De Participatiewet
Colofon Dit is een uitgave van de gemeente Leidschendam-Voorburg Postbus 905, 2270 AX Voorburg www.leidschendam-voorburg.nl T 14 070 F (070) 320 1302 E
[email protected] Tekst: Team Communicatie, afdeling Werk en Inkomen Realisatie: Document Productie Centrum (DPC)
12-447-1214
December 2014
Informatieboekje
Pagina 1
De Participatiewet Informatieboekje
Pagina 2
Inleiding Pagina
Inleiding
3
Jongeren tot 27 jaar
4
Uitkering aanvragen
6
Werk
7
Tegenprestatie
9
Rechten en plichten in de Participatiewet
11
Hoogte van uw uitkering(en)
12
Maatregelen
14
Formulieren
16
Vakantie
17
Inkomsten
18
Vermogen
19
Fraude
20
Uw uitkering en de belasting
21
Schuldhulpverlening
22
Bezwaarprocedure
23
Cliëntenparticipatie
24
Gratis juridisch advies en ondersteuning
25
Bijzondere bijstand
26
Collectieve ziektekostenverzekering
28
Ooievaarspas
28
Heeft u nog vragen?
29
Contactgegevens
30
Het uitgangspunt van de Participatiewet is dat elke Nederlander zo veel mogelijk in zijn eigen levensonderhoud voorziet, om iedereen in staat te stellen als volwaardig burger mee te doen en bij te dragen aan de samenleving. Als dit niet lukt, dan helpt de gemeente u bij het zoeken naar werk en zolang u nog geen inkomen heeft, kunt u financiële ondersteuning krijgen. De Participatiewet biedt ondersteuning voor personen met én zonder arbeidsbeperking. Er is door de overheid een minimumbestaansinkomen vastgesteld (bijstandsnorm). De actuele bedragen staan op www.rijksoverheid.nl. De bedragen worden twee keer per jaar aangepast. Heeft u minder inkomsten dan de bijstandsnorm en heeft u geen recht op andere regelingen zoals bijvoorbeeld een Werkloosheids- of Ziektewetuitkering, dan heeft u wellicht recht op een (aanvullende) uitkering op grond van de Participatiewet. De hoogte van uw uitkering hangt af van uw persoonlijke situatie, zoals leeftijd, of u samenwoont, kinderen heeft of inwonend bent, et cetera. Aan de Participatiewet zijn bepaalde regels verbonden. Deze vindt u in dit informatieboekje. Voor bedragen en meer specifieke vragen kunt u terecht bij het digitaal loket of bij uw contactpersoon van de afdeling Werk en Inkomen van de gemeente Leidschendam-Voorburg. Op www.lv.nl/werkeninkomen vindt u meer informatie. Achterin deze uitgave staan contactadressen voor informatie.
I NLEIDING
I NHOUD
Inhoud
Pagina 3
Pagina 4
Pagina 5
Wat gebeurt er na de zoekperiode? Zodra de gemeente u een bijstandsuitkering toekent, maakt zij samen met u een plan van aanpak. Hierin staat: - hoe u uw kansen op betaald werk kunt vergroten, bijvoorbeeld met een cursus of een werkstage; - wat de gemeente daarbij van u eist en verwacht; - hoe de gemeente u daarbij gaat helpen. Bij de toekenningsbrief van de bijstandsuitkering krijgt u ook het plan van aanpak toegestuurd. U moet zo snel mogelijk beginnen met de activiteiten die in uw plan van aanpak staan.
JAAR
Wat moet u tijdens de zoekperiode doen? De zoekperiode is wettelijk vastgesteld op vier weken. Pas na deze vier weken kunt u een aanvraag voor een bijstandsuitkering indienen. U moet naar werk zoeken en werk dat u wordt aangeboden moet u aannemen. U moet ook kijken of er mogelijkheden voor u zijn om onderwijs te volgen of af te maken. Dit onderwijs moet door de overheid zijn gefinancierd. Lukt het niet om werk te vinden of is een opleiding niet mogelijk? Dan moet u alle bewijsstukken, zoals sollicitatiebrieven, afwijzingen daarop en verklaringen van opleidingsinstituten, bewaren. Deze heeft u nodig als u een uitkering wilt aanvragen. Na vier weken zoektijd kunt u een aanvraag voor een bijstandsuitkering indienen. Hiervoor heeft u twee weken de tijd. De gemeente beoordeelt of u voldoende uw best heeft gedaan om werk te vinden en of u nog onderwijs kunt volgen. Heeft u voldoende uw best gedaan, is onderwijs volgen niet mogelijk en wordt u een uitkering toegekend, dan gaat deze in op de eerste dag van de zoekperiode, tenzij het recht pas later ingaat. Als u niet voldoende uw best heeft gedaan of helemaal niet, dan verlaagt de gemeente uw uitkering of krijgt u helemaal geen uitkering.
www.lv.nl/aandeslag Op de website van de gemeente staat informatie voor jongeren over het vinden van werk of een opleiding: www.lv.nl/aandeslag.
27
Wanneer start de zoekperiode? De zoekperiode van vier weken gaat in op de dag dat u zich bij UWV WERKbedrijf meldt. U kunt zich met uw DigiD-code registreren via www.werk.nl.
27 TOT
Heeft u een WW-uitkering? Een WW-uitkering is voor mensen die geen werk hebben. WW is een afkorting van Werkloosheidswet.Heeft u voordat u bijstand aanvraagt een WW-uitkering? Vraag de bijstandsuitkering dan aan vier weken voordat uw WW-uitkering eindigt. De laatste vier weken van de WW-periode gelden dan als zoekperiode voor de bijstand. U moet in die periode ook actief op zoek naar werk of een opleiding. De bijstandsuitkering gaat in dit geval niet in vanaf de eerste dag van de zoekperiode, omdat u dan nog recht heeft op een WW-uitkering.
TOT
J ONGEREN
Jongeren van 18 tot 27 jaar kunnen recht hebben op een bijstandsuitkering. Valt u binnen deze groep en wilt u een bijstandsuitkering aanvragen? Dan moet u eerst vier weken actief zoeken naar werk. In die periode kunt u nog geen bijstandsuitkering aanvragen. U moet in die periode ook kijken of u nog onderwijs kunt volgen of uw oude opleiding kunt afmaken.
