De N65 als Etalage, en nog veel meer De (boom)kwekers aan zet!!!

De N65 als Etalage, en nog veel meer De (boom)kwekers aan zet!!!

afbeelding kaft: luchtfoto gemaakt door John Davids, in opdracht van Bart van Roessel

Colofon BTL Advies Kantoor Oisterwijk Parklaan 1 Postbus 385 5060 AJ Oisterwijk www.btladvies.nl Projectnummer: 224285 Datum: 19 februari 2015

In opdracht van: Kees van Iersel Boomkwekerij Udenhout Ton van den Oever Joost van de Oever M. van den Oever Aad Vermeer Kwekerij Aad Vermeer Greenmakers Pieter Vugs Hoogeind Laanbomen

Inhoudsopgave De (boom)kwekers aan zet!!! ........................................................... 6 De N65 als Etalage, en nog veel meer ............................................. 8 Project 1: Het verhaal van de bomenlaan ........................................ 10 Project 2: De “poorten“ van de N65 ................................................. 12 Project 3: Een huisstijl voor het gebied ............................................ 14 Project 4: Recreatieve routes nodigen uit en verbinden .................. 16 Project 5: De boomkwekers etaleren ............................................... 18 Project 6: Duurzaam innoveren versterkt ruimtelijke kwaliteit .......... 20 En hoe nu verder? ............................................................................. 22

De (boom)kwekers aan zet!!! Aanleiding

Het gebied rondom de N65 is een van de 9 gebiedsopgaven welke zijn geformuleerd in de structuurvisie van de Provincie NoordBrabant. De provincie neemt hierin de verantwoordelijkheid om in samenwerking met betrokken partijen tot een gezamenlijke aanpak en uitvoering te komen (website Provincie Noord-Brabant, 2013). In Gebiedsopgave N65 wil de provincie naast het verbeteren van de bereikbaarheid, oversteekbaarheid en veiligheid op de weg ook de ruimtelijke kwaliteit en samenhang van het omliggende gebieden versterken. De gebiedsopgave heeft daarom aandacht voor potentiële natuur- en landschapswaarden en zet in op duurzame ontwikkeling van zowel de toeristische als de agrarische sector. De agrarische sector rond de N65 bestaat vooral uit boomteelt. Aan de weg liggen veel kwekerijen. De boomteeltsector is karakteristiek voor deze regio en bepaalt voor een groot deel het landschapsbeeld aan deze weg. Daarnaast zijn de boomkweeken plantteeltsector in deze regio een succesvolle bedrijfstak die op nationaal niveau een toppositie inneemt. Daarom is binnen de totale gebiedsopgave een deelopgave geformuleerd waarin deze teeltsector centraal staat. Het doel is om de ruimtelijke kwaliteit van het gebied te versterken in combinatie met het profileren van de teeltsector. Cruciaal daarbij is de samenwerking met de boomteeltsector en met name de boomkwekers en plantentelers aan de N65. Naar aanleiding hiervan hebben de boomkwekers en plantentelers de startnotitie ‘De (boom)kwekers aan zet!’ (19 december 2013) opgesteld met daarin de ambities om actief deel te nemen

aan de gebiedsopgave N65. Tevens is op 28 februari 2014 een intentieovereenkomst door de kwekers aan de provincie aangeboden.

Doelstelling bidbook

Dit bidbook is het vervolg op de startnotitie. In het bidbook zijn de projecten die in de startnotitie zijn geformuleerd geconcretiseerd om bij de provincie Noord-Brabant en andere partijen financieringsmogelijkheden en medewerking te verwerven. Het bidbook is 25 februari 2015 door de (boom)kwekers aangeboden aan gedeputeerde Yves de Boer van de provincie Noord-Brabant.

Werkwijze

Om te komen tot dit bidbook zijn de bestaande plannen van de boomkwekers en plantentelers geïnventariseerd en hebben gesprekken plaatsgevonden met de betrokken kwekers/telers, de provincie Noord-Brabant, bkkc (brabant kenniscentrum kunst en cultuur, Tilburg) en BTL Advies. Tijdens deze bijeenkomsten zijn de reeds opgestelde plannen en ideeën besproken, zijn voorstellen gedaan om stakeholders te benaderen en is een eerste aanzet gedaan om een reële schatting van de kosten per project te maken. Op verzoek van de boomkwekers en de provincie is bkkc (brabant kenniscentrum kunst en cultuur, Tilburg) gevraagd een advies uit te brengen op onderdelen van de startnotitie. Bkkc is vanuit haar kerntaak omgevingskwaliteit betrokken bij de gebiedsopgave N65. In het document, ‘Een Laan om te Ontdekken’ (september 2014) zijn inspirerende ideeën geschetst, hoe kunst en vormgeving geïntegreerd kunnen worden bij uitwerking van plannen van een

6

aantal in de startnotitie genoemde projecthema’s. De nadruk in het advies ligt op het thema ‘N65 als etalage’, waarbij kunst en cultuur ingezet worden als verbeeldende en verbindende factor. In onderhavig bidbook is gebruik gemaakt van gedane suggesties en referentiebeelden.

