De nieuwe bibliotheek: Pupillen ‘14-’18 Aalst, september 2014
Inhoud I II
Inleiding................................................................................................... 3 Situering . ............................................................................................... 4 A Historische context.................................................................................. 4 B Beleidscontext .......................................................................................... 4 C Ruimtelijke context. ................................................................................. 6
III Conceptnota........................................................................................... 8 A Nulmeting.................................................................................................. 8 B SWOT-analyse........................................................................................... 8 C Nieuwe bibliotheekfuncties...................................................................10 D De nieuwe bibliotheek in Aalst.............................................................. 11
IV Aandachtspunten voor de nieuwe bibliotheek ................. 12 V DNA van de bib: het programma . .................................................18 VI Indeling . .................................................................................................19 A Publieksruimte........................................................................................ 21 B Niet-publieksruimte................................................................................27
VII Automatisering .................................................................................28 VIII Erfgoed ..................................................................................................30 IX Participatie en inspiratie............................................................... 31 X Bijlagen................................................................................................. 35
2
I. Inleiding De stad Aalst heeft in de meerjarenplanning 2014-2019 als prioritaire doelstelling een nieuwe hoofdbibliotheek voorzien. Deze nieuwe hoofdbibliotheek moet een efficiënte, performante, toekomstgerichte en bereikbare infrastructuur worden waar ook ruimte is voor ontmoeting en ontspanning op maat van de burger. De infrastructuur van de hoofdbibliotheek op de huidige locatie toont heel wat belangrijke knelpunten en gebreken die het onmogelijk maken om te evolueren naar de openbare bibliotheek van morgen. Met de huidige publieksruimte in de kelders van cc De Werf kan de stad niet voldoen aan de vernieuwde behoeften en tendensen in het bibliotheekwezen. De bibliotheek van de 21ste eeuw is al lang geen boekenpakhuis meer. De nieuwe bibliotheek moet evolueren van een traditioneel uitleencentrum naar een plek waar er ook ruimte is voor verblijven, ontmoeten, ontspannen en bijleren; zowel fysiek als digitaal. De bibliotheek van Aalst, de tweede grootste stad van de provincie, wil uitgroeien tot een open en toegankelijk huis van kennis, informatie, cultuur en ontspanning. Na de denk- en ontwerpfase in 2014-2015 plant de stad in 2016 te starten met de 1ste fase van de nieuwbouw, in 2017 over te gaan naar een 2de fase en in 2018 de afwerking van de nieuwe bibliotheek. De nieuwe hoofdbibliotheek wordt gebouwd op de Pupillensite, meer specifiek op het deel waar de Gerechtelijke Politie tot over een aantal jaren gevestigd was op de hoek van de Esplanadestraat en de Graanmarkt, in het hart van de stad (Actieplan S201P3). Het project wordt gerealiseerd in samenwerking met het Autonoom Gemeentebedrijf Stadsontwikkeling Aalst (AGSA). Deze conceptnota kwam tot stand na raadpleging van verschillende stakeholders: de beheerraad van de bibliotheek, het personeel, het onderwijs, de gemeenteraadscommissie, de stedelijke adviesraden en via een open forum ook de ruimere bevolking en gebruikers van de bib. In hoofdstukken negen en tien wordt het participatietraject toegelicht en aangegeven welke ideeën de sessies opleverden. Het traject en de totstandkoming van de nota werd gecoördineerd door een stuurgroep met volgende leden: Karim Van Overmeire (schepen van Onderwijs, Bibliotheek, Europese en Internationale Samenwerking, Erfgoed, Vreemdelingenzaken, Inburgering en Vlaams karakter), Gwen Vreven (algemeen directeur AG Stadsontwikkeling Aalst), Bart Broeckhove (projectleider AG Stadsontwikkeling Aalst), Erika De Backer (bibliotheekdeskundige – personeel), Saartje Buys (bibliotheekdeskundige – collectievorming), Lieselot Uyttersprot (bibliotheekdeskundige – regionale dienstverlening), Heleen Schamp (bibliotheekdeskundige – collectiebeheer) en Arnoud Van Der Straeten (projectleider nieuwe bibliotheek Aalst).
3
II. Situering A. Historische context Door de eeuwen heen is de geschiedenis van de stad Aalst, het Land van Aalst en het Pupillencomplex sterk met elkaar verweven. De site kreeg verschillende bestemmingen: klooster, civiele en militaire gevangenis, Pupillenschool, opvang oorlogsslachtoffers, inkwartiering krijgsgevangenen, opleidingscentrum voor jonge geestelijken en als laatste een stek voor de Gerechtelijke Politie. Vooral de opleiding van de pupillen of troepenkinderen in de 19de eeuw spreekt tot de verbeelding en heeft de site haar naam en betekenis gegeven. De rijkdom van het verleden biedt zowel infrastructureel als inhoudelijk interessante kapstokken voor de nieuwe bestemming. De site is bovendien steeds sterk straat- en pleinbepalend geweest in de stad en zal als dusdanig een nieuwe bepalende dialoog aangaan met haar omgeving.
B. Beleidscontext 1. Stad Aalst In 2013 formuleerde het stadsbestuur van Aalst een nieuwe missie en visie voor de stad. Het project voor de nieuwe bibliotheek past daar perfect in. De stad zet immers in op doordachte stads- en dorpsvernieuwing, het opwaarderen van aandachtsgebieden, het inzetten op kwalitatieve woonbeleving met aandacht voor ruimte om te ontspannen en te genieten. De stad Aalst staat voor authenticiteit, creativiteit en mensgerichtheid. Zij wil, samen met haar partners, een ruim aanbod aan publieke diensten, winkels en sociaalculturele activiteiten aanbieden en de sociaal-culturele dynamiek ondersteunen. Aalst is een stad die nog op mensenmaat geschoeid is en dit ook moet blijven. Aalst wil een aantrekkelijke, charmante en sociaal-voelende woonstad zijn, waar mensen graag wonen, werken, leven en zich ontspannen. Ze wil een stad zijn waar meer jonge gezinnen (komen) wonen en zich thuis voelen. Waar zorg en voorzieningen, zoals opvang en onderwijs, op maat zijn van gezinnen en steeds bereikbaar en toegankelijk zijn. Een stad met een vlotte mobiliteit, waar men veilig kan spelen en ontspannen. Alle inwoners worden uitgenodigd om mee hun schouders te zetten onder het stadsproject en voluit te participeren aan de bedrijvigheid in de stad, aan het rijke en diverse verenigingsleven en aan sport en cultuur. In haar dienstverlening wil de stad een modeldienstverlener zijn voor haar bevolking: efficiënt, bereikbaar en performant (Toelichting MJP 2014-2019).
4
2. Bibliotheek Aalst (MJP 2014-2019) Een toekomstgerichte bibliotheek ontwikkelt zich als informatiecentrum, als cultuurcentrum (complementair aan het cultureel centrum en andere culturele actoren), als ontmoetingscentrum en als leercentrum. De nieuwe bibliotheek moet evolueren van een traditioneel uitleencentrum naar een plek waar er ook ruimte is voor verblijven, ontmoeten, ontspannen en bijleren; zowel fysiek als digitaal. De gebruikers en hun ervaringen komen centraal te staan in dit concept. Naast de traditionele collectieruimte is er ook nood aan: • aangename verblijfs- en ontmoetingsruimte; • plaats voor doelgroepgerichte activiteiten; • werk- en stilteplekken met voldoende zit- en werkplaatsen; • zelfuitleenbalies. De cluster Vrije Tijd blijft het ideale werkdomein en clusteroverschrijdend werk is evident. De visie op een toekomstgerichte bibliotheek ligt helemaal in de lijn van de opdrachten die het decreet lokaal cultuurbeleid van 6 juli 2012 aan de openbare bibliotheken oplegt. Een openbare bibliotheek wordt er gedefinieerd als een basisvoorziening waar elke burger terecht kan met vragen over kennis, cultuur, informatie en ontspanning. De bibliotheek is actief inzake cultuurspreiding en cultuurparticipatie; ze werkt in een geest van objectiviteit en vrij van levensbeschouwelijke, politieke en commerciële invloeden. Een bibliotheek krijgt bovendien volgende opdrachten: • cultuureducatie en leesplezier stimuleren; • inzetten op de bevordering van e-inclusie bij moeilijk bereikbare doelgroepen en op de verhoging van informatiegeletterdheid en mediawijsheid; • inzetten op een aangepaste dienstverlening voor personen met beperkte mobiliteit en voor moeilijk bereikbare doelgroepen; • inzetten op samenwerking met onderwijsinstellingen.
5
C. Ruimtelijke context De inplanting van een sociaal-cultureel programma, zoals de bibliotheek, binnen een aantal lopende of op te starten stadsvernieuwingsprojecten kan de centrumfunctie van dit stadsdeel aanzienlijk vergroten: de herinrichting van de Pierre Corneliskaai, het zoeken naar een volwaardig publiek programma op de site pendelparking, het opwaarderen van de voormalige Postsite. Deze aangrenzende sites zijn door hun centraliteit, hun ligging nabij de Dender of het stadscentrum en hun symboliek uitermate geschikt om de nieuwe stadsbibliotheek een plek te kunnen geven.
