1
5e jaargang nummer 1 | januari 2016
Thema nummer
Speciale jubileum uitgave
De Partituur > De Doelen en Het Rotterdams Opera Koor 50 jaar samen! > Na 50 jaar opnieuw de Opera Nabucco in de Doelen! In dit nummer onder andere: > Nabucco door de ogen van dirigent Ago Verdonschot > Interview met Gabriel Oostvogel, directeur van de Doelen.
2 | 5e jaargang nummer 1 | januari 2016
Colofon Voorzitter: Joop Brands
[email protected] [email protected] Secretaris: Koos van der Klein secretariaat@ rotterdamsoperakoor.nl tel: 0648665197 Penningmeester: Marien in ’t Veen
[email protected] Dirigent: Ago Verdonschot
[email protected] Locatie repetitie: Open Hof Hesseplaats 441 3069 EA Rotterdam (Ommoord) Redactie De Partituur: Liesbeth van den Boogaart
[email protected] Overige informatie: http://rotterdamsoperakoor.nl
Inhoudsopgave Van de redactietafel:
blz. 3
Waar gaat de opera Nabucco over?
blz. 4
Nabucco door de ogen van de dirigent
blz. 7
Interview: Gabriel Oostvogel, Directeur van de Doelen
blz. 9
Piet Struijk “De Magiër”
blz. 13
DOLCE: Het Jubileum
blz. 16
Koorlid Bram Schellevis: Hoe bereid je je voor op het slavenkoor?
blz. 18
Interview: Edwin Rutten, presentator van Nabucco
blz. 20
Landelijke Veteranendag 2015: Het Rotterdams Opera Koor zingt ‘’Koninklijk’’
blz. 23
3
Van de redactietafel.
U heeft een speciale jubileumuitgave van De Partituur in handen die in combinatie met het programmablad alle ins en outs rondom de opera Nabucco bevat, want 50 jaar samenwerking met de Doelen is niet niks. Dat mag en moet gevierd worden en dat doen we dan ook.
Er is al veel geschreven over de opera Nabucco, maar er blijft nog altijd veel over te vertellen. Op 18 mei1966 (ja, inderdaad….. in de vorige eeuw) zongen acht solisten tijdens de eerste historische uitvoering van Nabucco met het Rotterdams Opera Koor in de Doelen, die toen net geopend was. Nu 50 jaar later staan er, naast het koor, opnieuw acht topsolisten op het podium. Een halve eeuw verschil!
Ago Verdonschot, onze befaamde dirigent, kijkt met zijn professionele blik naar de opera Nabucco en vertelt over zijn ervaringen en belevenissen. Onze bariton Bram Schellevis beschrijft hoe je je als koorlid kunt inleven als je het slavenkoor moet zingen. Een zeer actuele gedachte gezien de huidige roerige tijden waarin vluchtelingen hun land moeten verlaten en net als de slaven uit de opera Nabucco, hun heimwee naar hun vaderland bezingen.
In het Slavenkoor ‘’Va Pensiero’’ bezingen de verbannen joden aan de oever van de Euphraat hun heimwee naar hun vaderland .
Als je Rotterdams Opera Koor zegt, dan zeg je ook Piet Struijk, hij is de oorspronkelijke grondlegger van het operakoor en initiatiefnemer van de jaarlijkse nieuwjaarsconcerten. Voor hem is er een verdiende plek in deze Partituur ingeruimd. Ook een terugblik op een bijzondere gebeurtenis van afgelopen juni. Het koor zong ‘’koninklijk’’ want tijdens de landelijke Veteranendag was het bariton Bastiaan Everink ( de Nabucco op 2 januari), die samen met een delegatie van het koor optrad in de Ridderzaal in Den Haag voor koning Willem Alexander. Gabriel Oostvogel, directeur van de Doelen, geeft in een interview zijn inzichten prijs over ontwikkelingen in de concertzalen en ventileert ook zijn mening omtrent het draagvlak van de operacultuur in de muziekwereld.
Wie kent hem niet ‘’Edwin Rutten’’? Bij de oudere jeugd vast nog bekend als ‘’Ome Willem’’ maar ook muziekkenner die op geheel eigen wijze de opera Nabucco op 2 januari zal presenteren. De redactie sprak met hem over zijn liefde voor opera en muziek in het algemeen.
Genoeg leesstof, maar laat u zich eerst meevoeren en onderdompelen door de schitterende muziek van de opera Nabucco. Na afloop kunt u alles nog eens rustig al lezende nagenieten van deze ‘’Jubileum Partituur’’. Liesbeth van den Boogaart, redacteur.
