De ondernemingsraad Een eerste en bondige kennismaking met de ondernemingsraad
Colofon:
Dit is een uitgave van de Stichting FNV-Pers ten behoeve van FNV Bondgenoten. Gewijzigde 12e herdruk: oktober 2010, Utrecht Oplage: 1000 Opmaak: Revon Drukkerij bv, Leerdam Druk: FNV Bondgenoten
Inhoudsopgave Voorwoord
2
Waarom een or?
3
Is het een hobby?
3
Wie stelt een or in?
3
Wordt een or gekozen?
4
Wat doet de or?
5
Hoe doet de or zijn werk?
6
De rol van een vakbondslid?
6
Informatie en deskundigheid
7
Cursussen 7 Verder lezen
8
Adressen 8
(1)
Voorwoord Met grote regelmaat wordt FNV Bondgenoten benaderd met de vraag: “Ondernemingsraadslid zijn. Wat betekent dat?” Onder zo’n vraag gaan vaak andere vragen schuil. Zoals: “Wat doet zo’n ondernemingsraad precies?”, “Hoeveel tijd kost dat?”, “Wat doet de bond voor or-leden?” Kortom er leven nogal wat vragen rond het lidmaatschap van de ondernemingsraad. In deze brochure wordt, met name voor nieuwe or-leden en voor kandidaat or-leden, een poging gedaan om een aantal van die vragen in het kort te beantwoorden.
(2)
Waarom een or? Als je het over een ondernemingsraad (or) hebt dan heb je het in feite over medezeggenschap van werknemers. Over invloed van werknemers op het reilen en zeilen van de onderneming. Dus ook over invloed van werknemers op de bedrijfsleiding en het te voeren bedrijfsbeleid. Namens de werknemers voert de ondernemingsraad het overleg met de bedrijfsleiding. De ondernemingsraad is dus hèt middel voor werknemers om de gezamenlijke belangen binnen de onderneming aan de orde te stellen en te bewerkstelligen dat er een goede afweging plaatsvindt tussen bedrijfsen werknemersbelang. Groepsbelangen De ondernemingsraad is niet zo maar een willekeurige groep werknemers, maar een in de Wet op de ondernemingsraden (WOR) geregelde personeelsvertegenwoordiging, waarvan de directie geen deel uitmaakt. De taak van de ondernemingsraad is om met behulp van deze wet, waarin een reeks van rechten en plichten van zowel ondernemer als ondernemingsraad zijn vastgelegd, de belangen van collega-werknemers zo goed mogelijk te behartigen. Het gaat daarbij niet om de belangen van individuele werknemers, maar om groepsbelangen of bedrijfsaangelegenheden die het gehele personeel raken. De individuele belangenbehartiging is een taak van de vakbond.
Is het een hobby? Natuurlijk kan or-werk uw hobby worden, maar in eerste instantie moet het niet zo bekeken worden. De ondernemingsraad is een medezeggenschapsorgaan van de onderneming. De wet geeft aan ondernemingsraadsleden dan ook een aantal faciliteiten. Zo behoeft or-werk niet in de eigen vrije tijd te gebeuren. De ondernemingsraad vergadert zoveel mogelijk in de normale werktijd en de or-leden hebben recht op doorbetaling van hun loon. Om tegenover de bedrijfsleiding onafhankelijke standpunten te kunnen innemen geeft de wet ook regels voor de rechtsbescherming van or-leden ingeval van ontslag, promotie en
dergelijke. Verder kunnen ondernemingsraden deskundigen inschakelen en ook hebben or-leden recht op het volgen van speciaal voor hen geschikte cursussen (hierover later meer). Beetje hobby Toch gebiedt de eerlijkheid te zeggen dat or-werk ook een klein beetje een hobby moet zijn. Ondanks de mogelijkheid om in werktijd te vergaderen wordt de individuele voorbereiding nogal eens in de eigen vrije tijd verricht. Bovendien zullen de collega’s in het bedrijf vaak een beroep op or-leden doen als het gaat om het oplossen van allerlei problemen. Dat is vaak leuk, maar soms ook lastig en tijdrovend.