De betrokken boomkwekers en plantentelers zijn: • Joost van den Oever - M. van den Oever • Kees van Iersel - Boomkwekerij Udenhout / Ton van den Oever • Pieter Vugs - Hoogeind Laanbomen • Aad Vermeer – Kwekerij Aad Vermeer / Greenmakers

BTL Advies heeft namens de boomkwekers en plantentelers, in opdracht van de provincie, het bidbook opgesteld. Als bedrijf langs de N65 met relatie met de boomkwekers, heeft BTL nauw contact met de boomkwekers en plantentelers en kan inspelen op de wensen en actualiteiten van de afzonderlijke bedrijven. BTL Advies heeft als omgevingsadviseur tevens zijn expertise ingezet om input te leveren voor de projecten in dit bidbook.

Stakeholders

Betrokken boomkwekers en plantentelers

De boomkwekers en plantentelers zijn samen met Provincie Noord-Brabant de initiatief nemende partijen voor dit bidbook en de hierin opgenomen projecten. De betrokken boomkwekers en plantentelers hebben allen een directe ligging aan de N65. Zij zijn samengekomen naar aanleiding van een gerelateerde bijeenkomsten (workshop januari 2013) of via een oproep die de ZLTO heeft verspreid. De gebiedsopgave spreekt over de “boomteeltsector”. Naast boomkwekers zijn ook enkele plantentelers aanwezig in de gebieden aan de N65. Deze bepalen ook voor een deel het landschapsbeeld en een aantal doelen uit de gebiedsopgave zijn ook op de plantentelers van toepassing. In dit rapport wordt daarom steeds van boomkwekers en plantentelers of (boom) kwekers gesproken.

7

De (boom)kwekers kunnen de projecten uit dit bidbook niet zonder hulp realiseren. Naast de provincie zijn Rijkswaterstaat, gemeente Vught, Haaren, Oisterwijk en Tilburg belangrijke partijen om afspraken mee te maken en medewerking van te verkrijgen. Met deze partijen zijn gesprekken gevoerd over de concept-inhoud van het bidbook. De gesprekken zijn echter te prematuur om de gemeenten en Rijswaterstaat als stakeholder te vermelden. Tijdens het opstellen van dit document is tevens een stakeholderanalyse gedaan naar partijen die mogelijk kunnen participeren in de projecten. Deze partijen worden benaderd als de projecten worden uitgewerkt.

De N65 als Etalage, en nog veel meer De N65 is een structuur dat de omgeving tussen Tilburg en Den Bosch doorsnijdt. Een structuur waar dagelijks duizenden mensen een indruk krijgen van een typisch Brabant landschap met boomkwekerijen, kleinschalige landschapselementen, natuur, recreatieve trekpleisters, oude landgoederen en nog veel meer. Wie over de N65 rijdt, rijdt niet alleen door een etalage van de boomkwekers, maar er is nog veel meer te ontdekken! De (boom)kwekers willen de etalagefunctie van de N65 verbeteren, maar ook het beter beleefbaar maken van het typisch Brabantse landschap. Door samen met de provincie, gemeenten, Rijkswaterstaat en ander partijen de inrichting van de N65 en omgeving aan te pakken en op elkaar af te stemmen, wordt de samenhang van het gebied vergroot en wordt de (boom) kwekerijsector beter op de kaart gezet. Met als gezamenlijk doel het vergroten van de ruimtelijke kwaliteit. Dit wordt behaald door het versterken van de identiteit van de N65 en omgeving. Iedereen, rijdend tussen Tilburg en Den Bosch, moet in de toekomst de N65 herkennen als etalage van de (boom)kweeksector en het landschap, en als toegangspoort om het Brabantse landschap te ontdekken. Dit wordt gedaan door het landschap, cultuurhistorie en economische dragers beter zichtbaar maken. Om dit voor elkaar te krijgen zijn de hiernaast weergegeven projecten benoemd en uitgewerkt. De projecten vormen een samenhangend geheel. Sommige hebben overlap met elkaar en kunnen gecombineerd worden uitgevoerd. Per project is aangegeven met welke onderwerpen binnen de ruimtelijke ontwikkeling het project raakvlak heeft.

Projecten

1. Het verhaal van de bomenlaan - Ruimtelijke kwaliteit - Mobiliteit 2. De “poorten“ van de N65 - Ruimtelijke kwaliteit - Mobiliteit - Recreatie en cultuur 3. Een huisstijl voor het gebied - Ruimtelijke kwaliteit - Mobiliteit 4. Recreatieve routes nodigen uit en verbinden - Ruimtelijke kwaliteit - Recreatie en cultuur 5. De boomkwekers etaleren - Ruimtelijke kwaliteit - Mobiliteit - Economische ontwikkeling 6. Duurzaam innoveren versterkt ruimtelijke kwaliteit - Ruimtelijke kwaliteit - Ecologie en natuurwaarden - Economische ontwikkeling