Figuur 1: Pupillensite De programmatorische invulling dient afgestemd op de bijzondere ligging: goed bereikbaar met het openbaar vervoer en op wandelafstand van de Grote Markt en de verkeersvrije handelsstraten (Beleidsmemorandum Stad Aalst 2012).
6
De stad bereidt momenteel het project “Naar een kloppend stadshart voor Aalst” voor. Er worden vijf ambities opgesteld die uiteindelijk moeten leiden tot een sfeervol en dynamisch stadshart. De ambities versterken de sterke punten, verbeteren de zwakke punten en spelen in op de kansen die er zijn voor het stadshart. De vijf ambities zijn: 1. bijzondere plekken realiseren om de aantrekkingskracht van het stadshart te verhogen; 2. bijzondere plekken verbinden om de belevingswaarde te verhogen; 3. binnenstadscultuur ontwikkelen om de dynamiek en de levendigheid van het stadshart te verhogen; 4. inzetten op stedelijke woonmilieus om de aantrekkingskracht voor de ‘stedeling’ te verhogen; 5. het project een ‘Sfeervol Stadhart’ presenteren om de bekendheid bij een ruim publiek te verhogen. Samen met betrokken stadsdiensten, inwoners en andere gebruikers van de binnenstad zal worden nagedacht over hoe dit doel bereikt kan worden. De bibliotheek op de Pupillensite kan in het kader van dit project de rol van ankerpunt op zich nemen.
7
III. Conceptnota A. Nulmeting De Aalsterse hoofdbibliotheek is sinds 1988 gevestigd in de kelders van het cc De Werf. De collectie van de hoofdbibliotheek telt momenteel 56.085 volwassenenboeken, 30.628 jeugdboeken en 68.656 audiovisuele materialen. De bibliotheek ontvangt in 2014 gemiddeld 15.787 bezoekers per maand. De bibliotheekwerking telt 18.319 actieve leners. Jaarlijks groeit de collectie aan met circa 12.730 items en worden 11.214 items afgevoerd. Er worden jaarlijks gemiddeld 547.575 uitleningen en 9.115 uren internetraadplegingen gerealiseerd. Er werken 49 medewerkers in de bibliotheek, filialen en uitleenpunten, goed voor 38 VTE. De backoffice is momenteel grotendeels georganiseerd in De Zwarte Zusterstraat 17b. De Aalsterse bibliotheek omvat naast de hoofdbibliotheek nog 4 filialen en 2 uitleenpunten verspreid over de deelgemeenten. De scholen in de deelgemeenten zonder filiaal of uitleenpunt worden bereikt via het boekenboxproject. De optimalisering van de filialen wordt in een latere fase opgenomen en maakt geen deel uit van deze projectdefinitie.
B. SWOT-analyse De bestaande bibliotheekwerking in de Molenstraat 51 werd getoetst aan een SWOTanalyse. De personeelsgebonden items worden verder opgenomen in een verbeteringstraject waarvoor beroep wordt gedaan op de externe expertise van Locus en Bibnet. Daarbij worden teamindeling en uurroosters prioritair aangepakt.
Sterktes • de bibliotheek is veruit de drukst bezochte dienst van Stad Aalst (gemiddeld 93 bezoekers per uur); • laagdrempelige toegang; • uitgebreide collectie, gericht op verschillende doelgroepen; • centrale ligging, midden in de stadskern en in een scholenomgeving, vlakbij het station; • de hoofdbibliotheek wordt omringd door een aantal sterke filialen, die eventuele zwaktes van de hoofdbibliotheek kunnen opvangen.
Zwaktes • publieksdiensten en administratie zijn gehuisvest op verschillende locaties; • het gebouw voldoet niet aan de basisbehoeften wat veiligheid en comfort betreft; • de bibliotheek mankeert uitstraling en sfeer; • personeel wordt decentraal en inefficiënt ingezet door 1/ verschillende locaties, 2/ inrichting van het gebouw en 3/ eilandwerking van de verschillende afdelingen; • hoofdbibliotheek is quasi niet zichtbaar in het straatbeeld; • de huidige infrastructuur beantwoordt niet aan de normen en functies van een hedendaagse bibliotheek;
8
• • • • •
weinig tot geen parkeerfaciliteiten; weinig adequate arbeidsregimes; openingsuren niet klantvriendelijk genoeg; percentage Aalsterse leners vertoont een dalende trend; plaatsgebrek voor de collectiematerialen met als gevolg onaantrekkelijke presentatie en materiaalschade.
Kansen • financieel meerjarenplan voorziet in een budget voor het realiseren van een nieuwe hoofdbibliotheek; • nieuwe hoofdbibliotheek als vlaggenschip; • centrale ligging van de vooropgestelde nieuwe locatie: dichtbij scholen, nabij station en in het stadscentrum; • er zal altijd informatie zijn en er zal altijd gelezen worden, mensen zullen op zoek blijven gaan naar kennis en ontspanning; • de bibliotheek blijft belangrijk in het garanderen van een laagdrempelige toegang tot de huidige en toekomstige dragers en media; • logische en geïntegreerde plaatsing van de collectie; • naast de klassieke uitleenfunctie kan de bibliotheek meer en nieuwe functies vervullen (verblijf-educatie-ontspanning); • nieuwe functies van de bibliotheek zorgen voor een lokale en maatschappelijke inbedding; • instappen in systeem van zelfuitlening (rfid); • nieuw concept en locatie zorgen ervoor dat bibliotheekmedewerkers efficiënter gaan kunnen werken; • met minder medewerkers een betere dienstverlening aanbieden; • kans op betere dienstverlening voor meer bezoekers; • progressiemogelijkheden m.b.t. publiekswerking.
Bedreigingen • niet elk personeelslid is klaar om de stap te zetten van klassieke bibliotheekmedewerker naar wandelende informatiemedewerker (WIM); • onevenwichtige leeftijdspiramide van het personeelsbestand; • geen zicht op de evolutie van multimedia en het leesgedrag van mensen; • de bestaansreden van het boek, en ruimer de bibliotheek, wordt van buitenaf in vraag gesteld; • digitale media en de overvloedige beschikbaarheid ervan zouden een bibliotheek overbodig kunnen maken; • één aanbod voor iedereen verliest zijn betekenis; • individualisering van de maatschappij leidt tot hogere en meer eisen van de bibliotheekbezoekers, op maat gericht werken en ver doorgedreven flexibiliteit; • gewijzigd economisch klimaat en schaarste van middelen. Uit de SWOT-analyse blijkt dat de decentrale aanpak repercussies kent, niet alleen voor de gebruiker van de bibliotheek, maar ook voor de interne werking. De huidige Aalsterse bibliotheekwerking kent naast de gekende precaire huisvestingproblemen een aantal andere belangrijke tekortkomingen: teveel verschillende balies, een aanpak met focus op de drager eerder dan op de boodschap en een weinig flexibele inzet van medewerkers.
9
De bouw van een nieuwe hoofdbibliotheek is het uitgelezen moment om de decentrale gehanteerde werkwijze om te zetten naar een hedendaagse, integrale en geïmplementeerde manier van werken. Een ommekeer in de werking die een verregaande impact zal kennen op de indeling van de hoofdbibliotheek. De hoofdbibliotheek is momenteel opgedeeld in vijf afdelingen: jeugd, volwassenen, beeld en geluid, leeszaal en onthaal. Elk van de afdelingen beschikt over een balie, die wordt bemand door afdelingsspecifieke medewerkers. De vijf balies en de specifieke inzet van medewerkers creëren een eilandgevoel; vijf bibliotheken in één als het ware. Ook het huidige dienstverleningsconcept van de bibliotheek is aan verandering toe. Momenteel is het hoofdzakelijk gericht op de interne werking. We willen de focus op de interne werking behouden (met de ambitie om de efficiëntie ervan te verhogen), maar daarnaast ook werk maken van de klantgerichtheid en klantvriendelijkheid van onze bibliotheek als dienstverlener. Concreet betekent dit dat we de bibliotheek niet langer organiseren vanuit intern perspectief, maar vanuit klantgericht perspectief.