J ONGEREN
JAAR
Jongeren tot 27 jaar
Werk
Bent u ouder dan 27 jaar? Dan meldt u zich aan via www.werk.nl bij het UWV WERKbedrijf. U kunt zich met uw DigiD-code registreren. Bij het UWV WERKbedrijf vindt u vacatures. Is het niet gelukt om werk te vinden? Dan stuurt het UWV uw gegevens door naar de gemeente. U krijgt van de gemeente een brief met een afspraak en een informatieset. Hierin staat welke papieren u voor die afspraak moet meenemen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om bankafschriften, huurcontract en/of uw (oude) inkomensgegevens.
Moet u aan alle arbeidsverplichtingen voldoen? U moet voorzover dat in uw vermogen ligt, er alles aan doen om werk te vinden of te behouden. De gemeente zal daarom nagaan wat u kunt doen om werk te zoeken en wat misschien niet. Uw consulent Werk zal in een individueel gesprek met u bespreken welke verplichtingen precies voor u gelden. In uw plan van aanpak – dat u samen met de gemeente maakt – staat wat de gemeente precies van u verwacht.
Bent u zelfstandig ondernemer, dan kunt u uw aanvraag rechtstreeks indienen bij de gemeente. Hiervoor maakt u een afspraak maken met de afdeling Werk en Inkomen. Dat geldt ook voor personen die in een inrichting verblijven. Bent u om medische of sociale redenen niet in staat om zelf naar de gemeente te komen, dan kan een consulent op huisbezoek komen.
In de Participatiewet zijn onderstaande arbeidsverplichtingen opgenomen: U moet proberen betaald werk te vinden. Dat betekent: vacatures zoeken, solliciteren en ingeschreven staan bij een of meer uitzendbureaus. 1. U zoekt niet alleen naar werk in de eigen woonplaats, maar ook in de regio of nog verder weg. En als er werk wordt gevonden of u krijgt werk aangeboden, dan moet u dat aannemen. 2. U moet bereid zijn om voor uw werk te reizen. Werk waarvoor elke dag tot maximaal 3 uur gereisd moet worden (1,5 uur heen en 1,5 uur terug) mag niet geweigerd worden. Als het nodig is om werk te krijgen of te behouden, en als het voor u en uw gezin mogelijk is, dan moet u verhuizen. Er moet dan wel een arbeidscontract zijn voor ten minste een jaar en u moet zo veel verdienen met deze baan dat er geen bijstandsuitkering meer nodig is. 3. U werkt mee met de gemeente om een plan van aanpak voor re-integratie te maken en uit te voeren. U houdt zich aan de afspraken die hierover met de gemeente worden gemaakt. U neemt de re-integratievoorzieningen die de gemeente aanbiedt, aan. 4. U zorgt ervoor dat uw eigen kennis en vaardigheden bijgehouden of verbeterd worden als dit nodig is voor het krijgen of behouden van werk. Bijvoorbeeld als een cursus nodig is om de nieuwste benodigde technieken in uw vakgebied te leren. 5. U doet geen dingen die het krijgen van werk of het behouden daarvan in de weg staan. U doet uw best bij sollicitaties en zorgt ervoor dat u zich netjes kleedt, er verzorgd uitziet én dat u op tijd op een sollicitatiegesprek of op werk verschijnt.
Binnen acht weken neemt de gemeente schriftelijk een beslissing op uw aanvraag. U heeft vier weken na het indienen van de aanvraag recht op een voorschot, tenzij u geen recht op bijstand heeft. Het kan ook zijn dat er nog geen beslissing genomen kan worden omdat er informatie ontbreekt. Dan laat de afdeling Werk en Inkomen u schriftelijk weten wat er ontbreekt en binnen welke tijd u die informatie moet inleveren. Verstrekt u de gevraagde informatie niet, dan kan de gemeente uw aanvraag niet verder in behandeling nemen. Ingangsdatum De uitkering gaat over het algemeen niet eerder in dan op de dag dat u zich gemeld heeft bij het UWV WERKbedrijf.
Tijdelijke ontheffing In individuele gevallen kan de afdeling Werk en Inkomen een tijdelijke en/of gedeeltelijke vrijstelling van de arbeidsverplichting verlenen als daarvoor medische of sociale redenen zijn. U bent verplicht mee te werken aan een medisch onderzoek, als dat nodig is. Een vrijstelling van de arbeidsverplichting is altijd tijdelijk. Scholing en studie Soms is het nodig dat u een cursus, opleiding of (om)scholing volgt om uw kansen op een baan te vergroten. Dat is afhankelijk van uw persoonlijke situatie. Uw consulent Werk informeert u daarover. Als het kan, proberen we u een opleiding of scholing aan te bieden met een eventuele
W ERK
Uitkering aanvragen AANVRAGEN
Pagina 7
U ITKERING
Pagina 6
Pagina 8
Pagina 9
stage of baangarantie. Als u de Nederlandse taal (nog) onvoldoende beheerst, zijn er mogelijkheden voor taalcursussen, eventueel in combinatie met werkstages. Kinderopvang Ouders met kinderen tot en met de basisschoolleeftijd die een opleiding of traject volgen, kunnen kinderopvang vergoed krijgen. Dit kan als: - de opleiding of het traject noodzakelijk is om daarna te gaan werken; - kinderopvang nodig is om de opleiding te kunnen volgen. De Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen brengt met zich mee dat ouders zelf een contract moeten sluiten met een kinderopvangcentrum. De kosten die u maakt voor de kinderopvang worden voor een deel vergoed via de Belastingdienst. U kunt de aanvraag indienen via www.toeslagen.nl. Het deel dat u zelf moet betalen, hangt af van uw inkomen. Voor de vergoeding van kinderopvang gelden een aantal voorwaarden: - U krijgt niet meer kinderopvang dan nodig is voor het volgen van het traject of de scholing. - U krijgt alleen kinderopvang als er geen andere mogelijkheid tot opvang is. - De opvang vindt plaats bij een erkend kinderdagverblijf of bij gastouders die bij een erkend gastouderbureau zijn aangesloten.