8

Het verhaal van de bomenlaan

Recreatieve routes nodigen uit en verbinden

De “poorten“ van de N65

De boomkwekers etaleren

Een huisstijl voor het gebied

Duurzaam innoveren versterkt ruimtelijke kwaliteit

9

PROJECT 1 Het verhaal van de bomenlaan De oude eikenlaan van de N65 is niet alleen beeldbepalend, de weg verleent zijn identiteit aan de bomen en de laan vormt een herkenbaar element in het landschap. De laan heeft een belangrijke historie die teruggaat naar het begin van de 18e eeuw, de tijd waarin Koning Willen I besloot de belangrijkste wegen in Noord-Brabant te verbeteren. Waaronder de weg tussen Tilburg en Den Bosch. Sinds decennia zijn de bomen bronnen geweest voor de kweek van nieuwe laanbomen. De bomen staan bij het Centrum Genetisch Bronnen Nederland geregistreerd onder de herkomstnaam Helvoirt-03 NL.S.3.3.20-03. Bij sommige boomkwekers nog bekend als “Herkomst Helvoirt”. Nog steeds worden ieder najaar eikels geraapt die per kilo worden verkocht aan boomkwekers. De boomkwekers in de omgeving van de N65 maken momenteel geen gebruik van deze bronbomen, maar de boomkweeksector wel. Door uitval en maatregelen ten behoeve van de verkeersveiligheid is het continue laanbeeld steeds meer aan het vervagen. Om het beeldbepalende karakter van de laan en de historische waarde van de bomen (o.a. voor de boomkweeksector) te behouden, is behoefte aan een samenhangend plan op het groen in de wegbermen van de N65. Hoewel het zoveel mogelijk handhaven van de oude bomen de voorkeur heeft, is er ook behoefte aan een bredere visie op deze weg. De (boom)kwekers willen het unieke karakter van deze weg meer benadrukken. Niet alleen voor de korte termijn, maar ook voor de lange termijn als wellicht grootschalige infrastructurele ingrepen noodzakelijk blijken.

gebruikt om nieuwe bomen langs te weg aan te planten. Hiermee wordt de kwekerijsector als economische drager van het landschap zichtbaar en tastbaar.

Financieringsmogelijkheden

De (boom)kwekers willen bovenstaande realiseren door een partnerschap aan te gaan met o.a. Rijkswaterstaat, provincie en gemeenten. Deze partijen stellen hierbij gronden beschikbaar en dekken een deel van de kosten. Door reducering van de eigen werkzaamheden kunnen de kosten van Rijswaterstaat worden gecompenseerd uit het reguliere onderhoudsbudget. De boomkwekers kunnen in natura bijdragen aan het opkweken van de bomen.

Globale kosten

In dit scenario wordt uit gegaan van een kweekcyclus van 10 jaar, waarbij ieder jaar wordt gestart met het opkweken van 100 bomen. Het eerste jaar zal relatief weinig budget nodig zijn, het tweede jaar iets meer, etc.. Vanaf het tiende jaar, het jaar waarna de eerste bomen op hun definitieve standplaats worden gezet, zullen de jaarlijkse kosten tussen de 30.000,- en 50.000,- euro liggen. Deze cyclus kan oneindig doorgaan en de productie kan op worden gevoerd of verminderd naar de behoefte van de te realiseren bomenlaan. In deze kostenindictie is uitgegaan van de werkelijke kosten, inclusief grondprijs, materieel, materiaal, arbeid etc..

Door de relatie te leggen tussen de boomkweeksector en de bestaande bomenlaan kunnen methoden worden ontwikkeld om de laan in de toekomst te behouden. De parallelwegen kunnen worden gebruikt voor nieuwe aanplant of kavels aan de weg kunnen worden benut als bomendepot om bomen op te kweken. Deze bomen kunnen uitvallende bomen vervangen, of eventueel toegepast worden in nieuwe boomstructuren naar aanleiding van grootschalige infrastructurele ingrepen. Langs de N65 kan op deze manier een reeks aan bomen(groepen) ontstaan die oplopen in leeftijd en formaat, van klein kweekgoed tot ‘bejaarde’ bomen. Voor de passant kan door middel van subtiele verwijzingen zoals een “eikelvanger” en een “boompaal-certificaat” duidelijk worden gemaakt dat eikels van de oude bomen worden 10

eikelvangers verwijzen naar boomkwekerijsector

boompaalcertificaat De N65 Boom “Herkomst Helvoirt”

Bomen van de N65 (foto Remco van Eijndhoven)

PROJECT 2 De “poorten“ van de N65 Bij Vught, Tilburg en de diverse afslagen betreedt of verlaat de weggebruiker het domein van de N65. Het benadrukken van de afslagen als “poorten” naar het buitengebied en het begin en eindpunt van de N65 als “entrees” tot de N65 versterkt de herkenbaarheid en identiteit van de weg en omgeving. Hier kunnen (land)kunstwerken worden vervaardigd, die verbindingen leggen tussen kunst, cultuur, natuur en landschap. Uitgangspunten zijn dat de kunstwerken zoveel mogelijk bestaan uit levende elementen afkomstig van de kwekers en dat de kunstwerken een relatie aangaan met het landschap waarin ze zijn gesitueerd.

