De maakbare wereld caregiver boegbeeld voor duurzame energie Kerncijfers

Prinses Amalia windpark als boegbeeld voor duurzame energie Kerncijfers 2008

Corporate Magazine 2009

W&D als caregiver

WOLTER & DROS

De maakbare wereld van Bruno Ninaber van Eyben

Wolter & Dros laat zich inspireren door wat om zich goed en gezond te voelen. comfortconcepten. Geïntegreerde totaalveiligheid en gebruiksgemak. En duurzaam kwaliteit, levensduur, hergebruik en dus rendabel evenwicht tussen ontwerp, >



Wolter & Dros

>

2

mensen in het dagelijks leven nodig hebben Wolter & Dros ontwikkelt daarvoor innovatieve oplossingen voor optimaal comfort, waar het gaat om energieverbruik, de exploitatiekosten. Zo ontstaat een leefbaarheid en duurzaamheid. 3

>

corporate magazine

2009

>

Souplesse Het landschap om ons heen verandert. Onze lenigheid wordt beproefd. Opdrachtgevers willen niet sec uitvoerders, maar mensen die iets toevoegen en verantwoordelijkheid dragen. Overheden kijken kritischer dan ooit naar maatschappelijke relevantie, regelgeving en het milieu. Architecten verwachten vormvrijheid en intelligente oplossingen. Co-makership, kwaliteit en risico dragen zijn de selectiecriteria voor de bouwpartners. Dan zijn er nog onze eigen mensen die graag uitdagingen aangaan en zich willen ontwikkelen. En last but not least de mensen waar we het allemaal voor doen: de eindgebruiker die niet belast wil worden met hoe een gebouw tot stand komt, maar die zich goed en gezond wil voelen en zeker weet dat hij/zij beter functioneert in een comfortabele omgeving. Binnen dit complexe krachtenveld toont Wolter & Dros haar souplesse om, in wisselende rollen, al die perspectieven te vangen in een sluitend ontwerp. Een toegevoegde waarde die zich concreet vertaalt in duurzaam, demontabel en sociaal bouwen voor meerdere generaties, voor wisselende functies, met lage exploitatie­ kosten gedurende de gehele levensduur van een gebouw én met ruimte voor het onvoorspelbare. Wat altijd blijft, is de mens als sleutelfiguur in dit netwerk. Met dit Corporate Magazine 2009 willen we een dwarsdoorsnede geven van wat Wolter & Dros beweegt. Tegelijkertijd laten we mensen aan het woord waaraan we ons verwant voelen. We tonen u hoe er, als bij een caleidoscoop, door reflectie van een kleurrijke veelvormigheid en oneindig wisselende formaties steeds weer een prachtige, nieuwe ordening kan ontstaan. Veel leesplezier! Hans Kattemölle Directeur Wolter & Dros

>



Wolter & Dros

>

4

INHOUD

Human interest

Wolter & Dros corporate magazine 2009

Visie

8

16

Op karakter Over bikkels die doorbijten



Wolter & Dros als caregiver scholen

woning

19

Alles onder controle

12

bouw

De duurzame stad

20

De maakbare wereld van Bruno Ninaber van Eyben



49

48 Een donderdag uit het dagboek van Finy Wibbens

33

Column Francine Houben, Mecanoo Architecten

Trends en ontwikkelingen in de bouw De klant is de baas over zijn eigen vraag. Maar welke vraag?

Projecten 14

Erasmus Universiteit Rotterdam: Meegroeien met de ambities van een topuniversiteit

30

Rabobank: Rob Zuurmond ‘unplugged’

38

40

Tweede Coentunnel in Amsterdam

Prinses Amalia windpark: Wind mee

52 Wolter & Dros 2009 10

Top 5 comfortconcepten

36

Service & Onderhoud

11

Duurzaam, maar niet duurder



in beeld

18

RKO? O, zit dat zo!

42

Werk in uitvoering

24

Panorama Belevingscentrum

54 Bedrijfsgegevens

34

Het gras is groener bij Wolter & Dros

59 Adressen



Carrière maken in de techniek

5

>

corporate magazine

2009

Het Kraanspoor in Amsterdam

>

>



Wolter & Dros

>

6

“Het is

ongeveer een uur varen. Ter plekke wordt de punt van de boot vol gas tegen de stalen trap

gepositioneerd. Vanaf de punt maken we op de juiste deining de overstap

naar de achttien meter hoge ladder van het platform. Bij golven hoger dan een meter varen we niet uit. Met klimgordel, materialen om jezelf te zekeren, een zwemvest én een survival suit, zodra het water kouder is dan veertien graden, klimmen we naar boven. Claustrofobie en hoogtevrees zijn niet handig. Zeebenen wel, zeeziek niet. Je moet fysiek sterk zijn en houden van een uitdaging. Toen deze klus voorbijkwam, stond ik meteen vooraan. Dertien jaar marine zal de doorslag hebben gegeven. Inmiddels ben ik contractbeheerder met vier keer per jaar een zeewaardig uitje.”

Mark von Maüw verricht als projecttechnicus het

onderhoud aan de secundaire installaties van het Prinses Amalia windpark. Lees verder op pagina 40.

7

>

corporate magazine

2009

>

Caregiver vertaald naar zeven kernwaarden voor Wolter & Dros Aandacht voor de wensen en behoeften van de gebruiker en de samenleving. Rendabel evenwicht tussen ontwerp, leefbaarheid en duurzaamheid vereist een brede oriëntatie. Inlevingsvermogen, door in een vroeg stadium goed te luisteren en ons te verplaatsen in de wensen en behoeften van de opdrachtgever kunnen we realiseerbare en betaalbare concepten op maat bieden. Bewustmaken van onze klanten van de mogelijkheden en hen met nieuwe

>

ideeën inspireren tot nieuwe inzichten. Groeipotentieel benutten voor investeerders en eindgebruikers door in de conceptfase de toegevoegde waarde aan te tonen van de installatietechnieken in relatie tot exploitatiekosten en gebruikcomfort. Het is aangetoond dat comfort leidt tot lager ziekteverzuim, hogere productiviteit en een hogere verhuuropbrengst. Maakbaarheid door de bijzondere combinatie van denken en doen. Vakmensen die meedenken met de

klant en met toptechniek rendabele projecten realiseren. Realisatiekracht dankzij goede, lande­ lijke service- en projectorganisatie, teamwork en 130 jaar ervaring. Waardecreatie door onze klanten uit te dagen een rendabel evenwicht te vinden tussen ontwerp, leefbaarheid en duurzaamheid. Ook onze mensen stimuleren we hun kwaliteiten maximaal te benutten door opleiding, verantwoordelijkheid en vertrouwen te geven.



Wolter & Dros

>

8

a c r egiv s l a s er o r D

&

Wolter & Dros bezit een veelheid aan karakteristieken. Het gaat niet om het vrijelijk toedichten van eigenschappen, maar om het verzilveren van wat er in huis is. Duidelijker zichtbaar maken van de kwaliteiten die al verankerd liggen in de organisatie. Als je niet weet waar je kracht ligt, kun je niet de juiste beslissingen nemen, adequaat mensen opleiden en aansturen en met je omgeving communiceren. De ultieme kracht van Wolter & Dros? Aan wie kun je dat beter vragen dan aan de eigen mensen. Met de inzet van High Value in Amsterdam is aan 760 medewerkers een enquête voorgelegd. De respons was ruim zestig procent. Een teken van grote betrokkenheid. Uit de analyse van de resultaten kwamen vier karakterprofielen naar voren: Wolter & Dros als creator waarbij creativiteit de boventoon voert, als hero waarbij durf en lef centraal staan, als sage, dus als kennisintensieve organisatie en tot slot als caregiver, de sociale partner met aandacht en inlevingsvermogen die graag meerwaarde levert in de groep. En ondanks dat al deze vier rollen overtuigend naar voren kwamen, was er een die er met kop en schouders bovenuit stak: caregiver… Smiley Naar goed gebruik legt Wolter & Dros strategische onderwerpen ook voor aan haar young professionals. Profiel: genoten opleiding is HBO of hoger en leeftijd tot 33 jaar.

Eén van hen is Frans van Haperen (29), projectleider Industrie in Groningen. Hij maakte deel uit van het winnen­de team op de Jongerendag 2008. De opdracht bestond uit twee delen: maak een moodboard van het merk Wolter & Dros als caregiver en verkoop het begrip ‘maakbaarheidskennis’ aan de opdrachtgever. “In 2003 heeft paars en groen gezorgd voor de herkenbaarheid van Wolter & Dros als onderdeel van een groter geheel: TBI. Nu is het tijd de slogan ‘Techniek met karakter’ verder uit te bouwen. Op het moodboard hebben we ervoor gekozen techniek een gezicht te geven. Wolter & Dros moet een glimlach brengen op het gezicht van de medewerker én de klant. Vandaar de smiley. Wolter & Dros moet investeren in mensen binnen en buiten de organisatie door vertrouwen en aandacht te schenken, goed te luisteren en meerwaarde te creëren door mee te denken. Het begrip maakbaarheidskennis hebben wij vertaald in: we maken het SAMEN met de kennis die wij hebben van de techniek en van de klant. Belangrijke voorwaarde is dat alle neuzen dezelf­ de kant op staan.” Waarom heeft jouw team eigenlijk gewonnen? “Ik denk van­ wege de posi­ tieve insteek.” Is het niet opmer­ ke­ lijk dat een young professional hier het woord voert over zo’n belangrijk strategisch onderwerp als het merk Wolter & Dros? “Dat zegt al genoeg, toch? Ieder van ons moet dit verhaal kunnen vertellen.”

