De Nederlandse Maritieme Cluster Monitor 2012
Dr. Harry Webers Steven Djohan Catherine Van Hese Ignace Thienpont Prof. dr. Chris Peeters
Nederland Maritiem Land serie 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39.
De Nederlandse Maritieme Cluster: literatuuronderzoek en plan van aanpak economische impact studies De Maritieme Arbeidsmarkt: vraag en aanbod van zeevaartkennis De Nederlandse Scheepsbouw- en toeleveringsindustrie: economische betekenis en structuur De Nederlandse Offshoresector: economische betekenis en structuur De Nederlandse Binnenvaartsector: economische betekenis en structuur De Nederlandse Waterbouwsector: economische betekenis en structuur De Koninklijke Marine: economische betekenis en structuur De Nederlandse Visserijsector: economische betekenis en structuur De Nederlandse Watersportindustrie: economische betekenis en structuur De Nederlandse Maritieme Dienstverlening: economische betekenis en structuur De Nederlandse Maritieme Toeleveranciers: economische betekenis en structuur De Nederlandse Zeehavensector: economische betekenis en structuur De Nederlandse Maritieme Cluster: economische betekenis en structuur Het Maritieme Clustermodel: modellering en scenarioanalyse De Nederlandse Maritieme Cluster: beleidsaanbevelingen De Innovativiteit van de Nederlandse Maritieme Cluster Maritieme Websites en E-Business: een verkenning Maritiem Kapitaalforum: onderzoek naar de werking van de kapitaalmarkt in de sector van maritieme toeleveranciers An International Shipping Company in the Netherlands: the tax perspective E-business in de Maritieme Cluster: visies, strategieën, activiteiten De arbeidsmarkt in de Nederlandse Maritieme Cluster: een overzichtsstudie Leader Firms in de Nederlandse Maritieme Cluster: theorie en praktijk De Koninklijke Marine als maritieme leader firm De Nederlandse maritieme cluster: monitor en dynamiek European Maritime Clusters: global trends, theoretical framework, the cases of Norway and the Netherlands, policy recommendations a Voorschriften voor Commercial Cruising Vessels / 26. b Rules for Commercial Cruising Vessels Monitor Maritieme Arbeidsmarkt 2003 Dutch Maritime Research, Development and Innovation Expenditure European Maritime Policy Conference: proceedings Dynamic European Maritime Clusters De Nederlandse Maritieme Cluster: economische Monitor 2006 Monitor Maritieme Arbeidsmarkt 2006 Monitor Maritieme Arbeidsmarkt 2008 De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2010 De Marine en Marinebouwcluster: welvaartscreatie en innovatief vermogen De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2011 Maritime Hotspots, final report, 2012 Maritiem West Afrika, marktstudie, 2012 De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Stichting Nederland Maritiem Land Stichting Nederland Maritiem Land 'H6WLFKWLQJ1HGHUODQG0DULWLHP/DQGLVRSMXQL RSJHULFKWWHQHLQGHGH De Stichting Nederland Maritiem Land is op 27 juni 1997 opgericht teneinde de Nederlandse 1HGHUODQGVHPDULWLHPHFOXVWHUWHSURPRWHQHQWHYHUVWHUNHQ+HWEHVWXXUYDQGH maritieme cluster te promoten en te versterken. Het bestuur van de Stichting bestaat uit 6WLFKWLQJEHVWDDWXLWGUV$.UDDLMHYHOG YRRU]LWWHU 0Z71HWHOHQERV YLFH drs. A. Kraaijeveld (voorzitter), Mw. T. Netelenbos (vice-voorzitter), R. Paul YRRU]LWWHU 53DXO VHFUHWDULVSHQQLQJPHHVWHU HQYHUGHULQDOIDEHWLVFKHYROJRUGH (secretaris/penningmeester) en verder, in alfabetische volgorde, E.R. van den Adel, (5YDQGHQ$GHO0ZGUV0+&%DNNHU0DQWMHV**30YDQ%HHUV9DGP0-0 Mw. drs. M.H.C. Bakker-Mantjes, G.G.P.M. van Beers, Vadm. M.J.M. Borsboom, Dr.ir. B. Buchner, %RUVERRP'ULU%%XFKQHULQJ.'DPHQ(0YDQ'LMNLU--&0YDQ ing. K. Damen, E.M. van Dijk, ir. J.J.C.M. van Dooremalen, S.J. van der Goot, drs. G.L.M. Hamers, 'RRUHPDOHQ6-YDQGHU*RRWGUV*/0+DPHUV)+HLQLV9DGPEG-:.HOGHU F. Heinis, Vadm b.d. J.W. Kelder, ir. T.G. Muller, A.P.H. Vergroesen, A.A.N. Vink, F.D. Vroon. LU7*0XOOHU$3+9HUJURHVHQ$$19LQN)'9URRQ'HGLUHFWHXUYDQGH De directeur van de Stichting is A. Uytendaal. 6WLFKWLQJLV$8\WHQGDDO
De Nederlandse Maritieme Cluster Monitor 2012
in opdracht van Ministerie van Infrastructuur en Milieu in samenwerking met Stichting Nederland Maritiem Land uitgevoerd door Policy Research Corporation
Januari 2013
Studie in opdracht van Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Gepubliceerd en gedistribueerd onder auspiciën van de Stichting Nederland Maritiem Land.
Studie uitgevoerd door: Policy Research Corporation Jan Moorkensstraat 68 2600 Antwerpen T: +32-3-286.94.94 F: +32-3-286.94.96 E:
[email protected] I: www.policyresearch.be
Parklaan 40 3016 BC Rotterdam T: +31-10-436.03.64 F: +31-10-436.14.16 E:
[email protected] I: www.policyresearch.nl
Druk: Efficiënta Offset B.V. Burgemeester Aalberslaan 78 2922 BE KRIMPEN AAN DEN IJSSEL T: 0180-51.25.22 E:
[email protected] I: www.efficienta.nl CIP-DATA KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Harry Webers, Steven Djohan, Catherine Van Hese, Ignace Thienpont, Chris Peeters De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012 / Harry Webers, Steven Djohan, Catherine Van Hese, Ignace Thienpont, Chris Peeters ISBN 978-90-820165-2-9 NUR 781 Trefwoorden: maritieme cluster, zeevaart, scheepsbouw, offshore, binnenvaart, waterbouw, havens, marine, visserij, maritieme dienstverlening, watersportindustrie, maritieme toeleveranciers
Copyright © 2013 Ministerie van Infrastructuur en Milieu All rights reserved. No part of the material protected by this copyright may be reproduced or utilized in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or any information storage and retrieval system without written permission of the owner of this copyright. Permission may be obtained at the following address: Stichting Nederland Maritiem Land, Boompjes 40, 3011 XB Rotterdam, The Netherlands; e-mail:
[email protected]; website: www.maritiemland.nl (only in Dutch).
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave
i
Lijst met figuren
iv
Lijst met tabellen
v
Voorwoord
9
Summary
11
Samenvatting
15
Inleiding
19
I.
Afbakening maritieme cluster
21
I.1.
Balans tussen enge en ruime afbakening
22
I.2.
Aansluiting bij methodiek Monitor 2010
23
II.
Methodologische aanpak
25
II.1.
Economische betekenis en werkgelegenheid
25
II.1.1.
Economische betekenis
25
II.1.2.
Werkgelegenheid
29
II.2.
Internationalisering
30
II.3.
Innovatie
31
III.
De maritieme cluster in 2011
33
III.1.
Clusterniveau
33
III.1.1.
Structuur
33
III.1.2.
Economische betekenis
34
III.1.3
Internationalisering
39
III.2.
Sectorniveau
42
III.2.1.
Zeevaart
42
III.2.2.
Scheepsbouw
46
III.2.3.
Offshore
49
III.2.4.
Binnenvaart
51
III.2.5.
Waterbouw
54
i
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
III.2.6.
Havens
57
III.2.7.
Marine (Commando Zeestrijdkrachten)
60
III.2.8.
Visserij
62
III.2.9.
Maritieme dienstverlening
64
III.2.10.
Watersportindustrie
66
III.2.11.
Maritieme toeleveranciers
69
III.3.
Conclusie
71
IV.
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
73
IV.1.
Nationale en internationale marktontwikkelingen: de weerslag van de economische crisis 73
IV.2.
Dynamiek op clusterniveau
75
IV.2.1.
Structuur van de cluster
75
IV.2.2.
Economische betekenis
75
IV.3.
Dynamiek op sectorniveau
79
IV.3.1.
Zeevaart
79
IV.3.2.
Scheepsbouw
82
IV.3.3.
Offshore
84
IV.3.4.
Binnenvaart
86
IV.3.5.
Waterbouw
88
IV.3.6.
Havens
89
IV.3.7.
Marine (Commando Zeestrijdkrachten)
91
IV.3.8.
Visserij
93
IV.3.9.
Maritieme dienstverlening
95
IV.3.10.
Watersportindustrie
96
IV.3.11.
Maritieme toeleveranciers
98
IV.4.
Conclusie
100
V.
Arbeidsmarkt
101
V.1.
Clusterniveau
101
V.2.
Sectorniveau
111
V.2.1.
Zeevaart
112
V.2.2.
Scheepsbouw
114
ii
Inhoudsopgave
V.2.3.
Offshore
115
V.2.4.
Binnenvaart
116
V.2.5.
Waterbouw
118
V.2.6.
Havens
119
V.2.7.
Marine (Commando Zeestrijdkrachten)
120
V.2.8.
Visserij
121
V.2.9.
Maritieme dienstverlening
122
V.2.10.
Watersportindustrie
123
V.2.11.
Maritieme toeleveranciers
124
VI.
Innovatie
127
VI.1.
Innovatie in de Nederlandse maritieme cluster
127
VI.2.
Innovatieagenda en ambities van de Nederlandse maritieme cluster
131
VI.3.
Sectorniveau
133
VII.
Zoeken naar een nieuwe dynamiek
143
VII.1.
Weerslag economische crisis
143
VII.2.
Economische vooruitzichten
145
VII.3.
Arbeidsmarkt
145
VII.4.