Entrees naar N65

De identiteit van het gebied, alsmede het ‘gezicht’ van de (boom) kwekers wordt vormgegeven door kunstenaars ontwerpen te laten maken voor (boom-plant)kunstwerken, die worden vervaardigd met streekeigen producten en materialen, of daaraan gerelateerd zijn. De boomkunstwerken komen tot stand in co-creatie met de kwekers en ieder zal zijn/ haar deskundigheid daarbij inzetten. De kunstwerken markeren het begin en het einde van de N65.

Poorten naar het buitengebied

Bij de zgn. “poorten” verrijzen LandArtSpots; inspirerende (groene) verblijfsplekken vormgegeven door kunstenaars. Het ontwikkelen van landkunstprojecten, die reageren op de streek en de geest van de plek, zijn hiervoor geschikt. De kunstprojecten verwijzen naar de boomteelsector, dorpen, natuurgebieden (Leemkuilen, Helvoirts Broek, Kampina, Loonse - Drunense Duinen) en cultuurhistorische dragers (Haarendael, Landpark Assisië). De LandArtSpots fungeren als groene entrees naar de streek. Ze benadrukken de haakse verbindingen op de weg en leggen crossovers met de bomenteelt. Gedacht kan worden aan letterlijk groene toepassingen met materialen uit de streek, maar ook aan vormen van zgn. levende architectuur of opmerkelijke publiekstrekkers met een verblijfsfunctie. De Spots maken tevens deel uit van de recreatieve routes en kunnen fungeren als begin- en eindpunt van de routes. Een concreet project is “Groene Gevels”. Twee grote groene gevels tonen door middel van levende planten werken van Vincent van Gogh en Jeroen Bosch. De gevels worden gesitueerd bij de kruising bij Helvoirt en leggen verbinding met de periode dat van Gogh in Helvoirt woonde. Het gebruik van planten van de kwekers legt eveneens verbinding met het achterland. De gevels verbinden cultuur en economie en geven ondernemers in zowel de agro

food sector (Food Capital Den Bosch) als de vrijetijdseconomie een kapstok voor samenwerking en productontwikkeling. Voor de Efteling is het bijvoorbeeld interessant omdat het park zich richt op potentiële verblijfsgasten uit omringende landen: de variatie in actie en cultuur is een succesvolle formule (vergelijk Disneyland Parijs). Treeport  Zundert heeft inmiddels ook interesse getoond in een Van Gogh gevel. De gevels worden tevens voorzien van eetbare en/of sterk geurende planten, waardoor extra belevingswaarde gecreëerd wordt voor bijvoorbeeld mensen met een beperking of ondernemers die dergelijke producten verwerken in de horeca (aardappelen met lavendel) of de Biobased Economy (vezels uit absint; de plant waarmee de lievelingsdrank van Van Gogh gemaakt werd). Tal van creatieve mogelijkheden worden door middel van slimme cross overs nader verkent en uitgewerkt. Hiermee worden de groene gevels een export product van de N65.

Financieringsmogelijkheden

Voor de kunstwerken wordt ingezet op co-financiering door de provincie en waar mogelijk door financieringsmogelijkheden vanuit POP3, Impulsgelden (bkkc), Cultuurfonds Brabant C, Mondriaan Fonds, Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, Bouwfonds Cultuurfonds en Art of Impact. Lokale cofinanciering is mogelijke vanuit belanghebbende gemeenten, de recreatieve sector en natuurorganisaties. De bijdrage van de (boom)kwekers kan bestaan uit waarde in natura, zoals jaarlijks onderhoud en inzet van planten en arbeid. De exploitatiekosten worden hiermee nihil.

Globale kosten

Project ‘Groene Gevels’ dient als voorbeeld van één van de drie LandArtSpots bij de poorten naar het buitengebied. De financiering van het project bedraagt 225.000,- euro incl. exploitatie voor 10 jaar. In dit bedrag zijn in feiten twee kunstwerken opgenomen de “Van Gogh wand” en de “Jeroen Bosch wand” Er van uit gaande dat de financiering van de andere twee LandArtSpots overeenkomen en bestaan uit één kunstwerk per poort is een totaal van ongeveer 400.000,- tot 500.000 euro benodigd voor de LandArtSpots . Voor de (boom-plant)kunstwerken bij de entrees naar N65 wordt uitgegaan van natuurlijke materialen en een tijdelijk karakter. Totaal is ongeveer 50.000,- tot 75.000 euro benodigd voor de kunstwerken.

12

Groene gevelkunst: Patrick Blanc

LandArtSpots: Florentijn Hofman - Feestaardvarken (boven) en Driessens & Verstappen - Tschumi Tulips (onder)

(Boom-plant)kunstwerken: Sjoerd Buisman - Dennenwal (links), Ferdinand Ludwig - Baubotanik Tower (midden) en Sjoerd Buisman (rechts)

