M200502
De meest innovatieve sector van Nederland Ranglijst van 58 sectoren
drs. J.P.J. de Jong drs. A.P. Muizer Zoetermeer, augustus 2005
De meest innovatieve sector van Nederland EIM heeft voor het eerst een ranglijst opgesteld die MKB-sectoren rangschikt naar hun mate van innovativiteit. Fabrikanten van chemische producten, rubbers en kunststoffen zijn anno 2005 de meest innovatieve sector. Zij ontwikkelen vaak nieuwe producten, productiemethoden en distributiesystemen. Ook in de toekomst hebben zij vaak plannen in deze richting. Sectoren waarin bedrijven actief technologie toepassen, komen vaak in de kop van de ranglijst voor. Speur- en ontwikkelingswerkers en ICT-bedrijven gooien hoge ogen. Verrassend is dat ook de technisch-georiënteerde groothandel (in machines en apparaten) goed scoort. De groothandel is in Nederland al lang geen ‘dozenschuiver’ meer, maar speelt een actieve rol in het ontwikkelen van nieuwe producten en distributiesystemen. De ranglijst laat ten slotte ook zien waar het minste gebeurt op innovatiegebied, namelijk in de markt- en straathandel en de veeteeltsector.
Aanleid ing Innovatie is een thema dat veel aandacht krijgt van politici en beleidsmakers. Het moet gaan zorgen voor een betere groei van de productiviteit in het bedrijfsleven, en daarmee de economische ontwikkeling. Het innovatieplatform onder leiding van premier Balkenende is het meest in het oog springende bewijs van de actualiteit van dit onderwerp. Maar ook achter de schermen zijn vele beleidsmakers bij ministeries, brancheorganisaties, werkgeversverenigingen en provincies bezig met het uitrollen van beleid gericht op de stimulering van innovatie in het bedrijfsleven. Voor een breed publiek blijft vaak onduidelijk in welke delen van het bedrijfsleven bedrijven actief bezig zijn met innovatie. In welke sectoren zijn bedrijven het meest innovatief? En waar doet men maar weinig aan innovatie? Om dit inzichtelijk te maken, heeft EIM een ranglijst opgesteld.
De ranglij st Innovatie kan worden gedefinieerd als de doelbewuste introductie van nieuwe producten, diensten, bedrijfsprocessen en/of distributiesystemen in een bedrijf, gericht op resultaatverbetering. EIM hanteert in haar meting van innovatie een brede definitie, waarin naast technologische vernieuwingen ook ruimte is voor niet-technologische vernieuwing. De ranglijst is gebaseerd op dertien indicatoren die iets zeggen over de innovatieve resultaten van bedrijven, en hun innovatieve inspanningen en toekomstplannen. De gegevens zijn afkomstig uit de jaarlijkse Innovatiebarometer van EIM. Er zijn gegevens beschikbaar voor MKB-bedrijven (max. 100 werknemers) uit 58 sectoren. Per sector is een score berekend van minimaal 4 en maximaal 10. Meer informatie over de indicatoren en gevolgde aanpak staat in bijlage I. In tabel 1 is de ranglijst weergegeven.