Wie stelt een or in? Volgens de WOR is iedere ondernemer met 50 of meer werknemers verplicht er voor te zorgen dat er een ondernemingsraad wordt opgericht. In bedrijven met minder dan 50 werknemers kan de werkgever op vrijwillige basis een or oprichten. Tevens bestaat er voor deze bedrijven de mogelijkheid een personeelsvertegenwoordiging (pvt) op te starten. Een pvt is een soort ondernemingsraad met minder bevoegdheden. Over de pvt is bij FNV Bondgenoten een aparte brochure beschikbaar. Voorlopig reglement Het instellen van een ondernemingsraad gebeurt op basis van een zogenaamd voorlopig reglement dat door de ondernemer moet worden opgesteld. In zo’n reglement staan allerlei bepalingen over de wijze waarop de ondernemingsraad zal gaan werken en hoe de verkiezingen zullen worden georganiseerd. De ondernemer moet dus het initiatief nemen. Gebeurt dat niet dan kunnen de werknemers hem vanzelfsprekend hier op aanspreken en op deze verplichting wijzen. En in verreweg de meeste gevallen geeft de ondernemer gevolg aan een dergelijk verzoek door een commissie in te stellen, meestal bestaande uit bedrijfsleiding en werknemers. Aan deze commissie delegeert hij dan zijn verplichting om een voorlopig reglement op te stellen. Hij blijft hiervoor echter wel verantwoordelijk, zowel voor de inhoud als de uitvoering ervan. (3)
Nu is het opstellen van een reglement geen eenvoudige zaak. Het is daarom goed om te weten dat er diverse voorbeeldreglementen in omloop zijn, onder andere één van FNV Bondgenoten. Is het voorlopig reglement gereed, dan moet de ondernemer de tekst voor commentaar voorleggen aan de vakbonden. De ondernemer is echter niet verplicht de adviezen van de bonden over te nemen, alhoewel wij dat natuurlijk wel verstandig zouden vinden. Tenslotte stelt de ondernemer het voorlopig reglement vast en zendt een exemplaar aan de bedrijfscommissie. Het komt helaas voor dat ondernemers ook wanneer ze op hun nalatigheid zijn gewezen geen stappen zetten om tot instelling van een ondernemingsraad te komen en dat soms zelfs onomwonden weigeren. In een dergelijke situatie kan FNV Bondgenoten zijn leden behulpzaam zijn. De vakbondsbestuurders of het OR-Centrum van de bond geven graag advies over de aanpak.
Wordt een or gekozen? Het antwoord op de vraag of een ondernemingsraad gekozen wordt is even simpel als de vraag zelf. Dat is namelijk ja! Toch is de vraag daarmee onvoldoende beantwoord, immers zoals zo vaak zijn er ook nu weer vele wegen die naar Rome leiden. Als de kogel eenmaal door de kerk is en er ligt dus een vastgesteld voorlopig reglement, dan kunnen de voorbereidingen worden getroffen tot het kiezen van een ondernemingsraad. Ook hiervoor is de ondernemer verantwoordelijk.
van het lijstenstelsel, waarbij vakbonden en andere groeperingen met een lijst uitkomen waarop meerdere kandidaten kunnen staan. Dit stelsel is min of meer vergelijkbaar met de wijze waarop de Tweede Kamer wordt gekozen. Men stemt bij een lijstenstelsel vooral op een programma, een bepaalde visie op werknemersbelangen. Uiteindelijk zullen de doelstellingen van bijvoorbeeld FNV of CNV best bekend zijn, zodat van tevoren duidelijk is waarop je stemt, wat je dus in de toekomst mag verwachten. Dat is bij een personenstelsel niet zo. Daarnaast zijn er aan een lijstensysteem nog wat andere voordelen verbonden, bijvoorbeeld bij opvulling van vacatures. Vakbonden erbij Bij zo’n stelsel van lijstverkiezingen, maar ook bij het personenstelsel worden vakorganisaties in de gelegenheid gesteld om kandidaten te stellen. Omdat daarvoor veelal ook nog ledenvergaderingen moeten plaatsvinden is het goed om te zorgen dat er vroegtijdig contact met de vakbondsbestuurder wordt opgenomen. Overigens beschikt de vakbondsbestuurder van de bond ook over ondersteunend materiaal als folders, stickers en affiches. En wat vooral niet moet worden vergeten is dat het wettelijk verplicht is om de uitslag van de verkiezingen bij (de vakbondsbestuurder van) de bond te melden. Deze bepaling stelt de vakbondsbestuurder in staat er voor zorgen dat de uiteindelijk gekozen leden op gezette tijden van actuele informatie worden voorzien.