PROJECT 3 Een huisstijl voor het gebied De (boom)kwekers zijn erg enthousiast over het ontwikkelen van een huisstijl voor de N65 en de aanliggende gebieden, waardoor een rustiger beeld en meer eenheid ontstaat. Een huisstijl versterkt de weg en omgeving als herkenbaar landschap, van Vught tot Tilburg. Door het ontwikkelen van een huisstijl zal de ruimtelijke kwaliteit worden versterkt en kunnen elementen die voorheen als verstorend werden ervaren eenvoudiger worden geïntegreerd in het landschap. Dit biedt voor de boomkwekers mogelijkheden om op een gepaste manier, binnen de huisstijl, reclame uitingen te voorzien langs de weg. Wat betreft de huisstijl willen de (boom)kwekers groen en innovatie de sfeer laten bepalen. In materialisatie kan hierbij worden gedacht aan hout als basismateriaal, maar ook aan een vormgeving dat verwijst naar de eigenschappen van bomen. Innovatie wordt gezocht in groene geluidswanden en levende systemen die fijnstof afvangen of bijdragen aan het verbeteren van de luchtkwaliteit. Hierbij wordt gedacht aan het toepassen van moswanden, beplantte middenbermen, grasdaken, en opgaande beplanting zoals bamboe (Fargesia). Het gebruik van groen ten behoeve van filtering van fijnstof bevindt zich nog in de onderzoekfase. De (boom)kwekers willen de testresultaten samen met hun groene expertise in de praktijk brengen. Een voorbeeld voor andere innovatieve ingrepen zijn het realiseren van bloembermen langs de gehele weg. Het maakt de weg voor passanten een zeer herkenbare element, terwijl het jaarlijkse probleem met eikenprocessie rupsen kan worden opgelost. Met de juiste beplantingskeuze kunnen immers natuurlijke vijanden van de rups worden aangetrokken. Om meer van dit soort locatiespecifieke innovaties te genereren kan een samenwerkingsverband of consortium op worden gezet met innovatieafdelingen van een grote ontwikkelaar, bouwer of universiteit. Om te voorkomen dat de N65 als eenheid verloren gaat, is het noodzakelijk de trajecten Vught-Helvoirt en Helvoirt-Tilburg een identieke huisstijl te geven. Overeenstemming tussen dit bidbook en de MIRT Verkenning N65 is noodzakelijk. De huisstijl dient te worden vastgelegd in een beeldkwaliteitsplan voor de gehele N65.

Financieringsmogelijkheden

De fysieke inrichting van de weg en omgeving ligt voornamelijk bij Rijkswaterstaat, provincie en gemeenten. Bij het realiseren van een huisstijl wordt in de basis uitgegaan van de bestaande budgetten voor de inrichting van de openbare ruimte. De (boom)kwekers pleiten voor het vrijmaken van extra budgetten voor de huisstijl als plusoptie. Hiervoor wordt ingezet op co-financiering door de provincie en waar mogelijk door financieringsmogelijkheden vanuit POP3, Cultuurfonds Brabant C, Mondriaan Fonds, Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, Bouwfonds Cultuurfonds en Art of Impact. De bijdrage van de (boom)kwekers en andere belanghebbende partijen kan bestaan uit waarde in natura, zoals jaarlijks onderhoud van groene onderdelen, ontwikkeling van groene/natuurlijke systemen en inzet van hun kennis van duurzaamheid.

Globale kosten

De kostenindicatie gaat uit van een plus-variant op bestaande budgetten voor standaard inrichtingselementen. De realisatiekosten van deze plusvariant bedragen 90.000,- tot 140.000 euro. Hierbij is uitgegaan van 10 verblijfsplekken in de omgeving, 4 informatieborden en 10 km. bloemrijke bermen. Voor de houten vangrail zijn geen kosten opgenomen, aangezien de kosten over de gehele levenscyclus gelijk is aan een reguliere vangrail. Aangezien de kosten van een groen (geluids)scherm zeer afhankelijk zijn van het ambitieniveau, de maatschappelijke meerwaarde en de gewenste methode van vergroenen, ontstaat een irreëel grote kostenrange. Daarom is de kostenindicatie voor groene (geluids)schermen losgekoppeld van bovenstaande kostenindicatie. De indicatie is gebaseerd op 6 km. groene (geluids)scherm met een minimum variant bestaande uit aanplant van beplanting en een maximumvariant bestaande uit een technisch groensysteem. Beiden zijn een plus-variant op een bestaande betonnen geluidsscherm. Bijbehorende kostenindicatie komt uit op 50.000,- tot 5 miljoen euro.

14

vormgeving verblijfsplekken versterkt de huisstijl (sfeerbeeld Studio Eric Klarenbeek &

begeleiding van de weg draagt bij aan een eenduidige huisstijl en het afvangen van fijnstof

Maartje Dros, Linieset)

(sfeerbeeld Atelier de Lyon, het Witte Lint)

bloemrijke bermen t.b.v. bestrijden eikenprocessierups (foto M. van den Oever)

groene schermen t.b.v afvangen fijnstof (foto’s Doelbeelden.nl)