Wat is de tegenprestatie? Als u een uitkering van de gemeente ontvangt, dan kan zij u vragen daar iets tegenover te stellen. Dat heet een tegenprestatie: onbetaalde activiteiten die nuttig zijn voor de samenleving. Maar de gemeente kan u ook werkervaring laten opdoen in een participatieplaats, of vrijwilligerswerk als onderdeel van uw re-integratietraject, waar u ook niet voor betaald krijgt. Toch noemen we dát dan weer geen tegenprestatie. Kenmerken van een tegenprestatie: Het gaat om activiteiten - voor een paar uur per week; - die geen werk vormen waarvoor u eigenlijk betaald moet worden. Het mag dus geen ‘gewone baan’ zijn; - die niet per se uw kansen op betaald werk vergroten, zoals bij een participatieplaats of vrijwilligerswerk vaak wel het geval is; - die uw kansen op betaald werk ook niet in de weg staan; - die u ook daadwerkelijk kunt doen. Dat wil zeggen dat de gemeente bij een tegenprestatie rekening moet houden met: - lichamelijke of psychische beperkingen; - de zorg voor (jonge) kinderen; - de zorg voor een hulpbehoevende partner of familielid (mantelzorg); - uw beheersing van de Nederlandse taal; - reistijd van uw huis naar de werkzaamheden. Bespreek met de gemeente wat voor soort activiteiten u zou kunnen doen en welke niet. Wat kunt u doen als tegenprestatie? Tegenprestaties zijn bijvoorbeeld klussen die door verenigingen, organisaties en maatschappelijke instellingen worden aangeboden. Denk aan: - Koffie schenken in een wijkhuis - Leesouder zijn op school - Het opknappen van speelplekken in de wijk - Taalmaatje zijn voor mensen met een inburgeringsplicht - Na een storm takken van wandelpaden verwijderen en ander klein groenonderhoud Misschien bent u al actief als vrijwilliger of mantelzorger: dan kunt u de gemeente voorstellen om dat als uw tegenprestatie te laten gelden.
T EGENPRESTATIE
W ERK
Tegenprestatie
Pagina 10
Pagina 11
Wat zijn voordelen voor u? Een tegenprestatie kan heel nuttig zijn. Niet alleen voor de samenleving, maar ook voor uzelf! U ontmoet andere mensen, ontwikkelt vaardigheden die u bij een betaalde baan goed kunt gebruiken én u doet iets voor anderen.
Wij verwachten van u dat u: - ons alle gevraagde informatie geeft die wij nodig hebben om te kunnen beoordelen of u recht heeft en houdt op een uitkering. Dat betekent dat u ons ook op de hoogte stelt van wijzigingen. Dat kan gaan over de hoogte van uw inkomen en dat van uw kinderen, wijzigingen in de gezinssamenstelling, aanschaf van een nieuwe auto, krijgen van een erfenis of het winnen van een prijs in de loterij. - zich houdt aan de afspraken die wij met u maken.
EN PLICHTEN IN DE
Wat gebeurt er als u niet meewerkt? Als de gemeente van u een tegenprestatie vraagt, maar u wilt hieraan niet meewerken, dan legt de gemeente u een maatregel op. Uw uitkering wordt dan tijdelijk verlaagd. De gemeente heeft daarvoor regels vastgelegd in een verordening.
U mag van de afdeling Werk en Inkomen verwachten dat wij: - ons houden aan de afspraken die wij met u maken; - zorgvuldig en discreet met uw gegevens omgaan; - u alle nodige informatie geven; - u op de hoogte houden van nieuwe ontwikkelingen.
R ECHTEN
T EGENPRESTATIE
Rechten en plichten in de Participatiewet
P ARTICIPATIEWET
Pagina 12
Pagina 13
H OOGTE
Hoe werkt de kostendelersnorm? Hoe meer volwassen personen tot een meerpersoonshuishouden behoren, hoe lager de bijstandsuitkering per uitkeringsgerechtigde. In onderstaande tabel ziet u de hoogte van de bijstandsuitkering in percentages per huishoudtype.
Voor de actuele bedragen kunt de site van de overheid raadplegen: www.rijksoverheid.nl/bijstand.
Eenpersoonshuishouden Tweepersoonshuishouden Driepersoonshuishouden Vierpersoonshuishouden Vijfpersoonshuishouden
Wat is de kostendelersnorm? Kort gezegd betekent het dat als u een woning deelt met meerdere volwassenen, uw bijstandsuitkering daarop wordt afgestemd. Hoe meer personen van 21 jaar of ouder in uw woning wonen, des te lager uw bijstandsuitkering. Met meer personen in één woning wonen, betekent namelijk dat de woonkosten gedeeld kunnen worden: vandaar dat de Participatiewet spreekt over de kostendelersnorm. Wat is een meerpersoonshuishouden? De kostendelersnorm geldt voor volwassenen die met meerdere (volwassen) personen een woning delen. Dit heet dan ook een meerpersoonshuishouden. Dit kan bijvoorbeeld een gezin zijn met twee ouders en een aantal volwassen inwonende kinderen. Misschien ook nog een inwonende (groot)ouder, broer of zus, neef of nicht. Of de partner van de volwassen zoon of dochter. Voor de kostendelersnorm maakt het niet uit of u getrouwd bent of familie bent van elkaar. Het maakt ook niet uit waarom u samen een woning deelt. Daarom geldt in álle meerpersoonshuishoudens de kostendelersnorm. Wie tellen wel en niet mee voor de kostendelersnorm? Bij de kostendelersnorm tellen voor het bepalen van de hoogte van uw uitkering niet altijd alle volwassenen in uw woning mee.Er zijn uitzonderingen. Wie tellen niet mee? - Jongeren tot 21 jaar. - Studenten die een studie volgen die recht kan geven op studiefinanciering (Wsf 2000). - Leerlingen die de beroepsbegeleidende leerweg (BBL) volgen. - Meerderjarige leerlingen die onderwijs volgen dat recht geeft op Wet tegemoetkoming onderwijskosten schoolgaande kinderen (Wtos). - Kamerhuurders en kostgangers die een normale (commerciële) prijs betalen voor de kamer en/of kost en inwoning. - Verhuurders en kostgevers die een zakelijke of commerciële relatie hebben met de huurders.