Terug na

9

>

corporate magazine

2009

rn

Wo lt e r

Túúrlijk, we leveren geen ketels, maar bie­den com­fort. Draaien op routine als dat nodig is, maar denken mee als dat beter is. De kwaliteit van de techniek staat buiten kijf. Duurzame innovatie is een must. Afspraak is afspraak. Zo kunnen we nog een tijdje doorgaan. Het is allemaal waar, maar als iedereen hetzelfde zegt, word je vanzelf een roepende in de woestijn. De opdrachtgever moet iets te kiezen hebben. Voorwaarde is dat je eerst zelf kiest. Het startsein voor een kritisch zelfonderzoek naar de eigen merkbeleving.

e k e d ar

>

TOP5 Comfortconcepten

1 2 3 4 5

Denkt u qua werkklimaat aan uw plafond te zitten?

Klima de Lux is een baanbrekend totaalconcept voor vraaggestuurde verwarming, koeling, ventilatie, licht en akoestiek in een geïntegreerd en onderhoudsvrij comfortplafond. Het resultaat van een unieke samenwerking tussen Philips, Inteco en Wolter & Dros.

>

Klima de Lux Tijd om uw ideeën over plafonds eens af te stoffen!

Industrieel, Flexibel en Demontabel (IFD) bouwen Klaar voor de toekomst

Duurzame Energie Projecten Bespaar de energie, besteed het uit!

Integraal Bouwconcept De beste vierkante meter prijs

Hoogbouw Draait om logistiek en planning

Een optimaal werkklimaat verhoogt de arbeidsproductiviteit en vermindert het ziekteverzuim. Wolter & Dros heeft in samenwerking met Philips Lighting en Inteco Klima de Lux ontwikkeld. Klima de Lux combineert verwarming, koeling, ventilatie, licht en akoestiek in een geïntegreerd comfortplafond. Naast optimaal werkcomfort verlengt Klima de Lux de levensduur van bestaande en nieuwe kantoren en vergroot de beleggingswaarde. Klima de Lux kunt u ervaren in het Belevingscentrum van Wolter & Dros in Amersfoort. www.klimadelux.nl

Wolter & Dros hanteert IFD-bouwen als werkconcept. Natuurlijk, technische oplossingen, zoals klimaatplafonds, klimaatgevels of modulaire installaties, bieden een enorme flexibiliteit met groot gebruiksgemak, vrije indeelbaarheid en levensloopbestendigheid. Wolter & Dros verzekert een flexibele werkmethode waarbij er gedurende het bouwproces ruimte blijft voor voortschrijdend inzicht en er met creativiteit oplossingen worden aangedragen. Industrieel is de proces­aanpak met strenge budgetbeheersing, een overzichtelijk stappenplan en een strak tijdschema, mede haalbaar dankzij prefab van het installatiewerk. Just-intime levering van een kant-en-klaar bouwpakket brengt de montagetijd bij de bouw terug met zestig procent. Prefab kan zo’n vijf tot tien procent besparen op kosten en de totale projecttijd verkorten.

Duurzame energietechnieken zijn vaak duurder in aanschaf, maar aanzienlijk goedkoper in verbruik. De energieprijzen stijgen. Energienormen worden steeds verder aangescherpt. Wie wel wil genieten van duurzaam comfort, maar er geen omkijken naar wil hebben, besteedt het uit. Duurzame Energie Projecten van Wolter & Dros ontwerpt en realiseert duurzame energie-installaties. Maar verzorgt tevens met partners de financiering, de aanleg en de instandhouding van de installaties. Integrale energie­oplossingen voor nieuwbouw én bestaande bouw in de woningbouw, de utiliteit, de gezondheidszorg, de industrie en de zakelijke dienstverlening. www.wolterendros.nl/energie

Niets is moeilijker dan bij een omvang­rijk project van tevoren een realistische schatting maken van de kosten. Wolter & Dros en Croon Elektrotechniek schatten niet, maar rekenen het in no time uit. Samen ontwikkelden zij het Integraal Bouwconcept, een ontwerpmethodiek waarbij alle installatietechnische disciplines zijn geïntegreerd. Met innovatieve rekenmodellen is razendsnel de prijs per vierkante meter uit te rekenen in de verschillende comfortklassen. De opdrachtgever kan kiezen en krijgt de garantie: dit is de prijs en geen cent meer. De praktijk bewijst keer op keer dat de berekeningen kloppen en vooraf gestelde uitgangspunten worden gerealiseerd, zoals besparing op stichtings- en exploitatiekosten, besparing op bouwvolume en energie. Wolter & Dros en Croon Elek­tro­techniek zijn als risicodragende partner in het bouwteam direct verantwoordelijk voor het ontwerp, de uitvoering en de instandhouding. www.wolterendros.nl/specialismen

Uitgangspunten bij dit ontwerpconcept zijn: het optimaal benutten van het bruto vloeropper­vlak (bvo), het beperken van de verdiepingshoogte en het minimaliseren van de bouwtijd. Het uiteindelijke doel is het realiseren van een maximaal netto verhuurbaar oppervlak tegen zo laag mogelijke kosten. Vroegtijdig en integraal afstemmen leidt, zeker bij hoogbouw, tot een kortere bouwtijd en een reductie van de kosten. Standaardiseren om prefab mogelijk te maken is kostenefficiënt. Dankzij prefab heeft Wolter & Dros altijd voldoende capaciteit in huis. Levering just-in-time voorkomt opslag op de beperkte ruimte van de bouwplaats. Met een kant-en-klaar bouwpakket duurt de montage in de ruwbouw slechts enkele dagen per laag hetgeen de totale doorlooptijd aanzienlijk kan verkorten.



Wolter & Dros

> 10

Duurzaam, maar niet duurder M

et duurzame energie-installaties is het mogelijk de CO2-emissie tot 50% te verminderen. De energieprijzen blijven contractueel marktconform of komen, bij sterk stijgende prijzen, zelfs lager te liggen. Tegelijkertijd is er meer comfort doordat er, naast verwarming, standaard koeling is in de zomer. “Vaak hoor ik mensen zeggen: het moet wel duurzaam, maar het mag niet meer kosten”, zegt Edwin Normann van Wolter & Dros Duurzame Energie Projecten. “Nou, dat is gelukt.” “Een mooi voorbeeld is het Baron van Wassenaerpark, een nieuwbouwwijk in Bennekom. Zorgverlener Opella en de woningcorporaties Woonstede en Plicht

Getrouw bouwen hier een zorgcentrum bestaande uit vijf gebouwen met ruim tweehonderd woningen, een mix van zorg- en huurappartementen. Warmte- en koudeopslag in de bodem (WKO) zorgt voor de opwekking van duurzame energie. Elk gebouw is uitgerust met een warmtepomp voor verwarming en koeling. Warm water is deels afkomstig van zonneboilers. We ontwerpen, realiseren, bemiddelen in financiering, onderhouden en beheren de technische installaties. In 2010 wordt het project opgeleverd, maar tot 2040 is Wolter & Dros onder andere verantwoordelijk voor de instandhouding van de installaties.” www.baronvanwassenaerpark.nl

“Vaak hoor ik mensen zeggen: het moet wel duurzaam, maar het mag niet meer kosten”, zegt Edwin Normann van Wolter & Dros Duurzame Energie Projecten. “Nou, dat is gelukt.”

11

>

corporate magazine

2009

>

kantoren

1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 8 | 9 | 10 | 11

gezondheidszorg

winkelcentrum

1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 8 | 9 | 10 | 11

woning

De duurz 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 8 | 9 | 10 | 11

1 Betonkern­ activering (BKA)

Betonkernactivering is een verwarmings- en koelingssysteem dat gebruikmaakt van de gebouwmassa. Hierdoor zijn pieken in warmteen koudebehoefte te dempen. Dit zorgt voor een stabiel en comfortabel binnenklimaat. In de kern van de betonnen vloer zijn watervoerende leidingen verwerkt. Hierdoor wordt koel of warm water gepompt en koelt of verwarmt zo de vloer. Besparing 5 tot 20% op de hoeveelheid op te wekken koude of warmte toepas­ baarheid nieuwbouw sector utiliteit

2 Toerenregeling op

3 Vraaggestuurd

pompen

regelen, verwarmen, koelen en ventileren

Elektrische motoren in pompen worden bij voorkeur in toerental geregeld, zodat de waterhoeveelheid overeenkomt met de gevraagde hoeveelheid. Dit zorgt ervoor dat er niet meer water wordt getransporteerd dan nodig is. Besparing 60 tot 70% ten opzichte van vaste debieten of smoorregeling toepas­ baarheid bestaande bouw en nieuwbouw sectoren utiliteit en woningbouw

De behoefte aan verwarmen, koelen en ventileren kan in een gebouw per vertrek verschillen. Dit is afhankelijk van aanwezigheid van personen, de oriëntatie van een vertrek en de geproduceerde warmte van de aanwezige apparatuur. Vraaggestuurd regelen houdt in dat warmte, koude en ventilatie alleen in die vertrekken wordt afgegeven waar personen aanwezig zijn. Zo wordt er niet meer energie gebruikt dan noodzakelijk is voor een goed comfortniveau. Besparing 10 tot 30%

4 Warmteterugwinning

5 Warmte- en koude­

Warmte uit de af te voeren lucht wordt teruggewonnen om daarmee de aangezogen lucht weer te verwarmen. Dit gebeurt bijvoorbeeld in combinatie met gebalanceerde ventilatie of met ventilatielucht (warmtewiel). Besparing hoogte van de besparing is afhankelijk van de gekozen combinatie. In combinatie met een warmtewiel kan een hoog percentage (70 tot 80%) van de warmte worden teruggewonnen toepasbaarheid bestaande bouw en nieuwbouw sectoren utiliteit en woningbouw