PROJECT 4 Recreatieve routes nodigen uit en verbinden Aan beide zijden van de N65 ligt een prachtig landschap om te verkennen en om recreatief gebruik van te maken. In het gebied is veel te zien en te beleven, zoals onder andere de prachtige natuur van de leemkuilen, Landpark Assisië, Gedenkplaats Haaren 1940 -1945 (Haarendael) en het bos rondom Oisterwijk. Maar het is ook een interessant gebied. Aan de weg en in Het Groene Woud zijn veel (boom)kwekers gevestigd. Bomen nemen een prominente plaats in binnen de ruimtelijke inrichting langs de weg en in Het Groene Woud. De boomkweekgebieden vormen een groene schakel tussen de natuurgebieden en zorgen ervoor dat geen jaargetijde hetzelfde is. Om de toegankelijkheid van het gebied te vergroten, de (boom) teeltsector meer beleefbaar te maken en de herkenbaarheid van de regio te vergroten, kunnen langs de N65 locaties worden ingericht die als startpunt dienen voor een korte of langere wandeling of om een rondje te fietsen. Horeca- en recreatieondernemers aan de N65 kunnen hier een belangrijke rol in hebben. De (boom)kwekers zien mogelijkheden voor diverse routes, die langs en over de kwekerijen gaan. Op de kwekerijen kunnen informatiepunten voor recreanten komen, waarop de kwekers meer kunnen laten zien over o.a. hun (streekeigen)producten, de bedrijfsfilosofie, innovatie en duurzaamheid. Naast de ‘algemene’ routes kunnen thema-routes worden gemaakt, zoals bijvoorbeeld een bloesemroute of een kerstroute. Daarnaast kan een educatieve route worden gemaakt, waarbij scholen in de regio meer kunnen leren van hun omgeving en de bedrijven in de buurt. Gekoppeld aan de kunstwerken die in het gebied gemaakt worden kan een ‘kunstroute’ worden uitgezet.

een landschapsarchitect, een opleiding, een internet bedrijf dat planten via de webshop verkoopt etc.. De routes kunnen digitaal opgenomen worden in de app “Brabant Vertelt” en worden gedownload door de bezoeker op een smartphone.

Financieringsmogelijkheden

Voor de recreatieve routes zal worden ingezet op cofinanciering door de provincie, de belanghebbende gemeenten, horecaondernemers en de recreatieve sector. De inrichting van de routes kan verzorgd worden door de (boom)kwekers via inzet van planten. Om het routeboekje te financieren kunnen adverteerders worden gezocht, zoals horeca ondernemers die langs de routes liggen.

Globale kosten

Omdat uit wordt gegaan van bestaande recreatieve (knooppunten) routes en initiatieven van het Groene Woud kunnen de kosten voor dit project relatief laag blijven. De realisatiekosten van de routes bedragen ongeveer 25.000,- euro. De kosten gaan onder andere zitten in het maken en uitgeven van routeboekjes, de routes opnemen in de app “Brabant Vertelt” en de website van routesinbrabant.nl, het inrichten van de routes passend bij de huisstijl van de N65 en het plaatsen van informatieborden door (boom)kwekers.

Enkele routes kunnen in de toekomst lopen via een door de (boom) kwekers te initiëren informatie- en kenniscentrum over boom- en plantteelt. Een locatie waar informatie over de (boom)kwekerijen en hun producten te vinden is, en waar mensen teelt en toepassing in zijn volledigheid kunnen waarnemen. Een locatie waar verschillende vakdisciplines onder een dak huisvesten en waar synergie en energie ontstaat om te innoveren en te ontwikkelen. De locatie heeft de potentie te informeren, inspireren, doceren (scholing) en innoveren doordat een kweker er een plek krijgt, maar er ook een groen marketing bedrijf gevestigd zit, een groene kunstenaar en 16

wandelen over boomkwekerij (foto Boomkwekerij Udenhout) (foto M. van den Oever)

PROJECT 5 De boomkwekers etaleren De N65 heeft niet alleen een etalagefunctie voor het landschap. Voor de (boom)kwekers heeft de weg een etalagefunctie omdat hun bedrijven en producten zichtbaar zijn vanaf de weg. Vanuit een breder perspectief heeft de weg ook een etalagefunctie voor de (boom)kwekerijsector in de gehele regio. Naast het etaleren door de boomkwekers zijn er ander bedrijven langs de weg die kunnen profiteren van hun ligging aan de weg. De (boom)kwekerijbedrijven zijn zich bewust van deze ligging aan een zichtlocatie en besteden nu al veel aandacht aan de netheid en uitstraling van de aangrenzende gronden. Zij willen de etalagefunctie naar de weg toe beter benutten en tevens de ruimtelijke kwaliteit van de weg en omgeving versterken. Het landschap vormt het kader waarbinnen bedrijven aan de N65 zichzelf bewust en onbewust etaleren. De passant ervaart daarmee niet alleen de schoonheid van het landschap, het landschap bepaalt tevens de ruimte waarbinnen de (boom)kwekers hun producten kunnen laten zien. Daarom willen de (boom)kwekers graag constructief meedenken in mogelijkheden om de ruimtelijke kwaliteit te vergroten op of naast hun terrein. Bijvoorbeeld door het herstellen van zichtlijnen, beter zichtbaar maken van beken en bomenlanen die de N65 kruisen, de aanleg van kleinschalige landschapselementen of door landschappelijke inpassing van verstorende elementen. Men staat hierbij open voor overleg met de plaatselijke natuur- en landschapsvereniging. Een dergelijke samenwerking heeft in het verleden al eens plaats gevonden en is succesvol geweest.

