DE MIXES (DEEL 2) door Poul van Bremen Mulder Ik werd gewekt door zonnestralen. Er waren geen gordijnen in de kamer. Ik keek op mijn horloge en het was half zeven. Ik kleedde me aan en ging naar de doucheruimte beneden. De kraan gaf alleen koud water. Ik ging eronder staan, droogde me af en kleedde me weer aan. Ik keek naar links en zag daar de bus staan. Er was een grote open ruimte met een betonnen basketbalveld en een tribune. Verderop een schoolgebouw en weer even verder de kerk met twee niet afgemaakte torens. Bij de kerk begon een soort straat met nog meer lage ge-‐ bouwen en rechts voor mij lag de “presidencia” waar overdag de burgemeester en zijn helpers moesten zitten. Vlak bij mij aan de rechterkant la-‐ gen nog drie lage gebouwtjes. De dichtstbijzijnde moest de gevangenis zijn en was opgebouwd uit geweldig mooie kleine keitjes. Mucio kwam naar beneden, we groetten elkaar en hij stelde voor om te gaan ontbijten. We gingen naar Hilda die al een vuurtje had gemaakt om haar tlayudas op te war-‐ men met het water voor de koffie. Drie stenen en dan een bakplaat er bovenop en ruimte voor de kan water in de vorm van een hoge schoen. We bestel-‐ den ieder een tlayuda en Mucio b egon te vertellen. Hij vertelde over Luís Rodriguez en d e weg van Mit-‐ la naar Zacatepec. Na de Mexicaanse Revolutie kwam de officier Luis Rodriguez thuis in Zacatepec Mixes. De burgeroor-‐ log had zijn ogen voor d e wereld doen opengaan en hij was vol plannen voor zijn dorp. De hele Mixe Regio werd bestuurd vanaf Villa Alta, dat buiten de Regio lag en oorspronkelijk een Spaans garnizoen had gehad. Luís Rodriguez was van plan om daar verandering in te brengen en van Zacatepec de nieuwe hoofdplaats voor alle Mixes te maken. Hij was echter niet de enige met dergelijke plannen. De leider van Ayutla, ook terug van de Revolutie, SEPTEMBER/OKTOBER 2010
had dezelfde ideeën maar dan voor Ayutla. Hij be-‐ gon de strijd om d e macht tussen b eide dorpen pas goed. Ieder dorp had zijn "vriendjesdorpen" en tot slot won Zacatepec en dat werd de hoofdplaats voor de Mixes. Het volgende plan van Luís Rodri-‐ guez was vragen om een wegverbinding van Zaca-‐ tepec naar Oaxaca Stad aan te leggen. Dat duurde wat langer, maar uiteindelijk werd in de onderhan-‐ delingen beloofd dat er een verharde federale weg zou komen van Mitla naar Zacatepec. In de jaren zestig werd begonnen met de aanleg en de weg kwam er, zij het niet verhard. Het was een geweldig werk dat ondanks vele tegenslagen tot stand kwam. Het duurt acht uur om de afstand van 185 km van Oaxaca naar Zacatepec af te leggen. Na-‐ tuurlijk zaten er ook negatieve kanten aan het lei-‐ derschap van Luís Rodriguez, maar Mucio liet het hier voorlopig b ij.
Mijn hotel en de Secundaria
Ik ging naar het gemeentehuis om te vragen of ik daar het hotel kon betalen. Boven ontmoette ik de burgemeester Filadelfo Rodriguez Alcantara. Fila-‐ delfo was aardig en vertelde me dat hij blij was dat er mensen van buiten naar Zacatepec kwamen. Ik vertelde hem dat ik net het verhaal van Luís Rodri-‐ guez had gehoord en Filadelfo zei op zijn beurt dat Luís Rodriguez zijn oom was geweest en dat zijn -9-
huis achter het gemeentehuis lag. Met zijn vinger wees hij de richting aan. Ik betaalde voor twee nachten aan de penningmeester en daalde weer af naar het centrum. Vlak voor de gevangenis stond een deur open en daar waren kinderen. Er klonk muziek en er werden spelletjes gedaan. Ik ging naar binnen en maakte kennis met Martha, die d e leiding had over h et cul-‐ tuurhuis. Het was zaterdag en Martha vertelde dat ze iedere dag open was voor spelletjes en muziek maken en stelde voor dat ze me na sluitingstijd naar de fanfareband zou brengen om kennis te ma-‐ ken met het culturele leven van de oudere genera-‐ tie. De fanfareband was erg belangrijk, vertelde ze. Het was net zoiets als het tequio. Op mijn vraag wat het tequio dan wel was, legde ze uit dat dat gemeenschapswerk was voor de autoriteit van het dorp. Bijvoorbeeld als de autoriteit besloten had om een verbetering aan een brug te maken of om te beginnen met het bouwen van een openbaar gebouw, dan moesten de mannen van het dorp op een bepaalde dag in actie komen en zo lang door-‐ werken totdat het klaar was. En als het klaar was dan was er wel weer iets anders. De fanfareband stond ook ter beschikking van de autoriteit, net zo-‐ als de dorpspolitie, jongens van zo'n zestien tot twintig jaar die de orde moesten handhaven en de