Innovatie
146
Referenties
147
Gecontacteerde personen
150
Bijlage I: Methodologische aanpak op sectorniveau
I
Bijlage II: Overzicht leader firms
XI
Bijlage III: Overzicht economische kengetallen
XV
Bijlage IV: Arbeidsmarktenquête
XXIX
Bijlage V: Export naar sector
XXXI
Bijlage VI: Evolutie in constante prijzen
XXXIII
iii
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Lijst met figuren Figure S.1:
Evolution direct value added, 2011 in comparison to 2010
13
Figuur S.1:
Evolutie directe toegevoegde waarde, 2011 ten opzichte van 2010
18
Figuur II-1:
Overzicht gevolgde onderzoeksstappen per sector
26
Figuur III-1:
Toegevoegde waarde per sector, 2011
36
Figuur III-2:
Totale – Nederlandse – werkgelegenheid per sector, 2011
37
Figuur III-3:
Totale terugvloei per sector, 2011
39
Figuur III-4:
Evolutie werkgelegenheid leader firms van Nederlandse oorsprong
41
Figuur III-5 :
Werkgelegenheid van leader firms in de totale directe werkgelegenheid van de maritieme cluster
42
Figuur III-6:
Aantal handels- en zeesleepvaartschepen onder Nederlands beheer, 2006-2011
44
Figuur IV-1:
Evolutie directe toegevoegde waarde, 2011 ten opzichte van 2006
76
Figuur IV-2:
Evolutie directe toegevoegde waarde, 2011 ten opzichte van 2010
77
Figuur IV-3:
Evolutie directe productiewaarde en toegevoegde waarde per werkzame persoon, 2006-2011
79
Figuur IV-4:
Aantal schepen onder Nederlandse vlag, 2006-2011
80
Figuur V-1:
Relatieve leeftijdsopbouw Nederlandse beroepsbevolking
103
Figuur V-2:
Opbouw opleidingsniveau per leeftijdsklasse, 2011
104
Figuur V-3:
Opbouw opleidingsniveau per sector, 2011
105
Figuur V-4:
Evolutie van de vacaturegraad van de Nederlandse economie (op basis van kwartaalcijfers), 2006 -2011
106
Figuur V-5:
Instroom mobiliteit per sector, 2011
108
Figuur V-6:
Sectorinterne versus clusterinterne instroom per sector, 2011
109
Figuur V-7:
Uitstroom mobiliteit per sector, 2011
110
Figuur V-8:
Sectorinterne versus clusterinterne uitstroom per sector, 2011
110
Figuur VI-1:
Verdeling maritieme bedrijven naar grootteklasse
130
Figuur VI-2:
Innovatieketen
130
Figuur B.1:
Evolutie directe productiewaarde en toegevoegde waarde per persoon in constante prijzen, 2006-2011 (2006 = 100%)
iv
XXXIV
Lijst met tabellen
Lijst met tabellen Tabel II-1:
Relatie tussen sectoren en SBI 2008 klassen
27
Tabel III-1:
Bedrijven uit de maritieme cluster naar bedrijfsgrootte, 2011
34
Tabel III-2:
Totale economische betekenis maritieme cluster, 2011
35
Tabel III-3:
Effect internationalisering op werkgelegenheid (leader firms)
40
Tabel III-4:
Totale economische betekenis zeevaart, 2011
45
Tabel III-5:
Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
46
Tabel III-6:
Totale economische betekenis scheepsbouw, 2011
47
Tabel III-7:
Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
48
Tabel III-8:
Totale economische betekenis offshore, 2011
50
Tabel III-9:
Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
51
Tabel III-10:
Totale economische betekenis binnenvaart, 2011
52
Tabel III-11:
Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
53
Tabel III-12:
Totale economische betekenis waterbouw, 2011
55
Tabel III-13:
Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
56
Tabel III-14:
Totale economische betekenis zeehavens, 2011
58
Tabel III-15:
Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
60
Tabel III-16:
Totale economische betekenis marine, 201
61
Tabel III-17:
Totale economische betekenis visserij, 2011
63
Tabel III-18:
Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
64
Tabel III-19:
Totale economische betekenis maritieme dienstverlening, 2011
65
Tabel III-20:
Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
66
Tabel III-21:
Totale economische betekenis watersportindustrie, 2011
67
Tabel III-22:
Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
68
Tabel III-23:
Totale economische betekenis maritieme toeleveranciers, 2011
70
Tabel III-24:
Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
71
Bijdrage maritieme cluster (inclusief uitstralingseffecten) aan de Nederlandse economie, 2006-2011
76
Tabel IV-2:
Directe economische betekenis maritieme cluster, 2006-2011
78
Tabel IV-3:
Directe economische betekenis zeevaart, 2006-2011
81
Tabel IV-1:
v
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel IV-4:
Directe economische betekenis scheepsbouw, 2006-2011
83
Tabel IV-5:
Directe economische betekenis offshore, 2006-2011
85
Tabel IV-6:
Directe economische betekenis binnenvaart, 2006-2011
87
Tabel IV-7:
Directe economische betekenis waterbouw, 2006-2011
89
Tabel IV-8:
Directe economische betekenis havens, 2006-2011
90
Tabel IV-9:
Directe economische betekenis marine, 2006-2011
92
Tabel IV-10:
Directe economische betekenis visserij, 2006-2011
93
Tabel IV-11:
Directe economische betekenis maritieme dienstverlening, 2006-2011
95
Tabel IV-12:
Directe economische betekenis watersportindustrie, 2006-2011
98
Tabel IV-13:
Directe economische betekenis maritieme toeleveranciers, 2006-2011
99
Tabel V-1:
In- en uitstroom in de maritieme cluster, 2011
107
Tabel V-2:
Werkgelegenheid in de zeevaart naar functie en nationaliteit aan boord van Nederlandse vlagschepen, 2006-2011
113
Tabel VI-1:
R&D-uitgaven en R&D-personeel per sector
128
Tabel B.1:
Evolutie zeevaart onder Nederlandse vlag, 2006-2011
XV
Tabel B.2:
Economische betekenis zeevaart, 2006-2011
XV
Tabel B.3:
Werkgelegenheid in de zeevaart naar functie en nationaliteit aan boord van Nederlandse vlagschepen, 2006-2011
XVI
Tabel B.4:
Economische betekenis scheepsbouw, 2006-2011
XVII
Tabel B.5:
Kengetallen deelsectoren scheepsbouw, 2011
XVII
Tabel B.6:
Economische betekenis offshore, 2006-2011
XVIII
Tabel B.7:
Kengetallen deelsectoren offshore, 2011
XVIII
Tabel B.8:
Economische betekenis binnenvaart, 2006-2011
XIX
Tabel B.9:
Kengetallen deelsectoren binnenvaart, 2011
XIX
Tabel B.10:
Economische betekenis waterbouw, 2006-2011
XX
Tabel B.11:
Kengetallen deelsectoren waterbouw, 2011
XX
Tabel B.12:
Economische betekenis havens, 2006-2011
XXI
Tabel B.13:
Kengetallen deelsectoren havens, 2011
XXI
Tabel B.14:
Economische betekenis marine, 2006-2011
XXII
Tabel B.15:
Kengetallen deelsectoren marine, 2011
XXII
Tabel B.16:
Werkgelegenheid deelsectoren CZSK, 2006-2011
vi
XXIII
Lijst met tabellen
Tabel B.17:
Werkgelegenheid Directies CZSK, 2011
XXIII
Tabel B.18:
Economische betekenis visserij, 2006-2011
XXIV
Tabel B.19:
Kengetallen deelsectoren visserij, 2011
XXIV
Tabel B.20:
Economische betekenis maritieme dienstverlening, 2006-2011
XXV
Tabel B.21:
Kengetallen deelsectoren maritieme dienstverlening, 2011
XXV
Tabel B.22:
Economische betekenis watersportindustrie, 2006-2011
XXVI
Tabel B.23:
Kengetallen deelsectoren watersportindustrie, 2011
XXVI
Tabel B.24:
Economische betekenis maritieme toeleveranciers, 2006-2011
XXVII
Tabel B.25:
Kengetallen deelsectoren maritieme toeleveranciers, 2011
XXVII
Tabel B.26:
Export naar sector, 2006-2011
Tabel B.27:
Inflatievoet, 2006-2011
XXXI XXXIII
Tabel B.28:
Index evolutie directe toegevoegde waarde in constante prijzen, 2011 ten opzichte van 2006 XXXIII
Tabel B.29:
Index evolutie directe toegevoegde waarde in constante prijzen, 2011 ten opzichte van 2010 XXXIV
vii
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
viii
Voorwoord
Voorwoord
9
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
10
Summary
Summary
Starting point • • •
•
Measuring the scale and dynamics of the cluster
11
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
The Dutch maritime cluster in 2011
Evolution of the Dutch maritime cluster until 2011
12
Summary
Figure S.1: Evolution direct value added, 2011 in comparison to 2010 Index 2010-2011 1.20 (current prices)
Gross Domestic Product (+2%)
1.00
0.80
0.60
0.40
0.88
1.02
1.03
1.11
1.01
1.02
0.99
0.91
0.99
0.96
0.88
0.99
Shipping
Shipbuilding
Offshore
Inland shipping
Dredging
Ports
Navy
Fishing
Maritime services
Watersports industry
Marine equipment supply
Cluster
0.20
0.00
Source: Policy Research Corporation
13
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Searching for new dynamics
14
Samenvatting
Samenvatting
Aanleiding • • •
•
15
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Meten van omvang en dynamiek cluster
De Nederlandse maritieme cluster in 2011
16
Samenvatting
Evolutie Nederlandse maritieme cluster tot 2011
17
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Figuur S.1: Evolutie directe toegevoegde waarde, 2011 ten opzichte van 2010 Index 2010-2011 1.20 (lopende prijzen)
Bruto Binnenlands Product (+2%)
1.00
0.80
0.60
0.40
0.88
1.02
1.03
1.11
1.01
1.02
0.99
0.91
0.99
0.96
0.88
0.99
Zeevaart
Scheepsbouw
Offshore
Binnenvaart
Waterbouw
Havens
Marine
Visserij
Maritieme dienstverlening
Watersportindustrie
Maritieme toeleveranciers
Cluster
0.20
0.00
Bron: Policy Research Corporation
Zoeken naar een nieuwe dynamiek
18
Inleiding
Inleiding
Leeswijzer
19
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
20
I.
Afbakening maritieme cluster
Afbakening maritieme cluster
•
•
•
21
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
I.1.
Balans tussen enge en ruime afbakening
22
I.2.
Afbakening maritieme cluster
Aansluiting bij methodiek Monitor 2010
23
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
24
Methodologische aanpak
II.
Methodologische aanpak
II.1.
Economische betekenis en werkgelegenheid
II.1.1.