Watervoerende zandlagen in de bodem worden gebruikt om koude en warmte op te slaan. In de winter wordt het water opgepompt uit de warme bron (15 tot 20 graden) en afgekoeld met koude buitenlucht of een warmtepomp. Het afgekoelde grondwater wordt in de koude bron opgeslagen. In de zomer wordt het grondwater uit de koude bron opgepompt en gebruikt om het gebouw te koelen. Het grondwater neemt warmte uit het gebouw

opslag

op uit het gebouwcircuit en wordt in de warme bron opgeslagen. Besparing het opslaan van (gratis) winterkoude levert, in vergelijking met een koelmachine, een besparing van 60 tot 80% op de elektriciteit voor koeling. De warmte uit de warmtebron kan worden gebruikt om ventilatielucht voor te verwarmen of als bron voor een warmtepomp toepasbaarheid

bestaande bouw en nieuwbouw sectoren alle gebouwen, mogelijk gecombineerd met een warmtepomp

toepasbaarheid

bestaande bouw en nieuwbouw sectoren utiliteit en woningbouw

>



Wolter & Dros

> 12

onderwijs

bouw

industrie

1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 8 | 9 | 10 | 11

ame stad 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 8 | 9

2 | 3 | 4 | 5 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11

6 Vrije koeling

7 Stadsverwarming

Het benutten van koele buitenlucht om het gekoeld watercircuit in een gebouw te koelen. Vrije koeling is nuttig in ruimten die het hele jaar koude vragen, bijvoorbeeld voor koeling van computers. Een andere vorm van vrije koeling is het ‘s nachts ventileren van het gebouw met koele buitenlucht, mits de buitentemperatuur voldoende onder de binnentemperatuur is gedaald. Besparing 50 tot 80%, eventueel in combinatie met warmte- en koudeopslag toepasbaarheid bestaande bouw en nieuwbouw sector utiliteit

Bij stadsverwarming wordt de vrijkomende restwarmte in een elektriciteitscentrale gebruikt om water in een distributienet te verwarmen. Met het distributienet wordt het warme water naar woningen en utiliteitsgebouwen getransporteerd. Besparing 50 tot 80%, eventueel in combinatie met warmte- en koudeopslag toepas­ baarheid nieuwbouw sector woningbouw

13

>

corporate magazine

2009

8 Verbranding biomassa

9 Lage temperatuur­

10 Zonne-energie

11 Windenergie

verwarming (LTV)

Verbranding van vaste, duurzaam geproduceerde biomassa, zoals hout of biogas, om duurzame warmte te produceren. Besparing 46% voor woningen en 17% voor kantoren toepasbaar­ heid bestaande bouw en nieuwbouw secto­ ren woningbouw en utiliteit

Relatief lage watertemperaturen in de verwarmingsinstallatie (aanvoer van 55 graden of lager). Dit is onder meer te bereiken door vloer- en/of wandverwarming. Besparing lage temperatuurverwarming bespaart zelf niets, maar in combinatie met de gekozen apparatuur levert het besparing op toepas­ baarheid nieuwbouw sectoren woningbouw en utiliteit

Zonnestraling wordt omgezet in elektriciteit. Besparing met zonnepanelen aan de gevel circa 65%, met zonnepanelen op het dak 80% kWH per m2 PV-paneel. Een zonneboiler in combinatie met tapwaterverwarming levert een besparing op van 230 m3 aardgas sectoren woningbouw (woningen, collectief zonnepanelenveld voor woonwijk) en utiliteit

Windturbines wekken door middel van de wind elektriciteit op. Besparing afhankelijk van vermogen van turbine. In het algemeen hebben windturbines een vermogen van 0,5 tot 5 kW en een jaaropbrengst van enkele duizenden kWh’s toepas­ baarheid bestaande bouw en nieuwbouw sectoren woningbouw en utiliteit (bijvoorbeeld: grote windturbine voor woonwijk en een kleine voor op dak van een kantoorgebouw of school)

>

Meegroeien met de ambities van een topuniversiteit

Erasmus Universiteit Rotterdam maakt zich op voor eeuwfeest

>



Wolter & Dros

> 14

In 2013 bestaat de Erasmus Universiteit Rotterdam 100 jaar. Het cadeautje hebben ze zelf uitgezocht: het Masterplan Campus Woudestein naar ontwerp van Juurlink [+] Geluk en Studio Sputnik in Rotterdam. Hoogwaardige huisvesting met bijzondere aandacht voor duurzaamheid verzekert de groei van de universiteit tot 2028. In het jubileumjaar is de eerste fase gereed. Onlangs is ook het driejarig onderhoudscontract ingegaan van Wolter & Dros en Croon Elektrotechniek voor het onderhoud en beheer van de werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties van de universiteit. De optie tot verlenging is impliciet een uitnodiging voor het eeuwfeest.

D

e complexiteit zit niet zozeer in het onderhoud zelf”, vertelt Cock Michels, manager van de afdeling Huisvestingservices van het Erasmus Facilitair Bedrijf. “Het zit vooral in de omvang van de installaties. Campus Woudestein van de Erasmus Universiteit Rotterdam bestaat nu uit 18 gebouwen met een bruto vloeroppervlak van 180.000 m², ongeveer 2.500 medewerkers en ruim 20.000 studenten. In 2013 zijn er zo’n 25.000 studenten. In 2028 zijn dat er al weer 32.000 en is het bruto vloeroppervlak verdubbeld. Efficiënter en intensief ruimtegebruik op het campusterrein is een noodzaak. De historisch gegroeide projectbouw moet plaatsmaken voor een compacte campus met alle voorzieningen dicht bij elkaar. Het parkeren is nu versnipperd over het terrein, maar wordt zoveel mogelijk samengebracht in een ondergrondse parkeergarage onder het Erasmus Plaza. Het hoofdgebouw uit 1968 is een monu­ment en wordt compleet gerenoveerd. Er komen 350 studentenwoningen voor de buitenlandse studenten in een nieuw gebouw aan het Plaza. De Erasmus Universiteit wordt ook heel nadrukkelijk een groene campus met de toepassing van warmte- en koudeopslag in de bodem, klimaatgevels, regenwater­opvang en een waterzuiveringsbekken. De komende jaren gaat er dus heel veel gebeuren. We zochten daarom een sterk meedenkende partij die met ideeën komt voor verbeterprocessen, energiebesparingtrajecten en die kan meegroeien met de plannen die we gaan realiseren. Het bonus-malussysteem in het afgesloten prestatiecontract is hierbij een extra stimulans”, besluit Michels.

“

Campus Woudetein in 2013 ‘De campus wordt een autoluwe plek die 24/7 open is met up-to-date voorzieningen op het gebied van retail, sport, cultuur, catering, ICT en ontspanning’, zo belooft de strategische visie 2013.

15

>

corporate magazine

2009

Juurlink [+] Geluk en Studio Sputnik introduceerden hiervoor in hun masterplan twee nieuwe hoofdassen die de gehele campus op een nieuwe, logische manier organiseert. De noord-zuidas is een langzaamverkeerverbinding dwars door twee atmosferen; het zuidelijk deel van de campus is meer een stedelijk netwerk van straatjes en pleintjes. Het noordelijke deel is een groene, parkachtige omgeving met waterpartijen, sportfaciliteiten en middelhoge torens met een kleine voetprint. Daar waar de assen elkaar kruisen, ontstaat

De Erasmus Universiteit moet een internationale broedplaats blijven voor jong talent een levendig, sociaal centrum met brede trappen naar een imposante waterpartij en het trendy studentenpaviljoen; de studielounge waar studenten kunnen ontspannen, met laptop kunnen studeren en samenwerken. Aan de westkant krijgt Campus Woudestein een duidelijk herkenbare entree. Dit is meteen het begin van de west-oostas, Erasmus Plaza, met restaurants met internationale keukens, een supermarkt, een fitnessruimte, een sportcafé, een uitzendbureau, een copyshop, een kapper, een bank en kleine winkels. Er zijn zelfs plannen voor een hotel. De Erasmus Universiteit moet een internationale broedplaats blijven voor jong talent en een ontmoetingsplek voor wetenschappers uit de gehele wereld. Ook in de mondiale concurrentiestrijd om de buitenlandse masterstudent en het wetenschappelijke personeel kan de universiteit niet achterblijven. De realisatie van de eerste fase van dit masterplan zet op zeer korte termijn het proces in gang voor een totale sfeerverandering en creëert het raamwerk om door te groeien tot 2028.

>

Op karakter E

én, twee, drie, vier.” In korte, krachtige commando’s bepaalt de stuurman het ritme van de slagen. Met eelt op de handen, verbeten gezichten en verzuur­ de armen beuken de roeiers met zo’n twaalf kilometer per uur door het water. Wat bezielt die mensen? “Dat zie ik de skiff­roeiers ook vaak denken als zij soepeltjes voorbijglijden en die rode koppen zien”, lacht Dooremalen. Sloeproeien is een Spartaanse sport. Het is afzien. Maar het zijn toch ook reddingsloepen? En dus niet gebouwd op snelheid? “Het gaat ook niet om de snelheid, maar om de inspanning”, benadrukt Stoffels. “Niet om het winnen, maar om de saamhorigheid en de harmonie van de synchrone slagen.” Coumans: “Het gaat ook om de gezelligheid en de gemoedelijke sfeer in het team. Er zijn

“

Over bikkels die doorbijten

Heel lang geleden, toen Utrecht nog aan de zee lag…. De oorsprong van Roeiploeg Hogeschool Utrecht gaat ver terug in de tijd. Het enige dat over bleef van de zeevaartschool waren een paar sloepen. Reden genoeg voor een aantal studenten van de opleiding Algemene Operationele Techniek (AOT) aan de Hogeschool Utrecht om de sloeproeivereniging op te richten. Het huidige clubhuis is de Tjalk De Jonge Koop van Utrecht in de Veilinghaven van Utrecht. Aan boord wachten Frank Stoffels, voorzitter van Roeiploeg Hogeschool Utrecht, bestuurslid Wilbert Coumans en de doorgewinterde veteraan Pascal Dooremalen.