De fanfare van Tamazulapan - 10 -
gevangenis moesten bewaken. De fanfare moest spelen als ze uitgenodigd werden door andere be-‐ vriende dorpen. De leden van de fanfare hoefden geen tequio te verrichten. In ruil voor het gemeen-‐ schapswerk konden de boeren en boerenzoons land krijgen om te bewerken. Ik zag een viool aan de wand hangen en vroeg of ik mocht spelen. Dat mocht en ik speelde een paar Ierse en Schotse deuntjes en een vrolijk Hollands kinderliedje. Het werd gewaardeerd en de tijd vloog voorbij. Martha vertelde dat haar vader, Don Victoriano Cruz, gedu-‐ rende drie jaar de eerste burgemeester van Zacate-‐ pec was geweest, n et voor Filadelfo. Het was tijd om het cultuurhuis te sluiten en Mart-‐ ha en ik gingen op weg. Vlak naast d e kerk was een klein winkeltje van Martha's vader. Ze stelde me voor, het was een aardige man en ik kon merken dat Spaans niet zijn eerste taal was. We namen af-‐ scheid en gingen op weg naar de fanfare. Voorbij de kerk links gingen we een stukje naar b eneden en op een hoek was d e Band want we hoorden er mu-‐ ziek vandaan komen. We gingen naar binnen en kennelijk was dat een teken om pauze te houden want iedereen hield op met spelen. Martha stelde me voor en de leider van de fanfare wees naar het midden van de ruimte en liet me de inhoud van een houten kist zien: allemaal geschreven muziek. Martha vertelde dat ze maar een keer van het blad hoefden te lezen om de muziek te onthouden en te gaan spelen. Ze ver-‐ telde ook dat de kinderen in Zacatepec en andere dorpen al op vier, vijfjarige leeftijd fluitles kregen en muzieknoten leerden schrijven. Ik werd nieuwsgierig en vroeg of ze iets wilden spelen. Dat wilden ze en tot mijn verrassing speelden ze een vrolijk folkloristisch deuntje. Ik keek naar buiten en zag daar de majestueuze Malinche hoog boven het dorp uitsteken en luister-‐ de naar de vrolijke tonen van de fanfare van Zacatepec Mixes. POPO
Toen ik weer buiten stond nam ik afscheid van Martha die naar huis ging en keek op naar de Ma-‐ linche. Wat een schitterende b erg was dat. De b erg had vier toppen en vanaf d e plek waar ik stond kon ik heel ver kijken, een mooi uitzicht met veel be-‐ groeiing. Aan de linkerkant, even voorbij het hotel, zag ik een naaldbomenbos dat kennelijk aangelegd was. Het was stil en het liep tegen twee uur. Tijd voor een warme hap bij Hilda. Op weg erheen groette ik de twee gevangenen die nieuwsgierig naar me keken. Ik had geen zin in een praatje en liep naar het restaurantje van Hilda. Binnen zaten wat buschauffeurs te eten en ik bestelde. Een van de buschauffeurs vertelde dat voordat d e weg naar Zacatepec was aangelegd, de plaats alleen bereik-‐ baar was door langs de achterkant van een water-‐ val te lopen. Een gordijn van water had d estijds het zicht op Zacatepec onttrokken. De wegingenieurs hadden het water omgeleid door explosieven te plaatsen en te laten springen, waardoor Zacatepec verbonden werd met het volgende dorp, (Etalte-‐ pec). Ik hoorde vandaag alleen maar interessante dingen s cheen h et! Na het eten bedankte ik Hilda en ging naar het ho-‐ tel om mijn spullen op orde te brengen en een klei-‐ ne siësta te houden. Na d e siësta zocht ik Mucio op en vertelde h em dat ik van p lan was om de volgen-‐ de dag naar een ander dorp te gaan. Hij vroeg me of ik wist waarheen en op mijn ontkennende ant-‐ woord suggereerde h ij h et dorp Totontepec. Om er te komen moest ik om acht uur de bus nemen en dan bij een bepaald kruispunt een andere bus ne-‐ men die me erheen zou brengen. We praatten nog wat over Oaxaca en zijn werk in Zacatepec en gin-‐ gen daarna a vondeten bij Hilda en naar b ed. De volgende dag stond ik vroeg op en nam d e twee bussen naar Totontepec, maar besloot daarna om toch naar het verste Mixedorp te gaan, met de naam Hinantequilla. Daar stapte ik uit en liep naar het dichtstbijzijnde huis, waar op mijn kloppen een SEPTEMBER/OKTOBER 2010
