 Pet 2:20). de
k ra c h t
van
de
Het wandelen in de voetstappen van C h ris tu s in H eilige
Geest
w e rkt
binnend
de
ve rsch ille n d e
sam enlevingsverbanden b e v rijd e n d in die zin , dat het de mens w e rkelijk v r ij maakt.
De H eilige Geest g rijp t de mensen binnen de stru ctu re n aan
en zo gaat de Geest via de vernieuw de en geheiligde mens zijn weg naar de w ereld, zo tre ed t Hij op in de sam enleving.
In zijn optreden is Hij
a ltijd de Geest van Jezus C h ris tu s en de Geest van het Woord.
2.3
De H eilige Geest en de re a lise rin g van het hell
Het is de H eilige Geest, die tot taak heeft het heil te re a lisere n .
Hij
doet d it door mensen
Wat
in
v e rb in d in g
te
brengen
met C h ris tu s .
C h ris tu s aan het k ru is verw orven heeft, maakt de Geest in ons leven tot een re a lite it.
Wanneer we vragen naar de aard en de omvang van het
door C h ris tu s verw orve n
h e il,
dan
moet het antwoord
z ijn ,
dat
heil
p rim a ir betekent ve rzo e n in g met God door het bloed van C h ris tu s .
Het
h eil, dat ons beloofd is en dat door de Geest g e re a lise e rd w o rd t,
kan
nooit van het k ru is van C h ris tu s losgemaakt w orden.
Het heil heeft ook
een kosm ische dim ensie.
We zien d it d u id e lijk bij de b e v rijd in g van het
vo lk Israël u it E g ypte.
De ve rzo e n in g is daar de h arde kern van
v e rlo s s in g
en
zo is het ook met de v e rlo s s in g in C h ris tu s Je zu s.
de De
kosm ische omvang van de v e rlo s s in g w ordt op een tre ffe n d e wijze door de
apostel Paulus b e sch reve n .
hij
in
v erb an d
In zijn b rie f aan de Colossenzen w ijst
met deze v e rlo ss in g
op
een
tw eevoudige
v erzo e n in g .
Ee rste sp re e k t hij van een verzo en in g van de gemeente door het bloed van C h ris tu s (C ol 1:13, kosm ische
v e rzo e n in g
14,
21)
(1:20).
om v e rvo lg e n s Ook
deze
te sp re ke n
kosm ische
van
v e rzo e n in g ,
een de
verzo ening van alle dingen staat volgen s Paulus in verb a n d met het k ru is van C h ris tu s (F lo o r, 1974:22, 23). sp ra ke
komt dan
Wanneer de aard van Gods h eil te r
mag het k ru is van C h ris tu s nooit buiten be re ke nin g
gelaten worden. -399-
De omvang van Gods heil is ongetwijfeld de verlossing van de zonde door het bloed van Christus en als gevolg daarvan de vernieuwing van ons bestaan.
De eenheid van verzoening en vernieuwing ligt in Christus
verankerd.
Versteeg heeft er op gewezen, dat het werk van de Geest
zoals Paulus d it beschrijft ook somatisch gericht is (1971:393-395). ons lichaam is bij de verlossing betrokken. deleh
in
het heil, dat C h ristu s verworven heeft.
Paulus over C h ristu s als Verlosser, die met de beschikt
ook
ons
vernederde
verheerlijkt lichaam.
In Fit 3:21 schrijft
kracht waar over
lichaam gelijkvormig
Hij
maken zal aan zijn
We worden niet van ons lichaam verlost, maar we
worden met ons lichaam verlost. zelfs een kosmische dimensie. stukjes gaan
Ook
Lichamelijk mogen we ook
opdelen.
Het heil heeft ook een lichamelijke, ja We mogen Gods heil ook niet in
allerlei
In zoverre heeft Dorothee Solle gelijk in haar
Politieke Theologie als ze spreekt van het ene ondeelbare heil (1972:82). In principe is er maar één heil.
Het is alleen jammer, dat Solle de harde
kern van de verzoening en de vergeving uit Gods heil weghaalt. ene
ondeelbare
heil
is
voor
haar
persoonlijk opzicht (1972:50, 51). zijn
volk
heil
heil
in
Het
politiek-maatschappelijk
en
Als God in het Oude Testament aan
belooft dan omvat dit
zowel persoonlijke en geestelijke
vernieuwing als ook verlossing uit politieke en maatschappelijke d ru k .