Jaarlijkse wedstrijdagenda Roeiploeg Hogeschool Utrecht > Grachtenrace Utrecht (april) > Harlingen > Terschelling (mei) > Great River Race op de Theems in Londen (tweejaarlijks in september) > Grachtenrace Amsterdam (oktober) > Muiden > Pampus > Muiden (november) Wolter & Dros sponsort Roeiploeg Hogeschool Utrecht

>



Wolter & Dros

> 16

hier geen rangen of standen. Er is geen onderlinge competitie. Iedereen heeft respect voor elkaar en is bereid voor elkaar te werken.” Op karakter Hebben jullie ook een prijzenkast met trofeeën? “Oh, die zitten ergens in een doos”, verklaart Coumans laconiek. Meestal vallen ze buiten de boot en tijdens de prijsuitreiking staan de roeiers steevast onder de douche of zitten gezellig ergens te eten. “Bij de laatste wedstrijd van het seizoen Muiden Pampus Muiden (MPM) kwamen we op weg naar de douche iemand tegen die zei: ‘Jullie zijn toch van de Hogeschool Utrecht? Dan hebben jullie een prijs gewonnen!’ Tuurlijk! Zeker de pechprijs?” Het bleek de wisselbokaal The Spirit of MPM 2008 die nu met een ketting stevig zit vastgeketend aan de bar. “Dit is de mooiste prijs die er te winnen valt”, zegt Stoffels vol overtuiging. “We kregen de prijs voor het getoonde karakter. Tijdens het feest op de avond voor de laatste etappe was Roeiploeg Hogeschool Utrecht ruim vertegenwoordigd in de rood-wit gestreepte shirts. Volgens de jury was dit de sfeer ten goede gekomen en ondanks het late uur waren we ’s ochtends heel vroeg weer aan de start verschenen.”

Aan wal houden ze van een feestje, maar in de sloep gaat het roer om en worden ze bloedfanatiek. Roeiploeg Hogeschool Utrecht eindigt meestal ergens in het midden. Niet slecht als je bedenkt dat, in tegenstelling tot de andere ploegen, de studentenclub vaak met een wisselende bemanning roeit. Ook ambities ontbreken niet. In 2005 was Dooremalen één van de initiatiefnemers van de legendarische vijfdaagse UT, oftewel Utrecht – Terschelling. Dit als variant op de driedaagse AT (Amsterdam – Terschelling). Het verhaal gaat nog steeds als een running gag door de vereniging. Dooremalen: “Na vier dagen van ongeveer vijftig kilometer per dag, leek de laatste etappe, de officiële wedstrijd Harlingen – Terschelling (HT) van 35 kilometer, een peulenschil. Het bleek de zwaarste HT ooit met flinke storm en zware golven direct van de Noordzee. Na ruim vijf uur kwamen we als laatste binnen. We waren tot op het bot verkleumd en volledig uitgeput. Onze handen bleven om de riemen gekneld en moesten letterlijk worden opengevouwen.” Maar er is alweer een nieuwe uitdaging: de Elfstedentocht van 200 kilometer…

“Onze handen bleven om de riemen gekneld en moesten letterlijk worden opengevouwen.”

17

>

corporate magazine

2009

>

Je ziet het vaker binnen een familie: de een lijkt op de ander. Ondanks de verschillende karakters, de individuele kwaliteiten en de eigen gereedschappen, blijf je ze maar door elkaar halen. Het zit zo: RKO is het kleine zusje van Service & Onderhoud (S&O) dat komt opdraven als bij het onderhoud blijkt dat er iets stuk is. Bertus van de Biezenbos, bedrijfsleider RKO bij de Service Woningbouw van de vestiging in Houten, schept duidelijkheid.

RKO? Waar staat dat voor? “Regionale Klussen Organisatie.” Valt de RKO onder S&O? “Nee, RKO heeft een aparte organisatie. Zo weten klanten dat Wolter & Dros ook kleine klussen klaart en niet alleen omvangrijke projecten. Elke vestiging van Wolter & Dros heeft een eigen, regionaal georiënteerde RKO met gemiddeld zo’n vier tot vijf man in dienst, net als de installateur op de hoek.” Wat is precies het verschil tussen de RKO en S&O? “S&O heeft langlopende onderhoudscontracten bij de wat meer omvangrijke projecten. De servicemonteur bezoekt wel acht tot tien adressen per dag. Hij komt langs als er een storing is gemeld, maar verricht vooral regulier onderhoud aan cv-ketels, koelmachines en luchtbehandelingkasten. De installaties worden schoongemaakt, afgesteld en weer veilig achtergelaten. Meldingen van lekkages, noodzakelijke vervangingen of uitbreidingen worden gemeld aan de RKO. Uit de werkzaamheden van S&O vloeien dus automatisch de werkzaamheden voort voor de RKO. Hier gaat het om kortlopende, kleinschalige opdrachten. Het werk zelf is juist tijdrovender, vereist specifiek gereedschap en beperkt zich soms tot één adres per dag.” Dus wanneer bel je de RKO? “Als er een cv-ketel of leidingwerk moet worden vervangen of bijvoorbeeld voor het plaatsen van een radiator. Het kan gaan om kleine verbouwingen of uitbreidingen bij particulieren die rechtstreeks contact opnemen met RKO bij de dichtstbijzijnde vestiging. In andere gevallen lopen de contacten bijvoorbeeld via een aannemer, woningbouwvereniging of S&O. Naast de woningbouw is de RKO ook actief in ziekenhuizen, kantoren en in de industrie.”

>



Wolter & Dros

> 18

Op het werk

Monitors tonen de laatste stand van zaken, verstelbare bureaus voorzien van comfortabele fauteuils en een muur van servers. Telecontrol is een dynamische, hightech beheeromgeving waar het voortdurend draait om actie. Vanuit deze cockpit beheert een team van vijf systeemengineers ongeveer 400 gebouwen. Een van hen is Frank Grevers. Hij verhuisde ervoor van Winterswijk naar Amersfoort.

Alles onder controle Telecontrol? Wat houdt dat in? “Telecontrol is, als onderdeel van Technisch Facilitair Management (TFM), geautomatiseerd gebouwbeheer op afstand. 24 uur per dag en 7 dagen in de week staan we met het team paraat om de bedrijfszekerheid van de klimaatinstallaties van onze klanten te garan­deren. We houden de systemen up-to-date en de onderhouds- en energiekosten zo laag mogelijk.” Dus je komt de afdeling niet af? “Nee, in principe niet. De techniek wordt steeds meer hightech en de meeste storingen zijn op afstand op te lossen. Lukt dat niet, dan is er tijdig een monteur ter plaatse. Storingen worden gemeld door ons eigen systeem of komen binnen via TBI Direct hier­naast. (TBI Direct is de technische meldkamer van TBI.) Soms bezoeken we de projecten om de datacommunicatie op te zetten.” Hoe is het werk onderling verdeeld? Heb je je eigen klanten? “We hebben geen eigen klanten. Allemaal draaien we elke week een ochtenddienst van 7.00 tot 15.30 uur en een late dienst

19

>

corporate magazine

2009

van 11.30 tot de volgende ochtend 7.00 uur. Degene die dienst heeft is dan verantwoordelijk voor de binnenkomende meldingen. Daarnaast heeft ieder zijn eigen specialisme. De een is ICT-expert, de ander weet alles van energiebeheer en het vertalen van deze informatie naar leesbare rapportages voor de klant. Vanuit mijn achtergrond als servicetechnicus in de buitendienst heb ik veel kennis opgebouwd van de installatiesystemen zelf. Ook thermografie hoort daarbij. Hiermee wordt thermische informatie verzameld en geanalyseerd op basis van infraroodbeelden. Een waardevol instrument voor preventief onderhoud.”

Wie zijn jullie opdrachtgevers? “In feite de vestigingen van Wolter & Dros die dichtbij de opdrachtgever zitten. Het gaat bijvoorbeeld om kantoorgebouwen, installaties in de procesindustrie, cleanrooms van universiteiten, datacenters van banken en verzekeraars, collectieve stadsverwarming voor een woonwijk of winkelcentra in opdracht van energiebedrijven.” Wat vind je het leukst aan dit werk? “De collega’s. Het klikt. Er is humor. We zijn het niet altijd met elkaar eens, maar kunnen daar goed mee overweg. En teamspirit is op en top aanwezig. Als ik ze nodig heb, kan ik ze desnoods midden in de nacht uit bed bellen. Dat moet ook wel als je met elkaar 24/7 realiseert.” En verder? “Het is een heel dynamische omgeving waarbij het voordurend draait om actie. Er kunnen grote belangen in het spel zijn. Als we hier een melding niet adequaat oppakken, kunnen zomaar 10.000 huis­ houdens in de kou komen te zitten.”

>

>



Wolter & Dros

> 20

De maakbare wereld van Bruno Ninaber van Eyben

Dagelijks wisselt zijn ontwerp miljoenen keren van hand. Bruno Ninaber van Eyben is de ontwerper van de Nederlandse zijde van de euromunt. Hoeveel mensen weten dat eigenlijk? Het houdt hem niet bezig. “Het moet gewoon communiceren.” Hij ziet hetzelfde als ieder ander, maar denkt er vaak iets anders bij. Door zijn nieuwsgierigheid, het plezier om dingen te doorgronden en de wens om te communiceren, is hij wat hij nu is: een resultaatgerichte uitvinder. Zijn werk karakteriseert een stille dialoog tussen vorm, functie, techniek en materiaal. Geen verheven kunstvormen, maar bruikbare producten die in grote aantallen tegen marktconforme prijzen verkrijgbaar zijn. Intelligente oplossingen van een verbluffende eenvoud en die regelrecht de essentie raken. Verstilde, krachtige vormen die dezelfde aandacht oproepen als die eraan besteed is. Geometric Minimal Design heet het hokje waarin kenners hem plaatsen. “Dit beroep is een groots privilege.”