Economische betekenis
Waar mogelijk directe aansluiting bij publiek beschikbare data
25
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Figuur II-1: Overzicht gevolgde onderzoeksstappen per sector Data op (deel) sectorniveau (CBS)
STAP 1 Afbakenen van de sector
STAP 2 Bepalen van het aantal bedrijven, aantal werkzame personen en omzet
STAP 3 Bepalen productiewaarde, toegevoegde waarde en export
Geen data op (deel) sectorniveau
Bepalen van SBI-klassen
Bepalen van populatie van bedrijven Koppeling naar SBI-klassen
Exporteren van CBS data voor SBI-klassen Toetsen van data op basis van bedrijfsinformatie (Kamer van Koophandel, jaarverslagen en secundaire bronnen)
Optellen van data op bedrijfsniveau (Kamer van Koophandel, jaarverslagen en secundaire bronnen)
Koppeling van informatie uit IO-tabellen aan inzichten omtrent SBI-indeling Verwerven van bijkomend inzicht op basis van: Bedrijfsinformatie (Kamer van Koophandel, jaarverslagen en secundaire data) Terugkoppeling en toetsing met CBS, Ministerie van Infrastructuur en Milieu, brancheorganisaties
Bron: Policy Research Corporation
26
Methodologische aanpak
Tabel II-1: Relatie tussen sectoren en SBI 2008 klassen Sector
SBI 2008
Zeevaart
50201 Zee- en kustvaart (vracht- en tankvaart, geen sleepvaart) 5010 Zee- en kustvaart (passagiersvaart en veerdiensten) 50202 Zee- en kustsleepvaart
Scheepsbouw
3011 331501 383101 3012 331502
Bouw van schepen en drijvend materieel Reparatie en onderhoud van schepen Sloop van schepen Bouw van sport- en recreatievaartuigen (deels) Reparatie en onderhoud van sport- en recreatievaartuigen (deels)
Offshore*
0610 0620 0910 2599 28 45, 46 82999
Winning van aardolie (deels) Winning van aardgas (deels) Dienstverlening voor de aardolie- en aardgaswinning (deels) Vervaardiging van producten van metaal (geen machines en transportmiddelen) (deels) Vervaardiging van machines, apparaten en werktuigen (deels) Groothandel en handelsbemiddeling (deels) Overige zakelijke dienstverlening (deels)
Binnenvaart
50401 50402 50403 5030
Binnenvaart (vrachtvaart) Binnenvaart (tankvaart) Binnenvaart (sleep- en duwvaart) Binnenvaart (passagiersvaart en veerdiensten)
Waterbouw*
081201 4291 439991 50401 50402 50403 5030
Havens
52241 52242 52101 52102 52109 5222 52291 52292
Winning van zand en grind (deels) Natte waterbouw (deels) Duikersbedrijven (deels) Binnenvaart (vrachtvaart) (deels) Binnenvaart (tankvaart) (deels) Binnenvaart (sleep- en duwvaart) (deels) Binnenvaart (passagiersvaart en veerdiensten) (deels) Laad-, los- en overslagactiviteiten voor zeevaart (deels) Laad-, los- en overslagactiviteiten niet voor zeevaart (deels) Opslag in tanks Opslag in koelhuizen e.d. Opslag in distributiecentra en overige opslag (niet in tanks, koelhuizen e.d.) Dienstverlening voor vervoer over water Expediteurs, cargadoors, bevrachters en overige tussenpersonen in het goederenvervoer (deels) Weging en meting (deels)
Marine
8422 Defensie (deels)
Visserij
0311 0312 0321 0322
Zee- en kustvisserij Binnenvisserij Kweken van zeevis en -schaaldieren Kweken van zoetwatervis en -schaaldieren
Maritieme dienstverlening*
46711 46712 46713 6512 652002 72 69102 71, 73 7120 85 9411
Groothandel in vaste brandstoffen (deels) Groothandel in vloeibare en gasvormige brandstoffen (deels) Groothandel in minerale olieproducten (geen brandstoffen) (deels) Schadeverzekeringen (geen herverzekering) (deels) Herverzekering van schadeverzekeringen (deels) Natuurwetenschappelijk speur- en ontwikkelingswerk (deels) Rechtskundige dienstverlening (deels) Architecten, ingenieurs en overige technische ontwerp, teken en adviesbureaus (deels) Keuring en controle (deels) Onderwijs (deels) Bedrijfs- en werkgeversorganisaties (deels)
Watersport
3012 331502 46492 47642 7734 7721 93151 93152 85511 93291 93193 93192
Bouw van sport- en recreatievaartuigen (deels) Reparatie en onderhoud van sport- en recreatievaartuigen (deels) Groothandel in watersportartikelen Winkels in watersportartikelen Verhuur en lease van schepen Verhuur en lease van sport- en recreatieartikelen (deels) Zwem- en onderwatersport (deels) Roei-, kano-, zeil- en surfsport e.d. (deels) Zeil- en surfscholen Exploitatie van jachthavens Verzorgen van vistochten Hengelsport
Maritieme toeleveranciers*
2599 28 26, 27 16, 30, 31 45, 46 6810, 68204
Vervaardiging van producten van metaal (geen machines en transportmiddelen) (deels) Vervaardiging van machines, apparaten en werktuigen (deels) Vervaardiging van overige elektrische machines, apparaten en benodigdheden (deels) Bouwnijverheid (deels) Groothandel en handelsbemiddeling (deels) Verhuur van en handel in onroerend goed (deels)
Bron: Policy Research Corporation
27
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
28
Methodologische aanpak
Rekening houdend met statistische ontwikkelingen
Toewijzing aandeel ‘maritiem’ •
•
•
II.1.2.
Werkgelegenheid
29
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
II.2.
Internationalisering
• • •
30
II.3.
Methodologische aanpak
Innovatie
31
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
32
III.
De maritieme cluster in 2011
De maritieme cluster in 2011
III.1.
Clusterniveau
III.1.1.
Structuur
33
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel III-1: Bedrijven uit de maritieme cluster naar bedrijfsgrootte, 2011 Bedrijven naar klassen van werkzame personen
Aantal bedrijven
70% 62.4%
Zeevaart Scheepsbouw Offshore Binnenvaart Waterbouw Havens Marine Visserij Maritieme dienstverlening Watersportindustrie Maritieme toeleveranciers
650 560 340 3 565 75 1 980 1 695 670 2 790 670
60%
50%
40%
30%
20% 13.3% 9.6%
10%
Maritieme cluster
5.6%
4.9%
10 - 20
20 - 50
12 000
2.0%
2.1%
50 - 100
> 100
0% 1-2
3-5
5 - 10
Bron: Policy Research Corporation
III.1.2.
Economische betekenis
34
De maritieme cluster in 2011
direct
indirect
totaal
Tabel III-2: Totale economische betekenis maritieme cluster, 2011
22 270 10 090 129 040
9 330 3 770 51 960
31 600 13 860 181 000
bedragen in miljoen € productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
Bron: Policy Research Corporation
35
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Figuur III-1: Toegevoegde waarde per sector, 2011** 3 500
3 296
Direct
Indirect*
3 000
Miljoen €
2 500
2 000
1 500 1 240
1 212 1 003
1 000
764 834
718
607
500
286
677
679
660
627 570
585
542 520
249
231
111
249 54
Maritieme toeleveranciers
Watersportindustrie
Maritieme dienstverlening
Visserij
Marine
Havens
Waterbouw
Binnenvaart
Offshore
Scheepsbouw
Zeevaart
0
Bron: Policy Research Corporation
36
De maritieme cluster in 2011
Figuur III-2: Totale – Nederlandse – werkgelegenheid per sector, 2011** 35 000 Direct
30 110
Indirect*
30 000
Aantal werkzame personen
25 000
20 000 17 010
15 000
13 580
12 750
13 650 11 880
10 390 9 200 8 190
10 000
5 000
9 860
12 720
9 190
7 670
5 850 5 050
6 380
5 180
4 150
3 740
2 320 1 480
3 390
Maritieme toeleveranciers
Watersportindustrie
Maritieme dienstverlening
Visserij
Marine
Havens
Waterbouw
Binnenvaart
Offshore
Scheepsbouw
Zeevaart
0
Bron: Policy Research Corporation
37
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
38
De maritieme cluster in 2011
Figuur III-3: Totale terugvloei per sector, 2011*
Totale terugvloei van de maritieme cluster is 4.8 miljard € **
1 600
Direct
1 374
1 400
Indirect
1 200
892 800 654 549
600
200
280
217
278
269
296
Watersportindustrie
410
400
Maritieme dienstverlening
Miljoen €
1 000
74
Maritieme toeleveranciers
Visserij
Marine
Havens
Waterbouw
Binnenvaart
Offshore
Scheepsbouw
Zeevaart
0
Bron: Policy Research Corporation
III.1.3.
Internationalisering
39
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel III-3: Effect internationalisering op werkgelegenheid (leader firms)
Nederlandse moeder
Buitenlandse moeder
Werkgelegenheid in Nederland
33 400
11 600
Werkgelegenheid in buitenland
61 700 11 900 4 600 14 100 250 5 650 4 300 900 2 400 100 17 500
492 600 11 300 33 400 9 500 700 4 200 261 000 nihil 118 400 nihil 54 100
Zeevaart Scheepsbouw Offshore Binnenvaart Waterbouw Havens Visserij Maritieme dienstverlening Watersportindustrie Maritieme toelevering
Bron: Policy Research Corporation
40
De maritieme cluster in 2011
Figuur III-4: Evolutie werkgelegenheid leader firms van Nederlandse oorsprong
Werkgelegenheid leader firms in Nederland 70 000
Werkgelegenheid leader firms buiten Nederland
60 000
Werkzame personen
50 000
40 000
30 000
20 000
10 000
0 2006
2007
2008
2009
2010
2011
Bron: Policy Research Corporation
41
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Figuur III-5 :Werkgelegenheid van leader firms in de totale directe werkgelegenheid van de maritieme cluster
Nederlandse moeder
Verdeling werkgelegenheid in Nederlandse dochters van buitenlandse moeders
buitenlandse moeder
140 000
Maritieme toelevering
Werkgelegenheid
Zeevaart Scheepsbouw Offshore Binnenvaart Waterbouw
11 600 personen
120 000
33 400 personen
100 000
Maritieme dienstverlening
Havens
80 000
Visserij Totaal 11 600 personen
60 000 Verdeling werkgelegenheid in buitenland van Nederlandse moeders
40 000 61 700 personen
20 000
Maritieme toelevering
Zeevaart Scheepsbouw
0 000 in Nederland
in buitenland
Maritieme dienstverlening Visserij Havens
Waterbouw Binnenvaart
Offshore
Totaal 61 700 personen
Bron: Policy Research Corporation
III.2.
Sectorniveau
III.2.1.
Zeevaart
42
De maritieme cluster in 2011
•
•
•
•
Structuur
43
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Figuur III-6: Aantal handels- en zeesleepvaartschepen onder Nederlands beheer, 2006-2011 Situatie per 31 december van betreffende jaar
2 000
Onder Nederlandse vlag
Onder buitenlandse vlag
1 800
Aantal schepen onder Nederlands beheer
1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0 2006
2007
2008
2009
2010
2011
Bron: Policy Research Corporation op basis van Policy Research, 2010; Ministerie van Infrastructuur en Milieu / Inspectie Leefomgeving en Transport, 2011 en 2012
Economische betekenis
44
De maritieme cluster in 2011
totaal
productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
indirect
bedragen in miljoen €
direct
Tabel III-4: Totale economische betekenis zeevaart, 2011
3 159 607
1 036 286
4 195 893
5 850
5 050
10 900
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
45
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel III-5: Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms Hoofdkantoor Aandeelhouders buitenland Niet-Nederlanders in Raad van Bestuur Aantal vestigingen Vestigingen buiten Nederland (%) Groepsomzet (miljoen €) Werkgelegenheid ** Werkgelegenheid buiten Nederland
Dockwise Nederland
Samskip IJsland
Seatrade Nederland
Spliethoff Nederland
Stolt-Nielsen VK / Bermuda
Vroon Nederland
Wagenborg* Jumbo Shipping Nederland Nederland
< 50% 33%
100% 100%
0% 0%
5% 0%
n.b. 100%
0% 0%
0% 0%
14 79%
64 94%
7 71%
35 91%
33 94%
10 60%
37 46%
Stena Line Zweden
Anthony Veder Nederland
0% 20%
100% 100%
0% 0%
8 88%
18 94%
2 50%
308
499
> 112
n.b.
2 029
650
630
n.b.
1 1560
146
> 1 200 > 80%
1 228 79%
ca 1 500 > 85%
3 500 86%
5 426 94%
4 350 96%
1 894 66%
473 29%
6 000 87%
400 55%
Bron: Policy Research Corporation
III.2.2.
Scheepsbouw
Structuur
46
De maritieme cluster in 2011
Economische betekenis
totaal
productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
indirect
bedragen in miljoen €
direct
Tabel III-6: Totale economische betekenis scheepsbouw, 2011
3 329 764 9 200
2 429 834 8 190
5 758 1 598 17 390
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
47
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel III-7: Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms54
Hoofdkantoor
Damen Shipyards Group Nederland
IHC Merwede
Keppel Corporation
De Hoop (Lobith/Foxhol)
Veka
Nederland
Singapore
Nederland
Nederland
Aandeelhouders buitenland Niet-Nederlanders in Raad van Bestuur
0% 0%
0% 0%
100% 100%
0% 0%
0% 0%
Aantal vestigingen Vestigingen buiten Nederland (%)
35 51%
34 56%
104 99%
2 0%
5 20%
Groepsomzet (miljoen €)
1 400
1 049
6 364
100
252
Werkgelegenheid Werkgelegenheid buiten Nederland
7 000 60%
3 050 10%
33 750 99%
> 250 ca 5%
250 < 25%
Bron: Policy Research Corporation
48
III.2.3.