Jezus predikt het evangelie van schuldvergeving maar tegelijk doet Hij wonderen, geneest Hij zieken, wekt Hij doden op en vermenigvuldigt Hij de broden. de
voile
Maar de Bijbel toont helder aan, dat eerst in de toekomst
realisering van Gods totale verlossing zal plaats vinden.
kunnen op Gods heil in zijn voile omvang niet vooruit grijpen. spreekt van het zuchten van de creatuur.
De apostel
Het heil in zijn voile omvang
heeft iets eschatologisch en gaat ver boven de gebrokenheid van aardse bedeling uit.
We
deze
De eenheid van het ene, ondeelbare heil ligt in de
belofte en zal eerst in de toekomst volledig gerealiseerd worden.
Het
heil van de verzoening en de verlossing in C hristus Jezus waar we door het geloof reeds nu in mogen delen,
zal straks verbonden worden
met
Het lijkt wel of er een discontinu'iteit is tussen hedcn en toekomst.
We
het heil in alle verhoudingen.
leven als gelovigen als nieuwe mensen in een oude wereld. sprake
van
continuïteit,
Toch is er
maar deze ligt niet in ons handelen,
in onze
vernieuwingspogingen, maar de continulteit ligt in God de Schepper, in -400-
C h ris tu s de V e rlo s s e r en in de H eilige Geest de V ern ie u w er (V ersteeg , 1972:136).
Waar de mens
p ro b e e rt om in
eigen
krach t
het
heil
te
realiseren onder de dekmantel dat deze ve rn ieu w in g van de H eilige Geest komt, daar k rijg e n we een andere v e rzo e n in g , een andere v e rlo ssin g en een andere h e ilig in g . A l Gods heil is in de v e rzo en in g , die C h ris tu s bew erkt heeft, v e ra n k e rd . Het is de H eilige G eest, die d it heil re a lisee rt.
Het is ech ter noodzakelijk
om h ierb ij te letten op de methodiek van de H eilige Geest.
Wanneer we
het w erk van de H eilige Geest in de sch epping ve rg e lijk e n met zijn w erk in
de
h ersch ep p in g
te g e n ste llin g .
dan
worden
we getroffen door een m erkwaardige
Waar de Geest in de schepping mee e in d ig t daarmee begin t
Hij in de h e rsch e p p in g .
In zijn sch epp ingsw erk begin t God met de aarde
en dan loopt de lijn via het lic h t,
het u itsp a n se l, de g ra s s p rie tje s , het
zaad en de bomen, zon, maan en s te rre n ,
het kru ip e n d g e d ie ite en de
w ilde dieren naar de mens.
De mens is het ein d p u n t, het
van
Hij komt het laatst maar hij is de eerste.
Gods sch ep p in g sw e rk.
Bij de h ersch e p p in g zien we precies het omgekeerde. begin t bij de mens. h art.
Hij ve rn ie u w t hem in n e rlijk .
hoogtepunt
De H eilige Geest
Hij on tvangt een nieuw
Wanneer het o v er de in n e rlijk e vern ie u w in g van de mens gaat dan
sp re ekt het Nieuwe Testam ent in de tegenw oordige tijd .
Ook het door
de zonde v e rn e d e rd e en geschonden lichaam zal vernieuw d w orden. dan is er ook de v ern ie u w in g van de kosmos. toekomst. Dan
H ier sp re e k t het Nieuwe Testament in
komt er
mensen. Het
is
een
nieuwe
hemel en
En
Maar d it alles lig t in de de toekomende
tijd .
een nieuwe aarde met vernieuw de
Zo w ordt het ene ondeelbare heil door de Geest g e realiseerd . gew orteld
in
C h ris tu s
en
het
ontvouw t
zich
in
een
totale
v e rlo ssin g . Het b lijft daarom een grote vraag of we in alles wat zich in de w ereld aandient als v o o ru itg an g , v e rb e te rin g , oph e ffing en het leefbaar maken van de sam enleving het w erk van de H eilige Geest mogen zien.
Behalve
het rijk van C h ris tu s w aarin de H eilige Geest zijn h e ilrijk e heerschappij uitoefent,
is
er
wereldom vattende
ook
het
rijk
dim ensies
en
van
de
stre e ft
mensheid en v red e voor alien.