Huishouden
Bijstandsnorm per persoon 70% 50% 431/3 % 40% 38%
Totale bijstandsnorm als alle personen bijstand ontvangen 70% 100% 130% 160% 190%
De bijstandsnorm per persoon wordt in de bijstand uitgedrukt in een percentage van de gehuwdennorm. De gehuwdennorm voor personen tussen de 21 jaar en de pensioengerechtigde leeftijd bedraagt in 2014 € 1.359,49 en wordt jaarlijks in januari en juli opnieuw vastgesteld. VOORBEELD: Bij een huishouden met vier meetellende personen krijgt elke persoon die recht heeft op een bijstandsuitkering een uitkering van maximaal 40% van de gehuwdennorm. Dat is 40% van € 1.359,49 = € 543,80. Bovenstaande tabel stopt bij een vijfpersoonshuishouden, maar de kostendelersnorm geldt ook voor huishoudens met nog meer personen. Hoe zit het met de uitkering voor alleenstaande ouders? Vanaf 1 januari 2015 is de uitkering voor een alleenstaande ouder gelijk aan die van een alleenstaande. Maar als alleenstaande kunt u in aanmerking komen voor een hoger kindgebonden budget van de Belastingdienst. U krijgt bij uw budget een zogenoemde alleenstaande-ouderkop. Mogelijk ontvangt u al een kindgebonden budget, in dat geval hoeft u niets te doen. Als u nog geen kindgebonden budget heeft, moet kunt u dit zelf aanvragen bij de Belastingdienst. Dat is belangrijk omdat u met uw uitkering plus het budget van de Belastingdienst voldoende geld heeft om voor u en uw kind(eren) de kosten van levensonderhoud te betalen. De Belastingdienst gebruikt een andere definitie van partner dan de gemeente. Het is daarom mogelijk dat u voor de gemeente een alleenstaande ouder bent, maar voor de Belastingdienst niet. Dat kan het geval zijn als uw partner in een verpleeginrichting woont of in detentie is. U komt dan niet in aanmerking voor de alleenstaande-ouderkop. Dit wordt in een persoonlijk gesprek met u besproken.
VAN DE UITKERING ( EN )
Hoogte van de uitkering De hoogte van de uitkering wordt bepaald door uw leeftijd, uw gezins- en uw woonsituatie. Woont u met andere mensen in uw woning? Lees dan ook de informatie over de kostendelersnorm.Bent u jonger dan 21 jaar, dan gelden voor u de jongerennormen, ook als u alleen met minderjarige kinderen in uw woning woont. Deze normen zijn lager dan voor personen van 21 jaar of ouder.
H OOGTE
VAN DE UITKERING ( EN )
Hoogte van de uitkering(en)
Pagina 14
Pagina 15
Als u zich niet aan de voor u geldende regels en afspraken houdt, dan wordt uw uitkering voor een bepaalde periode verlaagd. Dit wordt een maatregel genoemd. U krijgt dan tijdelijk een lagere uitkering of zelfs helemaal geen uitkering.
Als u door eigen schuld werk niet behoudt of niet accepteert, dan leidt dat ook tot één maand 100% korting op de uitkering. Maar anders dan hierboven, wordt dat niet verrekend over drie maanden maar over één maand. U ontvangt dan één maand geen uitkering.
Wettelijke maatregelen Vanaf 2015 is in de wet vastgelegd dat u bij het niet nakomen van bepaalde verplichtingen een maatregel krijgt. De hoogte is in alle Nederlandse gemeenten hetzelfde, de duur kan per gemeente verschillen (een tot drie maanden). Het betreft de volgende regels en afspraken: Voor het niet-nakomen van de verplichting om vacatures op te zoeken, te solliciteren en ingeschreven staan bij een of meer uitzendbureaus zal de gemeente uw persoonlijke situatie bekijken en een passende maatregel opleggen.
In de wet is wel een ‘inkeer-bepaling’ opgenomen: bent u binnen de periode van verlaging van uw uitkering weer bereid om uw arbeidsverplichtingen toch (weer) na te komen en u kunt dat bewijzen, dan kan de gemeente de verlaging direct stopzetten. Vanaf dat moment hebt u dan weer recht op uw volledige uitkering.
Als u zich niet houdt aan de opgelegde verplichting om… 1. niet alleen in de eigen woonplaats te zoeken naar werk, maar ook in de regio of nog verder weg. En als u werk buiten uw woonplaats vindt of krijgt aangeboden, dan moet u dit werk aannemen. 2. bereid te zijn om voor werk te reizen. Werk waarvoor elke dag tot maximaal 3 uur gereisd moet worden (1,5 uur heen en 1,5 uur terug) mag niet geweigerd worden; 3. bereid te zijn om voor werk te verhuizen. Er moet dan wel een arbeidscontract zijn voor ten minste een jaar en u moet zo veel verdienen met deze baan dat geen bijstandsuitkering meer nodig is. 4. er aan mee te werken een plan van aanpak voor re-integratie te maken en uit te voeren. U moet zich aan de afspraken houden die met u worden gemaakt. U neemt de aangeboden reintegratievoorzieningen aan. 5. ervoor te zorgen dat u uw kennis en vaardigheden bijhoudt of verbetert als dit nodig is voor het krijgen of behouden van werk. Bijvoorbeeld als een cursus nodig is om de nieuwste benodigde technieken in uw vakgebied te leren. 6. niets te doen wat het krijgen van werk of het behouden daarvan in de weg staat. U doet uw best bij sollicitaties en zorgt ervoor dat u zich netjes kleedt en er verzorgd uitziet. Ook verschijnt u op tijd voor een sollicitatiegesprek of op uw werk; …dan zal de gemeente de eerste keer dat u zich niet aan een of meer van deze verplichtingen houdt, een maatregel van 100% van uw uitkering opleggen voor de duur van één maand. De gemeente zal dit uitspreiden over drie maanden, zodat u drie maanden lang telkens eenderde minder uitkering krijgt. Als u binnen een jaar weer één van uw arbeidsverplichtingen niet nakomt, dan krijgt u een verlaging van de uitkering van 100% voor twee maanden. En houdt u zich vanaf dat moment binnen een jaar nogmaals niet aan de verplichtingen, dan krijgt u zonder meer drie maanden geen uitkering. Iedere volgende keer krijgt u drie maanden wederom geen uitkering.
De uitkering kan ook worden verlaagd, als u zich misdraagt ten opzichte van medewerkers van het UWV WERKbedrijf, het reïntegratiebedrijf of van de gemeente. Misdragingen zijn bijvoorbeeld vandalisme of fysieke bedreiging van medewerkers, maar ook verbale bedreigingen. Hoe ernstiger de misdraging is, hoe hoger het percentage van de verlaging. Dat kan oplopen tot zelfs 100%. Controle De afdeling Werk en Inkomen controleert uw gegevens om te beoordelen of u (nog) recht heeft op een uitkering. Dat kan bijvoorbeeld door u uit te nodigen voor een gesprek, of door u een formulier toe te sturen. Als u een uitnodiging krijgt, bent u verplicht te komen. Als u niet verschijnt zonder dat daar een geldige reden voor is opgegeven, kan uw uitkering verlaagd of beëindigd worden. Een consulent kan ook op huisbezoek komen om uw woon- en leefsituatie te controleren. De consulent zal u vragen om mee te werken aan het onderzoek. Als u dat niet doet, kan het zijn dat de afdeling Werk en Inkomen niet (meer) kan vaststellen of u recht heeft op een uitkering. Het gevolg hiervan kan zijn dat uw uitkering wordt beëindigd. Waar nodig, informeert de afdeling Werk en Inkomen bij andere instellingen naar de juistheid van de door u verstrekte gegevens. Als er een aanleiding is voor een intensief onderzoek dan vindt een uitgebreide controle plaats. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als we van andere instanties informatie over u ontvangen, of als er tips binnenkomen met relevante informatie die wij nog niet hadden. Uw gegevens worden gecontroleerd bij het Inlichtingenbureau. Dit is een organisatie die zorgt voor gegevensuitwisseling tussen de afdeling Werk en Inkomen en een aantal andere instanties.