4 | 5e jaargang nummer 1 | januari 2016
Waar gaat de opera Nabucco over? Guiseppe Verdi en NABUCCO. ‘’EEN OPERA OVER LIEFDE,VERRAAD EN BEVRIJDING’’ Giuseppe Verdi is een van de allergrootste operacomponisten uit de muziekgeschiedenis. Hij werd in 1813 geboren in het Italiaanse dorpje Le Roncole. De dorpelingen dragen hun beroemde plaatsgenoot nog steeds op handen. Verdi was tijdens zijn leven en nu nog steeds, mateloos populair bij de Italianen. Zó populair dat hij ( eigenlijk min of meer tegen zijn zin in) als nationalist werd gekozen in het parlement. Hij hield het dan ook niet heel lang vol en was blij dat hij zich daarna weer volledig aan de muziek kon wijden.
Na twee min of meer succesvolle opera’s ging op 9 maart 1842 de opera Nabucco in de Scala in première. Dit was de opera waar heel Italië op had gewacht en het betekende Verdi’s absolute doorbraak. Dat Nabucco zo’n succes werd, had natuurlijk alles met de prachtige muziek te maken, maar óók met het libretto, want daarin wordt een romantisch liefdesverhaal verteld tegen de achtergrond van een vrijheidsstrijd.
Wat die romantiek betreft: Verdi’s hart ging tijdens de opvoeringen van de opera heftiger kloppen voor Giuseppina Strepponi, de sopraan die de hoofdrol vertolkte. Eerst werd zij zijn minnares en na de dood van zijn eerste vrouw trouwde hij met haar.
Nabucco vertelt het verhaal van de Joden, die door de Babyloniërs verslagen en gevangen genomen zijn. De Joden verlangen naar vrijheid en terugkeer naar hun
5
eigen land, net zoals de Italianen zich willen bevrijden van de Oostenrijkse overheersing. Uit deze opera stamt ook het overbekende Slavenkoor “Va pensiero” (vlieg gedachten, op gouden vleugels) dat uitgroeide tot het alternatieve Italiaanse volkslied. Nabucco bestaat uit vier delen en het libretto werd geschreven door Temistocle Solera.
In het eerste bedrijf, dat gedateerd is in 586 v.Chr., zijn de Joden overwonnen door koning Nabucco van Babylon, die Jeruzalem wil binnentrekken. De Joden bezitten echter nog één troef, ze hebben Fenena, tweede dochter van Nabucco, als gijzelaar in handen. Deze Fenena is toevertrouwd aan Ismaël, de neef van de Joodse koning. Hij is echter verliefd op haar en wil met haar vluchten.
Haar zus Abigaille, de eerste dochter van Nabucco, is op haar beurt verliefd op Ismaël. Zij komt op slinkse wijze de tempel binnen samen met een groepje Babylonische soldaten die zich als Joden verkleed hebben. Zij belooft de Joden vrijheid als Ismaël haar liefde beantwoordt, maar Ismaël weigert. Daarna komt Nabucco zelf de tempel binnen. Hogepriester Zacharias dreigt Fenena te doden als de Babyloniërs de tempel onteren. Ismaël echter redt Fenena waarop Nabucco de opdracht geeft om de tempel te verwoesten.
In het tweede bedrijf, dat zich in het koninklijk paleis te Babylon afspeelt, heeft Abigaille een door Nabucco verstopte geboorteakte gevonden, waaruit blijkt dat ze eigenlijk niet zíjn dochter is, maar het kind van een slaaf. Abigaille zint op wraak op Fenena, die tijdens de afwezigheid van Nabucco het land regeert. Ze bedenkt een plan: Fenena moet vermoord worden, terwijl Abigaille het gerucht verspreidt dat Nabucco gesneuveld is.
Intussen probeert hogepriester Zacharias Fenena te bekeren tot het Joodse geloof .Haar zuster is op dat moment bezig haar slechte plan uit te voeren, maar Nabucco komt onverwachts terug en pakt de kroon. Hij verklaart zichzelf tot koning en God van het volk, dat hem voor eeuwig moet vereren. Op dat moment slaat de bliksem in vlakbij Nabucco waarbij op mysterieuze wijze de kroon van zijn hoofd wordt gerukt. Abigaille grijpt de kroon en in het derde bedrijf kroont ze zichzelf te koningin. Plotseling
6 | 5e jaargang nummer 1 | januari 2016
verschijnt een verwarde Nabucco, verkleed als zwerver. Abigaille misleidt hem door het koninklijk zegel op het doodsvonnis van alle Joden (inclusief de bekeerde Fenena) te zetten.
Nabucco merkt nu dat hij is misleid en hij dreigt haar afstamming bekend te maken. Abigaille verscheurt echter de geboorteakte en geeft opdracht Nabucco in de gevangenis te gooien. Nabucco, wanhopig, belooft haar afstand te doen van de troon als zij Fenena maar wil sparen. Maar Abigaille weigert. Intussen, aan de oevers van de Eufraat, beklagen de Joden, die daar dwangarbeid moeten verrichten, zich met het zingen van het beroemde Slavenkoor.