De ondernemingsraad bestaat in zijn geheel uit werknemers die door het personeel zelf kandidaat worden gesteld en gekozen. De directie mag geen lid van de ondernemingsraad zijn en mag ook niet meekiezen. De grootte van de ondernemingsraad is afhankelijk van de personeelsomvang van de onderneming, met een minimum van 5 zetels. Kiesstelsels Er zijn twee kiesstelsels, het lijstenstelsel en het personenstelsel. In het reglement moet een keuze worden gemaakt tussen deze twee systemen. FNV Bondgenoten is voorstander (4)
Wat doet de or? De vraag wat de ondernemingsraad doet is misschien wel de meest lastige. Het antwoord zou kunnen luiden “van alles”, maar dat is al te simpel. De wet kent de ondernemingsraad een aantal rechten toe en daaruit wordt enigszins duidelijk wat de taken van de ondernemingsraad zijn. Allereerst moet in een aantal situaties aan de ondernemingsraad om advies worden gevraagd. In artikel 25 van de WOR staan deze situaties omschreven. Het adviesrecht heeft betrekking op de economische en organisatorische bedrijfsvoering. Bij het vragen van advies gaat het vaak om belangrijke investeringen, reorganisaties en overnames. De directie van het bedrijf dient rekening te houden met de adviezen van de ondernemingsraad. Als dat niet gebeurt kan de ondernemingsraad daartegen stappen ondernemen.
Voor bepaalde zaken op het gebied van sociaal beleid gaat de bevoegdheid van de or verder dan het uitbrengen van advies. De ondernemer heeft dan de instemming van de ondernemingsraad nodig. Zonder instemming kan de ondernemer zo’n besluit niet nemen, tenzij hij daarvoor toestemming heeft van de kantonrechter. Het gaat daarbij om zaken als werktijdregelingen, aanstellings- en ontslagregelingen, regelingen betreffende veiligheid, gezondheid en welzijn enzovoort. Omdat artikel 27 in de praktijk veel aanleiding geeft tot meningsverschillen heeft FNV Bondgenoten over dit zogenaamde instemmingsrecht een brochure uitgegeven.
Artikel 23 van de Wet geeft de ondernemingsraad de mogelijkheid om een meer actieve rol te vervullen. Via dit zogenaamde initiatiefrecht kan de ondernemingsraad de directie voorstellen doen op alle mogelijke terreinen. De ondernemer is verplicht tenminste eenmaal over een dergelijk voorstel in een overlegvergadering met de ondernemingsraad van gedachten te wisselen. Vervolgens moet
de ondernemer schriftelijk en met redenen omkleed laten weten of en in hoeverre hij dit voorstel overneemt. De ondernemingsraad heeft ingeval van afwijzing geen beroepsmogelijkheid. De kantonrechter kan bijvoorbeeld dus niet om een oordeel worden gevraagd. Het is om die reden belangrijk dat het voorstel goed onderbouwd en beargumenteerd is en dat de achterban het initiatiefvoorstel steunt.
De ondernemingsraad moet voor zijn werkzaamheden ook over gegevens kunnen beschikken. Daarom is in artikel 31 van de WOR het recht op informatie vastgelegd. De ondernemingsraad heeft in de eerste plaats recht op alle informatie die nodig is voor het or-werk. Daar moet de ondernemingsraad dan wel om vragen. Daarnaast is de ondernemer verplicht de ondernemingsraad over een aantal zaken ongevraagd te informeren, zoals over de rechtsvorm van de onderneming, over het financiële reilen en zeilen van de onderneming en over de samenstelling van het personeelsbestand en het sociaal beleid van de onderneming.