M AATREGELEN
M AATREGELEN
Maatregelen
Pagina 17
Formulieren
Vakantie
Wij kunnen u een aantal formulieren opsturen. Het is de bedoeling dat u de formulieren, plus de gevraagde gegevens, op tijd naar ons terugstuurt. De uiterlijke inleverdatum staat op het formulier. Wanneer u dit niet doet, wordt uw uitkering niet betaald. Als u de gegevens te laat inlevert, kan een boete worden opgelegd.
U mag vier weken per jaar, met behoud van uitkering, in het buitenland verblijven. U moet de afdeling Werk en Inkomen vijf werkdagen voor uw vertrek laten weten waar u naar toe gaat en hoe lang u weg bent. Hiervoor kunt u het vakantieformulier gebruiken. U kunt het ook bij uw contactpersoon melden. U ontvangt vervolgens een brief met informatie over de vakantieregels.
Inkomstenformulier Als u inkomsten heeft, ontvangt u een inkomstenformulier. Afhankelijk van het soort inkomen, kunt u maandelijks of twee keer per jaar een inkomstenformulier ontvangen. Niet alleen de inkomsten van uzelf, maar ook die van uw (eventuele) partner moet u aan ons doorgeven.
Als u terugkomt, moet u zich persoonlijk melden. Neem een legitimatiebewijs mee en eventuele bewijsstukken (tickets et cetera). Als u langer dan vier weken op vakantie naar het buitenland gaat, wordt uw uitkering beëindigd.
Mutatieformulier U bent zelf verantwoordelijk voor het doorgeven van wijzigingen in uw leefsituatie. Het gaat om wijzigingen die van belang zijn voor de hoogte van de uitkering. Bijvoorbeeld een verhuizing, de geboorte van een kind, als u gaat samenwonen (niet alleen met een partner, maar ook met bijvoorbeeld uw broer of oma, et cetera). Dit soort informatie kan van invloed zijn op (de hoogte van) uw uitkering en moet u dus zo snel mogelijk doorgeven aan de afdeling Werk en Inkomen. U kunt dit doen met het mutatieformulier. Statusformulier Eén keer per jaar ontvangt u een statusformulier. Daarop staan alle relevante gegevens die wij van u hebben. U moet deze gegevens controleren en het formulier weer terugsturen.
V AKANTIE
F ORMULIEREN
Pagina 16
Pagina 19
Inkomsten
Vermogen
Als er iets verandert in uw inkomen, dan bent u verplicht dit zo snel mogelijk door te geven aan de afdeling Werk en Inkomen. Bij inkomen gaat het niet alleen om een andere uitkering of loon. Het kunnen ook inkomsten zijn uit bijvoorbeeld kamerverhuur of alimentatie.
Voor de bepaling van uw vermogen zijn bezittingen en (opeisbare) schulden van belang. Het vermogen van kinderen onder de 18 jaar is ook van invloed op uw recht op uitkering. De afdeling Werk en Inkomen kijkt onder andere naar het geld op uw bankrekening(en) en/of spaarrekening(en), de waarde van een auto en kostbaarheden. Het is belangrijk dat u ons op de hoogte houdt. Daarmee voorkomt u dat u achteraf een bedrag terug moet betalen. Als uw totale vermogen hoger is dan een bepaalde grens (wettelijk vrij te laten bedrag) kunt u geen bijstandsuitkering ontvangen. U moet dan eerst leven van uw eigen geld. Hieronder worden een aantal specifieke vormen van vermogen uitgelegd.
De door u ontvangen inkomsten van een bepaalde maand worden mogelijk in mindering gebracht op de bijstandsuitkering van diezelfde maand. Het is daarom belangrijk dat u ontvangen inkomsten direct doorgeeft (zie formulieren op blz. 11). Als u in deeltijd werkt, dan kan een deel van uw inkomsten onder bepaalde voorwaarden vrijgelaten worden. Deze vrijlating geldt voor iedereen die aan deze voorwaarden voldoet en is aan een wettelijk maximum gebonden. Deze vrijlating kan maximaal zes maanden duren. Voor alleenstaande ouders kan dit verlengd worden.
Vermogen uit erfenis of boedelscheiding Het kan zijn dat u recht heeft op een deel van de boedel na echtscheiding of dat u erfgenaam bent, maar nog niet meteen geld of geldwaarde ontvangt. De gemeente kent dan wel een uitkering toe, in sommige gevallen in de vorm van een lening die u moet terugbetalen zodra u het geld ontvangt. Uiteraard wordt ook rekening gehouden met het wettelijk vrij te laten bedrag. Eigen huis, woonwagen of woonschip Als u in een eigen woning, een woonwagen of woonschip woont en de marktwaarde minus de hypotheek hoger is dan een wettelijk vastgesteld bedrag, dan spreken we van overwaarde. Dat geld kunt u lang niet altijd verzilveren. Dat kan pas op het moment dat u de woning verkoopt. Dan kunt u de gemeente terugbetalen. Als zo’n situatie aan de orde is, verstrekt de gemeente uw uitkering onder de voorwaarde van hypotheek. Dat wordt krediethypotheek genoemd.
V ERMOGEN
I NKOMSTEN
Pagina 18
Pagina 21
Uw uitkering en de belasting
Blijkt achteraf dat u niet de volledige waarheid heeft verstrekt over zaken die relevant zijn voor de (hoogte van de) uitkering, dan pleegt u fraude. Bij fraude moet u de te veel ontvangen uitkering terugbetalen. Het is voor u misschien niet altijd even duidelijk wanneer u regels overtreedt. Studeren bijvoorbeeld, mag dat met behoud van uitkering? En hoe zit het met (onbetaald) werk? Heeft samenwonen meteen gevolgen voor de uitkering? Als u vragen heeft, kunt u het beste meteen contact opnemen met uw consulent. U voorkomt daarmee problemen. Het voorkomen van fraude is ook in uw belang. Kijk ook op www.weethoehetzit.nl.