In het vierde en laatste bedrijf ontwaakt Nabucco uit een nachtmerrie. Buiten hoort hij dat Fenena in boeien wordt weggevoerd. Hij wil haar redden, maar blijkt opgesloten. Hij smeekt God om genade en onmiddellijk gaan de deuren open en komen een paar loyale soldaten hem bevrijden. Nabucco gaat op weg om Fenena te redden en zijn kroon op te eisen.
Fenena is intussen al op het executieterrein en de hogepriester van Baäl staat op het punt met het ritueel te beginnen.
Als Nabucco arriveert, geeft hij opdracht het afgodsbeeld te vernietigen en nog voor iemand het heeft kunnen aanraken, valt het spontaan in stukken op de grond. De Joden zijn nu vrij en Nabucco geeft zijn volk opdracht te knielen voor de God van de Joden. Abigaille beseft dat ze volledig verslagen is en neemt vergif in, maar eerst vraagt ze haar zus om vergeving. Ze vraagt Nabucco om toestemming voor het huwelijk van Fenena en Ismaël en sterft terwijl ze God aanroept.
7
Nabucco door de ogen van dirigent Ago Verdonschot.
Nabucco was de eerste scenische opera waar ik als dirigent bij betrokken ben geweest. Betrokken, ik heb zelf de uitvoeringen toen niet gedirigeerd. Het koor was voorbereid door mij en ik mocht backstage twee inzetten aangeven. De legendarische Jan Derksen zong de titelrol. ‘’Voor de laatste keer’’, zei hij. Later heeft hij de rol zeker nog één keer concertant gezongen. Het zangersbloed kruipt waar het niet gaan kan. In de loop der jaren heb ik veel muziek uit Nabucco zelf mogen dirigeren. Uiteraard heel veel het beroemde Slavenkoor, op veel verschillende locaties en bij bijzondere gelegenheden. Twee zijn me heel goed bijgebleven.
De eerste was in Tiel. Het dak van het nieuwe theater zat er op, en dat werd gevierd. Het koor was niet mijn eigen koor, maar een invalklus. Met bouwhelmen op moest het Slavenkoor gezongen worden in een kaal en leeg theater. Gelukkig was er wel publiek, o.a. de Burgemeester en wethouders. De tweede die mij bijgebleven is, was in de Rotterdamse Schouwburg. Nog nooit heb ik een koor van mij zien dansen op House muziek terwijl ze op kwamen! Het filmpje op de facebook pagina is ruim 1800 keer bekeken. Niet echt weinig lijkt me! En natuurlijk hebben we een kleine selectie gedaan in 2007 en 2008. Met Ernst Daniel Smid en Janice Dickson. Van haar herinner ik me dat ze klaar stond voor haar aria in de 2e acte om op te komen, de deuren gaan open, en ze schrikt een beetje. Janice zat zo in haar rol dat ze "vergeten" was dat dit een concert was en geen geënsceneerde productie.
8 | 5e jaargang nummer 1 | januari 2016
En natuurlijk de keren dat onze grote vriend Edmund de openingsaria van Zacharia heeft gezongen. In Eindhoven, in Praag en in de Doelen. En wat zijn nou de bijzondere stukken voor mij? De ouverture, het opkomst terzet van Abigaille, Fenena en Ismaele, aria van Abigaille, duet van Nabucco en Abigaille, s' Apressan, de 2e aria van Zaccaria, die met die zes celli, het Slavenkoor, aria Nabucco en de laatste finale. En dan doe ik alle andere stukken tekort. Ook die zijn bijzonder. Het openingskoor "Gli arredi festivi" is heel dankbaar voor het koor. En toch zitten er nog stukken bij die ik nog nooit zelf gedirigeerd heb tijdens een uitvoering. "Lo vedeste" is er een van. Die aria van Zaccaria met de 6 celli. De aria van Ismaele met mannenkoor.
En nu in 2016: 50 jaar de Doelen Rotterdam. Mijn eerste "hele" Nabucco. En met een fantastische cast! Met in de titelrol, de grootste Nederlandse bariton van dit moment: Bastiaan Everink. De fantastische Gabrielle Mouhlen die vorig jaar geweldig was met haar Traviata en Cunegonde in Candide, jong talent Esther Kuiper, die een enorme indruk op me maakte tijdens het vocalistenconcours in Den Bosch vorig jaar. Onze grote vriend Edmund Toliver, Pascal Pittie, Janine Waardenburg, Jaap Sletterink en Martin van Os. Samen met Sinfonia Rotterdam en natuurlijk met het Rotterdams Opera Koor belooft een groot succes te worden.
Ago Verdonschot, dirigent van het Rotterdams Opera Koor.