C. Nieuwe bibliotheekfuncties Het bibliotheekwerk is de laatste jaren sterk geëvolueerd. Enerzijds dienen er zich nieuwe functies aan: naast de traditionele functies lenen en raadplegen zijn de nieuwe functies verblijven, leren, beleven, creëren, mediawijs maken en ontmoeten sterk in opmars. Deze functies worden zowel door individuen als door doelgroepen geclaimd. Anderzijds is er de opkomst van allerlei digitale diensten. Deze evoluties vergen van de bibliotheek nieuwe infrastructuur, ruimte en werkprocessen. Onderstaand beeld wil de relatie aangeven tussen de kernopdracht van de bibliotheek en de toegevoegde functies die men meer en meer t.a.v. het publiek wil realiseren. Deze extra functies hebben vooral te maken met interactie tussen dat kernproduct en het potentiële publiek. Ze moeten zorgen voor een verschuiving van de aandacht voor informatie en cultuur als ‘product’ naar informatie en cultuur als ‘proces’. Leren, creëren, ontmoeten en beleven zijn echter geen afzonderlijke functies, ze vloeien in elkaar over en staan steeds in functie van de kernopdracht van de bibliotheek: het waarborgen van de vrije toegang tot kennis en cultuur.
ontdekken, beleven en ontspannen verblijven en ontmoeten
ontplooien toegang tot kennis en cultuur
leren en informeren
creëren
mediawijs maken
10
Figuur 2: bibliotheekfuncties
D. De nieuwe bibliotheek in Aalst De bibliotheek van Aalst moet dus meer evolueren van een uitleencentrum naar een plek waar kennis, informatie, ontspanning en cultuur vergaard, beleefd en gedeeld wordt (kennis- en belevingscentrum). Dit betekent dat de bezoeker niet enkel in de bibliotheek terecht kan voor de primaire functie, namelijk voor het ontlenen van collectiestukken (uitleencentrum). De bibliotheek verandert van een plek waar je informatie zoekt in een plek waar je informatie consumeert en verwerkt. Een gevolg van deze nieuwe benadering is dat de maatschappelijke rol van de bibliotheek verandert en dat de klassieke uitleentaken worden aangevuld met andere opdrachten, die inspelen op de hedendaagse en toekomstige tendensen en verwachtingen: 1. Verblijven en ontmoeten: de bibliotheek wordt een kwaliteitsvolle en toegankelijke plek zonder commerciële verplichting, waar mensen en ideeën samenkomen, waar kennis en beleving wordt gecreëerd en uitgewisseld. De bibliotheek van morgen is als een derde plek; de huis- en studeerkamer van de stad. 2. Leren en informeren: In nauw contact met de gebruiker benut de bibliotheek al haar expertise en creativiteit om een aanzet te geven tot verder exploreren. De bibliotheek moet zijn bezoekers uitdagen en stimuleren om breder te gaan denken en het blikveld te verruimen. 3. Ontdekken, beleven en ontspannen: De bibliotheek kan de creativiteit stimuleren en de verbeelding aanwakkeren. De bibliotheekcollectie verrast de bezoeker, die er zal worden geconfronteerd met onbekende inzichten, auteurs, thema’s. Net zoals je op koopjesjacht gaat en vooraf niet weet waarmee je naar huis zal komen, zal de bibliotheekbezoeker in contact komen met interessante collectieonderdelen. 4. Mediawijs maken: Bibliotheekbezoekers zullen zowel fysiek als online de bibliotheek vanuit een digitaal perspectief kunnen beleven en ervaren. E-inclusie staat voorop. De bibliotheek zal begeleiden op weg naar informatie- en mediageletterdheid met als doel de digitale kloof te overbruggen. 5. Creëren: Enerzijds is de bib een portaal tot creatieve cultuurproducten / collectie-onderdelen. Anderzijds kan de creatieve functie ook actief worden uitgespeeld alsook economisch. Creatieve ondernemers kunnen elkaar bijvoorbeeld in de bibliotheek ontmoeten en bruggen bouwen. De bibliotheek met andere woorden als creatieve, economisch stimulerende omgeving. 6. Ontplooien: Aalst is een onderwijsstad. De toenemende vraag naar stilteplekken waar kan worden gestudeerd en gewerkt, zal worden ingevuld. Een doorgedreven samenwerking met Aalsterse onderwijsinstellingen moet worden uitgewerkt. De bib wenst ook verder in te zetten op leesbevordering, leesmotivatie en verspreiding van de Nederlandse taal.
11
IV. Aandachtspunten voor de nieuwe bibliotheek Het concept van de nieuwe bibliotheek is gebaseerd op volgende aandachtspunten: 1. Bibliotheek als kenniscentrum 2. Flexibiliteit 3. Laagdrempeligheid 4. Beleving 5. Bibliotheek prikkelt alle zintuigen 6. Excellente dienstverlening 7. Bibliotheek meervoudig inzetbaar 8. Integratie van erfgoedelementen 9. Duurzaamheid 10. Geluid - stilte - akoestiek 11. Architectuur - licht - ruimte
12
1. Bibliotheek als kenniscentrum
Figuur 3: Muntpunt, Brussel De bibliotheek biedt toegang tot alle bronnen van informatie, een uitgebreide fysieke collectie en relevante digitale applicaties. De bibliotheek draagt zijn educatieve rol uit met focus op leesbevordering, onderwijs en multimedia. Er wordt ingegaan op de tendens van de bibliotheek als studieplek met respect voor de andere gebruikersgroepen. Afsluitbare ruimtes waar men in stilte kan studeren en/of in groep kan werken, worden aangeboden. Minstens twee lokalen worden ingericht als workshopruimte waar men in groep kan werken of studeren. De collectie wordt zo actief mogelijk ingezet met een optimale magazijnwerking. De bibliotheek wenst in te spelen op de lokale identiteit en richt zich op de Aalstenaar. De Aalsterse bibliotheek wil geen specifieke themabibliotheek zijn die bibliotheektoerisme nastreeft.
2. Flexibiliteit Het concept van de nieuwe bibliotheek moet opgewassen zijn tegen de constant evoluerende maatschappelijke, digitale en andere relevante tendensen waarmee de bibliotheek geconfronteerd wordt. Flexibiliteit is misschien het belangrijkste aandachtspunt waaraan dient te worden voldaan. Zowel qua indeling, beleving, collectie, opstelling, inrichting en personeel moet flexibiliteit voorop staan, zodanig dat de bibliotheek op kan tegen nieuwe evoluties en tendensen. Op lange termijn dient het gebouw te functioneren als een intelligente ruïne, die kan worden overgedragen aan volgende generaties. Een intelligente ruïne is een gebouw dat kan meegroeien en waarin zich doorheen de tijd verschillende functies in kunnen vestigen, aldus bOb van Reeth (1ste Vlaams Bouwmeester). Een duurzame kijk op het bestaan van het gebouw wordt nagestreefd.
13
3. Laagdrempeligheid De bibliotheek is er voor iedereen. Het is een niet-commerciële omgeving, voldoende zichtbaar in het straatbeeld met een gevoel van ruimte en tegelijk geborgenheid. Digitale toepassingen moeten vrij kunnen worden geraadpleegd. Wifi is er als water. De fysieke bibliotheek dient ook een digitale vertaling te kennen. Personeel dient vlot aanspreekbaar te zijn. De aandacht voor maatschappelijke doelgroepen mag niet louter een decretale verplichting zijn, maar is een essentieel onderdeel van het Bib-DNA en de werking ervan. Toegankelijkheid betekent uiteraard ook fysieke toegankelijkheid voor minder mobiele bezoekers. De openingstijden worden afgestemd op de noden van de gebruiker en er moet worden gedacht aan een ruimer openingsbeleid. Figuur 4: Rozet, Arnhem
4. Beleving De bibliotheek is een plek met focus op de collectie waar men tot rust kan komen. Er moet meer te doen zijn dan enkel de boekenbeleving. Het gebouw moet sfeer uitstralen en tegelijk respect afdwingen. Voldoende zit- en studieplekken, aangepast aan verschillende noden, zijn een must. Ruimtes moeten een verschillend karakter uitstralen met aparte functionaliteiten en aangepast meubilair. In de nieuwe bibliotheek is er plaats voor ontmoeting op verschillende manieren, maar steeds met de focus op de eigen aard en werking.
Figuur 5: Staatsbibliothek zu Berlin
14
5. Bibliotheek prikkelt alle zintuigen De wijze waarop de collectie wordt opgesteld en de daarbij horende frontaalplaatsing moeten de bezoeker prikkelen en aanzetten tot beleving. De mogelijkheid tot muziekbeleving moet worden voorzien met luisterpalen. Kunstintegratie, digitale etalages, functionele en esthetische architectuur maken het de bezoekers nog aangenamer. De Academie voor Beeldende Kunsten is daarbij een uitgelezen partner.
Figuur 6: denieuwebibliotheek, Almere
6. Excellente dienstverlening Het bibliotheekconcept ademt een excellente dienstverlening uit. Tendensen worden opgevolgd en, indien opportuun, geïntegreerd in de werking. De dienstverlening is al dan niet betalend. Er zou een jaarlijks lidgeld kunnen worden ingevoerd. A rato van 18.319 gebruikers, die de Aalsterse bib in 2013 telt, zou dat een aanzienlijke inkomst opleveren. Sociale tarieven moeten de financiële drempel voor mensen in armoede wegwerken. Kinderen zouden gratis lidmaatschap kunnen genieten. Zo wordt de leesbevordering ontdaan van de financiële drempel. bibliotheek lidgeld Permeke, Antwerpen 10 EUR Genk 9,5 EUR Muntpunt, Brussel 10 EUR Rozet, Arnhem 44 EUR Pablo Neruda, Berlijn 10 EUR Ter illustratie een aantal bibliotheken met lidgeld. De (self)service omvat mogelijk: • materialen kunnen worden ingeleverd via een inleverbus aan de buitenzijde van het gebouw alsook binnenin de bibliotheek. De twee inleverbussen geven bij voorkeur uit in hetzelfde lokaal wat terugplaatsen makkelijk maakt; • ingeleverde boeken worden na verwerking snel terug aangeboden; • reserveren van binnenstaande werken is mogelijk; • selfservice, met hulppost in de buurt; • duidelijke signalisatie.