Voorts is in artikel 28 een stimulerende taak voor de ondernemingsraad weggelegd onder meer op het gebied van gelijke behandeling en inschakeling van gehandicapte werknemers. Overigens moet de ondernemingsraad ook waken tegen alle andere vormen van discriminatie, bijvoorbeeld van oudere of jongere werknemers of van buitenlanders.
Nog een andere wet, de Arbeidsomstandighedenwet (arbo-wet) kent aan de ondernemingsraad een aantal rechten toe. Deze liggen voornamelijk op het gebied van (de verbetering van) de arbeidsomstandigheden in het bedrijf. Ook over deze problematiek heeft FNV Bondgenoten een aantal brochures uitgebracht.
(5)
Hoe doet de or zijn werk?
waarover overleg wenselijk wordt geacht.
Ondernemingsraadsvergadering Veel ondernemingsraadswerk vindt plaats binnen de vergaderingen van de ondernemingsraad. De wet op de ondernemingsraden onderscheidt twee soorten vergaderingen. Allereerst de ondernemingsraadsvergadering. In deze vergadering stelt de ondernemingsraad vast aan welke onderwerpen aandacht wordt besteed en wat daarover met de directie van het bedrijf zou moeten worden afgesproken. Soms worden deze onderwerpen door de or-leden zelf of door hun achterban aangedragen, maar in een aantal gevallen zijn het ook zaken die door de directie zijn ingediend. Bijvoorbeeld in de vorm van een adviesaanvraag over een belangrijke investering of een verzoek om instemming met een regeling van werktijden.
Belangrijk is dat alles wat wordt afgesproken ook goed wordt vastgelegd in een verslag. De secretaris van de ondernemingsraad is in principe ook de secretaris van de overlegvergadering.
Bij de ondernemingsraadsvergadering is de directie niet aanwezig. Er vindt dus nog geen overleg of onderhandeling met de directie plaats. Het gaat er om dat de ondernemingsraad zelf zijn standpunt bepaalt en zich voorbereidt op overleg of onderhandelingen met de directie over dat standpunt. Overlegvergadering Een tweede vergadering die de wet onderscheidt is de overlegvergadering. In deze vergadering, het woord zegt het al, wordt het overleg gevoerd tussen directie en ondernemingsraad. Het spreekt dus voor zich dat de directie hierbij aanwezig is. In het algemeen wordt deze vergadering beurtelings voorgezeten door de voorzitter van de ondernemingsraad en door de directie. Twee maal per jaar moet de algemene gang van zaken in de onderneming worden besproken. Daar naast wordt in de overlegvergaderingen van gedachten gewisseld over allerlei onderwerpen waarover de ondernemingsraad een standpunt van de directie wil vernemen of omgekeerd. Een goed functionerende ondernemingsraad zorgt dat deze besprekingen die al snel het karakter van onderhandelingen hebben - in de ondernemingsraadsvergadering goed zijn voorbereid; alleen op die manier is er kans op succes. In feite kan de ondernemingsraad in de overlegvergadering alles aan de orde stellen
Een overlegvergadering hoeft niet per definitie het karakter te hebben van onderhandelingen in een grimmige sfeer, maar er is vaak wel sprake van belangentegenstellingen tussen de directie en de ondernemingsraad. Dat betekent dat er soms ook harde noten gekraakt moeten worden Ook daarom is een goede voorbereiding belangrijk. Zie daarvoor ook de volgende hoofdstukken.