9
INTERVIEW:
Gabriel Oostvogel, directeur van de Doelen: ‘’Muziek is onmisbaar voor de mens als soort’’ ‘’Wij maken veel werk van informatieve randprogrammering’’
Het Rotterdams Opera Koor feliciteert de 50-jarige Doelen en geeft op 2 januari 2016 de aftrap voor een feestelijk jaar. Het koor heeft de afgelopen 50 jaar steeds langs de kantlijn meegelopen in de programmering met het traditionele Nieuwjaarsconcert. Nu, na 50 jaar wordt opnieuw de opera Nabucco opgevoerd.
*Houdt u zelf van opera?
‘’Ja, vooral van de impact van muziek op de dramatiek – ik luister meer naar de muziek dan naar het libretto.’’
*Is er volgens u nog voldoende draagvlak voor muziektheaters?
‘’operabeleving’’ in de
‘’Jazeker! Mits opera uit het chique ‘’avondkledinghokje’’ gehaald wordt, en de operatheaters en -gezelschappen de nadruk leggen op de inhoud en de dramatische meerwaarde van deze kunstvorm weten over te brengen op een jong publiek. En: dat die kunstvorm zich blijft ontwikkelen en niet stolt tot het negentiende-eeuwse repertoire. Tot mijn vreugde zie ik in de operahuizen en bij festivals zowel nieuw, jong publiek als nieuwe interessante producties.’’
10 | 5e jaargang nummer 1 | januari 2016
*Ziet u toekomst in opnieuw 50 jaar Doelen? Het zijn moeilijke tijden voor de theaters. Hoe houdt en krijgt u steeds de zaal weer vol? ‘’De tijden worden gelukkig weer wat beter. In de Doelen hebben we nu voor het jubileumseizoen 23% meer verkoop dan vorig seizoen. Er is zeker toekomst – maar je moet intensief bezig zijn met het mede vormgeven van die toekomst. Oude conventies zijn ook ooit ontstaan – niets is eeuwig.’’
*Welke muziek mag volgens u nooit ontbreken in de Doelen?
‘’De belangrijkste werken van de westerse kunstmuziek. Ook de ‘canon’ en de smaak van het publiek vernieuwen zich, maar de kern van die muziek zal altijd in de Doelen gespeeld blijven worden.’’ *U was in het verleden directeur van de A. Philipszaal in Den Haag. Is er
verschil in muzieksmaak van/of de programmering voor het publiek in Den Haag en Rotterdam?
‘’Ja, misschien niet zozeer in muzieksmaak, maar wel in de rol die de zalen spelen in hun eigen stad. De Rotterdammer echt trots op zijn stad en zeker ook op de Doelen. Overigens: bijna 50% van ons publiek komt van buiten de regio Rotterdam, waarvan vele uit Den Haag.’’
*Kunt u iets vertellen over de activiteiten en feestelijkheden rondom het 50-jarig bestaan en waar verheugt u zich op? Is er een speciaal thema? Verrassingen? We nemen de openingsdatum, 18 mei 1966, als inhoudelijke leidraad. Die datum is namelijk niet toevallig: het was Opbouwdag. Na het bombardement op 14 mei 1940 had het stadsbestuur al vier dagen later, op 18 mei, de tegenwoordigheid van geest om te midden van alle acute problemen, de opdracht te geven voor het maken van een herbouwplan. Later, vanaf 1947, werd de voortgang van de wederopbouw jaarlijks gemarkeerd op 18 mei: dan werden allerlei
11
gebouwen, woonflats, fabrieken, graansilo’s, havenkades feestelijk geopend. De eerste decennia ging de aandacht volledig uit naar wonen en werken. Maar toen op 18 mei 1966 de Doelen werd geopend, werd dat door de Rotterdammers echt gevoeld als een ommekeer: een gebouw dat de volgende fase in de opbouw inzette. De Doelen wordt daarom vaak het ‘kroonstuk van de wederopbouw’ genoemd, en is dan ook gevoelsmatig echt van alle Rotterdammers. Dat is ook de leidraad in ons seizoen: de Doelen als huiskamer van de stad, als moederschip van de muziek in Rotterdam. Het is een prachtig seizoen (zeg ik dan maar even onbescheiden, maar gelukkig blijkt het publiek dat ook te vinden, gezien de verkoop) met veel hoogtepunten.
*Een concert bijwonen in de Doelen verloopt meestal in een vaste volgorde: Het publiek koopt een toegangskaart………….. Het publiek zit in de zaal, het orkest speelt, het publiek luistert……………. Na afloop conclusie: mooi of niet mooi……………..