15
De doelgroepenwerking omvat mogelijk : • uitgebreide werking gericht op moeilijke bereikbare doelgroepen; • extra muros dienstverlening met eigen personeel beperkt zich tot de organisatie van de boekenboxen. Andere uitbreidingsactiviteiten worden opgezet met een vrijwilligerswerking met specifieke aandacht voor scholieren en studenten. De excellente dienstverlening wordt ook toegepast op de indeling van de personeelswerkplekken. • • • • •
de centrale balie, in de buurt van de selfservice, wordt altijd bemand; een werkplek is meteen een toezichtplek; voldoende toezichtplekken worden verspreid over de bibliotheek; toezicht verloopt ook door sociale controle; een spreekzone voor discrete klachtenbehandeling of moeilijke gesprekken wordt voorzien; • de backoffice is centraal en snel bereikbaar.
7. Bibliotheek meervoudig inzetbaar De bibliotheek is een niet-commerciële omgeving. Toch zullen er inkomsten kunnen worden gegenereerd. De jaarlijkse boekenverkoop van afgevoerde collectiestukken kan permanent gebeuren. Eventueel kan er ook worden geopteerd voor een papeterie met aandacht voor Alostana. In de directe nabijheid van andere complexen zoals cc De Werf, De Brug, … is het niet de taak van de bibliotheek om als zalencomplex te fungeren. Zaalverhuur wordt wel opgezet met focus op de eigen kerntaak en visie. Het opzet van een leescafé of bij uitbreiding cateringfaciliteiten kunnen eveneens inkomsten opleveren. Het samenbrengen van verschillende complementaire functies in éénzelfde enveloppe kan leiden tot meervoudig ruimtegebruik en brengt mogelijk een win-winsituatie op. Figuur 7: Chocoladefabriek, Gouda
8. Integratie van erfgoedelementen Het concept heeft aandacht voor (sitegebonden) erfgoedelementen, die inspelen op de lokale identiteit en herkenbaarheid. Foto’s, film, Alostana, signalisatie, zaalnaamgeving,… zijn mogelijke erfgoeddragers. Erfgoed kan ook worden opgenomen in de programmering van de bib. Er kan worden ingespeeld op een aantal interessante sitegebonden erfgoedgegevens, maar ook historische figuren; Pupillen, Zwarte Zusters, Dirk Martens,… Erfgoed is er om te koesteren en te bewaren. De pronkstukken kunnen worden tentoongesteld in een ‘schatkamer’, een etalage van de belangrijkste topstukken.
9. Duurzaamheid De nieuwe bibliotheek stelt duurzaamheid voorop. Architectuur, materiaalkeuze, lucht, licht, energie, water, mobiliteit, personeelsbeleid, collectiebeheer, digitalisering,… worden grondig getoetst aan de duurzaamheidsfactor.
16
10. Geluid – stilte – akoestiek De bib wordt een plek waar individueel of samen kan worden gewerkt en gestudeerd. Ontmoeting is er mogelijk en de collectie staat centraal. Voor elk van de functies worden de juiste geluidsomstandigeden voorzien. De geluidssfeer en akoestiek worden aangepast aan de behoeften van de ruimtes in kwestie. Naarmate men dieper de bibliotheek binnendringt, worden de sfeer en beleving stiller. Lawaaigevoelige activiteiten zoals studeren en werken zullen dus plaatsvinden diep in het gebouw. De jeugdzone bevindt zich meer naar de ingang toe. De bibliotheek moet ruimtes aanbieden die een stil of een minder stil karakter uitstralen. De sfeer en inrichting van deze ruimtes moeten dit karakter afdwingen, eerder dan toezicht of dwingende voorschriften.
11. Architectuur - licht - geluid Het nieuwe gebouw moet een landmark zijn dat de genoemde ambities ondersteunt, geen spectaculaire architectuur, maar een architectuur (exterieur en interieur) die nieuwsgierigheid opwekt en zich inpast in de stedelijke context. Conceptueel vernieuwend maar met respect voor het bouwkundig en historisch erfgoed. Aangezien het project een belangrijke stedelijke ontmoetingsplaats wordt, zijn de leesbaarheid en de toegankelijkheid van het gebouw (zowel in de stedelijke context als op het vlak van interne organisatie) bijzonder belangrijk. Het gebouw moet bovendien een aangename plek zijn om te vertoeven. Architectuur kan prikkelen en betoveren, maar dient ook functioneel en werkbaar te worden ingezet met een gevoel voor ruimte en licht. Het interieur en de inrichting sluiten naadloos aan bij de architectuur. De indeling dient logisch te zijn en afgestemd op de collectie in al zijn facetten. Collectie-indeling, -presentatie, en -belichting zijn van groot belang. Natuurlijk licht wordt zoveel als mogelijk ingezet. Kunstmatig licht wordt afgestemd op het natuurlijk licht en het seizoen. De verlichting maakt sfeer, is duurzaam en kan flexibel worden afgestemd op bijvoorbeeld wijzigingen in de collectie-opstelling. Bij het uittekenen van belichting en verlichting moet er aandacht zijn voor flexibiliteit, zodat wijzigingen in de inrichting mogelijk blijven.
Figuur 8: Rozet, Arnhem
17
V. DNA van de bib: het programma De ambitie bestaat eruit om het DNA van de Aalsterse bib grondig te wijzigen. De collectie blijft even sterk, maar anticipeert op nieuwe maatschappelijke tendensen en wordt dus vanuit een andere invalshoek aangeboden. Voor de nieuwe bibliotheek stellen we drie zones voor, verschillend van elkaar op het gebied van collectie, faciliteiten en activiteiten. 1. In de zone JEUGD wordt er gefocust op kinderen en jongvolwassenen van 0 tot 18 jaar. 2. In de zone VERBEELDING wordt er gewerkt rond kernwoorden als creativiteit, ontspanning en ontmoeting. Men vindt er fictie en een selectie uit het aanbod non-fictie voor volwassenen. 3. In de zone KENNIS wordt aan de hand van sleutelbegrippen als leren en mediawijsheid een selectie gemaakt uit het aanbod non-fictie voor volwassenen. Elk van de drie pijlers zullen een zone kennen in de bibliotheek. In elk van de zones zullen de functies van een bibliotheek op een verschillende manier beleefd kunnen worden. De zones herbergen een zo maximaal mogelijke geïntegreerde collectie met een focus op de boodschap in plaats van op de drager. De bestaande collectie wordt opgehangen aan elk van de zones. Het aantal exemplaren wordt voor elk onderdeel meegegeven. In een latere fase dient de vigerende onderverdeling op een meer gebruiksvriendelijkere en ondubbelzinnige manier te worden aangeboden. Een nog uit te werken thematisering gecombineerd met frontale plaatsing en digitale infopanelen ontsluiten de collectie grondiger en aantrekkelijker. Elke zone zal een aangepaste indeling kennen en hulpmiddelen aanreiken zodat de gebruiker elke functie ten volle kan beleven (leeshoeken, luisterpalen, internettoegang, studieruimte, catalogustoegang,…) De nieuwe thematisering wordt zichtbaar gemaakt met een duidelijke signalisatie waardoor het nieuwe DNA wordt geafficheerd en uitgedragen. Een duidelijke signalisatie in helder en eenvoudig Nederlands ontsluit de collectie. Daarbij worden ondubbelzinnige en functionele termen gebruikt, die de lading zo volledig mogelijk dekken. De keuze van de termen mag niet aanvoelen als een keurslijf, maar kan flexibel gehanteerd worden. Wandelende informatiemedewerkers zullen de bibliotheekgebruiker begeleiden in de drie zones. Elke bibliotheekmedewerker kan ingezet worden in elk van de zones.