-401-
Boze. ook
Ook naar
d it
rijk
oph effing
heeft
van
de
Er is in de wereld niet aileen een beweging naar God toe waarvan
de
Heilige Geest de grote Initiatiefnemer is, er is ook een beweging van God af in de wereld te bespeuren en deze ontwikkeling heeft de geest uit de afgrond als de grote inspirator.
Waar de Heilige Geest werkt daar komt
vernieuwing, vernieuwing van de mens en ook van de samenleving. deze
stelling
kan
niet zo maar omgekeerd worden:
plaats vindt daar werkt die Heilige Geest.
Maar
waar vernieuwing
De veranderingen, die in de
wereld plaats vinden en de vernieuwingen, die geïnitieerd worden, moeten getoetst worden aan het Woord van God.
Nu is het niet zo eenvoudig
om de motieven en drijfveren achter op zichzelf goede daden te toetsen. De uiteindelijke toets zal pas plaats vinden als de Here Jezus terugkomt en ieders werk aan het licht zal komen (1 Cor 3:13).
Maar ook
nu
kan
bij
alles
wat zich
als
aandient, reeds de vraag gesteld worden: de verandering en vernieuwing?
vernieuwing
en
verbetering
in welke richting beweegt zich
Brengt het de mensen nadar tot God,
is het tot bevordering van het koninkrijk van C h ristu s, wordt de naam van Jezus Christus er in verheerlijkt of drijft het de mensen verder bij God vandaan, Er
wakkert het het verzet tegen C h ristu s en zijn rijk aan?
is in de wereld ook heel duidelijk een ongeloofsproces zichtbaar en
alles wat zich ook aan goeds binnen dit proces afspeelt, kan moeilijk met de Heilige Geest in verband gebracht worden. wordt,
Wie door de Geest geleid
kan Jezus niet vervloeken, zegt Paulus in 1 Cor 12:3.
Wie zich
niet door de Geest laten leiden, kan Jezus niet zegenen en prijzen.
Waar
dus Jezus geen lof ontvangt, waar Hij niet gehoorzaamd wordt, waar zijn naam niet erkend en beleden wordt, daar is bij alle goede dingen, die verricht worden de Heilige Geest niet werkzaam. van een anoniem werk van bescheiden. spreekt C hristus
de
Heilige Geest.
is
Van zichzelf spreekt Hij niet (Joh 16:13).
en getuigt Hij van C h ristu s. te
De Bijbel weet niets Wel
verheerlijken
(Joh
de Geest zeer
Maar des te meer
Het is zijn enigste begeerte om
16:14),
om
de
heerschappij,
koningschap van C h ristu s in de wereld te proclameren.
het
De vruchten van
het werk van de Geest in de wereld zullen altijd herkenbaar zijn aan de relatie tot Ch ristu s en tot
het Woord
van
God.
De Geest
is
actief
aanwezig waar C h ristu s als Here, als Heerschappijvoerder erkend wordt en waar voor het gezag van Zijn Woord eerbiedig gebogen wordt.
-402-
BIBLIOGRAFIE
BARTH ,
K.
1935.
Kirchlichc Dogmatik 1(1).
Zollikon
: Evangelische
Verlag.
BER KH O F, H.
1964.
De leer der Heilige Geest.
BER KH O F, H.
1973.
Christelijke geloof.
BERKHO F,
H.
1981.
Bruggen
en
Nljkerk : Callenbach.
Nijkerk : Callenbach.
bruggenhoofden.
Nijkerk
:
Callenbach.
B O FF,
L t C.
1986.
Wat it theologie van de bevrijding?
Apeldoorn :
Altiora.
CALVYN , J.
1863.
Opera omnia quae supersunt.
Corpus reformatorium.
Berlyn : Schwetschke.
C A L V Y N , J.
1933.
Evangeliorum.
Berlijn : Eichler.
CO ETZEE, J .C .
Novum testamentum
1984.
commentarii
t.
Harmonium
Die Heilige Gees in die Prediking van Paulus.
(In Du T o it, A . B . , red. Handleiding by die Nuwe Testament V .
Pretoria
: N .G . Kerkboekhandel.)
FLO O R ,
L.
1974.
maatskappy.