21

>

corporate magazine

2009

>

I am always looking for a new way to say the same thing

U heeft een rijk oeuvre opgebouwd. Waar bent u het meest trots op? “Ik heb niet specifiek één ding. Elk product staat op zichzelf en heeft zijn eigen bestaansrecht.” Maakbaarheid is uw dogma. Wat verstaat u daaronder? “Het maken is het meest fascinerend. Een idee is vrijblijvend. En innovatie is pas innovatie als het product op de markt is en geld opbrengt. Wij maken dingen en zijn verantwoordelijk voor het eindproduct. Als je het laatste schroefje niet hebt, dan heb je niets. De verschillende onderdelen moeten passen en het moet werken. In de bouw heet dat turnkey. Is iets niet maakbaar, dan ontwikkel je door en zo wordt het product beter. Of we bouwen machines en apparaten waarmee het wel kan. Ik vind het leuk om dat allemaal te ontdekken. Als wij het product niet zouden maken, dan zou het er ook niet komen.

>

Maakbaarheid heeft betrekking op alle disciplines die je moet doorlopen om te komen tot een product: het vaststellen van de vraag of behoefte, het bedenken van een oplossing, het maken van een model, de technische uitwerking, rekening houdend met duurzaamheid, hergebruik, levensduur, kwaliteit, de energie die nodig is om het te maken en om het weer uit elkaar te halen, maar ook de contacten met leveranciers en de hele logistiek hieromheen.” Werkt u in opdracht of autonoom? “Na de academie werkte ik autonoom. Ik ontwikkelde op eigen initiatief producten en ging met een koffer vol spullen op pad om het aan de man te brengen. Dat vereist een mentaliteit waarbij je niet zomaar genoegen neemt met dingen. In Zweden had ik de TL-lamp verkocht en toen die daar eenmaal hing deed de schakelaar het niet. Zelf slaagden zij er niet in deze te vervangen. De schakelaar kostte slechts 35 cent,

maar ik moest een ticket kopen om naar Zweden te vliegen. Kostbaar en tijdrovend. Die leerschool was keihard, maar heel goed. Kwaliteit zit in het product. Ik moet het begrijpen, het materiaal verstaan, het apparaat dat het maakt moet ik snappen. Dat fascineert mij. Nu werk ik met een klein team vooral in opdracht.” Wat is de essentie van uw ideeën? “De kern is de mens. De behoefte van de mens probeer je in beeld te brengen. Wie zijn de gebruikers? Wat is voor hen essentieel? Door observatie en communicatie kun je die essentie opsporen. Voor mijn studenten teken ik altijd een driehoek: de mens met een (maatschappelijk relevante) vraag, de grondstoffen en de bedrijfsmiddelen. Een bedrijf gaat vaak uit van haar bedrijfsmiddelen, omdat zij die in stand wil houden. Eigenlijk moet je dat loslaten en uitgaan van de mens. Het productiebedrijf is het gevolg van de vraag en niet de aanleiding tot de



Wolter & Dros

> 22

Profiel Bruno Ninaber van Eyben (Boxtel, 1950) studeerde in 1971 af aan de Maastrichtse Academie voor Beeldende Kunst. Zijn armband­horloge (1973), het halshorloge (1976) en zijn aluminium TL-lamp (1977) zijn inmiddels klassiekers. Hij ontwierp in 1980 de laatste guldenserie en is ook verantwoordelijk voor de Nederlandse zijde van de euromunt. Was in 1985 medeoprichter van het ontwerpbureau ninaber/peters/krouwel (NPK). Sinds 2003 is hij als hoogleraar verbonden aan de Faculteit Industrieel Ontwerpen aan de TU Delft. Tot driemaal toe ontving hij een oeuvreprijs (1979: Kho Liang Le, 2007: Fonds BKVB, 2008: BNO). In 1997 startte hij Studio Ninaber in Delft waar hij met een klein team producten ontwerpt, ontwikkelt en maakt.

vraag. Dan werk je defensief. De vraag is primair. De realisatie van de vraag secundair.” Wat is uw inspiratiebron? “Ergernis is een belangrijke voedingsbodem. Als ontwerper kijk je rond en zie je mensen stuntelen. Dan denk je, dat moet anders, beter en handiger kunnen. Ideeën komen voort uit ergernissen die veel mensen voor lief nemen.” Bijvoorbeeld? “Sikkens wil een nieuwe kleurwaaier. Een architect wil de ene kleur met de andere combineren. Met de traditionele waaier is dat een gevecht. Rekening houdend met de traditie van zo’n product, het archetype, willen we een bestaand product functioneel beter en mooier maken. We zijn de verschillende gebruikers in Europa gaan interviewen en observeren. Ook lettend op de verschillende culturen. Een schilder in Italië is heel iets anders dan een schilder in

23

>

corporate magazine

2009

Nederland. De ambachtelijke trots is in Italië veel groter. De waaier moet functioneren voor de verschillende beroepsgroepen die hem gebruiken. Zo kwamen we tot een aluminium profiel met een rubberen sluitband die, als je hem los maakt, ruimte geeft om heel eenvoudig kleuren te combineren en te kiezen. De eigenschap van rubber is dat het volume gelijk blijft, maar dat je het kunt verplaatsen. Als ik hier aan trek, wordt het smaller en past het in deze sleuf en sluit daarmee. Het profiel is tegelijkertijd de opbergplek voor een masker om kleuren te isoleren tegen een witte of zwarte achtergrond. Er is ook een kleinere versie om een beperkt aantal kleuren te presenteren aan de opdrachtgever. Door de sluiting met het rubberkoord is er geen beperking in dikte. Dit is een bijbehorende miniordner voor een selectie kleurstalen van een project. Het is dus een kleursysteem in plaats van alleen een waaier. Inmiddels zijn er ruim een kwart miljoen exemplaren van gemaakt.”

Hoe herken je een echte Ninaber? “Die is niet sterk decoratief. Minimalistisch, maar met een zekere poëzie. Met een functio­naliteit, waarbij esthetiek ontstaat uit de elegante manier van oplossen. Handzaam, fijnzinnig mooi gemaakt en kwalitatief geen flauwekul.” Wie is uw grote voorbeeld? “Die heb ik niet zo. Gedurende mijn academiejaren inspireerden Scandinavische ontwerpers mij wel. Grote waardering heb ik voor Rietveld of de Italiaanse ontwerper Alberto Meda.” Uw motto is: meer zou onnodig zijn, minder onmogelijk… “‘Doe goed wat moet’ dekt ook de lading. Probeer de essentie op te sporen.”

>

>



Wolter & Dros

> 24

Belevingscentrum

Panorama

Hallo, ik ben Marieke Hogendorf |

Manager

van het Belevingscentrum. Komt u voor de rondleiding? Het gaat hier om de totale beleving van comfort. Dus niet alleen om klimaat en frisse lucht, maar ook om verlichting, lichtinval, akoestiek, kleurgebruik, zitcomfort en zelfs de geur en smaak van cappuccino.

29

>

corporate magazine

2009

Loopt u met me mee?

>

Het theater |

Na de koffie begint Marieke hier met de rondleiding.

Het theater beschikt over 22 comfortabele stoelen, maar op het bankje achterin kunnen ook mensen plaatsnemen. Voor de techneuten: een inductierooster in het plafond zorgt voor een tochtvrije ventilatie.

De werkcoupés |

Zijn ideaal voor

flexwerken. Arbotechnisch verantwoord. Tafel is in hoogte verstelbaar, maar kan ook naar voor en naar achter bewegen. Rugleuningen zijn akoestisch om overspraak te voorkomen. Het laat zien hoe comfort, techniek en nieuwe vormen van werken zo goed mogelijk zijn te integreren.

>





25

Dit is een air sock |

Die zorgt voor een geheel

diffuse verspreiding van de lucht. Totaal anders dan de nozzles. Ter plekke demonstreert Marieke onder meer via een rookproef de verschillende technieken en de toepassingsmogelijkheden.

Reserveren |

Uit een groepje elfjarige meisjes kwam de

vraag: “Kan ik het Belevingscentrum ook boeken voor mijn kinderfeestje?” Dat kan nog net niet, maar lagere scholen zijn welkom. Het zijn veelal bedrijven, vastgoed­ eigenaren, zorginstellingen en overheden die hier op bezoek komen, maar dus ook scholen. Een bezoek aan het Belevingscentrum is inmiddels een vast onderdeel van de opleiding Facility Management aan de Hanzehogeschool Groningen. Reserveren is een must, want het Belevingscentrum is zo’n twee tot drie maanden vooruit volgeboekt. Alle informatie vindt u op www.beleefcomfort.nl.



Wolter & Dros

> 26

Welkom |

Hier is de en

van het Belevingscentrum. In kwamen er meer dan 6.000 bezoekers en gebruikers

door deze deur. Trouwens,

als u bovenaan de tr niet linksaf, maar rechtsaf slaat, komt u bij het IDET,

het Informatiecentru

Duurzame Energie Technieke

Met een bezoek aan beide c

slaat u twee vliegen in één kl

27

>

corporate magazine

2009

De reflectieruimte |

Stimuleert creatieve

denkprocessen. Is uitgevoerd met Klima de Lux, een hightech klimaatplafond dat is ontstaan uit de samenwerking tussen Inteco, Philips en Wolter & Dros. U kunt kantooromgevingen ervaren in de verschillende comfortklassen. Deze hier is de meest exclusieve.

ntree

n 2008

,

rap

um

en.

centra

lap.