De maritieme cluster in 2011
Offshore
Structuur
Economische betekenis
49
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
totaal
productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
indirect
bedragen in miljoen €
direct
Tabel III-8: Totale economische betekenis offshore, 2011
3 087 1 240 17 010
1 398 718 10 390
4 485 1 958 27 400
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
50
De maritieme cluster in 2011
Tabel III-9: Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
Zwitserland
Bluewater Energy Services Nederland
Nederland
Heerema Marine Contractors Nederland
Aandeelhouders buitenland Niet-Nederlanders in Raad van Bestuur
0% 33%
n.b. n.b.
70% 40%
Aantal vestigingen Vestigingen buiten Nederland (%)
9 89%
5 80%
> 60 > 90%
n.b.
n.b.
2 000 89%
700 60%
Allseas Group Hoofdkantoor
Groepsomzet (miljoen €) Werkgelegenheid Werkgelegenheid buiten Nederland
Huisman Equipment
Noble
Gusto MSC
Seatrucks
Nederland
VS
Nederland
Nigeria
0% 0%
0% 0%
n.b. 100%
0% 0%
0% 50%
14 79%
9 67%
21 95%
2 50%
10 90%
2 577
n.b.
275
2 074
140
461
13 876 92%
1 500 0%
698 55%
5 300 99%
130 < 5%
2 500 98%
Fugro
Bron: Policy Research Corporation
III.2.4.
Binnenvaart
Structuur
51
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Economische betekenis
totaal
productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
indirect
bedragen in miljoen €
direct
Tabel III-10: Totale economische betekenis binnenvaart, 2011
1 614 677 12 750
755 231 3 740
2 369 908 16 490
Bron: Policy Research Corporation
52
De maritieme cluster in 2011
Internationalisering Tabel III-11: Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
Nederland
Nederland
Nederland
Mercurius Scheepvaart Group Nederland
Duitsland
Thyssen Krupp Veerhaven* Nederland
Aandeelhouders buitenland Niet-Nederlanders in Raad van Bestuur
0% 0%
0% 0%
100% 0%
0% 0%
100% 100%
100% 100%
0% 0%
Aantal vestigingen Vestigingen buiten Nederland (%)
2 50%
2 0%
3 0%
6 67%
5 60%
1 0%
2 50%
Hoofdkantoor
Danser Group
Interstream Barging
Koole Tanktransport
Chemgas Shipping
Verenigde Tankrederij Nederland
Groepsomzet (miljoen €)
n.b.
11
83
35
107
107
34
Werkgelegenheid Werkgelegenheid buiten Nederland
100 33%
207 0%
226 5%
170 35%
1 000 75%
219 60%
200 5%
Bron : Policy Research Corporation
53
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
III.2.5.
Waterbouw
Structuur • • •
Economische betekenis
54
De maritieme cluster in 2011
totaal
productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
indirect
bedragen in miljoen €
direct
Tabel III-12: Totale economische betekenis waterbouw, 2011
1 760 627 5 180
1 619 570 7 670
3 379 1 197 12 850
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
55
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel III-13: Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
Hoofdkantoor
Boskalis* Nederland
Van Oord* Nederland
Tideway** Nederland
Aandeelhouders buitenland Niet-Nederlanders in Raad van Bestuur
40 - 50% 0%
10% 0%
100% n.b.
Aantal vestigingen Vestigingen buiten Nederland (%)
33 79%
42 83%
4 75%
Groepsomzet (miljoen €)
2 801
1 715
1 766
Werkgelegenheid Werkgelegenheid buiten Nederland
4 947 59%
4 713 62%
4 200 > 95%
Bron: Policy Research Corporation op basis van (sociale) jaarverslagen van Boskalis en Van Oord en telefonische enquête Tideway
56
III.2.6.
De maritieme cluster in 2011
Havens
• • • •
Structuur
57
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Economische betekenis
totaal
productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
indirect
bedragen in miljoen €
direct
Tabel III-14: Totale economische betekenis zeehavens, 2011
5 179 3 296 30 110
2 425 1 212 13 580
7 604 4 508 43 690
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
58
De maritieme cluster in 2011
59
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel III-15: Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms A.P. Moller Maersk Denemarken
Broekman Beheer Nederland
Hutchison Whampoa Hong-Kong
Havenbedrijf Amsterdam Nederland
Havenbedrijf Rotterdam Nederland
Koninklijke VOPAK Nederland
Nederland
100% 92%
75% 0%
n.b. 100%
0% 0%
0% 0%
n.b. 0%
0% 0%
130 n.b.
16 10%
n.b. n.b.
3 33%
1 0%
84 85%
96 97%
Groepsomzet (miljoen €)
47 300
280
38 930
133
588
1 172
5 000
Werkgelegenheid Werkgelegenheid buiten Nederland
104 000 99%
800 28%
> 250 000 99%
350 1%
1 200 1%
3 921 78%
2 740 36%
Hoofdkantoor Aandeelhouders buitenland Niet-Nederlanders in Raad van Bestuur Aantal vestigingen Vestigingen buiten Nederland (%)
Steinweg
Bron: Policy Research Corporation
III.2.7.
Marine (Commando Zeestrijdkrachten)
Structuur
Economische betekenis
60
De maritieme cluster in 2011
totaal
productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
indirect
bedragen in miljoen €
direct
Tabel III-16: Totale economische betekenis marine73, 2011
1 217 660
457 249
1 674 909
13 650
4 150
17 800
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
61
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
III.2.8.
Visserij
Structuur
Economische betekenis
62
De maritieme cluster in 2011
totaal
productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
indirect
bedragen in miljoen €
direct
Tabel III-17: Totale economische betekenis visserij, 2011
445 111 2 320
255 54 1 480
700 165 3 800
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
63
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel III-18: Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
Cornelis Vrolijk's Visserij Maatschappij Nederland
Nederland
Parlevliet Van der Plas Nederland
W. van der Zwan en Zn. Nederland
Aandeelhouders buitenland Niet-Nederlanders in Raad van Bestuur
0% 0%
0% 0%
0% 0%
0% 0%
Aantal vestigingen Vestigingen buiten Nederland (%)
3 67%
1 0%
7 57%
1 0%
Groepsomzet (miljoen €)
n.b.
n.b.
n.b.
106
Werkgelegenheid Werkgelegenheid buiten Nederland
600 45%
300 30%
820 70%
250 n.b.
Hoofdkantoor
Jaczon
Bron: Policy Research Corporation
III.2.9.
Maritieme dienstverlening
Structuur
Economische betekenis
64
De maritieme cluster in 2011
totaal
productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
indirect
bedragen in miljoen €
direct
Tabel III-19: Totale economische betekenis maritieme dienstverlening, 2011
1 134 679 9 860
685 249 3 390
1 819 928 13 250
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
65
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel III-20: Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
AON
Svitzer Wijsmüller (A.P. Moller - Maersk)
Marin
Smit
VS
Denemarken
Nederland
Nederland
Aandeelhouders buitenland Niet-Nederlanders in Raad van Bestuur
n.b. 100%
100% 92%
0% 0%
40 - 50% 0%
Aantal vestigingen Vestigingen buiten Nederland (%)
500 98%
130 n.b.
3 33%
33 79%
Groepsomzet (miljoen €)
8 750
47 300
40
765
Werkgelegenheid Werkgelegenheid buiten Nederland
62 000 97%
104 000 99%
330 1%
4 101 72%
Hoofdkantoor
Bron: Policy Research Corporation
III.2.10.
Watersportindustrie
Structuur
66
De maritieme cluster in 2011
Economische betekenis
totaal
productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
indirect
bedragen in miljoen €
direct
Tabel III-21: Totale economische betekenis watersportindustrie90, 2011
1 151 585 11 880
817 520 9 190
1 968 1 105 21 070
Bron: Policy Research Corporation
67
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Internationalisering Tabel III-22: Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
Feadship Holland Nederland
Royal Huisman Nederland
Heesen
Amels
Nederland
Nederland
Aandeelhouders buitenland Niet-Nederlanders in Raad van Bestuur
30% 0%
0% 0%
100% 50%
0% 0%
Aantal vestigingen Vestigingen buiten Nederland (%)
6 0%
1 0%
1 0%
1 0%
Groepsomzet (miljoen €)
n.b.
n.b.
128
133
Werkgelegenheid Werkgelegenheid buiten Nederland
1200 <5%
380 <5%
270 <5%
200 <5%
Hoofdkantoor
Bron: Policy Research Corporation
68
III.2.11.
De maritieme cluster in 2011
Maritieme toeleveranciers
Structuur
Economische betekenis
69
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
totaal
productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
indirect
bedragen in miljoen €
direct
Tabel III-23: Totale economische betekenis maritieme toeleveranciers, 2011
2 417 1 003 12 720
1 253 542 6 380
3 670 1 545 19 100
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
70
De maritieme cluster in 2011
Tabel III-24: Binnenlandse en buitenlandse activiteiten leader firms
Duitsland
Central Industry Group Nederland
Imtech Marine & Offshore Nederland
0% 0%
100% 100%
0% 0%
6 20%
>50 >85%
11 45%
Alewijnse
Bakker Sliedrecht**
Bosch Rexroth AG
Nederland
Nederland
Aandeelhouders buitenland Niet-Nederlanders in Raad van Bestuur
0% 0%
Aantal vestigingen Vestigingen buiten Nederland (%)
21 33%
Hoofdkantoor
Groepsomzet (miljoen €)* Werkgelegenheid Werkgelegenheid buiten Nederland
Pon Power
Wärtsilä
Nederland
Finland
64% 0%
0% 0%
n.b. 100%
8 75%
> 250 n.b.
170 96%
130
125
6 443
180
5114
5 840
4 200
1 109 32%
438 7%
38 000 98%
600 42%
22 510 75%
520 6%
18 000 94%
Bron: Policy Research Corporation
III.3.
Conclusie
71
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
72
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
IV.
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
IV.1.
Nationale en internationale marktontwikkelingen: de weerslag van de economische crisis
• • •
73
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Internationalisering
Arbeidsmarkt
74
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
Innovatie
IV.2.
Dynamiek op clusterniveau
IV.2.1.
Structuur van de cluster
IV.2.2.
Economische betekenis
Bijdrage maritieme cluster aan nationale groei
75
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel IV-1:
Bijdrage maritieme cluster (inclusief uitstralingseffecten) aan de Nederlandse economie, 2006-2011
Aandeel in de door de bedrijfsklassen gevormde toegevoegde waarde
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2.9%
3.0%
2.9%
2.8%
2.7%
2.6%
Bron: Policy Research Corporation
Figuur IV-1: Evolutie directe toegevoegde waarde, 2011 ten opzichte van 2006 Index 2006-2011 1.40 lopende prijzen Gemiddelde Nederlandse economie (+11%)
1.20
Metaalproductenindustrie (+8%)
1.00
Vervoer (-10%)
0.80 0.60 0.40
1.27
1.17
1.12
1.09
1.06
1.03
0.93
0.92
0.87
0.53
0.50
0.98
Waterbouw
Offshore
Havens
Maritieme dienstverlening
Scheepsbouw
Watersportindustrie
Marine
Binnenvaart
Maritieme toeleveranciers
Visserij
Zeevaart
Cluster
0.20 0.00
Bron: Policy Research Corporation
76
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
Figuur IV-2: Evolutie directe toegevoegde waarde, 2011 ten opzichte van 2010 Index 2010-2011 1.20 (lopende prijzen)
Metaalproductenindustrie (+4%)
1.00
Gemiddelde Nederlandse economie (+2%) Vervoer (-2%)
0.80
0.60
0.40
1.11
1.03
1.02
1.02
1.01
0.99
0.99
0.97
0.91
0.88
0.88
0.99
Binnenvaart
Offshore
Scheepsbouw
Havens
Waterbouw
Marine
Maritieme dienstverlening
Watersportindustrie
Visserij
Maritieme toeleveranciers
Zeevaart
Cluster
0.20
0.00
Bron: Policy Research Corporation
Bijdrage maritieme cluster aan internationale groei
Evolutie economische betekenis maritieme cluster
77
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel IV-2: Directe economische betekenis maritieme cluster, 2006-2011* index (lp) index (lp) 2006
2007
2008
2009
2010
2011
omzet
24 800
27 030
28 280
26 320
25 970
26 130
1.05
waarvan export
13 650
14 830
15 780
13 890
14 040
14 080
1.03
1.00
productiewaarde toegevoegde waarde
20 950 10 310
22 600 11 240
23 640 11 360
22 030 10 510
22 140 10 180
22 270 10 090
1.06 0.98
1.01 0.99
129 700
131 570
133 330
131 340
130 120
129 040
0.99
0.99
bedragen in miljoen €
werkgelegenheid (in werkzame personen)
2006-2011
2010-2011
1.01
Bron: Policy Research Corporation
78
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
Figuur IV-3: Evolutie directe productiewaarde en toegevoegde waarde per werkzame persoon, 2006-2011
200
Productiewaarde per persoon
Toegevoegde waarde per persoon 177
180 171
170
167
172
161
160
In duizend €
140 120 100 85
85
79
80
80
78
78
60 40 20 0 2006
2007
2008
2009
2010
2011
Bron: Policy Research Corporation
IV.3.