18
VI. Indeling De SWOT-analyse geeft duidelijk aan dat de toestand van de huidige bibliotheekinfrastructuur ondermaats is. Tijdens het verdere indelingsproces dienen volgende principes te worden gerespecteerd: • publieksdiensten en administratieve diensten moeten gehuisvest zijn op één locatie zodat er een maximale bereikbaarheid ontstaat; • publieksdiensten en administratieve diensten mogen onder geen enkel beding ondergronds worden gelokaliseerd; • infrastructuur is afgestemd op het doelgroepenbeleid - vlot en gemakkelijk bereikbaar - infrastructuur met bijzondere betekenis voor de doelgroep - voldoende ruimte voorzien voor doelgroepgerichte activiteiten; • de ruimtes worden multifunctioneel ingericht; • aandacht voor laagdrempelige toegankelijkheid (bv. voor andersvaliden); • fysieke en visuele bereikbaarheid van de volledige collectie (bv. hoogte van de rekken, frontaalplaatsing); • invoegen van open ruimtes en circulatieruimte; • aangepaste personeelsruimte / backoffice. De benodigde oppervlakte wordt vastgelegd op 5.500m2. De indeling zoals onderstaand beschreven, wordt gevisualiseerd met behulp van een algemeen vlekkenplan en een plan per zone. De vlekkenplannen kunnen worden geïnterpreteerd als proximiteitsmatrix. Onderstaand een verdeling van de beschikbare oppervlakte. ruimte % van totale oppervlakte PUBLIEK 80% atrium 10% onthaal 5% jeugdzone 15% verbeeldingszone 20% kenniszone 20% buitenomgeving 5% zalen 5% NIET PUBLIEK 20% personeelswerkplekken 10% magazijn 10%
Figuur 9: percentageverdeling beschikbare ruimte
19
Figuur 10: Chocoladefabriek, Gouda
POLYVALENTE ZAAL VERGADERRUIMTE /PC-ZAAL
Vrije ruimte + bergruimte
Vergaderzaal (4x 25 personen) Mediaruimte (50 pers)
atrium Vestiaire Lockers Buggyparking Lift Toiletten Babyverzorgingsruimte Tentoonstellingsmogelijkheden Catering
buitenzone Patio Fietsenstalling Inleverpunt Los– en laadzone
onthaal Balie Zelfuitleen Inlichtingenwand Commerciële ruimte Snelkeuze
jeugd
Werkplekken (min 12) Bureau bibliothecaris Vergaderzaal klein (2) Vergaderzaal groot Keuken + eettafels Actief magazijn Opslagruimte materiaal
verbeelding
backoffice
magazijn
Rekken (50 lopende meter) Grote werktafels (min 2) Opbergkasten Lockers Toiletten + douche Boekenboxen Afgevoerde materialen Werkplek
Figuur 11: vlekkenplan nieuwe bibliotheek
20
kennis
A. Publieksruimte ATRIUM Nog voor de eigenlijke ingang van de bibliotheek bevindt zich een zone die niet afhankelijk is van de openingsuren van de bibliotheek. Deze zone biedt toegang tot de volgende functies: • vestiaire met lockers; • digitale display; • cateringomgeving met presentatie van een selectie tijdschriften/magazines; • polyvalente ontmoetingszaal/exporuimte, met ruimte voor ongeveer 100 personen; • toiletten inclusief andersvalidentoiletten en een babyverzorgingsruimte toegankelijk voor mama’s en papa’s; • buggyparking; • personenlift.
Figuur 12: Rozet, Arnhem
21
ONTHAAL Bij het binnentreden van deze zone dient een centrale infobalie te worden opgesteld vlakbij de zelfuitleenstations (RFID/intelligente kasten). In deze omgeving wordt ingezet op snelkeuze. Populaire werken, bestsellers en de recentste aanwinsten, sprinters en dwarsliggers worden uitgestald. Afgevoerde collectie-items worden hier ook te koop aangeboden aan de bezoeker. De zogenaamde in/uit-zone waar collectie-items worden teruggebracht sluit aan op een sorteerruimte, slechts toegankelijk voor medewerkers, waar de stukken worden verdeeld in verrijdbare kastjes om meteen terug te presenteren in de collectie. Een multifunctionele afsluitbare ruimte om onder andere moeilijke gesprekken te kunnen laten plaatsvinden, wordt voorzien. Ook andere gesprekken of vergaderingen kunnen er plaatsvinden.
ZONES Naarmate men de bib verder ingaat komen de drie zones (jeugd, verbeelding en kennis) aan bod. De collectie wordt, zoveel als mogelijk, geïntegreerd aangeboden. Dit wil zeggen dat de focus wordt gelegd op de boodschap in plaats van op de drager. Een aparte leeszaal of audiovisuele afdeling pur sang zullen dus bijvoorbeeld niet langer bestaan. Er wordt gekozen om de collectie-items op een hedendaagse manier te presenteren met veel frontale plaatsing, het gebruik van lage rekken afgewisseld met hoge en brede gangen tussen de rekken. Digitale infopanelen met boodschappen of info gerelateerd aan de collectie op die plaats (bijvoorbeeld evenementen) worden opgenomen tussen de rekken. In totaal worden 5 geïntegreerde werkplekken voorzien in de frontoffice: 2 aan de centrale infobalie en 1 in elke zone. Vanop deze plaatsen moet het personeel zowel toezicht kunnen houden, info en hulp kunnen bieden, maar ook backoffice taken kunnen verrichten. Zo’n balie is de uitvalsbasis van de WIM, waar de bezoeker terecht kan en de WIM in omloop kan oproepen met behulp van een mobiel telefoniesysteem. Luisterpalen, wifi, toegang tot de catalogus en werk- en leesplekken worden in elke zone voldoende voorzien. Een minimum van 130 dergelijke lees- en werkplekken moet verspreid doorheen de bibliotheek voorzien worden, weliswaar onder verschillende vormen: zetels, stoelen, werktafels,… Digitale applicaties en hedendaagse ICT-voorzieningen worden voorzien. Medewerkers en vrijwilligers voorzien de toeleiding daartoe.
22
1. Jeugdzone: • jeugd- en tienercollectie - Themacollectie: actuele thema’s, organisaties, activiteiten worden via een wisselende collectie opgesteld en gepresenteerd - Bestaand aanbod: fictie + non-fictie; • 1 geïntegreerde werk- en oriëntatieplek; • lees-, luister-, werk- en studeerplekken; • in de jeugdzone wordt een verteltheater voorzien. De jeugdzone is zowel qua indeling als inrichting afgestemd op de leeftijdscategorieën en bevat voldoende speelse elementen en speelinfrastructuur, bijvoorbeeld een glijbaan; • jeugdatelier en nieuwe media-omgeving; • tienernest; • vlakbij de jeugdzone worden aangepaste toiletten en een babyverzorgingsruimte voorzien.
Figuur 13: Rozet, Arnhem
JEUGDCOLLECTIE #stuks fictie 21.129 informatief 6.117 strips 3.316 beeld & geluid 4.958 andere 66
jeugd
media fundels (25 st)
mediazone (10 personen)
creatief werkplek (1VTE)
atelier (30 à 35 pers)
muziek (1022 st incl luisterboeken) films (3499 st)
informatief (3524 st)
leesboeken strips (jeugd en tieners samen) (3276 st)
boekjes 13+ en tienerromans samen (4788 st)
luisterboeken (zie muziek)
voorlezen tienernest (7 personen)
poëzie (zie boekjes)/ Anderstalig (ook strips) (431 st)
boekjes tot 9j (ook eerste leesboekjes) (3321 st)
games (321 st)
kinder wc nieuw + thema (wisselend)
prentenboeken (ook informatief) (6464 st) kamishibai (23 st)
VERTELTHEATER (50 personen)
boekjes tot 12j (3204 st)
Figuur 14: vlekkenplan jeugdzone
23
2. Verbeeldingszone: • aanbod van collectie-items en functies rond kernwoorden als creativiteit, ontspanning en ontmoeting. Men vindt er fictie en een selectie uit het aanbod non-fictie voor volwassenen; • 1 geïntegreerde werk- en oriëntatieplek; • lees-, luister- en werkplekken.
Figuur 15: ARhus, Roeselare VERBEELDINGSCOLLECTIE #stuks fictie 21.103 anderstaligen 3.192 strips 2.382 beeld & geluid 61.085 e-books nvt
verbeelding
creatief
podium
kunst, fotografie, meubelkunst, antiek (3034 st)
Zintuiglijk, ervaren/beleven, creatief, genieten, ontspannen Loungemeubilair, ruimte voor ontmoeting, aansluitend bij jeugdafdeling
literatuur & taal (1316 st)
dans (790) (68 st)
knutselen / handwerk (692 st) kostuumkunde (ca 100 st)
muziek (32920 st dvd & cd, 556 st informatief, bladmuziek als ev. nieuw collectieonderdeel)
verhalen nederlandstalige fictie in 5 genregroepen opgesteld (18160 st) poëzie (zie fictie) luisterboeken (zie muziek) en daisy (393 st) geïntegreerd
grote letters (815 st) makkelijk lezen (zie fictie en taalcursussen)
film (13168 films, filmmuziek zie muziek, 176 st informatief)
Muziek/ Film
vreemd
Luisterpalen
jeugd
strips (2332 st)
fictie andere talen (3363 st)
Strips Werkplek (1VTE)
taalcursussen (800 st)
Salon: populaire tijdschriften: Flair, Humo,… ca 7 st Kranten: 7 st
huis/ tuin/keuken huisdieren, interieur (195 st)
vissen/jagen tuinieren (1044 st)
huishoudkunde (208 st)
koken en diëten (2050 st) voedings- en genotsmiddelen (165 st)
spel & sport
games volwassenen (254 st)
sport/ bordspelen/ denken/kansspelen/ verzamelen (5031 st)
enkele gezelschapsspellen aanbieden voor gebruik ter plaatse ?