Financieringsmogelijkheden

Kwekers, aanliggende gemeenten, provincie en RWS maken afspraken over een eenduidige manier van etaleren. Iedere ondernemer financiert zijn eigen etalage in overeenstemming met de afspraken. Dit kan tevens op collectieve wijze plaatsvinden. Ten behoeve van het herstel en versterken van landschappelijke elementen en zichtlijnen bestaat de mogelijkheid een fonds op te richten waarin grondeigenaren, beherende partijen en andere belanghebbenden kunnen participeren. Bedrijven blijven zelf verantwoordelijk voor de landschappelijke inpassing van elementen die de landschappelijke kwaliteit benadelen.

Globale kosten

In dit document is geen kostenindicatie ten behoeve van het etaleren door de (boom)kwekers opgenomen, aangezien dat een eigen investering betreft. De investering voor het ontwikkelen van het landschap bedraagt 35.000,- tot 60.000,- euro. Voor deze kostenindicatie is uitgegaan van het realiseren van 2500 m2 houtwal, verwijderen van 2500 m2 houtige gewassen en het realiseren van 2500m2 aan bloemrijke bermen en akkerranden.

Om tot een eenduidige en in het landschap passende manier van etaleren te komen, kunnen op een gezamenlijke strook bijzondere producten als een wisselexpositie worden geëtaleerd. Een andere optie is iedere kweker een eigen podium te geven waarop deze zijn seizoensproducten aan de passant zichtbaar maakt. In voor- en najaar komen de bloeiende bomen in de ‘etalage’, in de zomer de karakteristieke boomvormen, in de herfst de bomen met herfstkleuren en in de winter bomen waarvan de basten bijzonder zijn. De in dit bidbook voorgestelde huisstijl kan worden benut voor het verkrijgen van een rustig beeld en eenheid binnen de veelzijdigheid van de producten.

18

Voorbeeld voor eenduidige manier van etaleren, passend binnen een huisstijl voor de N65 Te herstellen en te versterken landschapselement: bomenlaan (foto Goolge Maps)

PROJECT 6 Duurzaam innoveren versterkt ruimtelijke kwaliteit Door de ligging in het waardevolle landschap het Groene Woud is met name innovatie op het gebied van duurzaamheid vanzelfsprekend. De (boom)kwekers zijn altijd met vernieuwing en innovatie bezig en willen dit graag verder ontwikkelen in samenwerking met andere sectoren. De (boom)kwekers willen een waterbank ontwikkelen waarmee de grondwaterstand van het gebied actief op niveau wordt gehouden. Door deze ingreep ontstaat meer ruimte om grondwater te onttrekken in het gebied. Naast uitbreidingsmogelijkheden voor de (boom)kweeksector blijft hierdoor grondwater beschikbaar voor natuurgebieden en de landschappelijke omgeving. Hiermee ontstaat een win-win situatie. De economische motor van het gebied wordt vergroot en de vitaliteit van het landschap wordt verbeterd. Wanneer de economische vooruitgang tevens wordt ingezet voor ontwikkeling van het landschap, ontstaat een uitstekende basis voor het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van het landschap rond de N65.

financieel perspectief. Diefstal van de panelen wordt voorkomen door het water en een sloot rondom het perceel. Daarnaast is het mogelijk dat er waarde gecreëerd wordt voor zogeheten grondwater-afhankelijke natuur. De grondwaterbank als instrument voor een meer vitale natuur in de regio Hart van Brabant maar ook daarbuiten. Door een slimme inzet op klimaatadaptatie wordt gebruik gemaakt van Europees geld in het plattelandsontwikkelingsprogramma 2014-2020 (POP3).

Globale kosten

De begroting is nog niet uitgewerkt. Eerst vindt er overleg plaats tussen partijen als het Waterschap, Brabant Water en de Provincie Noord-Brabant om tot draagvlak te komen voor het concept. Bij de uitwerking vindt afstemming plaats met agrarisch ondernemers en natuurbeheerders. Op grond daarvan kan een pilot ingezet worden.

De waterbank kan als pilotproject dienen naar aanleiding van Projectatelier Brabantstad. Het sluit immers aan op het 2e principe van Mozaïek Brabant: de schaalvergroting van boomkwekerijen inzetten tegen de verdroging van natuurgebieden.

Financieringsmogelijkheden

Bij de realisatie van een grondwaterbank is sprake van meervoudige waardecreatie. De investeringen worden terugverdiend door uitgifte van onttrekkingsvergunningen waarvoor kwekers bereid zijn om te betalen. Daarnaast kunnen op het waterperceel bijvoorbeeld energiegewassen zoals riet of wilgen geteeld worden, wat waarde heeft voor bijvoorbeeld het biomassaplein door Het Groene Woud in oprichting, of voor de waterzuivering die daarmee gerealiseerd wordt. Ook kan er met zonnepanelen energie opgewekt worden, waarmee voorzien wordt in het elektriciteitsverbruik van de pompen die water in het infiltratieperceel pompen. Het rendement van de zonnepanelen is hoger dan gebruikelijk, omdat het water een koelend effect heeft op de panelen. Door samen te werken met een energiecoöperatie, kan het surplus aan elektriciteit afgezet worden naar particulieren en kunnen zij het project mede financieren. Een systeem op basis van ‘postcoderoos’ of ‘vandebron’ biedt extra 20