3
tabel 1 Rang 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58
Ranglijst van MKB-sectoren naar innovativiteit (in de periode 2002-2005) Sector Chemie-, rubber- en kunststoffenindustrie Speur- en ontwikkelingswerk Computerservices en ICT Genotmiddelenindustrie Groothandel in investeringsgoederen Machine-industrie Advies-, PR- en economische onderzoeksbureaus Instrumenten, elektrotechnische en optische apparatenindustrie Basismetaalindustrie Groothandel in intermediaire goederen Bankwezen Papier- en papierwarenindustrie Grafische industrie Juridische diensten Architecten-, ingenieurs- en ontwerpbureaus Uitzendbureaus Groothandel in voedings- en genotmiddelen Voedingsmiddelenindustrie Groothandel in duurzame consumptiegoederen Verzekerings- en pensioenwezen Makelaars Transportmiddelenindustrie Metaalproductenindustrie Reclamebureaus Autogroothandel Bouwinstallatiebedrijven Dienstverlening t.b.v. vervoer Exploitatie onroerend goed Kunsten Logies Autodetailhandel en benzineservice Media en entertainment Detailhandel in overig non-food (drogisterijen, boeken, tijdschriften, bloemen, etc) Handelsbemiddeling Zakelijke diensten (beveiliging, reiniging, keuring, controle) Hout-, bouwmaterialen-, meubelindustrie Post en communicatie Groothandel in agrarische producten en levende dieren Akkerbouw Goederenvervoer over land Dienstverlening t.b.v. landbouw Administratieve diensten Slachterijen, vlees- en zuivelverwerking Detailhandel in woninginrichting, dhz, verf- en huishoudelijke artikelen Persoonlijke diensten (kapsalons, wasserijen, schoonheidsverzorging) Verhuur Detailhandel in voedings- en genotmiddelen Scheeps- en luchtvaart Burgerlijke en utiliteitsbouw Tuinbouw Textiel-/kleding-/lederindustrie Maaltijden en dranken Afwerkbedrijven Detailhandel in textiel, kleding en schoeisel Personenvervoer Grond-, weg- en waterbouw Veeteelt Markt- en straathandel
* 10 = maximale innovativiteit, 4 = minimale innovativiteit. Bron: EIM Innovatiebarometer, 2005.
4
Score* 8,21 8,13 8,09 7,98 7,92 7,79 7,72 7,69 7,49 7,46 7,40 7,23 7,20 7,19 7,17 7,17 7,14 7,13 7,10 7,01 6,93 6,91 6,79 6,72 6,66 6,61 6,60 6,57 6,54 6,48 6,45 6,30 6,26 6,22 6,20 6,16 6,11 6,05 6,04 6,01 5,99 5,98 5,97 5,80 5,78 5,75 5,74 5,64 5,61 5,51 5,46 5,42 5,39 5,23 5,16 5,13 5,10 4,68
Mee st innovatieve se ctoren De koppositie van de ranglijst is voor de chemische-, rubber- en kunststofindustrie. Tot deze sector rekenen we fabrikanten van verf, lijm, parfum en cosmetica, maar ook rubberbanden en kunststof-halffabrikaten. Hun grotere broeders als Akzo en DSM hebben al langer een vooruitstrevend en innovatief imago, maar ook het MKB in deze sector laat zich niet onbetuigd. Chemie-, rubber- en kunststofbedrijven bevinden zich in een zeer turbulente omgeving, waarbij producten van vandaag morgen al niet goed genoeg meer zijn. Concurrentie uit lagelonenlanden brengt prijsdruk mee. Veel ondernemers richten zich daarom op innovatieve, hoogwaardige complexe producten, en op intensieve samenwerking met andere bedrijven. Ook voor de nabije toekomst hebben zij relatief veel investeringsplannen. Ook speur- en ontwikkelingswerkers, ICT-bedrijven en fabrikanten van genotmiddelen gooien hoge ogen. Voor speur- en ontwikkelingsbedrijven (nr. 2) is de hoge positie makkelijk voor te stellen: innovatie is immers hun primaire bedrijfsactiviteit. In deze sector vinden we bedrijven die vaak een spin-off zijn van een universiteit of kennisinstelling, bijvoorbeeld in de biotechnologie, nanotechnologie, geavanceerde ICT-toepassingen, etc. Voor ICT-bedrijven (nr. 3) is innovatie pure noodzaak om te overleven. De levenscyclus van een doorsnee softwaretoepassing bedraagt vaak maar enkele jaren, waarbij tussentijds ook nog eens vele aanpassingen nodig zijn. Wel valt op dat ICT-bedrijven zich vooral richten op productontwikkeling en nieuwe distributiesystemen (internet, draadloos) en minder aandacht hebben voor vernieuwingen in hun bedrijfsprocessen. Tot de genotmiddelenindustrie (nr. 4) behoren fabrikanten van fris- en alcoholische dranken en tabak. De sector heeft te maken met steeds meer eisen op het terrein van voedselveiligheid, beperkende voorwaarden in de sfeer van verpakkingen en marketingmogelijkheden, en steeds meer macht van het grootwinkelbedrijf. Daar staat tegenover dat de vraag van de consument dynamisch en veelzijdig is, en dat biedt juist veel kansen op nieuwe producten, vooral in de drankenindustrie.