Figuur 16: vlekkenplan verbeeldingszone 24
toneel/cabaret/circus (292 st) (toneelteksten zie fictie)
reisgidsen (2906 st) ook België muziek folklore (zie muziek)
3. Kenniszone: • in de kenniszone wordt aan de hand van sleutelbegrippen als leren en mediawijsheid een selectie gemaakt uit het aanbod non-fictie voor volwassenen; • 1 geïntegreerde werk- en oriëntatieplek; • lees-, luister- en werkplekken; • afsluitbare pc-zone met capaciteit van 50 gebruikers; • vergaderruimte met capaciteit van 100 personen die kan worden opgedeeld in zalen van 25; • stille ruimte: een akoestisch geïsoleerde ruimte waar een 30-tal bezoekers kunnen studeren, werken, lezen,… Deze ruimte kent een open karakter en geeft inzage in de bib en omgekeerd. Deze ruimte wordt best voorzien achteraan in de bibliotheek; • 20 afsluitbare individuele studiecellen.
KENNISCOLLECTIE niet uitleenbare werken tijdschriften en kranten beeld en geluid informatieve boeken
#stuks 1.777 187 2.611 27.604
Figuur 17: Chocoladefabriek
Kennis
WETENSCHAP & TECHNIEK informatica/wiskunde/ techniek/boekdrukkunst, fysica/chemie/ bouwen en verbouwen biologie ea (1772 st) (707 st) rubriek algemeen: weetjes, media (242 st)
bezinning filosofie (939 st) yoga, feng shui, levenskunst esoterie (292 st)
STILLE RUIMTES Studiezaal vr 30 personen 20 studiecellen voor 1 persoon Vergaderruimte: 4 x 25 personen, samenvoegbaar
COMPUTERRUIMTE 50 gebruikers
Cerebraal, bijleren, mediawijsheid, natuurwetten, techniek, bezinning, stilte Stoelen en tafels , ‘krantenzetels’
geschiedenis (ook België en landengeschiedenis) (3334 st)
krijgswetenschap (ca 50 st)
Alostana (683 st + 118 jaargangen tijdschr)
MENS & SAMENLEVING
godsdienst (899 st)
relaxatiemuziek godsdienstige liederen (351 st)
geschiedenis
werkplek (1VTE)
menskunde geneeskunde (1964 st) TIJDSCHRIFTEN (150 à 175 st) + deel geïntegreerd in zones
psychologie/ opvoeding/onderwijs (1899st)
economie/sociale wetenschappen /politiek/ rechtswetenschap (2472 st)
Figuur 18: vlekkenplan kenniszone
25
BUITENOMGEVING De Pupillensite is centraal gelegen in de stad en bevindt zich op de parkeerbegeleidingsroute, vlakbij een betaalparking, het spoorweg- en busstation. De geplande doorsteek via het station naar Rechteroever met een fietsers- en voetgangersbrug zal extra toegankelijkheid creëren vanop Aalst Rechteroever. Er kan gesteld worden dat de bibliotheeksite voldoende bereikbaar is en voldoende omringd is door parkeerfaciliteiten. Vandaar wordt er geopteerd voor een parkeerluwe site met uitzondering van andersvalidenparking en laad- en losplaatsen. Een enkele busparkeerplaats biedt parkeermogelijkheid aan schoolbussen met het oog op klasbezoeken. Een overdekte fietsenparking met voldoende fietsstalplaatsen is dan weer wel een must. De buitenomgeving dient ook een toegang te voorzien tot het magazijn/atelier zodat laden/lossen van materialen of boekenboxen makkelijk en snel kan verlopen. Deze toegangsdeur geeft meteen uit op de backoffice waar de materialen worden verwerkt. In de buitenomgeving wordt een (intelligente) inleverbus voorzien, die ook na sluitingsuur bereikbaar is. Tot slot kan de buitenruimte, die wordt ingekapseld als patio, extra inzetten op de verblijffunctie, die de bibliotheek zal vervullen, door het voorzien van groen, een leestuin, speelruimte voor kinderen en een leesterras waar bibliotheekbezoekers meteen in hun uitgeleende materialen kunnen duiken.
26
B. Niet-publieksruimte (backoffice) PERSONEELSWERKPLEKKEN Deze ruimte voorziet werkplekken (minstens 12), technische ruimtes en utilitaire lokalen die sober maar zeer functioneel afgewerkt kunnen worden. Het exact aantal werkplaatsen zal worden berekend op het aantal benodigde VTE in functie van een nieuw op te stellen werkingsmodel, afgestemd op de werking van de nieuwe bibliotheek. • er wordt een flexibele ruimte voorzien waar de materiaalverzorging (catalografisch en fysiek) kan plaatsvinden alsook waar alle benodigdheden daarvoor voorhanden zijn; • verder wordt de werkplekinrichting uitgewerkt volgens een openlandschapsarchitectuur, vaste werkplekken worden schaarser; • er worden een aantal afsluitbare ruimtes voorzien waar privacygevoelige gesprekken of vergaderingen kunnen plaatsvinden; • er is ook nog een bureel met vergaderfaciliteiten; • daarnaast een vergaderzaal uitgerust met moderne presentatiemogelijkheden; • overige te voorziene ruimtes zijn een refter, kitchenette, personeelslockers, magazijn en technische ruimtes (klimaatinstallatie, verwarming, elektriciteitskasten, onderhoudslokaal,…); • tenslotte wordt ook een personeelsdouche voorzien in de niet-publieksruimte.
MAGAZIJN Het magazijn wordt voorzien op één locatie, voorzien van één systeem voor magazijnaanvragen, zodat elke medewerker om het even welk materiaal uit het magazijn kan ophalen. Een magazijnaanvraag moet binnen de 10 minuten afgehandeld kunnen worden. De magazijnruimte kan ook gebruikt worden als opslagplaats voor afgevoerde materialen, materialen voor (uitbreidings)activiteiten, boekenboxen,… Een verder doorgedreven magazijnplaatsing wordt voorop gesteld. Dit betekent dat minder populaire of lichtbeschadigde werken in grotere mate in het magazijn wordt geplaatst. Enerzijds met als doel de collectie in open kast aantrekkelijk te maken en anderzijds toch deze materialen te kunnen blijven aanbieden. Een opstelling van de aantrekkelijkste materialen resulteert immers in meer grasduinen tussen de rekken en dus meer uitleningen. Een bijkomende reden voor doorgedreven magazijnplaatsing is de keuze voor frontaalplaatsing. De frontaalplaatsing vergt namelijk meer beschikbare ruimte in open kast dan de huidige opstelling.
27
VII. Automatisering In de nieuwe bibliotheekomgeving zal er gewerkt worden met een systeem van ‘radio-frequency identification’ (RFID). Met de invoeging van RFID wordt gekozen voor een systeem van zelfbediening(sbalies). Dit kent enkele voordelen: • eenvoudige identificatie van materialen; • beveiliging van de collectie; • mogelijkheid tot stapelverwerking (inlezen van een hele stapel materialen tegelijk); • alle uitleen- en betaalvoorzieningen worden gecentraliseerd; • impact op efficiëntie en personeelsinzet; • meer ruimte om aandacht te besteden aan andere kernprocessen dan het leenproces (bv. adviesverlening); • vermindering van wachtrijen. Zelf uitlenen vraagt ook een andere benadering van de infrastructuur en interieur. Een automatiseringssysteem zal worden geïnstalleerd in de in/uitzone voorzien in de publieksruimte (frontoffice).
Figuur 19: denieuwebibliotheek, Almere Benodigde infrastructuur: • 1 (intelligente) inleverbus + nodige materialen voor de verwerking; • zelfuitleenstations; • betaalautomaat; • detectiepoort aan in/uitzone; • 1 personeelsstation aan het onthaal dat ook uitlening mogelijk maakt met behulp van een barcode; • software; • RFID-tags voor alle materialen en nieuwe aanwinsten; • 3 conversiestations waarmee materialen worden voorzien van een tag.
28
Figuur 20: Chocoladefabriek, Gouda
29
VIII. Erfgoed De nieuwe hoofdbibliotheek zal worden neergepoot op een belangrijke centraal gelegen historische site. De ‘Pupillen’ is in het Aalsterse een gekend begrip. Het verwijst naar de vroegere militaire pupillenschool, die bijna 80 jaar geleden ophield te bestaan. Het nationaal oorlogsmonument ‘Troepenkinderen’ (WOI en WOII) tegenover de site eert de gesneuvelden als helden. Tal van lokale erfgoedverenigingen zijn geboeid door of verbonden met de site en de bijhorende historiek. De nieuwe bib wil dat waardevol locatiegebonden erfgoedgegeven verwerken in de infrastructuur en verder blijven uitstralen. Bij de inrichting van de bibliotheek zal er aandacht worden geschonken aan die historiek en daarbij zal er inspraak worden gezocht door middel van een breed draagvlak bij het lokale erfgoedveld. De ingebruikname van de nieuwe bibliotheek is trouwens gepland in 2018, het jaar waarin WOI eindigde; een historische gebeurtenis die een raakvlak kent met de site waarop de bib tegen dan gebouwd zal zijn. De lokale geschiedenis en erfgoedelementen kunnen worden opgenomen als essentieel onderdeel van de interieurinrichting.