U komt misschien in aanmerking voor heffingskortingen. Heffingskortingen zijn kortingen die u van de belastingdienst krijgt op de belastingen en premies die u over uw inkomen moet betalen. U kunt de heffingskortingen aanvragen bij de Belastingdienst, dat kan ook digitaal met een DigiD. Van de Belastingdienst ontvangt u dan een beschikking. Omdat sommige door de Belastingdienst toegekende heffingskortingen tot het inkomen behoren, bent u verplicht dat op te geven. De afdeling Werk en Inkomen brengt de korting(en) vervolgens in mindering op uw uitkering. Bepaalde heffingskortingen worden niet gekort op de uitkering op grond van de Participatiewet, zoals: - De jonggehandicaptenkorting voor personen ouder dan 27 jaar. - Toeslagen (zoals huur- en zorgtoeslag). - Kindgebondenbudget, inclusief de verhoging voor alleenstaande ouders.
De afdeling Werk en Inkomen kan op meerdere manieren fraude opsporen. De belangrijkste zijn: - het (laten) controleren van uw gegevens - het voeren van gesprekken met u - informatie van andere instanties (bijvoorbeeld de Belastingdienst) en al dan niet anonieme tips van derden. Als de consulent een signaal krijgt dat er iets niet (meer) klopt, dan wordt dit uitgezocht. Eerst doet de afdeling Werk en Inkomen zelf een onderzoek in de vorm van een administratieve controle. Blijft het vermoeden van fraude bestaan, dan gaat de consulent intensiever controleren. Hierbij kunnen (onaangekondigde) gesprekken bij u thuis worden gevoerd. Er kan ook een sociaal rechercheur worden ingeschakeld. Onderzoek door een sociaal rechercheur Sociaal rechercheurs hebben opsporingsbevoegdheden. Zij mogen onderzoeksmethoden gebruiken zonder u hiervan op de hoogte te stellen. Deze opsporingsmethoden lijken veel op die van de politie. Zo kunnen sociaal rechercheurs bijvoorbeeld een getuigenverhoor afnemen bij buren of informatie inwinnen bij andere instanties. Sociaal rechercheurs zijn specialisten in fraudezaken, zoals zwartwerken, koppelbaaspraktijken, postadressen, samenwoning, et cetera. Wat gebeurt er als u heeft gefraudeerd? Als blijkt dat u fraude heeft gepleegd, moet u de te veel ontvangen uitkering terugbetalen. Dat zijn brutobedragen, dus inclusief de door de afdeling Werk en Inkomen afgedragen belasting en premie. Bovenop de terugbetaling krijgt u ook een boete, die even hoog is als het gefraudeerde bedrag. Dit is wettelijk bepaald. Het recht op uitkering wordt daarna opnieuw bepaald, maar dan op grond van de juiste gegevens. Het kan ook zijn dat uw uitkering wordt beëindigd, of er kan een korting op uw uitkering ingehouden worden. Bij bedragen hoger dan € 50.000 wordt ook aangifte van fraude gedaan bij het Openbaar Ministerie (strafrecht). De zaak kan dan zelfs voor de rechter komen.
UITKERING EN DE BELASTING
Fraude
UW
F RAUDE
Pagina 20
Pagina 23
Schuldhulpverlening
Bezwaarprocedure
De afdeling Werk en Inkomen heeft een specialist in schuldhulpverlening ingehuurd (PLANgroep). Als u schulden heeft en er zelf niet meer uitkomt, wacht dan niet langer en neem contact op met de gemeente. Hoe eerder u een afspraak maakt, hoe beter. Voorkom dat uw schulden problematisch worden. Er zijn geen wachtlijsten en de hulp is gratis.
Klachten en bezwaren lijken veel op elkaar, maar er is een verschil. Een klacht gaat vooral over de manier waarop de afdeling Werk en Inkomen met u omgaat. Over de klachtenprocedure bestaat een aparte brochure. Deze kunt u opvragen bij uw consulent. Een bezwaar gaat over de besluiten die genomen zijn over uw uitkering of uw traject naar werk. De besluiten worden in een beschikking vastgelegd.
PLANgroep Werkplein Corbulo Prins Bernhardlaan 183 Voorburg Telefoon (070) 300 8522
Bezwaarschriftenprocedure In de beschikking (de brief waarin de beslissing staat over uw uitkering) staat ook hoe u een bezwaar kunt indienen. U kunt tegen alle beschikkingen bezwaar indienen. Maakt u bezwaar omdat de beschikking langer dan acht weken op zich laat wachten (de wettelijke afhandelingstermijn), dan kunt u uw bezwaar meteen na die acht weken sturen. Wat gebeurt er nadat u uw bezwaarschrift heeft ingediend? De juridische afdeling van de gemeente behandelt uw bezwaarschrift en nodigt u uit voor een hoorzitting daarover. Deze bijeenkomst wordt geleid door een onafhankelijke commissie die de gemeente adviseert. U kunt een raadsman of vertrouwenspersoon meenemen. U krijgt binnen veertien weken schriftelijk antwoord op uw bezwaarschrift. Duurt de afhandeling langer, dan ontvangt u daarover bericht. Wet dwangsom en beroep bij het niet tijdig beslissen Als er niet op tijd op uw aanvraag of bezwaarschrift wordt beslist en dit is te wijten aan de gemeente, dan heeft u recht op een vergoeding. U moet de gemeente dan schriftelijk in gebreke stellen. U kunt dat ook digitaal doen met uw DigiD. In beroep Als u geen gelijk krijgt, wordt het bezwaar ongegrond verklaard. Bent het daar niet mee eens, dan kunt u in beroep gaan bij de Arrondissementsrechtbank in Den Haag. Als u het uiteindelijk ook niet eens bent met de uitspraak van de rechtbank, kunt u vervolgens nog hoger beroep aantekenen bij de Centrale Raad van Beroep in Utrecht. Adressen van deze instanties staan in de brieven die u hierover krijgt. Het voeren van deze procedures kost geld. Hoeveel dat is, hangt af van uw inkomen.