gezellig kijkende vrouw opendeed. Toen ik naar een overnachtingsgelegenheid vroeg zei ze dat er niets in het hele dorp te vinden was. Ik had geen zin om terug te gaan en vroeg of zij mij n iet tegen b etaling onderdak zou willen geven. Na wat wikken en we-‐ gen stemde ze toe en we kwamen de prijs over-‐ heen die het hotel in Zacatepec had gevraagd. Ze wees waar ik mijn tas kon laten en vroeg me of ik koffie wilde. Ze vertelde dat het dorp voornamelijk bestond van de koffieteelt en dat dit het begin van de oogsttijd was. Er liepen twee koters rond, maar ik durfde niet te vragen waar haar man was omdat ze de indruk maakte een alleenstaande moeder te zijn. Het was avond en ze bood aan om samen te eten. Ze vertelde me ook dat de bus morgen pas in de late ochtend zou vertrekken. Haar kinderen wa-‐ ren nog erg jong en ik leerde ze een spel dat ze bui-‐ ten konden spelen: katrikken -‐ een lange stok -‐ een korte stok en een sleuf in de grond en dan met de lange stok de korte stok die dwars op de sleuf ge-‐ legd was in de lucht werpen en een forse tik geven. Vervolgens met de lange stok meten tot de plek waar de kleine terechtgekomen was. Degene met de langste afstand won.
De omgeving rond Zacatepec
De volgende dag liep ik door het dorp en zag bij een huis een open stuk waar de koffiebonen van een beige kleur uitgelegd waren. Ik nam de bus van elf uur terug en in Autla nam ik een andere bus terug naar Oaxaca. Mijn eerste Mixe-‐avontuur was afge-‐ lopen. - 11 -
Terug in Cuernavaca dacht ik terug aan mijn b ezoek aan de Mixes. Er kwam een brief, een brief van Martha. Ik deed hem open en het was een uitnodi-‐ ging om naar Zacatepec te gaan om er het feest van Santiago te vieren, d e schutspatroon van Zacatepec Mixes. Het feest was in juli, en dan had ik nog geen vakantie van mijn werk aan de school waar ik les-‐ gaf. Maar ik besloot om later te gaan. In de brief stond ook dat Martha haar verjaardag vierde in juli. Mijn werkomstandigheden waren nog steeds niet florissant in Cuernavaca: ik kon niet genoeg uren maken en had moeite om de eindjes aan elkaar te knopen.
Een huisaltaar In augustus ging ik terug naar Santiago Zacatepec Mixes en vond het dorp precies zoals ik het had achtergelaten. Na de busreis en een nacht in het hotel liep ik over de grote ruimte tussen de gevan-‐ genis en d e kerk. Er was een volledige stilte. De Ma-‐ linche keek op het dorp neer. Zacatepec was fris door d e regenval van d e afgelopen nacht en ik ging ontbijten bij Hilda. Daarna naar het gemeentehuis, waar ik een praatje maakte met een van d e admini-‐ stratieve helpers van Filadelfo, de penningmeester Alejo. Het was weer zaterdag en om tien uur ging het cultuurhuis open, ontsloten door Martha die me met veel vriendelijkheid begroette en me uit-‐ nodigde om naar binnen te gaan. Ze vertelde me belangrijk n ieuws. Zacatepec had een kleuterschool - 12 -
waar de kinderen Spaans leerden, zodat ze, een-‐ maal op de lagere school, alle lessen in het Spaans konden volgen. Als vervolg bestond de telesecun-‐ daria, een soort middelbare school op mavo-‐ niveau, met een televisie in het klaslokaal als een soort mechanische schoolmeester. Zacatepec is een heel progressief dorp en had het nu voor elkaar gekregen dat er een federale telesecundaria zou komen; binnenkort zou de directeur van de nieuw op te richten school zich melden b ij d e d orpsautori-‐ teit. Door d e ligging van h et dorp, middenin d e b er-‐ gen, waren er veel storingen die een belemmering vormden voor een goede ontvangst voor d e telese-‐ cundaria. Desondanks was het belangrijk nieuws voor het dorp en betekende een belangrijke vooruitgang voor d e kinderen. Op maandag kwam de nieuwe directeur: een korte, dikke man die er als het ware om vroeg om een karikatuur van hem te maken. Zijn naam was Pedro, hij woonde in Oaxaca en kwam oorspronkelijk uit de Istmo van Tehuantepec. Toen hij mij ontmoette bij Hilda