De rol van een vakbondslid? Dat betekent doorgaans goed rekening houden met de belangen van de medewerkers en ook goed naar hen luisteren. En verbinding houden met de vakbondsbestuurder over belangrijke kwesties die in jouw bedrijf aan de orde zijn. Dat is zijn algemeenheid de verwachting van medewerkers in het bedrijf naar een FNV-er in de or. Daarom stemmen mensen op jou. Door verschillen in vakbondspositie en positie van de or binnen het bedrijf kan de praktijk binnen de or erg verschillend uitpakken. Verstandig is om daar op hoofdlijnen duidelijkheid over te krijgen: met andere FNVers in het bedrijf, met de vakbondsbestuurder. En natuurlijk ook met de rest van de or waarbinnen je wilt functioneren. Het FNV-lidmaatschap moet jou helpen om een beter or-lid te zijn! De WOR biedt ondernemingsraadsleden de mogelijkheid voor zogenaamd onderling beraad. Dat kun je zo nodig ook gebruiken om die afstemming te verrichten. Zulke faciliteiten kun je ook gebruiken om met collega’s in gesprek te gaan hoe zij denken over een actuele kwestie in het bedrijf. Documentatie van de bond kun je gebruiken om een goede bodem onder zo’n gesprek te leggen. Als er een actieve kadergroep in jouw bedrijf aanwezig is, zul je activiteiten en belangrijke beslissingen (6)
natuurlijk daarmee willen afstemmen. Zo kan de or tot beter gedragen besluiten komen, en de bond er ook sterker van worden! Omdat er lang niet in alle gevallen voldoende informatie voorhanden is kan daarbij een beroep worden gedaan op de vakbondsbestuurder van de bond, of op het OR-Centrum van FNV Bondgenoten. Of kijk op de website www.fnvbondgenoten.nl/mz of volg de OR Nieuwsbrief.
Informatie en deskundigheid Op veel plaatsen in de wet wordt bepaald dat de directie de ondernemingsraad van informatie moet voorzien. Toch is in de praktijk meestal niet alle informatie beschikbaar. Natuurlijk moet de ondernemingsraad daar dan om vragen. Maar ook al heeft de ondernemingsraad voldoende informatie dan nog is het vaak de vraag wat er mee kan en moet gebeuren. Het gaat meestal ook om erg ingewikkelde onderwerpen. Hoewel ondernemingsraadsleden zichzelf soms onderschatten is er toch vaak behoefte aan het oordeel van een deskundige. Om in die behoefte te voorzien heeft FNV Bondgenoten een groot aantal informatieve brochures geschreven over de meest uiteenlopende onderwerpen. Daarnaast is er de mogelijkheid om aan de bestuurder van de bond informatie te vragen. Bovendien beschikt FNV Bondgenoten, speciaal voor de ondersteuning van ondernemingsraden, over een OR-Centrum. Dit centrum is gevestigd op het hoofdkantoor te Utrecht (telefoonnummer achterin deze brochure). Bij dit centrum kunt u met al uw vragen betreffende hel ondernemingsraadswerk terecht. In de meeste gevallen zal men u daar direct een antwoord op uw vraag kunnen geven.
Cursussen Ondernemingsraadsleden hebben het recht om zich te (laten) scholen in het ondernemingsraadswerk en cursussen te volgen. Deze cursussen worden georganiseerd door diverse vormingscentra en volkshogescholen. Het is belangrijk om te weten dat ook de FNV een ruim aanbod heeft. FNV Bondgenoten biedt in diverse regio’s scholing aan. Meer informatie hierover is verkrijgbaar bij de vakbondsbestuurder. De cursussen voor complete ondernemingsraden worden verzorgd door FNV Formaat. Deze cursussen zijn toegankelijk voor zowel leden als niet-leden. Dit zijn veelal meerdaagse cursussen op een locatie buiten het bedrijf. Bij zo’n cursus voor een gehele ondernemingsraad word het programma in overleg met de deelnemers vastgesteld. Mogelijke onderdelen zijn de Wet op de ondernemingsraden, het contact met de achterban en het maken van een werkplan. Maar er kunnen ook vaardigheden worden geoefend, zoals vergaderen, over!eggen en onderhandelen. FNV Formaat organiseert eveneens studiedagen voor or-leden over diverse thema’s zoals sociaal beleid, financieel-economisch beleid of de arbo-wet. Voor deze cursussen en studiedagen wordt wel een rekening verstuurd. Maar in de Wet op de ondernemingsraden is geregeld dat de ondernemingsraad voor deze kosten een beroep kan doen op de werkgever. Nadere informatie over cursussen en studiedagen is verkrijgbaar bij FNV Formaat of via het OR-Centrum. Een adressenlijst is achterin deze brochure opgenomen.