28

>

Reportage

Rob Zuurmond ‘unplugged’

>



Wolter & Dros

> 30

Aan de Croeselaan in Utrecht bouwt de Rabobank haar nieuwe bestuurscentrum, het modern­ste en energievriendelijkste kantoor van Nederland. “Dat is niet het meest opzienbarend”, verzekert projectleider Rob Zuurmond van Wolter & Dros: “Tijdens de bouw is Rabobank onder de naam Rabobank ‘unplugged’ overgestapt op ‘Het Nieuwe Werken’ van Veldhoen + Company. Dat is nu de derde keer dat mij dat overkomt.” Het heeft hem er definitief toe gezet traditionele werkpaden te verlaten voor een flexibele werkfilosofie waarbij niets standaard is en de wens van de opdrachtgever altijd leidend. Zuurmond ‘unplugged’! Dat willen we meemaken.

Door Suzanne Ketterings

Z

ie je er in de bouwkeet nog allercharmantst uit, dat beeld is snel vervlogen met te grote veiligheidsschoenen, een bouwhelm en een knalgeel, fluorescerend vestje. “Het is echt heel interessant”, benadrukt Zuurmond nogmaals, terwijl we voor zijn periodieke rondje met hoofduitvoerder Peter Dorst richting de bouwplaats lopen. “Het Nieuwe Werken van Veldhoen + Company gaat uit van minder regels en meer vrijheid en verantwoordelijkheid voor de medewerkers. Vaste werkplekken zijn er niet, dus mensen moeten heel bewust kiezen wát zij de volgende dag gaan doen en wáár. Werk wordt onafhankelijk van tijd en plaats. Files zijn verleden tijd. Werk en privé is beter te combineren. Rabobank kan met minder werkplekken meer mensen faciliteren. Het kantoor wordt hiermee vooral een inspirerende ontmoetingsplek met een centraal plaza, zogenaamde clubhuizen, identity floors en communicerende trappen. Die praten niet met elkaar hoor! Ze sluiten alleen niet op elkaar aan, zodat medewerkers over de tussenliggende vloeren moeten lopen naar de volgende trap. Dit zorgt voor een beetje beweging, maar leidt ook tot informele ontmoetingen. Eerst wist ik niet wat ik mij er allemaal bij moest voorstellen, dus ben ik bij verschillende bedrijven gaan kijken. Onder andere bij Interpolis in Tilburg. Dat was een echte eyeopener.”

Het regent, waait en het is koud. Door modderpoelen waden we ons langs stationair draaiende vrachtwagens een weg richting de twee torens waarvan nog maar een derde van het skelet zichtbaar is. Zuurmond stopt bij een groot gapend gat langs het bouwhek: “Kijk, hier komen de waterleidingen en dit is ook de locatie waar één van de tien bronnen wordt geslagen. De Rabobank heeft in de kelder een eigen energiecentrale, bestaande uit warmte- en koudeopslag (WKO) in combinatie met warmtepompen en tien bronnen. Tien is veel. Meestal zijn het er maar twee.” Iets later stappen we in de bouwlift. Zuurmond: “Om nog even terug te komen op dat Nieuwe Werken: met de invoering van Rabobank ‘unplugged’ moest de engineering volledig opnieuw. De opzet van standaardinstallaties die per etage repeteren, is helemaal losgelaten. We stonden voor de uitdaging ideeën ten uitvoer te brengen van visionairs die niet gehinderd zijn door technische kennis. In een vluchtig

31

>

corporate magazine

2009

schetsje waren bijvoorbeeld vergaderruimtes met ronde, glazen wanden aangegeven. Voor de techniek heeft dat enorme consequenties. ‘We gaan ervoor’, hebben we als Wolter & Dros gezegd. Qua techniek en ambities wil ik altijd op het hoogste niveau werken. Dat is ook de reden dat ik graag bij Wolter & Dros werk.”

“We stonden voor de uitdaging ideeën ten uitvoer te brengen van visionairs die niet gehinderd zijn door technische kennis.”

“Hier moeten we eruit”, meldt Dorst, “we zijn nu bezig op vloer zeven. Elke zeven dagen gaan we naar de volgende verdieping. We volgen hierin de aannemers JP van Eesteren en Heijmans op de voet.” “Daar zie je de leidingen voor de klimaatplafonds”, hervat Zuurmond zijn betoog. “Samen met HC KP in Eindhoven hebben we opnieuw de klimaatplafonds ontworpen. De verdieping met die halfronde vergaderruimtes heeft nu een klimaatplafond dat bestaat uit 350 verschillende platen met variaties in formaat, vorm en technieken, dus sprinklers, roosters, lichtarmaturen, sensoren, enzovoorts. Logistiek is dat een hele uitdaging. Als projectleider stel je altijd je eigen team samen en ik wilde per sé Peter Dorst als hoofd uitvoerder. Dankzij hem kan ik mij nu honderd procent richten op de wensen van de opdracht­gever. Wat dat betreft had ik het ook niet beter kunnen treffen met Marcel Romein, mijn rechter­hand van BAM Techniek waarmee we dit project realiseren. Hij is operationeel sterk, zodat ik het grotere geheel kan blijven bewaken. Als je bedenkt dat ons team op kantoor uit zes man bestaat, is dat relatief weinig voor zo’n project. Maar in piektijden lopen hier wel zeventig man rond op de bouw.” Zuurmond en Dorst lopen rond, praten, wijzen, knikken en kijken kritisch in schachten en naar het leidingwerk. Ze weten genoeg. Aan de rand van het bouwplateau kijken we

>

de diepte in. “Daar komt het Plaza met clubhuizen, caféachtige ruimtes waar mensen elkaar kunnen ontmoeten”, wijst Zuurmond naar het braakliggende terrein. “Dat zat er oorspronkelijk ook niet in. Het zou een kale entreehal worden met een koffiecorner. Daar, onder dat blauwe zeil, zit de centrale techniekruimte, maar eerst gaan we even langs de techniekruimte op de tweede en derde verdieping.” Langs sfeervolle kerstverlichting lopen we de donkere trap af. “Dat is oriëntatieverlichting”, corrigeert Dorst. De

hoeven nog net niet onze schoenen uit te doen. Het is goed verlicht, gloednieuw, brandschoon en zojuist geverfd. “Het is uniek dat de centrale techniekruimte al klaar is voordat de rest gereed is”, vertelt Zuurmond. “Bij de meeste projecten is dit het laatste. We houden er echter de filosofie op na: alles wat je kunt doen, moet je direct doen. We zijn hier dus begonnen. Daar hebben we veel profijt van gehad toen Rabobank ‘unplugged’ is ingevoerd. Deze techniekruimte bleef namelijk ongewijzigd.”

“Ik werk niet in het nu, maar in de toekomst. In mijn hoofd ben ik nu al bezig met de inbedrijfstelling.” techniekruimte is een knooppunt van kanalen. “Het was nog een hele puzzel om deze luchtkanalen overzichtelijk in deze ruimte te krijgen. Deze luchtbehandelingskasten heb ik een jaar geleden besteld. Ze zijn net geleverd. Ik werk niet in het nu, maar in de toekomst. In mijn hoofd ben ik nu al bezig met de inbedrijfstelling.” Buitenom lopen we over het toekomstige Plaza naar het blauwe zeil. Een steile bouwtrap leidt naar de ondergrondse energiecentrale. Het contrast met de bouwput is groot. We

We zijn klaar en lopen terug naar de keet. “Het project is nog niet eens af, maar ik heb nu al heel veel bijgeleerd”, reflecteert Zuurmond. “Als projectleider werk je heel zelfstandig binnen Wolter & Dros. Het is bijzonder: je richt je eigen projectorganisatie in, weet overzicht te houden, communiceert naar alle kanten, loopt niet weg voor problemen, gaat niet alles zelf doen, maar laat de mensen hun werk doen. En ondanks dat blijf je bijleren. Tenminste, als je er voor openstaat.”

Bijzonderheden Rabobank ‘unplugged’ Architectuur: twee torens met 27 verdiepingen en een hoogte van 105 meter. De transparant glazen gevel maakt er optisch één toren van. De montage is gestart in 2007 en in 2008 is onder de naam Rabobank ‘unplugged’ Het Nieuwe Werken van Veldhoen + Company geïntroduceerd. Het project is een TBI samenwerking van JP van Eesteren, Croon Elektrotechniek en Wolter & Dros.

>



Wolter & Dros

> 32

Column

Francine Houben (1955) is architect/directeur van architectenbureau Mecanoo in Delft en hoogleraar Architectonische Vormgeving en

Zintuiglijke architectuur

Mobiliteitsesthetiek aan de TU Delft

E

chte architectuur moet je niet alleen zien, maar met alle zintuigen kunnen ervaren. Het Amerikaanse ontwerpersduo Charles en Ray Eames is in dat opzicht een grote inspiratiebron voor mij. Zij waren in staat om het technische, het humane en het speelse in één oplossing te vervlechten. Ze bewezen dat er bestaande waarden zijn in de architectuur en vormgeving. En dat die zijn gebaseerd op zintuiglijke schoonheid. Dat gaat over oer-emoties en levert tijdloze en duurzame architectuur op. Ze waren vormgevers zonder dogmatiek en verloren nooit het comfort uit het oog. Mecanoo’s werk is humaan, speels, met technische innovatie en goed gedetailleerd. Met humaan bedoel ik dat een gebouw warm en aangenaam is, licht en zintuiglijk. Zo vind ik het heel belangrijk dat je in gebouwen de seizoenen kunt ervaren, dat je verschillende texturen hoort en voelt. Met vakmanschap en intuïtie kom je tot verrassende combinaties van materialen, zoals hout, beton, bamboe, kiezels, zink, natuursteen, glas, vegetatie en koper.