Dynamiek op sectorniveau
IV.3.1.
Zeevaart
Structuur
79
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Figuur IV-4: Aantal schepen onder Nederlandse vlag, 2006-2011 1 200
Handelsvloot
Zeesleepvloot
Waterbouw
1 100
Situatie per 31 december van betreffende jaar
1 000 900 800 Aantal schepen
700 600 500 400 300 200 100 0 2006
2007
2008
2009
2010
2011
Bron: Policy Research Corporation op basis van Policy Research, 2010; Ministerie van Infrastructuur en Milieu / Inspectie Leefomgeving en Transport, 2011 en 2012
80
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
Economische betekenis Tabel IV-3: Directe economische betekenis zeevaart, 2006-2011 index (lp) index (lp) 2006-2011 2010-2011
bedragen in miljoen €
2006
2007
2008
2009
2010
2011
omzet van de sector
4 135
4 588
4 860
3 922
3 733
3 720
0.90
waarvan export
3 369
3 621
3 827
2 943
2 836
2 919
0.87
1.03
3 444 1 220 #REF! 6 090
3 708 1 231 #REF! 6 060
3 915 1 189 #REF! 6 060
3 221 847 #REF! 5 930
3 139 689
3 159 607
0.92 0.50
1.01 0.88
5 880
5 850
0.96
0.99
productie toegevoegde waarde multiplicator: werkgelegenheid (in werkzame personen)
1.00
Bron: Policy Research Corporation
81
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Internationalisering
IV.3.2.
Scheepsbouw
Structuur
82
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
Economische betekenis Tabel IV-4: Directe economische betekenis scheepsbouw, 2006-2011
bedragen in miljoen €
2006
2007
2008
2009
2010
2011
index (lp) 2006-2011
index (lp) 2010-2011
omzet
3 164
3 522
3 581
3 469
3 524
3 612
1.14
waarvan export
1 472
1 575
1 682
1 495
1 633
1 643
1.12
1.01
productiewaarde toegevoegde waarde
2 895 722
3 255 837
3 310 794
3 199 739
3 249 746
3 329 764
1.15 1.06
1.02 1.02
10 220
10 110
10 060
9 830
9 700
9 200
0.90
0.95
werkgelegenheid (in werkzame personen)
1.03
Bron: Policy Research Corporation
83
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Internationalisering
IV.3.3.
Offshore
Structuur
Economische betekenis
84
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
Tabel IV-5: Directe economische betekenis offshore, 2006-2011
bedragen in miljoen € omzet
2006 3 074
2007 3 190
2008 3 412
2009 3 289
2010 3 460
2011
index (lp) 2006-2011
3 595
1.17
index (lp) 2010-2011 1.04
waarvan export
1 662
1 691
1 936
1 835
2 055
2 281
1.37
1.11
productiewaarde toegevoegde waarde
2 645 1 057
2 747 1 158
2 937 1 189
2 823 1 158
2 971 1 204
3 087 1 240
1.17 1.17
1.04 1.03
16 390
16 530
16 990
16 680
16 850
17 010
1.04
1.01
werkgelegenheid (in werkzame personen)
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
85
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
IV.3.4.
Binnenvaart
Structuur
Economische betekenis
86
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
Tabel IV-6: Directe economische betekenis binnenvaart, 2006-2011
bedragen in miljoen € omzet waarvan export
productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
index (lp) 2006-2011
index (lp) 2010-2011
2006
2007
2008
2009
2010
2011
1 490
1 585
1 757
1 446
1 475
1 652
1.11
640
688
749
617
594
612
0.96
1.03
1 454 737
1 545 791
1 710 831
1 405 725
1 439 612
1 614 677
1.11 0.92
1.12 1.11
12 700
12 860
12 850
12 600
12 730
12 750
1.01
1.00
1.12
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
87
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
IV.3.5.
Waterbouw
Structuur
Economische betekenis
88
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
Tabel IV-7: Directe economische betekenis waterbouw, 2006-2011 index (lp) 2006-2011
index (lp) 2010-2011
2006
2007
2008
2009
2010
2011
omzet
1 553
1 692
2 000
1 987
2 036
2 076
1.34
waarvan export
1 076
1 217
1 430
1 347
1 343
1 358
1.26
1.01
productiewaarde toegevoegde waarde
1 310 493
1 430 536
1 629 608
1 653 634
1 726 622
1 760 627
1.34 1.27
1.02 1.01
werkgelegenheid (in werkzame personen)
4 690
4 870
5 110
5 090
5 150
5 180
1.10
1.01
bedragen in miljoen €
1.02
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
IV.3.6.
Havens
Structuur
89
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Economische betekenis Tabel IV-8: Directe economische betekenis havens, 2006-2011 index (lp) 2006-2011
index (lp) 2010-2011
2006
2007
2008
2009
2010
2011
omzet
4 797
5 258
5 395
4 974
5 173
5 259
1.10
waarvan export
2 884
3 170
3 246
2 915
3 055
2 873
1.00
0.94
productiewaarde toegevoegde waarde
4 733 2 943
5 181 3 212
5 321 3 339
4 906 3 089
5 093 3 238
5 179 3 296
1.09 1.12
1.02 1.02
29 370
30 240
30 510
30 170
30 080
30 110
1.03
bedragen in miljoen €
werkgelegenheid (in werkzame personen)
1.02
1.00
Bron: Policy Research Corporation
90
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
Internationalisering
IV.3.7.
Marine (Commando Zeestrijdkrachten)
Structuur
Economische betekenis
91
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel IV-9: Directe economische betekenis marine
bedragen in miljoen € omzet waarvan export
productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
119
, 2006-2011
2006
2007
2008
2009
2010
2011
index (lp) 2006-2011
index (lp) 2010-2011
1 272
1 130
1 170
1 435
1 224
1 217
0.96
0.99
0
0
0
0
0
0
1 272 709
1 130 703
1 170 692
1 435 721
1 224 666
1 217 660
0.96 0.93
0.99 0.99
14 420
14 290
14 270
14 250
14 120
13 650
0.95
0.97
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
92
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
IV.3.8.
Visserij
Structuur
Economische betekenis Tabel IV-10: Directe economische betekenis visserij, 2006-2011
bedragen in miljoen € omzet
2006 474
2007 524
2008 487
2009 450
2010 452
2011 446
index (lp) 2006-2011 0.94
waarvan export
390
419
405
360
336
353
0.91
productiewaarde toegevoegde waarde
473 209
523 226
487 177
450 165
451 122
445 111
0.94 0.53
2 560
2 540
2 490
2 460
2 340
2 320
0.91
werkgelegenheid (in werkzame personen)
index (lp) 2010-2011 0.99 1.05 0.99 0.91 0.99
Bron: Policy Research Corporation
93
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Internationalisering
94
IV.3.9.
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
Maritieme dienstverlening
Structuur
Economische betekenis Tabel IV-11: Directe economische betekenis maritieme dienstverlening, 2006-2011
2006
2007
2008
2009
2010
2011
index (lp) 2006-2011
1 076
1 161
1 210
1 174
1 192
1 212
1.13
532
570
614
575
592
606
1.14
1.02
productiewaarde toegevoegde waarde
1 001 622
1 081 671
1 124 689
1 088 669
1 112 686
1 134 679
1.13 1.09
1.02 0.99
werkgelegenheid (in werkzame personen)
9 560
9 680
9 820
9 660
9 700
9 860
1.03
1.02
bedragen in miljoen € omzet waarvan export
index (lp) 2010-2011 1.02
Bron: Policy Research Corporation
95
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Internationalisering
IV.3.10.
Watersportindustrie
Structuur
96
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
Economische betekenis
97
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel IV-12: Directe economische betekenis watersportindustrie127, 2006-2011
bedragen in miljoen € omzet waarvan export
productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
2006
2007
2008
2009
2010
2011
1 273
1 363
1 434
1 344
1 302
1 261
568
596
637
604
594
595
1 154 570
1 243 666
1 308 663
1 223 628
1 186 604
12 190
12 640
12 860
12 670
12 310
index (lp) 2006-2011 0.99
index (lp) 2010-2011 0.97
1.05
1.00
1 151 585
1.00 1.03
0.97 0.97
11 880
0.97
0.97
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
IV.3.11.
Maritieme toeleveranciers
Structuur
98
Evolutie maritieme cluster 2006-2011
Economische betekenis
Tabel IV-13: Directe economische betekenis maritieme toeleveranciers, 2006-2011
bedragen in miljoen €
2006
2007
2008
2009
2010
2011
index (lp) 2006-2011
index (lp) 2010-2011
omzet
3 660
4 326
4 330
4 205
3 639
3 227
0.88
waarvan export
1 830
2 163
2 165
2 102
1 819
1 614
0.88
0.89
productiewaarde toegevoegde waarde
2 680 1 158
3 189 1 371
3 185 1 357
3 022 1 304
2 761 1 144
2 417 1 003
0.90 0.87
0.88 0.88
13 220
13 510
14 170
13 820
13 070
12 720
0.96
werkgelegenheid (in werkzame personen)
0.89
0.97
Bron: Policy Research Corporation
Internationalisering
99
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
IV.4.
Conclusie
100
V.
Arbeidsmarkt
Arbeidsmarkt
• • • • •
V.1.