De top 10: veel high-tech industrie en dienstver lening In het algemeen valt op, dat ondanks dat EIM innovatie op een brede manier meet, de top van de ranglijst wordt gedomineerd door sectoren waar bedrijven leven van de toepassing van technologie. We vinden in de top 10 veel high-tech industriële sectoren, waaronder fabrikanten van chemische producten, rubbers en kunststoffen (nr. 1), machines (nr. 6) en apparaten en instrumenten (nr. 8). De dienstverleners in de top 10 zijn bedrijven uit de zogenaamde ‘private kennisinfrastructuur’: bedrijven die hun dagelijkse brood verdienen met het mogelijk maken van veelal technologische innovaties in ándere bedrijven. Voorbeelden zijn speur- en ontwikkelingswerkers (nr. 2), ICT-bedrijven (nr. 3) en adviesbureaus (nr. 7). In dit verband is de positie van architecten-, ingenieurs- en ontwerpbureaus (nr. 15) opvallend bescheiden.
Verrassend innovatief: technische g roothandel Verrassend is dat de technisch-georiënteerde groothandel goed scoort. Op de vijfde plaats prijkt de groothandel in investeringsgoederen, zoals machines, apparaten, gereedschappen en motoren. Verder staat de groothandel in intermediaire goederen (brandstoffen, ertsen, chemische producten, etc) op plaats 10. Beleidsmakers zien deze groothandelssectoren, en de rol die deze bedrijven spelen, nog wel eens over het hoofd. Ondanks dat Nederland bekend staat als handelsland en de groothandel aan de borreltafel wordt geroemd als motor van de economie, wordt deze sector soms ook nog wel afgedaan als ‘dozenschuiver’. Dit laatste is niet terecht. In de genoemde groothandelssectoren hebben bedrijven zich vrij geruisloos ontwikkeld tot actieve innovatoren die zelf ook producten ontwikkelen, nieuwe diensten introduceren en veel investe-
5
ren in nieuwe distributiesystemen. In toenemende mate is sprake van kopstaartbedrijven: de groothandel bedenkt voor haar afnemersmarkt de specificaties van het product en laat die door toeleveranciers in binnen- en buitenland verder ontwikkelen. Verder zijn groothandelsbedrijven door hun internationale positie goed in staat om buitenlandse trends waar te nemen, en vragen van grotere groepen afnemers te bundelen.
Min st innovatieve se ctoren De ranglijst laat ten slotte ook zien waar het minste gebeurt op innovatiegebied. In de staart van de ranglijst vinden we de grond-, weg- en waterbouw (nr. 56), veeteelt (nr. 57) en markt- en straathandel (nr. 58). Ondernemers zijn in deze sectoren vaak minder genegen om sterk vernieuwend bezig te zijn. Vaak hebben zij ook een homogeen product dat in de kern weinig mogelijkheden biedt tot differentiatie. Ook zien we onderaan de ranglijst veel sectoren waar bedrijven vaak als uitvoerder worden ingezet in projecten van andere partijen: zij zijn dan niet meer dan een leverancier van productiecapaciteit (bijvoorbeeld grond-, weg- en waterbouw, afwerkbedrijven, etc).