En hoe nu verder? In dit bidbook hebben de (boom)kwekers projecten geformuleerd die betrekking hebben op het versterken van de natuur- en landschapswaarden, de etalagefunctie van de N65, ideeën voor innovatie en het versterken van recreatie en toerisme. Het zijn projecten die aansluiten op de plannen die de provincie heeft in de gebiedsopgave N65 om de ruimtelijke kwaliteit van het gebied rondom de N65 te behouden en versterken. Het bereiken van resultaat voor deze projecten vraagt om nieuwe samenwerkingsverbanden. Met dit bidbook is niet alleen getracht de samenwerking tussen de provincie en de boomkwekers te verzegelen. Het is een werkdocument om stakeholders, zoals landschapsbeheerders, natuurorganisaties, recreatieondernemers en andere actoren in het gebied te benaderen en te binden aan de gebiedsopgave. De boom- en plantenkwekers hebben de ambitie om deze projecten nader uit te werken in een constructieve samenwerking met de Provincie Noord-Brabant en nader te formuleren stakeholders.

Uitgangspunten voor samenwerking

Voor het vervolgtraject zijn een aantal uitgangspunten belangrijk om een goede constructieve samenwerking te waarborgen tussen de provincie en de (boom)kwekers . Deze uitgangspunten zijn geformuleerd in het ambitiedocument “De (boom)kwekers aan zet!” (19 december 2013) en blijven een aandachtspunt binnen de samenwerking:

• •

Het doel van de samenwerking is het creëren van waarden voor de boomteeltsector, zoals beschreven in de value case (zie par 3.2 van het ambitiedocument). In een samenwerkingsverband is het van belang dat het proces open en transparant blijft aan beide zijden.

•

Provincie en (boom)kwekers beschouwen elkaar als serieuze en gelijkwaardige gesprekspartner.

•

Voor de boom- en plantenkwekers is het van belang dat ze een duidelijk en vast aanspreekpunt hebben bij de overheid, die de communicatie verzorgt tussen de verschillende overheden van provincie, gemeente en Rijkswaterstaat.

Vervolg

Het voorstel van de (boom)kwekers is om in een gezamenlijk overleg met de provincie een plan van aanpak op te stellen. In dit plan van aanpak worden de projecten vastgesteld, worden randvoorwaarden die van toepassing zijn op de projecten opgesteld en wordt het vervolgtraject definitief vormgegeven. Vanuit de provincie en de boomkwekers aan de N65 wordt een kleine stuurgroep gevormd. Deze hebben regelmatig overleg en houden hun achterban op de hoogte. Deze achterban bestaat bij de provincie uit de verschillende betrokken overheden en bij de boomkwekers uit de andere boomkwekers aan de N65 of in de

22

regio. De stuurgroep toetst en stuurt de in dit bidbook opgenomen projecten aan de hand van te voren vastgestelde randvoorwaarden. Ten behoeve van de bewaking van de ruimtelijke kwaliteit neemt tevens een landschapsarchitect plaats in de stuurgroep. Per project wordt een compacte projectgroep gevormd, waarin naast de provincie en (boom)kweeksector ook andere sectoren een rol hebben, zoals onderwijsinstellingen, agrariërs, natuuren landschaps-verenigingen, kunst en cultuurinstellingen etc. In de projectgroep neemt van iedere relevante sector een vertegenwoordiger plaats. Eén persoon van de provincie vertegenwoordigd hierin de verschillende betrokken overheden, één persoon vertegenwoordigd de boomkweeksector, één persoon vertegenwoordigd de recreatiesector, etc. De projectgroep heeft regelmatig overleg en ieder houdt zijn achterban op de hoogte. De projectgroep is verantwoordelijk voor de voortgang van het project, zoekt financieringsmogelijkheden en zorgt ervoor dat het project wordt geïntegreerd in lopende trajecten. Het betrekken van nieuwe partners en betrokkenen kan veel nieuwe projectideeën opleveren waarbij het oorspronkelijke doel uit het oog verloren wordt. Door de aansturing hiervan bij de stuurgroep te houden blijft de focus op de boomteeltsector aan de N65 en loopt het geen kans te verzanden in te veel verschillende initiatieven. Het schema op deze pagina vormt een voorstel dat in een volgend overleg wellicht uitgewerkt moet worden. De (boom)kwekers zien uit

23

naar een succesvolle en constructieve samenwerking. Wanneer de in dit bidbook benoemde projecten worden gerealiseerd, vormt de N65 het visitekaartje van de (boom)kwekers en provincie NoordBrabant.

Overheid

(boom)kwekers N65

stuurgroep = Provincie NB + Delegatie (boom)kwekers

Bv:

Project 1

Doel: Historische laan N65 Planning: 2013 Partners: RWS, BKKC, HAS Den Bosch Budget:

Figuur 11 Schematisch overzicht vervolgproces

Project 2

Project 3