en hoorde dat ik Engelse les gaf in Cuernavaca, vroeg h ij of ik geen zin had om les te geven aan de spiksplinternieuwe secundaria. Ik ant-‐ woordde dat ik dat in principe wel wilde, maar dat ik meer gegevens nodig had over onder andere de verdiensten. Dat bleek een zaak voor de SEP te zijn en hij wilde me eerst een test van mijn Engelse kennis afnemen. In de bibliotheek stelde hij me uit de schoolboekjes een paar vragen d ie bijna n ergens op sloegen, en h ij oordeelde dat mijn kennis in orde was. Vervolgens ging hij praten met Filadelfo over de voorwaarden, zoals waar de school gehuisvest zou worden. Tegenover het hotel waren een paar heel oude lage gebouwtjes waar vroeger de lagere school in had gezeten. Daar zou voorlopig de se-‐ cundaria beginnen, totdat er een nieuwe school zou worden gebouwd. Meteen ging Pedro met Fila-‐ delfo en een paar anderen kijken. De bedoeling was POPO
dat in september het laatste jaar van de telesecun-‐ daria zou b eginnen, wat tegelijkertijd h et b egin zou zijn van de secundaria, die met twee klassen zou beginnen. De mensen in Zacatepec waren enthou-‐ siast en ik ging met Martha een praatje maken met haar vader en haar broer Ciro. We praatten wat over onderwijs en Martha zei dat ze graag ver-‐ pleegster wilde worden en dan terug wilde keren naar Zacatepec. De volgende ochtend bracht de autoriteit ons naar Oaxaca in het vrachtautootje dat ter beschikking stond van h et dorp en zo bevond ik me opeens met Pedro en de autoriteit van Zacatepec in de enorme kantoren van de SEP in Oaxaca. Ik bedacht dat ik me wel in een onmogelijke positie had gewurmd: ik was al bijna drie jaar volledig illegaal in het land. Maar ik kon nu niet meer terugkrabbelen. Dit was de kans van mijn leven om een schooljaar in Zaca-‐ tepec te zijn! Het geluk was aan mijn zijde en het kwam denk ik ook door de aanwezigheid van de Autoriteit van Zacatepec dat we extra belangstel-‐ ling kregen van d e landelijke scholenorganisatie. De autoriteit bood de oude onderkomens van de pri-‐ maria aan als voorlopige gebouwtjes van de begin-‐ nende secundaria. Er zou begonnen worden met twee klassen, de telesecundaria zou haar laatste jaar beleven en Pedro kon beginnen als onderwij-‐
Enkele jongens van de Secundaria SEPTEMBER/OKTOBER 2010
zer. Er zouden h em meer onderwijzers worden toe-‐ gewezen en bovendien was er ook een intendent voor de school, ene Juan. Toen ik aan de beurt kwam vertelde Pedro dat ik als Engelse onderwijzer zou fungeren. Er werd gesuggereerd dat ik ook “so-‐ ciales” (aardrijkskunde en geschiedenis) voor mijn rekening kon nemen. Ik antwoordde daarop dat ik dat graag zou willen, maar dat ik problemen had met mijn verblijfspapieren. De SEP bood aan dat ik samen met Gregorio, een van de SEP woordvoer-‐ ders, naar Gobernación zou gaan om te zien wat er gedaan kon worden. Het gesprek werd afgerond in een optimistische sfeer en Gregorio en ik maakten een afspraak om elkaar de volgende dag bij het kantoor van Gobernacion te ontmoeten. Daar spra-‐ ken we met de leidinggevende functionaris, d ie wel even bedenkelijk keek maar al snel een oplossing had gevonden: ik moest zo snel mogelijk de grens over en binnen een paar dagen gewoon terugko-‐ men en mij d e nieuwe toegangspapieren laten zien, dan zou hij er voor zorgen dat ik een voorlopige verblijfsvergunning voor een jaar zou krijgen. Maar ik moest eerst d e grens over. Het werd de grens met Guatemala en ik verbleef een paar aangename dagen aan het meer van Atit-‐ lan. Ik ging terug via Tapachula in Chiapas en liet in Oaxaca mijn paspoort en papieren zien. Ik kreeg mijn verblijfsvergunning voor een jaar, omdat ik van de SEP al een bewijs voor werk had laten zien. Probleem keurig op-‐ gelost! Nu kon ik eindelijk naar Cuernava-‐ ca gaan om mijn spullen op te halen en zo vond ik voorlopig onderdak bij de ouders van Carlos in afwachting van het begin van de s ecundaria in Zacatepec Mixes. Dat liet zich langer op zich wachten dan ik had gedacht. Pas in oktober begon de school, met Pedro, Juan (die voorlopig gymleraar werd) en mijzelf. Wordt vervolgd. ✘ - 13 -