Blijft dit ook de formule voor de komende 50 jaar? Zijn er andere ontwikkelingen gaande of te verwachten, heeft u ideeën hierover, heeft u dromen, is er een trend gaande om het anders te doen? ( ik denk hier bijvoorbeeld aan het spektakel rondom de concerten van André Rieu). ‘’Nou, bij de concerten die de Doelen zelf organiseert (ruim 200 van de ruim 450) is dat allang niet meer zo. Wij maken veel werk van ‘informatieve randprogrammering’ – inleidingen, nagesprekken met musici, gratis toelichtingen, muziekcursussen, kleine voorconcertjes etc. Kaartkopers ontvangen de toelichting per e-mail thuis (zodat ze die niet tijdens het concert in het donker hoeven te lezen); ze krijgen na afloop ook de eventuele recensie toegestuurd, of foto’s van het concert; veel programmering wordt in een festivalachtige setting aangeboden; de podiumpresentatie is ook al vaak wat anders; er is inmiddels ook een goed restaurant; kortom die toekomst is al begonnen. We hebben gemerkt dat het publiek dat erg op prijs stelt: onze bezoekcijfers zijn de afgelopen jaren behoorlijk stabiel gebleven, wat niet van alle theaters en concertgebouwen gezegd kan worden. Die ontwikkeling zetten we zeker door.’’
12 | 5e jaargang nummer 1 | januari 2016
Tot slot: *Stel,
we zijn inmiddels vijf jaar verder, wat zal dan het hoogtepunt zijn waar u met trots op terug zou willen kijken?
‘’Uiteindelijk, het allerbelangrijkst: als de Doelen een vanzelfsprekende plaats heeft in het levenspatroon van zoveel mogelijk mensen in alle generaties. *Wat betekent muziek in uw leven, wat is uw lievelingsmuziekstuk/componist?
‘’Muziek is essentieel; ik kan me een leven zonder muziek niet voorstellen. En ik denk,
om het maar eens hoogdravend te zeggen, dat muziek ook onmisbaar is voor de mens als soort. Zelf hou ik erg van jazz en van veel 20-eeuwse componisten. Het Trio van Ravel vind ik steeds weer opnieuw een mirakel. Maar ik was ook enorm geraakt door een uitvoering van Orphée et Eurydice van Gluck (in de bewerking van Berlioz) die ik vorig jaar in Brussel zag. Over opera gesproken!’’
*Het bestuur en het gehele Rotterdams Opera Koor, willen hierbij hun dank uitspreken voor de 50 jaar plezierige samenwerking met de directie en medewerkers van de Doelen.
13
Piet Struijk, 1922-1992. ‘’De Magiër.’’ Pieter Struijk werd op 11 december 1922 in Pernis geboren. Aanvankelijk wilde hij theologie studeren. In 1939 vatte hij het plan op om naar Lambarene te gaan om Albert Schweitzer te helpen, maar het uitbreken van de oorlog haalde daar een streep door. In zijn eerste biografie staat dat hij graag dominee wilde worden en zijn ‘’gemeente’’ vervolgens over de horizon wilde laten kijken. Dat heeft hij gedaan, zijn leven lang, zij het dat die horizon een muzikale was……….
In november 1957 stond hij voor het eerst als dirigent van het Rotterdams Opera Koor in de Rivièrahal van diergaarde Blijdorp. In die tijd werden er altijd twee avondenconcerten gegeven die meestal waren uitverkocht. De begeleiding bestond uit twee pianisten en drie of vier solisten. Piet Struijk leidde een aantal koren: kinderkoren, het Westlands Mannenkoor, het R.E.T Mannenkoor, het Voorne’s Dameskoor en het Politie Mannenkoor.
In 1965 richtte Piet Struijk het R.O.S.O op, dit was een samenvoeging van de Kralingse Orkest Vereniging met de strijkers van het RPho en het Residentieorkest met de blazers en slagwerk van de Marinierskapel. Eén van de medeoprichters was de heer C. Jamin.
Op 27 mei 1966, het openingsjaar van de Doelen, voerde het Rotterdams Opera Koor de Nabucco op met acht solisten, koor en orkest. Op 17 november ging Nabucco op ‘’herhaling’’. Op 27 april 1967 werd de opera Ernani opgevoerd en juist op die avond werd Willem Alexander geboren, toen dit werd bekend gemaakt, hief het publiek spontaan het Wilhelmus aan.
14 | 5e jaargang nummer 1 | januari 2016
Het werd 1968 en op initiatief van Piet Struijk werd op 1 januari een begin gemaakt met een reeks Nieuwjaarsconcerten die tot op de dag van vandaag ieder jaar traditioneel in de Doelen wordt gegeven. Piet Struijk kreeg in 1982 bij het 25e jubileumconcert van het Rotterdams Opera Koor, de ‘Wolfert van Borselenpenning’ uitgereikt. Het was ook zijn verdienste om veel solisten een kans te geven om een carrière op te bouwen. Een illuster gezelschap: Cristine Deutekom, Caroline Kaart, Robert Holl, Maria Dalla Spezia, Antoinette Tiemessen, Pieter van de Berg, Boris Carmeli, Albert van Haasteren, Jenny Veeninga en Anna Moffo .