Clusterniveau
Omvang werkgelegenheid
101
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Leeftijd en opleidingsniveau
102
Arbeidsmarkt
Figuur V-1: Relatieve leeftijdsopbouw Nederlandse beroepsbevolking
100% 90% 80% 70% 60%
55 tot 65 jaar 45 tot 55 jaar 35 tot 45 jaar 25 tot 35 jaar 15 tot 25 jaar
50% 40% 30% 20% 10% 0% 2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Bron: Policy Research Corporation op basis van CBS
103
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Figuur V-2: Opbouw opleidingsniveau per leeftijdsklasse, 2011 100% 90% 80% 70% 60%
Onbekend Hoog* Middelbaar** Laag***
50% 40% 30% 20% 10% 0% 15-25 jaar
25-35 jaar
35-45 jaar
45-55 jaar
55-65 jaar
Bron: Policy Research Corporation op basis van CBS
104
Arbeidsmarkt
Figuur V-3: Opbouw opleidingsniveau per sector, 2011 100% 90% 80% 70% 60%
Hoog* Middelbaar** Laag***
50% 40% 30% 20% 10%
Nederlandse economie
Maritieme toeleveranciers
Watersportindustrie
Maritieme dienstverlening
Visserij
Marine
Havens
Waterbouw
Binnenvaart
Offshore
Scheepsbouw
Zeevaart
0%
Bron: Policy Research Corporation op basis van CBS, ROA, 2011, OSA, 2009 en SCP, 2012
Vacaturegraad
105
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Figuur V-4: Evolutie van de vacaturegraad van de Nederlandse economie (op basis van kwartaalcijfers), 2006 -2011
40
35
Aantal vacatures per 1 000 banen
30
25
20 Commerciële dienstverlening (incl handel)
15
Totaal (alle bedrijfsklassen) Vervoer, opslag en communicatie
10 Industrie
5
0 2006
2007
2008
2009
2010
2011
Bron: Policy Research Corporation op basis van CBS
106
Arbeidsmarkt
In- en uitstroom Tabel V-1: In- en uitstroom in de maritieme cluster, 2011
Zeevaart Scheepsbouw Offshore Binnenvaart Waterbouw Havens Marine Visserij Maritieme dienstverlening Watersport Maritieme toeleveranciers Totaal
Werkzame personen 2011 5 850 9 200 17 010 12 750 5 180 30 110 13 650 2 320 9 860 10 390 12 720 129 040
Werkgelegenheidsevolutie 2011 t.o.v. 2010 -30 -500 160 20 40 30 -470 -20 160 -120 -350 -1 080
Geschatte Geschatte instroom uitstroom 2011 2011 70 100 90 590 530 370 150 130 80 40 360 330 340 810 30 50 190 30 110 230 190 540 2 140 3 220
Bron: Policy Research Corporation
107
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Figuur V-5: Instroom mobiliteit per sector, 2011
100% 90% 80% 70% Instroom vanuit niet-participerend en overig Instroom vanuit werkloosheid
60% 50%
Instroom vanuit het onderwijs
40%
Instroom vanuit niet-maritieme sector
30%
Instroom vanuit maritieme sector
20% 10%
Cluster
Maritieme toeleveranciers
Watersportindustrie
Visserij
Maritieme dienstverlening
Marine
Havens
Waterbouw
Binnenvaart
Offshore
Scheepsbouw
Zeevaart
0%
Bron: Policy Research Corporation
108
Arbeidsmarkt
Figuur V-6: Sectorinterne versus clusterinterne instroom per sector, 2011
100%
Maritieme dienstverlening
Visserij Waterbouw
90% Havens
Binnenvaart Zeevaart
Offshore
80% Watersportindustrie
Clusterinterne instroom
70% Maritieme toeleveranciers
60%
Scheepsbouw
50%
40%
30%
20%
Marine 10%
0% 0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Sectorinterne instroom
Bron: Policy Research Corporation
109
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Figuur V-7: Uitstroom mobiliteit per sector, 2011
100% 90% 80% 70%
Uitstroom naar WIA Uitstroom naar pensioen
60%
Uitstroom naar andere niet-maritieme sector Uitstroom naar andere maritieme sector
50%
Uitstroom naar eigen sector
40% 30% 20% 10%
Cluster
Maritieme toeleveranciers
Watersportindustrie
Maritieme dienstverlening
Visserij
Marine
Zeehavens
Waterbouw
Binnenvaart
Offshore
Scheepsbouw
Zeevaart
0%
Bron: Policy Research Corporation
Figuur V-8: Sectorinterne versus clusterinterne uitstroom per sector, 2011 Zeevaart
100%
Maritieme Havens Offshore dienstverlening
Binnenvaart
90% Visserij
Scheepsbouw Waterbouw
80% Watersportindustrie
Clusterinterne uitstroom
70% Maritieme toeleveranciers 60% 50%
40%
30%
Marine
20%
10% 0% 0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Sectorinterne uitstroom
Bron: Policy Research Corporation
110
70%
80%
90%
100%
Arbeidsmarkt
Arbeidsaanbod
V.2.
Sectorniveau
111
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
V.2.1.
Zeevaart
Omvang werkgelegenheid
112
Arbeidsmarkt
Tabel V-2: Werkgelegenheid in de zeevaart naar functie en nationaliteit aan boord van Nederlandse vlagschepen, 2006-2011 2006
2007
2008
2009
2010
2011
Personeel aan wal
1 790
1 830
1 880
1 890
1 890
1 890
Nederlands personeel aan boord Nederlandse kapiteins Nederlandse officieren Nederlandse gezellen Nederlands niet-maritiem personeel aan boord Nederlandse stagiairs*
4 300 910 2 300 700 160 410
4 230 890 2 220 590 270 470
4 180 880 2 190 580 260 530
4 040 850 2 140 530 250 540
3 990 840 2 110 520 250 540
3 960 830 2 090 520 250 540
16 200 230 1 980 6 920 6 880 190
16 820 250 2 000 7 000 7 420 150
17 370 270 2 100 7 190 7 650 160
19 580 340 2 490 8 190 8 360 200
21 440 390 2 710 8 830 9 320 190
22 840 420 2 890 9 400 9 930 200
6 090
6 060
6 060
5 930
5 880
5 850
Totaal niet-Nederlands personeel aan boord
16 200
16 820
17 370
19 580
21 440
22 840
Totaal
22 290
22 880
23 440
25 510
27 320
28 690
Niet-Nederlands personeel aan boord EU en niet-EU kapiteins EU en niet-EU officieren EU en niet-EU gezellen EU en niet-EU niet-maritiem personeel aan boord EU en niet-EU stagiairs Totaal Nederlandse werkgelegenheid
Bron: Policy Research Corporation op basis van cijfers KVNR
Leeftijd en opleidingsniveau
Vacaturegraad
113
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
In- en uitstroom
Arbeidsaanbod
V.2.2.
Scheepsbouw
Omvang werkgelegenheid
114
Arbeidsmarkt
Leeftijd en opleidingsniveau
Vacaturegraad
In- en uitstroom
Arbeidsaanbod
V.2.3.
Offshore
Omvang werkgelegenheid
115
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Leeftijd en opleidingsniveau
Vacaturegraad
In- en uitstroom
Arbeidsaanbod
V.2.4.
Binnenvaart
Omvang werkgelegenheid
116
Arbeidsmarkt
Leeftijd en opleidingsniveau
Vacaturegraad
In- en uitstroom
Arbeidsaanbod
117
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
V.2.5.
Waterbouw
Omvang werkgelegenheid
Leeftijd en opleidingsniveau
Vacaturegraad
In- en uitstroom
Arbeidsaanbod
118
V.2.6.
Arbeidsmarkt
Havens
Omvang werkgelegenheid
Leeftijd en opleidingsniveau
Vacaturegraad
In- en uitstroom
119
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Arbeidsaanbod
V.2.7.
Marine (Commando Zeestrijdkrachten)
Omvang werkgelegenheid
Leeftijd en opleidingsniveau
120
Arbeidsmarkt
Vacaturegraad
In- en uitstroom
Arbeidsaanbod
V.2.8.
Visserij
Omvang werkgelegenheid
121
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Leeftijd en opleidingsniveau
Vacaturegraad
In- en uitstroom
Arbeidsaanbod
V.2.9.
Maritieme dienstverlening
Omvang werkgelegenheid
Leeftijd en opleidingsniveau
122
Arbeidsmarkt
Vacaturegraad
In- en uitstroom
Arbeidsaanbod
V.2.10.
Watersportindustrie
Omvang werkgelegenheid
Leeftijd en opleidingsniveau
123
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Vacaturegraad
In- en uitstroom
Arbeidsaanbod
V.2.11.
Maritieme toeleveranciers
Omvang werkgelegenheid
124
Arbeidsmarkt
Leeftijd en opleidingsniveau
Vacaturegraad
In- en uitstroom
Arbeidsaanbod
125
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
126
VI.
Innovatie
Innovatie
VI.1.
Innovatie in de Nederlandse maritieme cluster
127
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel VI-1:
R&D-uitgaven en R&D-personeel per sector
Sector Zeevaart Scheepsbouw Offshore Binnenvaart Waterbouw Havens Marine Visserij Maritieme dienstverlening Watersportindustrie Maritieme toeleveranciers CLUSTER*
R&D-uitgaven (in miljoen €) 8 54 90 6 33 32 14 3 21 12 79 350
R&D-personeel (in werkzame personen) 150 650 1 000 100 270 530 150 50 260 140 780 4 100
Bron: Policy Research Corporation
128
Innovatie
•
•
•
•
129
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Figuur VI-1:
Verdeling maritieme bedrijven naar grootteklasse
90% 80%
Procentueel aandeel bedrijven
70%
60% 50% 40%
30% 20% 10%
0% 1 - 10
10 - 50
> 50
Klassen met werkzame personen
Bron: Policy Research Corporation
Figuur VI-2: Innovatieketen159 Bedenken
Ontwikkelen
Kennisontwikkelaars
Ontwerpen
Testen
Maken
Vermarkten
Kennishouders
Onderzoek
Verkopen
Gebruiken
Kennisverspreiders
Toepassing Ontwikkeling en verspreiding
Onderzoek Kennis Intellectuele eigendom en concepten
Ontwikkeling Know how Know who Concepten Prototypes Clustering
Innovatie Toegevoegde waarde Nieuwe producten Nieuwe markten Nieuwe bedrijven
Bron: Policy Research Corporation op basis van Brainport Eindhoven, 2007
130
Innovatie
VI.2.
Innovatieagenda en ambities van de Nederlandse maritieme cluster
131
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
•
• •
•
•
• •
• • •
132
Innovatie
VI.3.
Sectorniveau
Zeevaart
133
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
•
•
• •
•
• •
Scheepsbouw
134
Innovatie
•
•
•
• •
Offshore
135
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
•
•
•
•
Binnenvaart •
•
Waterbouw
136
Innovatie
•
•
•
•
•
•
Havens
137
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Marine
138
Innovatie
Visserij • • •
• • • • • • •
Maritieme dienstverlening
139
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Watersportindustrie •
• •
Maritieme toeleveranciers
140
Innovatie
•
•
•
141
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
142
VII.
Zoeken naar een nieuwe dynamiek
Zoeken naar een nieuwe dynamiek
VII.1.
Weerslag economische crisis
143
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
144
VII.2.
Zoeken naar een nieuwe dynamiek
Economische vooruitzichten
VII.3.
Arbeidsmarkt
145
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
VII.4.