B EZWAARPROCEDURE
S CHULDHULPVERLENING
Pagina 22
Pagina 25
Cliëntenparticipatie
Gratis juridisch advies en ondersteuning
Cliënten kunnen via vertegenwoordigende instellingen invloed uitoefenen op het beleid van de afdeling Werk en Inkomen waar het gaat om de (bijzondere) bijstand en het minimabeleid. De gemeenten Leidschendam-Voorburg, Voorschoten en Wassenaar hebben alledrie een cliënten- of participatieraad.
Komt u uit Leidschendam-Voorburg? U kunt naar het Juridisch Loket in Den Haag. Zij helpen u gratis verder met uw vraag op het gebied van sociale zekerheid, wetten en regelingen waar u niet direct een antwoord op heeft.
Klankbordgroep De sociale diensten van de drie gemeenten zijn met ingang van 1 januari 2012 samengevoegd. Voor de advisering aan de colleges van de drie gemeenten is een klankbordgroep ingesteld die bestaat uit vertegenwoordigers van de afzonderlijke cliëntenraden of participatieraden uit Leidschendam-Voorburg, Voorschoten en Wassenaar. Deze klankbordgroep adviseert in beginsel door middel van een uniform advies voor de drie gezamenlijke gemeenten. Achterin deze brochure staan de contactgegevens van de cliëntenraden van Voorschoten en Wassenaar en van de Participatieraad van Leidschendam-Voorburg.
Bezoekadres Het Juridisch Loket Den Haag Herengracht 7 2511 EG Den Haag Contact T 0900 8020 (€ 0,10 p/m) www.juridischloket.nl Openingstijden Maandag t/m vrijdag van 9.00 tot 17.00 uur Personen uit Leidschendam-Voorburg kunnen ook terecht bij Woej - www.woej.nl - Advies- en Informatiepunten in de Groene Loper (070) 300 4747 en in de Plint (070) 301 1750. Dinsdag 9.00-12.00 uur.
Contact T (071) 562 0003 Openingstijden Dinsdag van 9.00 tot 10.00 uur (op afspraak) Ook kunt u terecht bij het Juridisch Loket in Leiden, zie hieronder.
Woont u in Wassenaar? Dan kunt u met uw vragen of problemen op sociaal-juridisch gebied terecht bij het eerdergenoemde Juridisch Loket Den Haag of bij het Juridisch Loket in Leiden. Bezoekadres Het Juridisch Loket Leiden Bargelaan 8a 2333 CT Leiden Contact T 0900 8020 (€ 0,10 p/m) www.juridischloket.nl
Openingstijden Komt u uit Voorschoten? Maandag t/m vrijdag van 9.00 tot 17.00 uur Dan kunt u gratis juridisch advies en ondersteuning krijgen bij Loket de Wegwijzer van de Sociaal Raadsvrouw. Bezoekadres Loket de Wegwijzer Ambachtspad 24, 2251 CP Voorschoten
GRATIS JURIDISCH ADVIES EN ONDERSTEUNING
C LIËNTENPARTICIPATIE
Pagina 24
Pagina 26
Pagina 27
B IJZONDERE
BIJSTAND
Bijzondere bijstand Er zijn diverse regelingen voor inwoners met een laag inkomen in Leidschendam-Voorburg, Voorschoten en Wassenaar. Het gaat bijvoorbeeld om kosten van mensen met de pensioengerechtigde leeftijd, of van mensen met schoolgaande kinderen. Ook is er een individuele inkomenstoeslag voor mensen die al langer van een laag inkomen moeten rondkomen en die niet in staat zijn om hun inkomenssituatie te verbeteren. Mogelijk heeft u recht op een van deze regelingen. Informeer ernaar bij uw consulent of kijk op www.lv.nl/werkeninkomen. Sociale Fondsen Zowel Leidschendam-Voorburg, Voorschoten als Wassenaar hebben een sociaal fonds. Deze zijn onafhankelijk van de afdeling Werk en Inkomen of de gemeenten. Deze fondsen kunnen ondersteuning bieden aan personen die om bepaalde redenen niet in aanmerking komen voor (bijzondere)bijstandsverlening, maar toch hulp nodig hebben. Uw consulent kan u vertellen wat de mogelijkheden zijn en hoe u een aanvraag kunt indienen. Flitsbalie Via de Flitsbalie kunnen inwoners van Leidschendam- Voorburg, Voorschoten en Wassenaar in 20 minuten een aanvraag bijzondere bijstand indienen, die in die tijd meteen wordt afgehandeld. U gaat dan met een besluit in de hand de deur uit en heeft - als positief op uw aanvraag beslist wordt - een week na datum van de aanvraag het geld al op uw rekening. Als u een uitkering op grond van de Participatiewet voor levensonderhoud ontvangt kunt u ook vanuit huis via internet bijzondere bijstand aanvragen, kijk op www.lv.nl/flitsbalie. Hiervoor heeft u wel uw DigiD-code nodig. Hoe maak ik een afspraak? Als u contact opneemt met de gemeente Leidschendam-Voorburg via 14 070 over bijzondere bijstand, wordt meteen gekeken of dit via de Flitsbalie afgehandeld kan worden. U krijgt daarvoor dan een afspraak. U kunt onder andere bij de Flitsbalie terecht voor: - School-, sport- en culturele kosten - Bijzondere bijstand computer - Collectieve zorgverzekering - Internetkosten - Bijzondere bijstand voor extra kosten bij een chronische ziekte of handicap - Ooievaarspas.
Hoe werkt de Flitsbalie? - U moet ingeschreven staan in de gemeente Leidschendam-Voorburg, Voorschoten of Wassenaar. - U moet aan de voorwaarden voldoen om in aanmerking te komen voor bijzondere bijstand. Bel de gemeente Leidschendam-Voorburg voor een afspraak op nummer 14 070 of kijk op www.lv.nl/flitsbalie. - Neem alle bewijsstukken mee bij de afspraak. Bij een aanvraag via internet kunt u uw bewijsstukken inscannen en uploaden.
C OLLECTIEVE
Pagina 29
Collectieve ziektekostenverzekering
Heeft u nog vragen
Inwoners van Leidschendam-Voorburg, Voorschoten en Wassenaar met een inkomen tot 125% van de bijstandsnorm, kunnen gebruikmaken van een collectieve ziektekostenverzekering. Als u zich bij de door de gemeente aangesloten zorgverzekeraars aanvullend verzekert, dan vult de gemeente uw verzekering aan met een extra dekking: de AV-gemeente. U krijgt niet alleen een korting op de premie, maar ook profiteert u dan van extra vergoedingen. Deze collectieve ziektekostenverzekering kunt u aanvragen via uw consulent van de afdeling Werk en Inkomen.