6
Bijlage I Aanpak De ranglijst is gebaseerd op gegevens uit de Innovatiebarometer van EIM. Dit is een jaarlijkse telefonische enquête onder ondernemers uit MKB-bedrijven (1-100 werknemers) in Nederland. In de periode 2002-2005 zijn gegevens beschikbaar van 8.310 bedrijven uit 58 sectoren. De Innovatiebarometer is onderdeel van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap (www.eim.net). Het opstellen van de ranglijst bestond 1 uit vijf stappen, gebaseerd op de aanpak van Franke & Schreier . 1: Selectie van indicatoren EIM hanteert een brede definitie om de innovativiteit van MKB-bedrijven te meten. Ondernemers beantwoorden vragen over innovaties die zij in het recente verleden hebben gerealiseerd (output), de huidige innovatieve activiteiten van het bedrijf (input), en de toekomstplannen van het bedrijf (toekomst). Om een lijst op te stellen die sectoren rangschikt naar innovativiteit, is per sector gebruik gemaakt van de volgende indicatoren: – % bedrijven dat in de afgelopen drie jaar producten of diensten heeft geïntroduceerd die nieuw waren voor de eigen bedrijfstak (output) – % bedrijven met verbeteringen in de interne bedrijfsprocessen in de afgelopen drie jaar (output) – % bedrijven met nieuwe manieren van distributie/levering aan klanten in de afgelopen drie jaar (output) – % bedrijven met vernieuwingen in de afgelopen drie jaar die door leveranciers zijn ontwikkeld (adopties) (output) – % bedrijven met op schrift vastgelegde vernieuwingsinspanningen (input) – % bedrijven dat een extern netwerk gebruikt om kennis uit te wisselen (input) – % bedrijven dat met andere bedrijven of instellingen samenwerkt aan vernieuwingsprojecten (input) – % bedrijven met medewerkers die in hun dagelijkse werk met vernieuwing bezig zijn (input) – % bedrijven met actuele uitgaven aan training en opleiding (input) – % bedrijven dat in het komende jaar meer gaat uitgeven aan innovatie dan in het afgelopen jaar (toekomst) – % bedrijven dat in het komende jaar gaat investeren in nieuwe producten of diensten (toekomst) – % bedrijven dat in het komende jaar gaat investeren in vernieuwing van de interne bedrijfsprocessen (toekomst) – % bedrijven dat in het komende jaar gaat investeren in nieuwe manieren van distributie/levering aan klanten (toekomst). 2: Standaardisatie van de scores per sector Dit voorkomt dat indicatoren met een grote spreiding tussen sectoren ongewenst zwaar meetellen bij de totaalscores, en vice versa.
1
Zij hebben een vergelijkbare aanpak gevolgd om een ranglijst van wetenschappelijke tijdschriften op te stellen op basis van verschillende rankings (indicatoren). Zie Franke, N. & M. Schreier (2004), A meta-ranking of TIM and Entrepreneurship Journals, in: RENT XVIII (2004), Managing Complexity and Change in SMEs, Conference Programme Book of Abstracts, Copenhagen: Denmark, p. 91.
7
3: Berekening totaalscore per sector Over de indicatoren is per sector een gemiddelde score berekend. Daarbij kregen de indicatoren verschillende gewichten mee. We beschikten over 5 inputindicatoren, 4 outputindicatoren en 4 toekomstindicatoren. Zonder weging zouden de huidige innovatieactiviteiten van bedrijven (inputindicatoren) iets zwaarder meetellen. De gewichten zijn zo ingesteld, dat het blok van inputindicatoren in zijn geheel even zwaar telt als de outputindicatoren. De toekomstindicatoren hebben we een gewicht van 0,5 meegegeven. Deze vragen zijn namelijk meer onderhevig aan sociaal wenselijke antwoorden van ondernemers: er wordt immers naar een toekomstig voornemen gevraagd en geen feitelijk gedrag. Al met al had elke outputindicator een gewicht van 0,10. De inputindicatoren hadden een gewicht van 0,08 en de toekomstindicatoren 0,05. 4: Omrekening De totaalscores per sector hebben we omgerekend naar een schaal van 4 tot 10. Deze range vergemakkelijkt de interpretatie van de uitkomsten. De score 4 is een theoretische ondergrens die een sector scoort als zij op elke indicator het slechtst zou presteren. De score 10 is de theoretische bovengrens bij een maximale score van een sector op alle indicatoren. 5: Validering Deze stap bekijkt of de ranglijst ook echt de innovativiteit van sectoren weergeeft. Eerst is een tweede, alternatieve ranglijst ontwikkeld volgens een heel andere benadering. In plaats van standaardisering en het toekennen van gewichten hebben we per indicator een ranglijst van sectoren opgesteld, en vervolgens per sector het gemiddelde ranggetal berekend. Deze alternatieve ranking was vrijwel identiek aan de oorspronkelijk ranking (correlatiecoëfficiënt r = 0,98). Daarna hebben we correlaties berekend met enkele traditionele innovatie-indicatoren die NIET zijn gebruikt om de ranglijst op te stellen: – % bedrijven die in het bezit is van octrooien – % bedrijven die uitgaven doet aan R&D. Voor beide indicatoren was de correlatie met de ranglijst positief en significant: r = 0,59 (octrooien) en 0,74 (R&D-uitgaven).