Figuur 21: Chocoladefabriek, Gouda Erfgoedfiguren en Aalsterse figuren kunnen fysiek, programmatorisch en thematisch worden verwerkt in de bibliotheek. De educatieve Dirk Martens-drukkersateliers, nu al aangeboden door ’t Gasthuys, stedelijk museum, kunnen worden opgenomen in de bibliotheekwerking. Er kunnen ook creatieve en artistieke workshops aan gekoppeld worden, afgestemd op leeftijden en doelgroepen, denk maar aan zeefdruk of letterzetting. De huidige bibliotheekwerking beschikt over een boekbinderij, die niet exclusief producten aflevert aan de bibliotheek. Het merendeel van de boeken wordt in andere bibliotheken niet langer ingebonden. Sprinters en populaire werken worden meervoudig aangekocht en hoogstens voorzien van boekfolie. Het boekbinden wordt een ambacht en is geen standaard meer. Aalst heeft die ambacht in huis en kan het boekbinden in een publieke atelieromgeving blijven uitdragen.
30
IX. Participatie en inspiratie Deze nota kwam tot stand na raadpleging van de hieronder opgesomde stakeholders met behulp van gevarieerde methodieken. Onderstaand een overzicht van de participatiemomenten. De syntheses worden als bijlage meegegeven. • • • • • •
05/05/2014 / stadsarchief Aalst - cultuurraad deelraad erfgoed 06/05/2014 en 04/06/2014 / cc De Werf - beheerscommissie bibliotheek 04/06/2014 / cc De Werf - onderwijsraad 06/06/2014 / cc De Werf - personeel bibliotheek Aalst 20/05/2014 / stedelijke basisschool ‘t Hofje Hofstade - gemeenteraadscommissie 30/06/2014 / Kaai 17 - bibliotheekbezoekers / gebruikers / jeugdraad / cultuurraad / seniorenraad / sportraad
Als inspiratiebron voor deze nota werden in Vlaanderen, Nederland en Berlijn bibliotheken bezocht, waaronder nieuwbouw- en verbouwingsprojecten:
17/09/2013: Blankenberge Renovatieproject, in gebruik sinds 2011 Rondleiding door bibliothecaris/projectleider Christine De Prest Opvallend: • zeer gefragmenteerde structuur van het gebouw, beschermd monument; • genreplaatsing romans; • niet meer uitleningen, wel meer bezoekers.
17/09/2013: Oostende Renovatieproject, in gebruik sinds 2000 Rondleiding door Jan Amourette, technisch verantwoordelijke Opvallend: • niet aangesloten bij PBS (Provinciaal BibliotheekSysteem); • open en ruimtelijk gevoel. www.oostende.be/bibliotheek
23/01/2014 en 07/07/2014: Muntpunt Renovatieproject, in gebruik sinds 2013 Rondleiding door Bea Jacquemijn en Emily Kempenaers Opvallend: • klassieke opstelling van de materialen, zeer verspreid over gebouw; • doorgedreven projectwerking. www.muntpunt.be
02/05/2014: Wattenfabriek, Herzele Renovatieproject Rondleiding door Paul Kellens Opvallend: • combinatie met andere functies in hetzelfde gebouw (o.a. academie); • beste Bibliotheek van Vlaanderen 2014 (VVBAD). 31
18-21/06/2014: studiereis Berlijn olv VVBAD (Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie) Bezoeken van volgende bibliotheken:
Zentral- und Landesbibliothek zu Berlin: Rondleiding door Peter Borchardt Opvallend: • administratief werk gebeurt ook frontoffice; • overzicht en controle door ruimtelijke indeling. www.zlb.de
Ingeborg Drewitz Bibliothek Rondleiding door Michael Ruhnke Opvallend: • bibliothecaris met duidelijke visie; • zeer open ruimte, goed overzicht over alle collectie-onderdelen; • klassieke opstelling van de collectie. www.stadtbibliothek-steglitz-zehlendorf.de
Helene Nathan Bibliothek Opvallend: • compacte plaatsing van audiovisuele materialen; • bibliotheek mist uitstraling door te sobere aankleding. www.stadtbibliothek-neukoelln.de
Pablo Neruda Bibliothek Opvallend: • zeer aantrekkelijke voorgevel, duidelijk zichtbaar in het straatbeeld; • structuur van het gebouw gaf een eng en gesloten gevoel; • ondanks dat het een recente verbouwing is, gaf het gebouw een weinig gezellig gevoel.
Staatsbibliothek zu Berlin Opvallend: • wetenschappelijke bibliotheek die rust en stilte afdwingt, reeds bij het binnenkomen; • ontzettend veel werk- en studieplekken; • toegang is niet gratis. www.staatsbibliothek-berlin.de/
32
Philipp Schaeffer Bibliothek Opvallend: • geslaagde combinatie met boekenwinkel/papeterie; • verspreid over 3 verdiepingen, waardoor er weinig transparantie en verbinding was tussen de verschillende afdelingen. www.berlin.de/citybibliothek/bibliotheken/schaeffer
Universitätsbibliothek im Volkswagen-haus Opvallend: • architectuur past bij het concept van een kennisbibliotheek: strak, sober, koel; • eet- en drankgelegenheid zowel van binnenuit als van buitenaf te bereiken; • Zeer veel individuele werkplekken. www.ub.tu-berlin.de/
07/07/2014: Dendermonde Nieuwbouwproject, in gebruik sinds 2010 Rondleiding door Wendy Van den Abbeele, bibliothecaris Opvallend: • meubilair en verlichting zijn niet flexibel of verplaatsbaar; • sfeer en rust.
05/08/2014: Chocoladefabriek, Gouda Renovatieproject, in gebruik sinds 2014 Rondleiding door Nan Van Schendel, bibliothecaris en Rob Bruijnzeels, Ministerie van Verbeelding Opvallend: • bibliotheek is er gekomen na forse besparingsronde. Dit is merkbaar in keuzes die zij noodgedwongen genomen hebben: kleine collectie, beperkte oppervlakte, geen voltijdse inzet van personeel; • verhuur van zalen in de bibliotheek; • horeca aanwezig die perfect aansluit bij de sfeer die de bibliotheek uitstraalt; • zichtbaar atelier waar er boekdrukkunst kan beoefend worden. www.bibliotheekgouda.nl
05/08/2014: denieuwebibliotheek, Almere Nieuwbouwproject, in gebruik sinds 2010 Rondleiding door Toos van Olsen, bibliotheekmedewerker Opvallend: • gevoel zich in een zeer commerciële omgeving te bevinden, geen bibliotheekgevoel; • uitgesproken winkelconcept. www.denieuwebibliotheek.nl
33
05/08/2014: Rozet, Arnhem Nieuwbouwproject, in gebruik sinds 2013 Rondleiding door Margriet van Leeuwen, manager Cultuur, Educatie en Lezen Opvallend: • uitermate aangename sfeer; • zeer logische en duidelijke opstelling van hun collectie-onderdelen; • intelligente presentatietafels; • integratie van erfgoedelementen; • doordacht gebruik van natuurlijk licht. www.rozet.nl
28/08/2014: bibliotheekbezoek Arhus, Roeselare Renovatieproject, in gebruik sinds 2014 Rondleiding door Yves Rosseel, directeur ARhus Opvallend: • uniek totaalconcept; • sterke nadruk op bibliotheek als kenniscentrum. Woord bibliotheek wordt trouwens vermeden; • sterke nadruk op samenwerking met externe partners en ondernemers. www.arhus.be
34
X. Bijlagen Synthese Participatietrajecten PUBLIEK • ruime doelgroepenwerking; • we bereiken te weinig allochtonen en anderstaligen; • bezorgdheid om niet de trouwe en traditionele bibliotheekganger te vergeten.
PERSONEEL • moet in de mogelijkheid zijn om sterk aanwezig en zichtbaar te zijn in de bib, niet statisch; • moet ingezet worden naar hun competenties en kwaliteiten; • doorverwijzings- en duidingsfunctie; • technisch onderlegd zijn met nieuwe media; • pedagogische achtergrond; educatieve medewerkers.
ROL VAN DE BIBLIOTHEEK • • • • •
kenniscentrum en open leercentrum; brugfunctie in het flankerend onderwijsbeleid; ontmoeten moet op verschillende manieren mogelijk zijn; belangrijke trend samen studeren (impact op openingsuren); heeft de bibliotheek een marktcorrigerende functie of net niet?
INFRASTRUCTUUR • • • • • • •
huiskamergevoel, waar stilte en drukte elkaar afwisselen; winkelconcept; licht en lucht; leeseilanden; flexibele en polyvalente ruimtes, die mee moeten kunnen evolueren; thematisch werken; logische opeenvolging van de ruimtes.
COLLECTIE • evenwicht tussen nieuwe media en klassieke collectie; • tentoonstellen van de recente collectie, aangevuld met een actief magazijn.
IDENTITEIT • de bib moet naar buiten komen, zich zichtbaar maken. Ze moet ook op onverwachte plaatsen aanwezig zijn. Cfr. filialenwerking: het is moeilijk een brede schoolwerking op te zetten als de bib niet nabij is (satellietwerking) – pop-upbibs; • Aalst = carnaval, jonge stad, rebels, historisch (LP Boon, Daens, Dirk Martens, De Saedeleer,…); • historisch belang van de site.