33

>

corporate magazine

2009

Mecanoo ontwerpt over de hele wereld en over de hele wereld zijn die zintuigen gelijk. Dat is mijn houvast. Of het nu gaat om voelen, zien, ruiken of de akoestiek. Het is ook de zintuiglijke ervaring die het ontwerpproces op gang brengt. Ik wil de omgeving, de natuur, de cultuur proeven en observeren. De geschiedenis proberen te begrijpen van het land waar je gaat bouwen. Ik wil het klimaat voelen. Het licht zien. Ik kijk hoe mensen gebruikmaken van die plek, praat met buurtbewoners, maak aantekeningen en veel foto’s. Het ontwerpen begint bij het ontsluieren van ‘het geheim’ of ‘de ziel’ van de plek. De architectuur brengt al die afzonderlijke elementen bij elkaar in één concept. Het arrangement van vorm en emotie. Ik heb niet zozeer een stijl die ik wil opleggen, maar wel visie. Een gebouw maak je niet voor jezelf, maar moet passen bij de mensen die het gebruiken. Architectuur is geen autonome kunst. Ik pas mij soms wel en soms niet aan. In die zin is het bij ons altijd een verrassing wat je krijgt. Francine Houben

>

Carrière maken in de techniek

Het gras is groener bij Wolter & Dros De opkomst van het digitale tijdperk in de jaren tachtig heeft de belangstelling voor echte ambachten sterk naar de achtergrond verdreven. De nadruk is verlegd van kennis naar competentie. Iedereen wil ‘projectleider’ worden. Maar technische kennis is het bestaansrecht van het installatiebedrijf. Wolter & Dros gaat het tij keren en stimuleert technisch toptalent met persoonlijke coaching, just-in-time opleidingen, doorgroeimogelijkheden en een bijbehorende beloningsstructuur. In de loop van 2009 zijn er drie carrièrepaden: CAD/Constructie, Detailengineering/Systeemontwerp en Projectmanagement. Wolter & Dros is daarin uniek.

>



Wolter & Dros

> 34

Projectmanagement

Detailengineering/ Systeemontwerp

CAD/ Constructie

tal e nt s can “Ons vak is een ervaringsvak”, vertelt initia­tor Martijn Kruijsse, hoofd afdeling Tech­nisch Advies en Ontwikkeling in Amersfoort. “Kennis wordt beperkt opgedaan geduren­ de de basisopleiding, slechts 10%. 60% wordt opgedaan tijdens het werk en nog eens 30% dankzij aanvullende opleidingen. Er ligt dus een belangrijke verantwoordelijkheid bij Wolter & Dros als werkgever.” Als je net van school komt, ga je eerst erva­ring opdoen als tekenaar, technicus of als werkvoorbereider. Voor mensen met ambitie is er nu branchebreed maar één carrièrepad en dat leidt van projectcoördinator, via projectleider, naar hoofdprojectleider. “Maar juist technisch toptalent hebben we keihard nodig”, benadrukt Kruijsse. “Technieken worden steeds geavanceerder, bepalen decennialang de hoogte van de exploitatiekosten en vragen om integrale ontwerpkwaliteiten in de conceptuele fase van een project. Met de carrièrepaden CAD/Constructie, Detailengineering/Systeemontwerp en Projectmanagement kan technisch talent ook uitgroeien tot specialist op senior­ niveau met een passende salarisschaal.” Het is een cultuuromslag die een grote impact heeft op de organisatie. Er zijn beroepsprofielen opgesteld en meetin-

35

>

corporate magazine

2009

“Met de carrièrepaden CAD/Constructie, Detailengineering/Systeemontwerp en Project­management kan technisch talent ook uitgroeien tot specialist op senior­niveau met een passende salarisschaal.” strumenten ontwikkeld. Zo gaat Wolter & Dros een talentscan hanteren voor jonge technici. Kruijsse: “Het is belangrijk dat ze tijdig ontdekken waar ze goed in zijn. Na de inwerkperiode bekijkt Wolter & Dros samen met de technicus welk carrièrepad het beste aansluit bij zijn of haar wensen, talenten en ambities. Een belangrijk onderdeel van het programma is persoonlijke begeleiding. Dit is vergelijkbaar met de traditionele relatie tussen meester en gezel die we vertalen naar een hedendaagse versie waarbij kennisoverdracht en coaching centraal staan. De moderne mentor helpt ook bij het maken van keuzes voor een evenwichtige carrièreopbouw. In de functioneringsgesprekken is, naast andere prestaties, ook nadrukkelijk aandacht en waardering voor aantoonbare technische kennis. Kennisontwikkeling wordt gefaciliteerd

door just-in-time opleidingen. Workshops, cursussen en masterclasses worden afgestemd op de individuele ontwikkeling van de medewerker. Dit modulair opleiden op maat zal grotendeels worden ingekocht bij onderwijsinstellingen. Bij elke vestiging wordt een kennismanager aangesteld om de kennisbehoefte in kaart te brengen.” In 2009 gaat Wolter & Dros van start met de drie carrièrepaden. Gaandeweg zullen nog veel vragen beantwoord moeten worden. Hoe, bijvoorbeeld, bevordert een projectgeoriënteerde organisatie als Wolter & Dros het uitwisselen van kennis en ervaring onder medewerkers in gelijke functies? Met het vinden van oplossingen raakt het programma steeds dieper verankerd in de organisatie en wordt Wolter & Dros een kweekvijver voor technisch talent.

>

Service & Onderhoud in beeld

Van melding…

De melding komt binnen bij TBI Direct.

en arriveert bij de locatie die op de PDA is verschenen.

>



Wolter & Dros

> 36

De storing, automatisch doorgekoppeld aan de betreffende vestiging, is ingepland en de klant krijgt een melding per telefoon of e-mail.

De monteur krijgt een melding binnen op zijn PDA en kan deze op een zelfgekozen moment uitlezen.

De monteur stapt in de auto ...

De monteur meldt zich bij de klant.

In de technische ruimte ziet hij al snel wat het probleem is.

Hij scant de benodigde materialen waardoor de voorraad automatisch wordt bijgevuld.

En vult het logboek in dat bij de installatie hoort.

De verrichte werkzaamheden staan op de digitale werkbon die de klant voor akkoord ondertekent.

De storing is opgelost en de monteur vertrekt.

…tot oplossing 37

>

corporate magazine

2009

>

‘Op de A10 bij de staat een file met van tien kilometer’, Het zal even wennen zijn bij de verkeersinformatiedienst zodra in 2012 de doorstroming rond Amsterdam opeens sterk verbetert met de komst van de Tweede Coentunnel onder het Noordzeekanaal. Ook de aanleg van de Westrandweg, gelegen tussen knooppunt Raasdorp en de A10 West, draagt daaraan bij. De tunnel zal bestaan uit drie vaste rijstroken richting Zaanstad en twee wisselstroken die beschikbaar zijn in de rijrichting waar het op dat moment het drukst is. De bestaande Coentunnel krijgt in de nieuwe situatie drie vaste rijstroken richting Amsterdam. Rijkswaterstaat gaat steeds vaker ‘functioneel specificeren’. Dit houdt in dat zij niet de traditionele set tekeningen en omschrijving verstrekt, maar een set eisen waarin de gewenste functionaliteit is omschreven. Bijvoorbeeld: bouw een oeververbinding voor 5.000 auto’s per dag zonder hinder voor de scheepvaart. De aannemer moet vervolgens zelf hieruit afleiden welke installaties nodig zijn, rekening houdend met de geldende wetten en normen. Het proces van ‘eisen tot installatie’ verloopt volgens de methode Systems Engineering en wordt hiermee traceerbaar, betrouwbaar en reproduceerbaar vastgelegd. De Tweede Coentunnel wordt in zes jaar tijd gerealiseerd volgens een DBFM-contract (Design, Build, Finance, Maintain) in een Publiek Private Samenwerking door de Coentunnel Company BV, een consortium waar TBI-zusterbedrijf Haverkort Bouw deel van uitmaakt. Wolter & Dros en Croon Elektrotechniek zijn, nadat zij de installaties hebben opgeleverd, nog 24 jaar verantwoordelijk voor de instandhouding.

Wolter & Dros

>

Tunnel heden

Tunnel verleden

• Vijf metrotunnels van de Erasmuslijn in Rotterdam • Treintunnel en ondergronds station van De Cromme Lijn in Delft • Het ondergrondse metrostation van Rotterdam Centraal

2007 Vier tunnels, vier tunnelbakken en een aquaduct van de HSL-Zuid 2004 Tunnel Betuwelijn onder het Pannerdensch kanaal 2002 Westerscheldetunnel 1999 Metrotunnel Marconiplein Beneluxlijn Rotterdam



Wolter & Dros

> 38

Coentunnel een lengte zo meldt het filenieuws.

39

>

corporate magazine

2009

>

Wind mee

Bij windkracht zes denkt Floris Heijckmann sinds begin 2008 niet meer alleen aan zeilen. Als assetmanager bij Evelop in Utrecht is hij er verantwoordelijk voor dat de wieken van de zestig windmolens zo’n 23 kilometer uit de kust van IJmuiden - in blok Q7 van het Nederlands Continentaal Plat - blijven draaien. De beschikbaarheid, vastgesteld op 90%, ligt met 95% ver boven de verwachting. Maar op de wind heeft Heijckmann geen grip. Hij weet het nog precies: “Op 9 februari 2009 was het de eerste keer dat ze alle zestig op vol vermogen draaiden. Dan is 2,6 miljoen kWh per dag haalbaar en kunnen de windturbines ruim 250.000 huishoudens van groene stroom voorzien! Gemiddeld zijn dat er zo’n 125.000.” “Prinses Amalia windpark is het vlaggenschip van Eneco en Evelop”, vertelt Bernard van Hemert, senior projectontwikkelaar bij Evelop. “Wereldwijd is dit het grootste windpark buiten de twaalf mijlszone. Het ligt het verst uit de kust en is gebouwd in het diepste water. In 1994 zijn de eerste plannen gepresenteerd en in 2003 is de bouw van start gegaan. Geen eenvoudige klus in water met een diepte tussen de 19 tot 24 meter, met soms metershoge golven, deining van alle kanten, een sterke stroming en een straf windje. Als het schip de ene kant opgaat en de mast de andere kant op, wordt het moeilijk de rotorbladen op de mast te monteren. Een kwestie van geduld en timing. Een dikke zeekabel met een gewicht van honderd kilo per meter en een diameter van twintig centimeter gaat bij Egmond aan Zee het land op. Juist daar, omdat de benodigde infrastructuur hier al aanwezig was in verband met Hoogovens. Nergens zo dicht langs de kust is dat het geval. De locatie zo ver uit de kust is gekozen om zichthinder vanaf de kust en de effecten op trekkende vogels te beperken.” Evelop zoekt naar mogelijkheden om duurzame energieprojecten te realiseren. “Als je een windpark wilt aanleggen, ben je in Nederland op het land snel uitgekeken. In Denemarken zijn twee vergelijkbare windparken in zee, maar die staan niet zover uit de kust. Engeland heeft een aantal windparken met elk dertig turbines. In landen als Amerika en Spanje is er voldoende ruimte op het land, dus daar is de druk om op zee te gaan bouwen minder. Deze zomer begint volgens plan de bouw van de eerste fase van het tweede windpark 45 km voor de kust van Zeebrugge: 55 windturbines met elk een vermogen van 3.000 kW. In plaats van in 14 jaar realiseren we dit windpark in 4 jaar!”