FLO O R, L.
JEREM IAS,
Die koninkryk van God en die vernuwing van
die
Potchefstroom : Pro Rege.
1982.
J.
De doop A t de Heilige Geest.
1950.
T h u ra.
Kampen : Kok.
Theologisches WSrterbuch zum Neuen
Testament III.
JO N K ER ,
W .D.
1981.
De Gees
van
C h ristu s.
Pretoria
:
N .G .
Kerkboekhandel.
KR U SC H E,
W.
1957.
Das Wirken des Heiligen Geistes nuch Calvin.
Gottingen : Vandenhoeck t Ruprecht. -403-
KU YPER , A .
1898.
Het
Calvinisme.
Zes stone lezingen.
Kampen
:
Kok.
KU YPER , A .
1902-1904.
De gemene gratie.
KU YPER , A.
1911-1912.
Pro Rege.
LLO YD -JO N ES, D.M . work.
1973.
Kampen : Kok.
Kampen : Kok.
Life in the S pirit in marriage, home and
Edinburgh : Banner of T ru th .
MOLTMANN, J .
1972.
Der gekreuzigte Gott.
Munchen : Wolf-Dieter
Marsch.
MOLTMANN, J .
1975.
Kirche in der Kraft des Geistes.
Munchen
:
Wolf-Dieter Marsch.
NOORDMANS, O.
R ASK ER, A .J .
1955.
1968.
Gestalte en Geest.
Amsterdam : Holland.
Theologie van de revolutie.
Kerk en Theologie
19:145:164.
RIDDERBOS,
H .N .
1966.
RIDDERBOS, H .N .
1968.
:
Paulus, ontwerp van zijn theologie.
Kampen
Kok.
Het Woord, het Rijk en onze
verlegenheid.
Kampen : Kok.
R O B ER TS , J .H .
1963.
Die opbou van die kerk volgens die Efese brief.
1975.
Die teologiese sentrum van die corpus Paulinum.
Groningen : V R B .
R O B E R T S , J .H .
Theologia Evangelic», 8(1): 1-11.
R O S A TO ,
P .J .
1976.
Karl
Barth's
theology
of
the
Holy
S p irit.
(Ongepubliseerde dissertatie Tiib in gen .)
R O S EN S T O C K -H EU S SY ,
E.
der Charakter der Nationen.
1951.
Die europeischen Revolutionen
Frankfurt/Main. -404-
und
S C H A U LL ,
R.
1968.
Rendtorff, G.
Revolutie
6 Todt,
H .E .
red*.
in
theologisch
perspectief.
Theologie der Revolutie.
(In
Baarn :
Wereldvenster. p. 177-199).
S Ú LLE ,
D.
1972.
Politieke theologie.
Discussic met Rudolf Bultmann.
Baarn : Bosch & Keuning.
STEADKE, J.
1972.
Die Lehre van der Konigsherrschaft C h risti
den zwei Reichen bei Calvin.
T ILLIC H , P.
1963.
T U K K E R , W .L. J . , red.
TRIMP, C .
VA N
Systematic theology III.
1979.
1985.
R U LER ,
London : Nisbet Ten Have.
Woord en Geest in het geloof.
Geijkte woorden.
(In Van der Graaf,
Kampen : K o k.)
Woord, water en wyn.
A .A .
und
Kcrugma und Dogma, 18:202-219.
1968.
Kampen : Kok.
Konfrontatle met van Ruler.
Rondom het
Woord, 11(1):88-123.
V A N R U LER , A . A .
V ELEM A , W .H.
1973.
1957.
Theologisch werk V I.
Nijkerk : Callenbach.
De leer van de Heilige Geest bij Abraham Kuyper.
's Gravenhage : Van Keulen.
VELEM A , W .H.
1985.
V E R S T E E G , J .P . de
Kerk
volgens
Geroepen tot heilige leven.
1976. het
Kampen : Kok.
Het eschatologiesch-pneumatisch karakter van Nieuwe
Testament.
Theologie
Reformat!,
10(2):79-78.
V E R S T E E G , J .P .
1971.
VERSTEEG , J .P .
1972.
het Nieuwe Testament.
C h ristu s en de Geest.
Kampen : Kok.
De continuïteit van heden en toekomst volgens Theologia Reforma ta, 15(2): 119-137.
-405-