8
Bijlage II Rankings naar innovatieve outputs, inputs en toekomstplannen De gevolgde aanpak (bijlage I) leent zich ook voor het berekenen van rankings voor afzonderlijke groepen van indicatoren. Onderstaande tabel geeft de rankings voor de innovatieve resultaten, -inspanningen en – toekomstplannen van MKB-bedrijven in sectoren. Voor verzoeken om aanvullende analyses of informatie over de mogelijkheden van de Innovatiebarometer kunt u contact opnemen met de auteurs.
Sector Tuinbouw Akkerbouw Veeteelt Dienstverlening t.b.v. Landbouw Slachterijen, vlees- en zuivelverwerking Genotmiddelenindustrie Voedingsmiddelenindustrie Textiel-/kleding-/lederindustrie Hout-, bouwmaterialen- ,meubelindustrie Papier- en papierwarenindustrie Grafische industrie Chemie-, rubber- en kunststoffenindustrie Basismetaalindustrie Metaalproductenindustrie Machine-industrie Instrumenten electrotechnische en optische apparatenindustrie Transportmiddelenindustrie Burgerlijke en utiliteitsbouw Grond-, weg- en waterbouw Afwerkbedrijven Bouwinstallatiebedrijven Autogroothandel Autodetailhandel en benzineservice Handelsbemiddeling Groothandel in agrarische producten en levende dieren Groothandel in voedings- en genotmiddelen Groothandel in duurzame consumptiegoederen Groothandel in investeringsgoederen Groothandel in intermediaire goederen Detailhandel in voedings- en genotmiddelen Detailhandel in woninginrichting, DHZ, verfen huishoudelijke artikelen Detailhandel in textiel, kleding en schoeisel Detailhandel in overige non-food Markt- en straathandel Logies Maaltijden en dranken Personenvervoer Goederenvervoer over land Scheeps- en luchtvaart Dienstverlening t.b.v. vervoer Post en communicatie Bankwezen Verzekerings- en pensioenwezen Makelaars
rangorde innovatieve resultaten (output) 49 46 55 43 42 14 5 50 27 12 6 1 9 29 7
rangorde innovatieve inspanningen (input) 53 31 54 36 39 8 27 57 42 15 33 9 12 18 3
rangorde innovatieve toekomstplannen (toekomst) 51 52 58 39 28 1 20 34 27 17 4 3 9 21 10
10 19 48 57 47 23 36 24 33
4 17 48 52 55 28 24 32 46
8 31 48 56 57 33 13 42 15
8 22 49 56 53 26 25 31 34
31
41
36
38
13
19
14
17
11 2 3
25 10 14
11 16 24
19 5 10
45
45
41
47
35 53 25 56 30 52 58 41 54 26 40 18 8 21
49 56 38 58 20 50 51 34 37 30 43 5 21 16
50 49 35 55 45 53 54 43 47 25 12 18 32 29
44 54 33 58 30 52 55 40 48 27 37 11 20 21
overall ranking 50 39 57 41 43 4 18 51 36 12 13 1 9 23 6
9
Sector Exploitatie onroerend goed Verhuur Computerservices en IT Speur- en ontwikkelingswerk Juridische diensten Administratieve diensten Advies- ,PR- en economische onderzoeksbureaus Architecten-, ingenieurs- en ontwerpbureaus Reclamebureaus Uitzendbureaus Zakelijke diensten (beveiliging, reiniging, keuring, controle) Kunsten Media en entertainment Persoonlijke diensten (kapsalons, wasserijen schoonheidsverzorging
rangorde innovatieve resultaten (output) 28 44 4 22 16 37
rangorde innovatieve inspanningen (input) 26 44 7 1 6 40
rangorde innovatieve toekomstplannen (toekomst) 26 46 2 5 38 37
20
2
7
7
17 15 34
13 23 11
19 40 6
15 24 16
38 32 51
35 29 22
30 23 22
35 29 32
39
47
44
45
Bron: EIM Innovatiebarometer, 2002-2005.
10
overall ranking 28 46 3 2 14 42