Het OR-Centrum beschikt bovendien over een netwerk van externe deskundigen die desgewenst door ondernemingsraden kunnen worden geraadpleegd bij meer ingewikkelde problemen. Aan de werkzaamheden van een dergelijke deskundige zijn uiteraard kosten verbonden. Maar ook daarin voorziet de Wet op de ondernemingsraden.
(7)
Verder lezen Uitgaven van FNV Bondgenoten FNV Bondgenoten beschikt over veel brochures en informatiemateriaal. Op diverse thema’s zijn checklists, achtergrondinformatie en ander praktisch materiaal verkrijgbaar. Voor meer informatie kijk op www.fnvbondgenoten.nl/mz “De OR in 153 vragen en antwoorden” Praktisch, betaalbaar boekje van uitgeverij Thema. Te bestellen via www.thema.nl of Uitgaven SDU Te bestellen bij SDU, tel. 370-3789880. Deze uitgaven zijn niet gratis. • Inzicht in de ondernemingsraad Een toelichting bij de wet op de ondernemingsraden. In de toelichting, die gebaseerd is op inmiddels gevormde jurisprudentie, wordt artikelsgewijs commentaar geleverd hoe de overheid de wet interpreteert. • Inzicht in financiële informatie Een toelichting op het financiële informatierecht van ondernemingsraden. Omgaan met financiële gegevens is voor velen een moeilijke bezigheid. Deze uitgave houdt zich bezig met de vraag hoe de ondernemingsraad op zo eenvoudig mogelijke wijze uit de brij van financiële gegevens een reëel inzicht kan krijgen in het financieeleconomisch beleid van de onderneming. • Handboek Arbo-wet Rechten en verplichtingen doorgelicht voor werkgever en werknemer.
Adressen
De Bedrijfscommissie Markt II is voor ondernemingen in de zorg en welzijn en de sociaal-culturele sector, is op 1 juli jl. van start gegaan. Bereikbaar onder hetzelfde adres Naast de twee bedrijfscommissies voor de marktsector is er ook een bedrijfscommissie voor de overheid; deze valt onder de verantwoordelijkheid van de minister van BZK.
Waar kunt u FNV Bondgenoten vinden? FNV Bondgenoten Postbus 9208, 3506 GE Utrecht Tel.: 0900 – 9690 (lokaal tarief) www.fnvbondgenoten.nl OR-Centrum voor alle vragen uit de or-praktijk Maandag t/m vrijdag bereikbaar tussen 09:00 uur en 13:00 uur op het nummer 030-2738739. E-mail:
[email protected] www.fnvbondgenoten.nl/mz Aanmelden OR Nieuwsbrief kun je door een mail te sturen aan
[email protected] Arbo-telefoon voor alle vragen over arbeidsomstandigheden en milieu Maandag t/m donderdag bereikbaar van 09.00 tot 13.00 uur op het nummer 030-2738738. www.arbobondgenoten.nl FNV Formaat voor cursussen en studiedagen voor or-leden Toegankelijk voor leden en niet-leden Houttuinlaan 6, Woerden, Postbus 565, 3440 AN Woerden Telefoon: 0348-497397 Fax: 0348-497100 www.fnvformaat.nl
Secretariaten bedrijfscommissies Bedrijven in de (profit)sectoren van FNV Bondgenoten vallen allen onder de nieuwe Bedrijfscommissie Markt I, gevestigd bij de SER. Bedrijfscommissie Markt I Postbus 90405, 2509 LK Den Haag Telefoon: 070-3499 561 (8)
Postadressen FNV Bondgenoten Amsterdam Postbus 9239 1006 AE Amsterdam Rotterdam Postbus 8696 3009 AR Rotterdam Deventer Postbus 313 7400 AH Deventer Groningen Postbus 11046 9700 CA Groningen Utrecht Postbus 9208 3506 GE Utrecht Weert Postbus 10250 6000 GG Weert Hoofdkantoor Postbus 9208 3506 GE Utrecht Klantenservice: tel. 0900 – 9690 (lokaal tarief)
(9)
( 10 )
( 11 )
( 12 )