35
Synthese Open forum 30/6 COLLECTIE • kleinere (tentoongestelde) collectie die sneller wijzigt – aantrekkelijke presentatie – interactieve collectie (inspraak) – multimediale collectie – kwaliteit – voor alle niveaus; • plaats voor niches (bv. lp’s); • samenspraak met onderwijs; • e-books; • tijdschriften + kranten (heel belangrijk) - aanbod zoals Gopress ; • speciale koffers (inleefkoffers) voor leerkrachten; • materialen voor blinden/slechthorenden; • partituren; • activiteiten – sociale component: voorlezen – voordrachten, debat; • thematische blogs; • thematafels / nieuwe aanwinsten; • forum waar men mening over een boek kan droppen, recensie kan schrijven; • bib meer speciaalzaak maken voor iedereen (non-fictie, techniek): je hoopt er iets te vinden wat je in de winkel niet makkelijk vindt; • lokaal erfgoed; • speelgoed/gezelschapspellen; • moeilijk te verkrijgen collectieonderdelen (bv. Engelstalige fantasy) meer aanwezig.
TAAK BIB • • • • • • • • • • • • • •
36
snelle computers + wifi; taalcursussen; opleiding geven over bv ipad, smartphone en andere nieuwe dragers; ouders moeten gesensibiliseerd worden; actief magazijn; meer gidsen in heksenketel aan websites, juiste info van het net helpen plukken; kritisch en correct leren opzoeken; workshops, acties naar scholen; materialen makkelijk opzoekbaar, makkelijk terug te vinden - uitleg over het classificatiesysteem; openingsuren aangepast aan doelgroepen (bv. voor studenten, zaterdagnamiddag, vrijdagnamiddag, …); vormgeving aangepast aan doelgroepen (bv. senioren - plaatsing van de boeken en materialen / kinderen – aangepast meubilair); sociale rol spelen in de vereenzaming van ouderen; digitalisering en mediatisering; bib als ‘digitaal labo’.
DOELGROEPEN • (gezinnen met) kinderen/jongeren (alle leeftijdsfasen) - scholen; • senioren; • Nederlands versterken, integratie versterken – bib als brug tussen culturen (bij uitbreiding: alle groepen waarvoor een participatiedrempel bestaat); • sociaal zwakkeren / werklozen.
DIGITALISERING • hierbij ook beroep doen op partners (bv. onderwijs), bib neemt coördinerende rol op; • niet enkel oog voor digitale; • geschoold personeel - gidsfunctie - vaardigheden aanleren; • bib herkenbaar maken via sociale media, interactieve communicatie; • inspirerende webpagina - meer info over producten en diensten van de bib; • RFID; • culturele en toeristische activiteiten (erfgoed) verrijken met digitale inhoud; • maar: enkel complementair aan toeristische dienst; • doelgroep jeugd: interactiever; • inzetten van educatieve games; • gamen IN de bib? Er wordt van uitgegaan dat kinderen vragende partij zijn.
DIENSTVERLENING • actiever magazijn, sneller bediend geraken; • activiteiten en workshops; • ontmoetingsplaats op verschillende manieren: stille ruimte (studeren en overleg studenten); • ruimte waar lawaai mag zijn (voor kinderen); • leuke speelhoek voor kinderen; • comfortabele zitruimte, gezellig, koffie of warme choco; • aangepaste openingsuren (bv. studenten – tot ’s avonds laat, ook in weekend); • vergaderzalen ook na sluitingsuren beschikbaar (complementariteit met cc De Werf?); • duidelijke ruimte voor infoborden en promotie; • medewerkers zijn wandelende infobanken, makkelijk te vinden (sociaal vaardig + deskundig); • services van de bib moeten gratis blijven, activiteiten niet; • veel zitplaatsen, tafels en zelfs hangmatten, lounge zetels; • parking: mogelijkheid tot beperkt gratis parkeren, zelfde systeem als cc de werf (ticket parking post), grote fietsparking; • de mensenbib - bibliotheek van experten: beschikbare database van contactgegevens van deskundige personen in verschillende vakgebieden; • doorverwijsfunctie: goeie kennis van alle lokale actoren; • duidelijke signalisatie.
37
38
Patio Fietsenstalling Inleverpunt Los– en laadzone
buitenzone
Vestiaire Lockers Buggyparking Lift Toiletten Babyverzorgingsruimte Tentoonstellingsmogelijkheden Catering
atrium
Balie Zelfuitleen Inlichtingenwand Commerciële ruimte Snelkeuze
onthaal
Vrije ruimte + bergruimte
POLYVALENTE ZAAL
Actief magazijn Opslagruimte materiaal
Werkplekken (min 12) Bureau bibliothecaris Vergaderzaal klein (2) Vergaderzaal groot Keuken + eettafels
jeugd
magazijn
backoffice
Boekenboxen Afgevoerde materialen Werkplek
Rekken (50 lopende meter) Grote werktafels (min 2) Opbergkasten Lockers Toiletten + douche
verbeelding
Vergaderzaal (4x 25 personen) Mediaruimte (50 pers)
VERGADERRUIMTE /PC-ZAAL
Figuur 11: vlekkenplan nieuwe bibliotheek
kennis
39
atelier (30 à 35 pers)
creatief
boekjes tot 9j (ook eerste leesboekjes) (3321 st)
poëzie (zie boekjes)/ Anderstalig (ook strips) (431 st)
boekjes tot 12j (3204 st)
boekjes 13+ en tienerromans samen (4788 st)
strips (jeugd en tieners samen) (3276 st)
leesboeken
jeugd
informatief (3524 st)
werkplek (1VTE)
nieuw + thema (wisselend)
tienernest (7 personen)
mediazone (10 personen)
media
kinder wc
luisterboeken (zie muziek)
films (3499 st)
VERTELTHEATER (50 personen)
kamishibai (23 st)
prentenboeken (ook informatief) (6464 st)
voorlezen
games (321 st)
muziek (1022 st incl luisterboeken)
fundels (25 st)
Figuur 14: vlekkenplan jeugdzone
40
luisterboeken (zie muziek) en daisy (393 st) geïntegreerd
nederlandstalige fictie in 5 genregroepen opgesteld (18160 st) poëzie (zie fictie)
Werkplek (1VTE)
literatuur & taal (1316 st)
vissen/jagen tuinieren (1044 st)
koken en diëten (2050 st) voedings- en genotsmiddelen (165 st)
interieur (195 st)
huishoudkunde (208 st)
enkele gezelschapsspellen aanbieden voor gebruik ter plaatse ?
sport/ bordspelen/ denken/kansspelen/ verzamelen (5031 st)
spel & sport
taalcursussen (800 st)
muziek folklore (zie muziek)
reisgidsen (2906 st) ook België
vreemd
film (13168 films, filmmuziek zie muziek, 176 st informatief)
fictie andere talen (3363 st)
muziek (32920 st dvd & cd, 556 st informatief, bladmuziek als ev. nieuw collectieonderdeel)
toneel/cabaret/circus (292 st) (toneelteksten zie fictie)
podium dans (790) (68 st)
Luisterpalen
games volwassenen (254 st)
Salon: populaire tijdschriften: Flair, Humo,… ca 7 st Kranten: 7 st
Strips
jeugd
Muziek/ Film
knutselen / handwerk (692 st) kostuumkunde (ca 100 st)
creatief
kunst, fotografie, meubelkunst, antiek (3034 st)
huis/ tuin/keuken huisdieren,
strips (2332 st)
grote letters (815 st) makkelijk lezen (zie fictie en taalcursussen)
verhalen
Zintuiglijk, ervaren/beleven, creatief, genieten, ontspannen Loungemeubilair, ruimte voor ontmoeting, aansluitend bij jeugdafdeling
verbeelding
Figuur 15: vlekkenplan verbeeldingszone
41
esoterie (292 st)
relaxatiemuziek godsdienstige liederen (351 st)
godsdienst (899 st) TIJDSCHRIFTEN (150 à 175 st) + deel geïntegreerd in zones
rubriek algemeen: weetjes, media (242 st)
informatica/wiskunde/ techniek/boekdrukkunst, fysica/chemie/ bouwen en verbouwen biologie ea (1772 st) (707 st)
bezinning
filosofie (939 st) yoga, feng shui, levenskunst
COMPUTERRUIMTE 50 gebruikers
WETENSCHAP & TECHNIEK
Cerebraal, bijleren, mediawijsheid, natuurwetten, techniek, bezinning, stilte Stoelen en tafels , ‘krantenzetels’
Kennis
werkplek (1VTE)
Figuur 16: vlekkenplan kenniszone
krijgswetenschap (ca 50 st)
psychologie/ opvoeding/onderwijs (1899st)
menskunde geneeskunde (1964 st) economie/sociale wetenschappen /politiek/ rechtswetenschap (2472 st)
MENS & SAMENLEVING
Alostana (683 st + 118 jaargangen tijdschr)
geschiedenis (ook België en landengeschiedenis) (3334 st)
geschiedenis
STILLE RUIMTES Studiezaal vr 30 personen 20 studiecellen voor 1 persoon Vergaderruimte: 4 x 25 personen, samenvoegbaar