Als u na het lezen van deze brochure nog vragen heeft, kijk dan op de website van de afdeling Werk en Inkomen: www.lv.nl/werkeninkomen of neem contact op met uw consulent. Bij het gemeentelijke Servicecentrum in Leidschendam, het gemeentekantoor in Wassenaar, het gemeentehuis in Voorschoten en in de wachtruimte op Werkplein Corbulo liggen brochures over diverse onderwerpen, zoals bijstand voor incidentele kosten. Op de volgende pagina’s van dit boekje vindt u nuttige contactgegevens.
Ooievaarspas Als inwoner van de gemeente Leidschendam-Voorburg kunt u een Ooievaarspas aanvragen als u een inkomen heeft tot 130% van de bijstandsnorm. Met de Ooievaarspas kunt u met korting of gratis deelnemen aan activiteiten zoals sportclubs, museumbezoek of bibliotheekpas. De gemeenten Voorschoten en Wassenaar kennen geen Ooievaarspas. Inwoners van Wassenaar en Voorschoten met een inkomen tot 110% van de bijstandsnorm kunnen gebruikmaken van de minimaregeling voor sociaal-culturele activiteiten. In Wassenaar en Voorschoten heet deze regeling de regeling maatschappelijke participatie. Kijk voor meer informatie op www.lv.nl/werkeninkomen of informeer hiernaar bij uw consulent.
C OLLECTIEVE ZIEKTEKOSTENVERZEKERING O OIEVAARSPAS
ZIEKTEKOSTENVERZEKERING O OIEVAARSPAS
Pagina 28
Pagina 30
Pagina 31
Organisatie
Contactgegevens
Gemeenten Afdeling Werk en Inkomen
Organisatie
Contactgegevens
Rijksoverheid Werkplein Corbulo, Prins Bernhardlaan 183, Voorburg Telefoon 14 070 www.lv.nl/werkeninkomen
Belastingdienst
Telefoon 0800 0543 (gratis) www.toeslagen.nl - www.belastingdienst.nl
Dienst Uitvoering Onderwijs
Telefoon (050) 599 7755, www.duo.nl
Gemeente Leidschendam-Voorburg
Kon. Wilhelminalaan 2, Leidschendam www.leidschendam-voorburg.nl/digitaalloket
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bijstand www.weethoehetzit.nl
Gemeente Leidschendam-Voorburg (Postadres)
Postbus 1005, 2260 BA Leidschendam Telefoon 14 070
UWV WERKbedrijf
Telefoon 0900 9294 www.weethoehetzit.nl, www.werk.nl
Gemeente Voorschoten
Leidseweg 25, Voorschoten www.voorschoten.nl
Belangenvertegenwoordigers
Gemeente Voorschoten (Postadres)
Postbus 393, 2250 AJ Voorschoten Telefoon 14 071
Gemeente Wassenaar
Gemeentekantoor, Johan de Wittstraat 45, Wassenaar www.wassenaar.nl
Gemeente Wassenaar (Postadres)
Postbus 499, 2240 AL Wassenaar
Gemeente Den Haag (Voor de Ooievaarspas)
www.denhaag.nl/ooievaarspas
PLANgroep (schuldhulpverlening)
Werkplein Corbulo, Prins Bernhardlaan 183, Voorburg Telefoon (070) 300 8522
Klankbordgroep (gezamenlijk overleg cliëntenraden Voorschoten en Wassenaar, participatieraad Leidschendam-Voorburg en Afdeling Werk en Inkomen)
[email protected]
Cliëntenraad Voorschoten
[email protected] Telefoon (071) 560 0672, 06 451 451 02
Cliëntenraad Wassenaar
[email protected]
Participatieraad Leidschendam-Voorburg
Burg. Feithplein 95 A, Voorburg Telefoon (070) 386 5657, www.prlv.nl
C ONTACTGEGEVENS
C ONTACTGEGEVENS
Contactgegevens
Organisatie
Contactgegevens
Ondersteuning minimahuishoudens
Pagina 33
Organisatie
Contactgegevens
Loket de Wegwijzer
Ambachtspad 24, 2251 CP Voorschoten Telefoon (071) 562 0003
Stichting Cliëntenraad Sociale Zaken Leidschendam Voorburg
Scheepswerf 19 2265 BE Leidschendam Telefoon 06 14 16 40 25
[email protected]
Voedselbank Leidschendam-Voorburg en Mariahoeve-Bezuidenhout. Stichting Buren
Telefoon 06 127 210 65, www.stichtingburen.nl
Voedselbank Leidschendam-Voorburg
Distelweide 27, 2272 VP Voorburg
Voedselbank Voorschoten
Zwaluwweg 4a, 2251 MW Voorschoten Telefoon 06 111 774 00 www.voedselbankvoorschoten.nl
Unie van Vrijwilligers Voorschoten
Leidseweg 180, 2251 LK Voorschoten Telefoon (071) 561 80 57 www.uvvnet.nl/voorschoten
Voedselbank Wassenaar
www.sintjozefwassenaar.nl/voedselbank
Unie van Vrijwilligers Wassenaar
Van Wijnbergenlaan 31, 2242 JR Wassenaar Telefoon (070) 511 0676
Vrijwilligerscentrale Wassenaar (VCW)
Van Heeckerenstraat 2, 2242 GX Wassenaar Telefoon (070) 511 31 33 www.vrijwilligerscentralewassenaar.nl
Meer informatie Kijk voor meer informatie en contactgegevens op
Advies en informatiepunten Het Juridisch Loket Den Haag
Herengracht 7, 2511 EG Den Haag Telefoon 0900 8020 (€ 0,10 p/m) www.juridischloket.nl
Het Juridisch Loket Leiden
Bargelaan 8a, 2333 CT Leiden Telefoon 0900 8020 (€ 0,10 p/m) www.juridischloket.nl
Informatie over vrijwilligers(werk) in Voorschoten
www.vive.voorelkaarvoorschoten.nl
[email protected] Ambachtspad 24 (in de Wegwijzer, WMO-loket) Openingstijden: dinsdag 13.00 - 15.30 uur en woensdag 9.30 - 11.30 uur Telefoon: 06 37 03 37 14
www.jalpleidschendam-voorburg.nl
C ONTACTGEGEVENS
C ONTACTGEGEVENS
Pagina 32
Pagina 34
Pagina 35
Pagina 36