Innovatie
146
Referenties
Referenties
147
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
148
Referenties
149
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Gecontacteerde personen
150
Gecontacteerde personen
151
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
152
Bijlage I: Methodologische aanpak op sectorniveau
Bijlage I: Methodologische aanpak op sectorniveau • • •
Zeevaart
I
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Scheepsbouw
II
Bijlage I: Methodologische aanpak op sectorniveau
Offshore
III
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Binnenvaart
Waterbouw
IV
Bijlage I: Methodologische aanpak op sectorniveau
Havens • • •
V
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Marine
VI
Bijlage I: Methodologische aanpak op sectorniveau
Visserij • • • • •
•
VII
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Maritieme dienstverlening • • • •
Watersportindustrie
VIII
Bijlage I: Methodologische aanpak op sectorniveau
Maritieme toeleveranciers
IX
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
X
Bijlage II: Overzicht leader firms
Bijlage II: Overzicht leader firms189 Zeevaart
Scheepsbouw
190
Offshore
XI
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Binnenvaart
Waterbouw
Havens
Marine
Visserij
XII
Bijlage II: Overzicht leader firms
Maritieme dienstverlening
194
Watersportindustrie
Maritieme toeleveranciers
XIII
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
XIV
Bijlage III: Overzicht economische kengetallen
Bijlage III: Overzicht economische kengetallen Zeevaart Tabel B.1:
Evolutie zeevaart onder Nederlandse vlag, 2006-2011
2006
2007
2008
2009
2010
2011
index 2006-2011
index 2010-2011
aantal schepen onder Nederlandse vlag
896
917
980
1 031
1 107
1 173
1.31
1.06
waarvan handels- en zeesleepvaart waarvan baggerschepen
748 148
778 139
862 118
910 121
974 120
1 033 127
1.38 0.86
1.06 1.06
aantal schepen onder Nederlands beheer en buitenlandse vlag
757
839
805
882
955
928
1.23
0.97
20 500
21 050
21 560
23 620
25 430
26 800
1.31
1.05
Personeel aan boord van Nederlandse vlagschepen
Bron: Policy Research Corporation op basis van Policy Research, 2010; Ministerie van Infrastructuur en Milieu / Inspectie Leefomgeving en Transport, 2011 en 2012
Tabel B.2:
Economische betekenis zeevaart, 2006-2011
bedragen in miljoen €
2006
2007
2008
2009
2010
2011
omzet van de sector aankopen binnen de sector productie
direct indirect totaal
4 135 691 3 444 901 4 345
4 588 880 3 708 994 4 702
4 860 945 3 915 1 113 5 028
3 922 701 3 221 1 057 4 278
3 733 594 3 139 1 030 4 169
3 720 561 3 159 1 036 4 195
toegevoegde waarde
direct indirect totaal
1 220 496 1 716
1 231 500 1 731
1 189 560 1 749
847 399 1 246
689 324 1 013
607 286 893
werkgelegenheid (in werkzame personen)
direct* indirect totaal
6 090 5 070 11 160
6 060 5 050 11 110
6 060 5 420 11 480
5 930 5 120 11 050
5 880 5 080 10 960
5 850 5 050 10 900
Bron: Policy Research Corporation
XV
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel B.3:
Werkgelegenheid in de zeevaart naar functie en nationaliteit aan boord van Nederlandse vlagschepen, 2006-2011 2006
2007
2008
2009
2010
2011
Personeel aan wal
1 790
1 830
1 880
1 890
1 890
1 890
Nederlands personeel aan boord Nederlandse kapiteins Nederlandse officieren Nederlandse gezellen Nederlands niet-maritiem personeel aan boord Nederlandse stagiairs*
4 300 910 2 300 700 160 410
4 230 890 2 220 590 270 470
4 180 880 2 190 580 260 530
4 040 850 2 140 530 250 540
3 990 840 2 110 520 250 540
3 960 830 2 090 520 250 540
EU personeel aan boord EU kapiteins EU officieren EU gezellen EU niet-maritiem personeel aan boord EU stagiairs
1 280 100 730 290 140 20
1 330 100 760 300 150 20
1 570 120 900 350 170 30
1 510 120 860 340 170 20
1 610 140 940 340 170 20
1 710 150 1 000 360 180 20
14 920 130 1 250 6 630 6 740 170
15 490 150 1 240 6 700 7 270 130
15 800 150 1 200 6 840 7 480 130
18 070 220 1 630 7 850 8 190 180
19 830 250 1 770 8 490 9 150 170
21 130 270 1 890 9 040 9 750 180
6 090
6 060
6 060
5 930
5 880
5 850
Totaal niet-Nederlands personeel aan boord
16 200
16 820
17 370
19 580
21 440
22 840
Totaal
22 290
22 880
23 440
25 510
27 320
28 690
Niet-EU personeel aan boord niet-EU kapiteins niet-EU officieren niet-EU gezellen niet-EU niet-maritiem personeel aan boord niet-EU stagiairs Totaal Nederlandse werkgelegenheid
Bron: Policy Research Corporation
XVI
Bijlage III: Overzicht economische kengetallen
Scheepsbouw Tabel B.4:
Economische betekenis scheepsbouw
196
, 2006-2011
bedragen in miljoen €
2006
2007
2008
2009
2010
2011
omzet van de sector aankopen binnen de sector productie
direct indirect totaal
3 164 269 2 895 1 955 4 850
3 522 267 3 255 2 211 5 466
3 581 271 3 310 2 310 5 620
3 469 270 3 199 2 335 5 534
3 524 276 3 249 2 371 5 620
3 612 284 3 329 2 429 5 758
toegevoegde waarde
direct indirect totaal
722 659 1 381
837 764 1 600
794 795 1 589
739 806 1 545
746 815 1 561
764 834 1 598
werkgelegenheid (in werkzame personen)
direct indirect totaal
10 220 9 510 19 730
10 110 9 650 19 760
10 060 9 200 19 260
9 830 8 750 18 580
9 700 8 630 18 330
9 200 8 190 17 390
Bron: Policy Research Corporation
Scheepsbouw & reparatie
Grote jachtbouw
Kengetallen deelsectoren scheepsbouw, 2011
Totaal *
Tabel B.5:
omzet productiewaarde toegevoegde waarde
3 612 3 329 764
3 204 2 953 609
408 376 155
werkgelegenheid
9 200
7 710
1 490
bedragen in miljoen €
Bron: Policy Research Corporation
XVII
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Offshore Tabel B.6:
Economische betekenis offshore, 2006-2011 2006
bedragen in miljoen € omzet van de sector aankopen binnen de sector productie
2007
2008
2009
2010
2011
direct indirect totaal
3 074 429 2 645 1 195 3 840
3 190 443 2 747 1 244 3 991
3 412 475 2 937 1 284 4 221
3 289 466 2 823 1 279 4 102
3 460 490 2 971 1 346 4 317
3 595 509 3 087 1 398 4 485
toegevoegde waarde
direct indirect totaal
1 057 601 1 658
1 158 652 1 810
1 189 685 1 874
1 158 670 1 828
1 204 697 1 901
1 240 718 1 958
werkgelegenheid (in werkzame personen)
direct indirect totaal
16 390 9 970 26 360
16 530 10 100 26 630
16 990 10 540 27 530
16 680 10 190 26 870
16 850 10 290 27 140
17 010 10 390 27 400
Bron: Policy Research Corporation
Exploratie en boring
Constructie en installatie
Ingenieursbureaus
Overige offshore activiteiten
Kengetallen deelsectoren offshore, 2011
Totaal*
Tabel B.7:
3 595 3 087 1 240
1 320 1 061 252
1 116 897 317
440 453 259
720 676 413
17 010
1 380
4 840
4 350
6 440
bedragen in miljoen € omzet productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid
Bron: Policy Research Corporation
XVIII
Bijlage III: Overzicht economische kengetallen
Binnenvaart Tabel B.8:
Economische betekenis binnenvaart, 2006-2011
bedragen in miljoen €
2006
2007
2008
2009
2010
2011
omzet van de sector aankopen binnen de sector productie
direct indirect totaal
1 490 36 1 454 684 2 138
1 585 40 1 545 740 2 285
1 757 47 1 710 870 2 580
1 446 41 1 405 658 2 063
1 475 36 1 439 674 2 113
1 652 38 1 614 755 2 369
toegevoegde waarde
direct indirect totaal
737 261 998
791 278 1 069
831 313 1 144
725 247 972
612 209 821
677 231 908
werkgelegenheid (in werkzame personen)
direct indirect totaal
12 700 3 820 16 520
12 860 3 780 16 640
12 850 3 820 16 670
12 600 3 700 16 300
12 730 3 740 16 470
12 750 3 740 16 490
Bron: Policy Research Corporation
Tankvaart
Sleep- en duwvaart
Personenvervoer
werkgelegenheid (in werkzame personen)
Vrachtvaart
Kengetallen deelsectoren binnenvaart, 2011
Totaal*
Tabel B.9:
12 750
7 290
1 560
1 130
2 770
Bron: Policy Research Corporation
XIX
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Waterbouw Tabel B.10: Economische betekenis waterbouw, 2006-2011 2006
bedragen in miljoen € omzet van de sector aankopen binnen de sector productie
2007
2008
2009
2010
2011
direct indirect totaal
1 553 245 1 310 1 205 2 516
1 692 264 1 430 1 316 2 746
2 000 291 1 629 1 499 3 128
1 987 292 1 653 1 521 3 174
2 036 310 1 726 1 588 3 314
2 076 316 1 760 1 619 3 379
toegevoegde waarde
direct indirect totaal
493 449 942
536 488 1 024
608 554 1 162
634 577 1 212
622 566 1 189
627 570 1 197
werkgelegenheid (in werkzame personen)
direct indirect totaal
4 690 6 940 11 630
4 870 7 200 12 070
5 110 7 560 12 670
5 090 7 530 12 620
5 150 7 620 12 770
5 180 7 670 12 850
Bron: Policy Research Corporation
Totaal*
Waterbouw wereldwijd
Waterbouw Nederland en Europa
Kleinschalige waterbouw
Tabel B.11: Kengetallen deelsectoren waterbouw, 2011
omzet productiewaarde toegevoegde waarde
2 076 1 760 627
1 702 1 443 514
302 256 91
72 61 22
werkgelegenheid (in werkzame personen)
5 180
3 690
1 170
320
bedragen in miljoen €
Bron: Policy Research Corporation
XX
Bijlage III: Overzicht economische kengetallen
Havens Tabel B.12: Economische betekenis havens, 2006-2011 2006
bedragen in miljoen € omzet van de sector aankopen binnen de sector productie
2007
2008
2009
2010
2011
direct indirect totaal
4 797 64 4 733 2 237 6 970
5 258 76 5 181 2 471 7 652
5 395 75 5 321 2 499 7 820
4 974 68 4 906 2 297 7 203
5 173 79 5 093 2 384 7 478
5 259 80 5 179 2 425 7 604
toegevoegde waarde
direct indirect totaal
2 943 1 095 4 038
3 212 1 218 4 430
3 339 1 219 4 558
3 089 1 136 4 225
3 238 1 191 4 429
3 296 1 212 4 508
werkgelegenheid (in werkzame personen)
direct indirect totaal
29 370 13 630 43 000
30 240 14 030 44 270
30 510 14 160 44 670
30 170 13 610 43 780
30 080 13 570 43 650
30 110 13 580 43 690
Bron: Policy Research Corporation
werkgelegenheid
Dienstverlening tbv. vervoer over water
omzet productiewaarde toegevoegde waarde
Overslag en opslag
bedragen in miljoen €
Totaal*
Tabel B.13: Kengetallen deelsectoren havens, 2011
5 259 5 179 3 296
2 483 2 439 1 492
2 776 2 740 1 804
30 110
15 530
14 580
Bron: Policy Research Corporation
XXI
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Marine (Commando Zeestrijdkrachten) Tabel B.14:
Economische betekenis marine
197
, 2006-2011
bedragen in miljoen €
2006
2007
2008
2009
2010
2011
omzet van de sector aankopen binnen de sector productie
direct indirect totaal
1 272 0 1 272 432 1 703
1 130 0 1 130 395 1 525
1 170 0 1 170 404 1 575
1 435 0 1 435 539 1 974
1 224 0 1 224 460 1 684
1 217 0 1 217 457 1 674
toegevoegde waarde
direct indirect totaal
709 237 946
703 237 940
692 247 939
721 272 992
666 251 917
660 249 909
werkgelegenheid (in werkzame personen)
direct indirect totaal
14 420 4 160 18 580
14 290 4 300 18 590
14 270 4 200 18 470
14 250 4 330 18 580
14 120 4 290 18 410
13 650 4 150 17 800
Bron: Policy Research Corporation
Rijkswerf en engineering
werkgelegenheid (in werkzame personen)
Staf en administratie
omzet productiewaarde toegevoegde waarde
Opleiding en onderzoek
bedragen in miljoen €
Operationeel
Kengetallen deelsectoren marine, 2011
Totaal*
Tabel B.15:
1 217 1 217 660
755 755 346
110 110 110
134 134 95
219 219 109
13 650
7 780
2 180
1 370
2 320
Bron: Policy Research Corporation
XXII
Bijlage III: Overzicht economische kengetallen
Tabel B.16: Werkgelegenheid deelsectoren CZSK, 2006-2011
werkgelegenheid (in werkzame personen)
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Intern operationeel Intern opleiding en onderzoek Intern staf en administratie
8 530 2 030 700
8 360 1 970 650
7 580 2 080 690
7 420 2 120 680
7 570 2 130 550
7 510 1 710 540
Extern operationeel Extern opleiding en onderzoek Extern staf en administratie Extern rijkswerf en engineering
20 60 700 2 380
20 180 730 2 380
600 180 730 2 420
650 180 770 2 420
620 150 770 2 320
620 160 780 2 330
Totaal operationeel Totaal opleiding en onderzoek Totaal staf en administratie Totaal rijkswerf en engineering
8 550 2 090 1 400 2 380
8 380 2 150 1 380 2 380
8 180 2 260 1 410 2 420
8 070 2 300 1 460 2 420
8 190 2 280 1 320 2 320
8 130 1 870 1 320 2 330
14 420
14 290
14 270
14 250
14 120
13 650
Totaal Bron: Policy Research Corporation
Tabel B.17: Werkgelegenheid Directies CZSK, 2011
werkgelegenheid (in werkzame personen)
2011
Directie Operaties Directie Personeel Directie Ondersteuning Directie Planning & Control Caraïbisch gebied Overig
4 995 2 880 1 090 165 475 155
Totaal
9 760
2011 Intern operationeel
7 510
Intern opleiding en onderzoek
1 710
Intern staf en administratie
540
9 760
Bron: Policy Research Corporation
XXIII
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Visserij Tabel B.18: Economische betekenis visserij, 2006-2011 bedragen in miljoen €
2 006
2007
2008
2009
2010
2011
direct indirect totaal
474 1 473 244 717
524 1 523 281 804
487 0 487 288 775
450 0 450 257 708
452 1 451 258 709
446 1 445 255 700
toegevoegde waarde
direct indirect totaal
209 81 290
226 90 316
177 86 263
165 81 246
122 60 182
111 54 165
werkgelegenheid (in werkzame personen)
direct indirect totaal
2 560 1 770 4 330
2 540 1 780 4 320
2 490 1 650 4 140
2 460 1 570 4 030
2 340 1 490 3 830
2 320 1 480 3 800
omzet van de sector aankopen binnen de sector productie
Bron: Policy Research Corporation
Kweken van vis en schaaldieren
werkgelegenheid (in werkzame personen)
Kottervisserij
omzet productiewaarde toegevoegde waarde
Grote zeevisserij
bedragen in miljoen €
Totaal*
Tabel B.19: Kengetallen deelsectoren visserij, 2011
446 445 111
115 115 35
226 225 52
106 106 24
2 320
505
1 245
570
Bron: Policy Research Corporation
XXIV
Bijlage III: Overzicht economische kengetallen
Maritieme dienstverlening Tabel B.20: Economische betekenis maritieme dienstverlening, 2006-2011 2006
bedragen in miljoen € omzet van de sector aankopen binnen de sector productie
2007
2008
2009
2010
2011
direct indirect totaal
1 076 74 1 001 598 1 599
1 161 80 1 081 642 1 723
1 210 86 1 124 683 1 808
1 174 86 1 088 657 1 745
1 192 80 1 112 672 1 784
1 212 78 1 134 685 1 819
toegevoegde waarde
direct indirect totaal
622 214 837
671 233 905
689 254 943
669 246 915
686 252 938
679 249 928
werkgelegenheid (in werkzame personen)
direct indirect totaal
9 560 3 390 12 950
9 680 3 470 13 160
9 820 3 480 13 300
9 660 3 320 12 990
9 700 3 330 13 030
9 860 3 390 13 250
Bron: Policy Research Corporation
Bunkering en scheepsleveranciers
Verzekering en schadeexpertise
Maritiem onderzoek en consultancy
omzet productiewaarde toegevoegde waarde
1 212 1 134 679
258 241 145
124 116 70
166 155 93
werkgelegenheid
9 860
2 100
1 010
1 350
bedragen in miljoen €
Overige maritieme diensten incl berging en duikwerk en keuring en controle
Totaal*
Tabel B.21: Kengetallen deelsectoren maritieme dienstverlening, 2011
664 622 372 5 400
Bron: Policy Research Corporation
XXV
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Watersportindustrie Tabel B.22: Economische betekenis watersportindustrie bedragen in miljoen € omzet van de sector aankopen binnen de sector productie
198
, 2006-2011
2006
2007
2008
2009
2010
2011
direct indirect totaal
1 273 119 1 154 769 1 923
1 363 121 1 243 833 2 076
1 434 127 1 308 903 2 210
1 344 121 1 223 867 2 090
1 302 116 1 186 842 2 028
1 261 110 1 151 817 1 968
toegevoegde waarde
direct indirect totaal
570 422 992
666 494 1 161
663 540 1 204
628 558 1 186
604 536 1 140
585 520 1 105
werkgelegenheid (in werkzame personen)
direct indirect totaal
12 190 9 390 21 580
12 640 9 730 22 370
12 860 9 900 22 760
12 670 9 800 22 470
12 310 9 520 21 830
11 880 9 190 21 070
Bron: Policy Research Corporation
Jachthavengerelateerde dienstverlening
Scheepvaartgerelateerde dienstverlening
Pleziervaartgerelateerde dienstverlening
Groothandel**
Kleinhandel**
Extra HISWA leden***
werkgelegenheid (in werkzame personen)
Kleine jachtbouw
omzet productiewaarde toegevoegde waarde
Grote jachtbouw
bedragen in miljoen €
Totaal*
Tabel B.23 : Kengetallen deelsectoren watersportindustrie, 2011
1 261 1 151 585
408 376 155
297 274 168
88 68 33
55 54 28
43 33 16
100 99 58
26 26 14
244 222 114
11 880
1 320
3 930
1 160
700
560
890
1 020
2 300
Bron: Policy Research Corporation
XXVI
Bijlage III: Overzicht economische kengetallen
Maritieme toeleveranciers Tabel B.24:
Economische betekenis maritieme toeleveranciers, 2006-2011
bedragen in miljoen €
2006
2007
2008
2009
2010
2011
omzet van de sector aankopen binnen de sector productie
direct indirect totaal
3 660 980 2 680 1 316 3 996
4 326 1 137 3 189 1 568 4 757
4 330 1 144 3 185 1 610 4 795
4 205 1 182 3 022 1 567 4 589
3 639 878 2 761 1 432 4 193
3 227 810 2 417 1 253 3 670
toegevoegde waarde
direct indirect totaal
1 158 560 1 718
1 371 664 2 035
1 357 696 2 053
1 304 705 2 009
1 144 618 1 762
1 003 542 1 545
werkgelegenheid (in werkzame personen)
direct indirect totaal
13 220 6 300 19 520
13 510 6 650 20 160
14 170 6 930 21 100
13 820 6 440 20 260
13 070 6 550 19 620
12 720 6 380 19 100
Bron: Policy Research Corporation
omzet productiewaarde toegevoegde waarde werkgelegenheid (in werkzame personen)
3 228 2 417 1 003
1 944 1 892 785
283 275 114
1 001 250 104
12 720
7 640
1 340
3 740
Handel
Productie
bedragen in miljoen €
Dienstverlening
Kengetallen deelsectoren maritieme toeleveranciers, 2011
Totaal*
Tabel B.25:
Bron: Policy Research Corporation
XXVII
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
XXVIII
Bijlage IV: Arbeidsmarktenquête
Bijlage IV: Arbeidsmarktenquête
Opzet enquêtes • • • •
• • • • •
XXIX
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Uitvoering van enquêtes
XXX
Bijlage V: Export naar sector
Bijlage V: Export naar sector Tabel B.26: Export naar sector, 2006-2011
Zeevaart Scheepsbouw Offshore Binnenvaart Waterbouw Havens Marine Visserij Maritieme dienstverlening Watersportindustrie Maritieme toeleveranciers Cluster* Cluster (incl. marine) Cluster (excl. marine)
2006 3 369 1 472 1 662 640 1 075 2 884 0 390 532 568 1 830
2007 3 621 1 575 1 691 663 1 215 3 170 0 419 570 596 2 163
2008 3 827 1 682 1 936 729 1 431 3 246 0 405 614 637 2 165
2009 2 943 1 495 1 835 608 1 343 2 915 0 360 575 604 2 102
2010 2 836 1 633 2 055 594 1 343 3 055 0 336 592 594 1 819
2011 2 919 1 643 2 281 612 1 358 2 873 0 353 606 595 1 614
13 651
14 834
15 784
13 893
14 042
14 083
55% 58%
55% 57%
56% 58%
53% 56%
54% 57%
54% 57%
Bron: Policy Research Corporation
XXXI
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
XXXII
Bijlage VI: Evolutie in constante prijzen
Bijlage VI: Evolutie in constante prijzen Tabel B.27:
Inflatievoet, 2006-2011
Nationale CPI alle huishoudens inflatievoet 2006 2007 2008 2009 2010 2011
1.6% 2.5% 1.2% 1.3% 2.3%
Europese geharmoniseerde CPI
totale inflatie 1 1.016 1.041 1.054 1.067 1.092
inflatievoet 2006 2007 2008 2009 2010 2011
totale inflatie
1.6% 2.2% 1.0% 0.9% 2.5%
1 1.016 1.038 1.048 1.057 1.082
Bron: Policy Research Corporation op basis van CBS
Tabel B.28:
Index evolutie directe toegevoegde waarde in constante prijzen, 2011 ten opzichte van 2006
Zeevaart Scheepsbouw Offshore Binnenvaart Waterbouw Havens Marine Visserij Maritieme dienstverlening Watersportindustrie
2006-2011 0.41 0.97 1.08 0.83 1.18 1.03 0.84 0.44 1.00 0.89
Maritieme toeleveranciers
0.77
Cluster
0.89
Bron: Policy Research Corporation op basis van CBS
XXXIII
De Nederlandse Maritieme Cluster: Monitor 2012
Tabel B.29:
Index evolutie directe toegevoegde waarde in constante prijzen, 2011 ten opzichte van 2010
2010-2011 0.86 1.00 1.01 1.08 0.98 0.99 0.97 0.89 0.97 0.93 0.85
Zeevaart Scheepsbouw Offshore Binnenvaart Waterbouw Havens Marine Visserij Maritieme dienstverlening Watersportindustrie Maritieme toeleveranciers Cluster
0.97
Bron: Policy Research Corporation op basis van CBS
Figuur B.1: Evolutie directe productiewaarde en toegevoegde waarde per persoon in constante prijzen, 2006-2011 (2006 = 100%) 120% Productiewaarde per persoon
Toegevoegde waarde per persoon
100%
80%
60%
40%
20%
0% 2006
2007 (in '06 pr)
Bron: Policy Research Corporation
XXXIV
2008 (in '06 pr)
2009 (in '06 pr)
2010 (in '06 pr)
2011 (in '06 pr)