Citaten uit ingezonden brieven en krantenartikelen: ‘’Hij noemde zichzelf: ‘Koorslaaf’ maar voor anderen was hij de ‘Maestro’ ‘’Piet Struijk en zijn Rotterdams Opera Koor. Zo’n 150 keurig in het pak en japon gestoken enthousiaste zangers en zangeressen van het operagenre in de Rivièrahal. Aan de ene kant was het pompend geluid van de aquariums te horen en aan de andere kant het getrompetter van de olifanten. Ik weet nog hoe ik er als bariton getuige van was.’’
‘’Hij had een bepaalde manier om zijn ongenoegen tijdens de repetities kenbaar te maken. Zijn mooi getoucheerde pianospel veranderde dan plotseling van koorbegeleiding in ‘’ouwe taaie, jippie, jippie jee’’, of een of andere ‘’platvoerse’’ melodie. Dan lag het koor wel in een deuk, maar dan wist je ook dat het geduld van Piet z’n eind naderde…….’’
15
‘’Piet noemde de bassen van het koor steevast: ‘blubberbassen’……. ‘’Als ik aan Piet Struijk denk, zie ik beelden van Brugge, waar het koor meerdere malen optrad en Piet tientallen kisten eersteklas druiven meenam uit het Westland bestemd voor de ziekenhuizen.’’
Het motto van Piet Struijk was: Van het concert des levens krijgt niemand een program!
*Met dank aan Wil Steneker / Jan Hartendorp en Floor Hamelijnck voor de input.
16 | 5e jaargang nummer 1 | januari 2016
Koos van der Klein, alias DOLCE
DOLCE: Het jubileum Hoera! We beginnen het jaar 2016 met een jubileum. Tijd voor een feestje. Eindelijk weer iets om naar toe te leven, want zonder feestjes is het leven wel erg saai, hoor ik wel eens mensen zeggen. Ja, de mens van tegenwoordig wil vermaakt worden. Dus organiseren we een jubileumconcert op 2 januari 2016 en wel in ‘De Doelen’, want op 18 mei 2016 bestaat deze concertzaal precies 50 jaar. Precies een week later trad destijds het Rotterdams Opera Koor op in ‘De Doelen’ met de opera Nabucco.
Knappe koppen hebben toen bedacht: “Weet je wat? 50 jaar in deze mooie concertzaal; dan moeten we natuurlijk weer Nabucco opvoeren. Wat onze voorgangers deden, kunnen wij ook.’’ Maar voordat ik het over Nabucco ga hebben, eerst nog een stukje geschiedenis over ‘De Doelen’, overgenomen van hun site. De traditie van een concertgebouw met de naam de Doelen gaat terug tot in de zeventiende eeuw, toen na 1680 regelmatig door een orkest van stadsmuzikanten openbare concerten werden gegeven in 'De Doele' aan het Haagscheveer, dicht bij de Delftsche Poort. Dit gebouw verving sinds 1622 de daarvoor bestaande 'St. Joris Doele', die vanaf de Middeleeuwen de sociëteit was geweest van het gilde van de voetboogschutters. De Doele was dus de plek waar men op 'doelen' oefende in het boogschieten en waar men zich na gedane arbeid overgaf aan de geneugten van drank en muziek van rondtrekkende muzikanten, om over andere zaken maar niet te spreken.
17
Doelen op de Coolsingel:
Doelen Haagsche Veer
In 1844 werd de 'Groote Doelezaal' aan de Coolsingel geopend ter vervanging van 'De Doele' aan het Haagscheveer. Na een kleine honderd jaar intensief gebruik als concertgebouw, maar net als de huidige Doelen ook als zaal voor feesten en partijen, moest deze zaal wegens bouwvalligheid in 1930 worden gesloten. De nieuwe Doelenzaal die in 1934 in gebruik werd genomen, werd in mei 1940 bij het bombardement van Rotterdam verwoest. Terug naar de opera. We gaan dus Nabucco opvoeren. Jullie weten wel: die opera van Verdi; die opera over Nabucco ook wel Nebucadnezar in het Nederlands. Hij was een heerser in het Babylonische rijk. De man die zo moeilijk sprak en onverstaanbaar was. De man van de Babylonische spraakverwarring. Hij had ook te maken met één of andere toren in Babel. Die toren is nooit afgekomen mede door slechte communicatie. Een man met veel gemeenschapszin. Hij had een dochter bij een slavin en een andere dochter bij zijn vrouw. Zo gaat het verhaal tenminste. De dochter van die slavin moest geheim blijven en ging door voor zijn eerstgeborene. Dat zou tegenwoordig onmogelijk kunnen. In deze tijd zou dat geen geheim meer zijn. Bij Showtime of RTLBoulevard zou dat allang bekend gemaakt zijn. Ook werd Nebu krankzinnig; door de bliksem getroffen volgens het verhaal. Maar volgens mij kwam dat van die hangende tuinen. De hangende tuinen van Babylon. Al die planten die maar slap hingen te hangen daar word je depressief van. En dat was niet nodig geweest: er was water genoeg in de Eufraat en de Tigris. Hij had gewoon die tuinlieden beter in de gaten moeten houden. Hier kan ik weer een oude wijsheid aan koppelen:
“Vertrouwen is goed maar controle moet.”
Als hij die wijsheid had toegepast, waren er geen hangende tuinen geweest maar mooie rechtopstaande bomen en planten. En zou het met zijn gezondheid veel beter zijn gegaan.
18 | 5e jaargang nummer 1 | januari 2016
Koorlid Bram Schellevis:
Hoe bereid je je voor op het zingen van het slavenkoor uit de opera NABUCCO?
De gedachten van een koorlid over het uitvoeren van het Slavenkoor: Va, pensiero, sull’ali dorate:
‘’Over al de koorwerken uit de Nabucco is vanuit het perspectief van mij als koorzanger wel iets te zeggen: ‘’ Waar zitten voor mij de moeilijkheden en waar lijkt het makkelijker?
Voor mij is één van de grootste valkuilen het “Va, pensiero, sull’ali dorate”.
Als ik er niet op zou letten zou ik er, door de bekendheid van het werk, zomaar een deuntje van kunnen maken. Dat gebeurt naar mijn mening op veel plaatsen waar het Va, pensiero in mijn beleving soms wordt misbruikt.
In de opera gaat aan het Va, pensiero een dramatische scene vooraf. De priester Baäl wil dat Abigaille het vonnis bezegelt waarbij alle gevangen Joden en ook de tot het Jodendom bekeerde Fenena, de dochter van Nabucco, veroordeeld worden. Abigaille maakt misbruik van de verwarde toestand van Nabucco en laat hem het vonnis bezegelen.
19
Hierna zingen de treurende geketende Joodse slavenarbeiders diep bedroefd over hun verloren vaderland. Zeer zeker niet het moment om even een deuntje te zingen.
Ikzelf heb me, bij de eerste keer dat ik in een productie in de Nabucco mocht zingen, na de uiteenzetting van de scene, bij het zingen van het Va, pensiero afgevraagd hoe de Joden, die tijdens de tweede wereldoorlog in gevangenschap zaten, hebben gedacht aan hun vaderland en hoe zij dat land zouden bezingen. De tranen liepen me bij het inzetten van het slavenkoor bijna over de wangen. Vanuit die gemoedsstemming kregen alle accenten van de tekst en de muziek mede op aangeven van de toenmalige dirigent voor mij de emotionele lading die dit koorwerk verdient. Door onze dirigent Ago Verdonschot worden, vanuit zijn interpretatie, de accenten zeer duidelijk aangegeven en weet ik zeker dat het Rotterdams Opera Koor het Va, pensiero, sull’ali dorate, geconcentreerd en gepassioneerd zal uitvoeren.‘’
“Ga, gedachte op uw gouden vleugels. Ga en strijk neer op de hellingen, op de heuvels waar lauw en zacht de zoete briesjes van de geboortegrond geuren. Groet de oevers van de Jordaan en de verwoeste torens van Zion”
20 | 5e jaargang nummer 1 | januari 2016
Edwin Rutten: ‘’De uitdaging is
korte en bondige kernzinnen………..’’
‘’Ik wil het publiek gretig maken…………….’’ ‘’Stilstaand water trekt vliegen aan………….’’ ‘’Mijn vrouw Annett is mijn stralende leidsvrouwe…………..’’
Het werd een geanimeerd en boeiend interview dat ik had op een zonnige zaterdagochtend met Edwin Rutten, de presentator van Nabucco op 2 januari in de Doelen. Wat een energie en wat een liefde voor muziek heeft deze man! Uw redacteur had een aantal vragen voorbereid, maar moeilijk werd het niet, want als je met Edwin Rutten over muziek praat, stromen de antwoorden als fluwelen muzieknoten uit zijn mond.
Het lijkt me een moeilijke opdracht om een opera te presenteren zonder dat de gesproken tekst de vaart of sfeer eruit haalt. Hoe ga je dit vorm geven en waar ligt voor jou de grootste uitdaging? ‘’Dat is zeker niet makkelijk, maar ik ga ook met Ago overleggen. Ik denk zelf per akte, eerst duidelijk maken: wie is wie! Ik heb het eerder gedaan bij de opera’s Norma en Cosi fan tutte, maar dan als een soort gesproken boventiteling. De uitdaging voor mij is om met korte en bondige kernzinnen, het publiek mee te nemen in de flow van de muziek. Dus geen
21
opeenstapeling van feiten, maar met gebruik van stemkleur de kern en emoties van elk van de zangers duidelijk maken. Als je het publiek in het verhaal kunt brengen en ze door de opera heen kunt leiden, dan is dat zeker een meerwaarde voor de beleving van de opera. Ik wil het publiek gretig maken door naast de prachtige muziek ook de inhoud van het verhaal er sfeervol doorheen te laten meanderen. Ter voorbereiding ga ik eerst de opera weer in zijn geheel beluisteren met het libretto ernaast en letten op de omslagpunten en me inleven in het verhaal. Bijvoorbeeld door te denken: Je zult maar zo verliefd zijn, of heimwee hebben naar je vaderland. Hiermee ga ik aan de slag.’’ Wat vind je van een concertante uitvoering ten opzichte van een totale uitvoering van een opera? ‘’Je mist altijd het visuele aspect, daar kun je niet omheen. Net als een toneelstuk op de radio. Het decor, de regie het licht en toneelspel is er niet, maar als de kwaliteit goed is van solisten, koor en orkest en alles komt muzikaal samen in opperste harmonie, dan is het effect ook schitterend! De rol van de presentator is dan eigenlijk de rol van de boventiteling. Dit kan goed helpen, je leidt als het ware het publiek mee aan je hand het verhaal in. Dat is de meerwaarde.’’
Ben je zelf eigenlijk een operaliefhebber? ‘’Ik ben getrouwd met de mezzosopraan Annett Andriesen. Zij was het die mij 25 jaar geleden meenam en me onbevangen en zonder voorbereiding liet kennismaken met de opera Parsifal. Tussen iedere akte door vroeg ze me of ik al weg wilde, maar daar was geen sprake van. Ik was er zelfs zo door gegrepen dat ik ’s nachts thuis de hele opera opnieuw heb beluisterd. Het is toch geweldig dat wij in zo’n ruime, muzische wereld leven; mijn Annett is daarbij ‘’mijn stralende leidsvrouwe.’’ Zijn er gedeelten die je extra raken in de opera Nabucco? ‘’Daar heb ik nu nog geen antwoord op, wij voeren dit gesprek in oktober, ik ben benieuwd of ik bij opnieuw luisteren nieuwe inzichten en voorkeuren heb.’’
22 | 5e jaargang nummer 1 | januari 2016
Is er nog toekomst voor opera in de concertzalen? De gemiddelde leeftijd van de bezoeker is gemiddeld al ouder. ‘’Je moet jong beginnen, muziekonderwijs op de scholen en goede docenten. Mijn motto is dat de periode van 0 tot 12 jaar het zaadje in de kinderhoofden wordt geplant en je het meest ontvankelijk bent. Daar moet je op inspelen en de jeugd nieuwsgierig maken. Iedere dag kort met muziek laten kennismaken. Ook de vooroordelen wegnemen, zoals die bij het woord ‘’opera’’. Je moet de jeugd een kontje geven door middel van het verhaal. Een totaalpakket bieden, de nieuwsgierigheid prikkelen. Daar zijn allerlei manieren voor, in de huidige tijd te verwezenlijken via social media. ‘’Stilstaand water trekt vliegen aan’’, er moet beweging ontstaan, dus iedere dag korte momenten laten horen. Ik weet zeker dat als je de opera Nabucco zou inkorten tot bijvoorbeeld 60 minuten, dit bij de jeugd wel binnenkomt en nieuwsgierig zal maken om de opera in zijn geheel te zien..’’ Je verblijft op een onbewoond eiland, welke muziek ontbreekt er zeker niet? Een cd-box van: 1. Wagner 2. Richard Strauss 3. Jazz pianist Bill Evans Geen Italiaanse componisten? Nou vooruit,……………….. doe er dan maar een paar mooie bij!
Edwin Rutten is ook dit jaar ambassadeur van Aangenaam Klassiek for Kids, een Klassiek Kerstverhaal op het Weihnachtsoratoriumvan J.S. Bach
23
27 juni 2015 Landelijke Veteranendag: Het Rotterdams Opera Koor zingt ‘’koninklijk’’ in de Ridderzaal in Den Haag.
Een gedeelte van het Rotterdams Opera Koor zong in opperste concentratie het ‘Va pensiero’ uit de opera Nabucco van Verdi tijdens de Veteranendag in de Ridderzaal en vervolgens, samen met Bastiaan Everink, het ‘Toreador’ uit de opera Carmen van Bizet. De finale. ‘L’amour t’attend’ waren voor ons de laatste woorden. Een staand applaus beëindigde ons optreden in de Ridderzaal en werd er opnieuw een stukje koorgeschiedenis in de analen van het koor bijgeschreven.
De slaven in de opera Nabucco bezingen hun verloren vaderland om de herinneringen levend te houden. Hoe wilt u herinnerd worden als u er niet meer bent? Bespreek vrijblijvend uw wensen met Christel van Monuta Schenk. Ook als u niet of elders verzekerd bent, ben ik er voor u.
Telefoon: 010 - 822 07 98 (24 uur per dag, ook in het weekend) Monuta Schenk Jacques Dutilhweg 333 3065 HJ Rotterdam www.monutaschenk.nl
Schenk