>



Wolter & Dros

> 40

windpark 60 x Vestas V80 - 2 MW offshore | turbinevermogen 2.000 kW | rotordiameter 80 meter | ashoogte 59 meter boven gemiddeld zeeniveau | turbineleverancier Vestas, Denemarken | gemiddelde productie 435 miljoen kWh per jaar | groene stroom gemiddeld voor 125.000 huishoudens | besparing CO2-uitstoot 255.000 ton per jaar | www.prinsesamaliawindpark.eu



“Wereldwijd is dit het grootste windpark buiten de twaalf mijlszone. Het ligt het verst uit de kust en is gebouwd in het diepste water.”

Wolter & Dros in Amsterdam verricht het onderhoud aan de luchtbehandelingkast, de transportpomp, olieafscheider en blusinstallatie. Croon Elektrotechniek in Rotterdam is verantwoordelijk voor de elektrotechnische installaties. De mensen die onderhoud plegen, moeten de offshore opleiding, klimopleiding en een intensieve medische keuring met goed gevolg hebben doorstaan.

41

>

corporate magazine

2009

>

>



Wolter & Dros

> 42

47

>

corporate magazine

2009

>

>

1

Nieuwbouw zuiveringsinstallatie, De Bilt In opdracht van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden

2

Nieuwbouw Tweede Coentunnel, Amsterdam In opdracht van Rijkswaterstaat

3

Shell Moerdijk en Pernis In opdracht van Shell Nederland

4

Diverse werken Aviko, Steenderen In opdracht van Aviko Steenderen

1

Verbouw stadhuis, Den Haag In opdracht van gemeente Den Haag

2

Nieuwbouw Zwembad Dubbelslag, Delfzijl In opdracht van gemeenten Delfzijl en Appingedam

3

Nieuwbouw stadskantoor Coolsingel, Rotterdam In opdracht van gemeente Rotterdam

4

Nieuwbouw stadskantoor Leyweg, Den Haag In opdracht van gemeente Den Haag

5

Nieuwbouw bestuurscentrum Rabobank, Utrecht In opdracht van Bouwcombinatie Rabobank

6

Renovatie en verbouwing Scheepvaartmuseum, Amsterdam In opdracht van Rijksgebouwendienst, Haarlem

7

Nieuwbouw Kromhout Kazerne, hoofdkwartier van de Landmacht, Utrecht In opdracht van Ministerie van Defensie

8

Nieuwbouw Multifunctionele Accommodatie Nieuw Welgelegen, Utrecht In opdracht van gemeente Utrecht

9

Nieuwbouw Het Huis Pon, Almere In opdracht van PON Equipment en PON Power Systems

10

Nieuwbouw Scheringa Museum, Opmeer In opdracht van DS Art BV, Spanbroek

11

Verbouw Rijksinrichting voor Jongeren Doggershoek, Den Helder In opdracht van Rijksgebouwendienst, Directie Projecten, Den Haag

12

Nieuwbouw Drents Museum, Assen In opdracht van de Provincie Drenthe en gemeente Assen





43

ST

D

DA

2

O

3 S

4

O

Z

PR

0

FA

B

& DROS

WOLTER

3

1



Wolter & Dros

> 44

10

2 6

4

5 7

>

corporate magazine

2009

9 4

1

8

3 1 2 1

3

45

IN UITVOERING

11

6

2

2

12

DE WERKEN

EEN GREEP UIT

3 4

1

1 4

5

2

3

3 3

4

5

46

1

Onderhoud en beheer Erasmus Universiteit Rotterdam In opdracht van de Erasmus Universiteit Rotterdam

2

RDM Innovation Dock I en II, Rotterdam In opdracht van Hogeschool Rotterdam en Albeda College

3

Nieuwbouw Onderwijscampus, Winschoten In opdracht van Onderwijsgroep Noord, Noorderpoortcollege, Groningen

4

Nieuwbouw Community College CCL LMP In opdracht van CCl B.V.

1

Verbouw Thorax-gebouw Erasmus MC, Rotterdam In opdracht van Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam

2

Refaja Ziekenhuis, Stadskanaal In opdracht van Refaja Ziekenhuis, Stadskanaal

3

Nieuwbouw Jeroen Bosch Ziekenhuis, Den Bosch In opdracht van Jeroen Bosch Ziekenhuis

4

Ver- en nieuwbouw Flevoziekenhuis, Almere In opdracht van Flevoziekenhuis, Almere

5

Nieuwbouw Vrouw Kind Centrum, Enschede In opdracht van MST Enschede

1

50 appartementen en 16 grondgebonden woningen, Franeker In opdracht van Dura Vermeer Groep, Zoetermeer

2

WKO-systeem voor 263 woningen Waterwijk, Zierikzee In opdracht van Volker Wessels Duurzame Energie Concepten, Amersfoort

3

Renovatie 325 appartementen Bokkelaren, Den Bosch In opdracht van woningcorporatie Zayaz

4

180 appartementen woontorens Stoker en Brander, Euroborgstadion, Groningen In opdracht van Ontwikkelingsmaatschappij G4, Bunnik

5

292 appartementen, Vlaardingen In opdracht van Van de Vorm Bouw, Papendrecht

6

Ziekenhuis Bronovo, locatie Bronovolaan, Den Haag In opdracht van Boele & van Eesteren, Rijswijk

>

Oog voor de eindgebruiker

Een donderdag uit het dagboek van Finy Wibbens

O

p twintigjarige leeftijd vertrok ze naar Groot-Brittannië om haar Engels op te halen. Na 53 jaar keerde ze terug met Nederlands uit de jaren vijftig en een onvervalst Engels accent. Finy Wibbens (77) woont sinds juni 2006 in één van de 66 koopappartementen van Ter Reede in Vlissingen. Haar broer regelde haar landing conditions. Op de negende verdieping heeft ze een overweldigend uitzicht op zee. Containerschepen varen voorbij, maar zelfs bij helder weer komt Engeland niet in zicht. Zeebrugge wel. Drie jaar na de oplevering van woonzorgcentrum Ter Reede is Wolter & Dros benieuwd hoe het gaat met haar bewoners. ‘Die Engelse’ houdt voor ons een dagboek bij. 6.50 | Donderdag is de enige dag in de week dat ik kan uitslapen. Maar uitslapen lukt niet meer en ik sta direct op. De wekker staat eigenlijk altijd op 7.00 uur. Maar vlak daarvoor word ik vanzelf wakker. Op de andere ochtenden in de week moet ik vroeg op voor de fitness, de cursus voor diabetes of de huishoudhulp.

7.00 | Eerst ontbijten. Elke ochtend magere yoghurt met muesli en vers fruit. Ik heb diabetes, dus ik moet wel rekening houden met wat ik eet en op mijn gewicht letten. Op de cursus leer je wat wel en niet goed is. Sindsdien ga ik drie keer in de week fitnessen hier beneden. Ik kijk nog even de krant van gisteren door of los een kruiswoordraadsel op. 8.00 | Na het eten; douchen en aankleden. Ook mijn medicijnen moet ik niet vergeten. Al snel een handje vol. Want de pillen voor de diabetes

>

verhogen mijn cholesterol en daar moet ik dan ook weer tabletten voor slikken. Nog even mijn e-mail checken. 8.30 | Beneden zit de krant al in de brievenbus, de Provinciale Zeeuwse Courant. Die ga ik even halen en lees dan aan de keukentafel de krant. Verder lees ik eigenlijk niets. 9.45 | Rond deze tijd gaat het supermarktje open, dan haal ik meestal wat boodschappen. Helaas geen haring vandaag, dus neem ik een lekkerbekje. Regelmatig eet ik met een paar dames in De Brasserie in het Atrium, maar vanavond eet ik thuis. Vis met een rauwkostsalade. Ik moet ook mijn chipknip opladen. Er zit hier zo’n gat in de muur. Hoe heet dat ook alweer? Een geldautomaat, ja. De Nederlandse taal is zo veranderd de afgelopen vijftig jaar. Er zijn veel nieuwe woorden of bestaande woorden die nu een andere betekenis hebben. In het Atrium zit verder een cadeauwinkeltje en een warme bakker.Vaak kom ik bekenden tegen en maak ik even een praatje. 12.00 | Met mijn boodschappen ga ik naar boven. Tijd voor de lunch. Gewoon een paar boterhammen en een glas karnemelk. Niets bijzonders. 12.30 | Mijn clubje wacht beneden voor koersbal. Elke dinsdag- en donderdagmiddag spelen we met zo’n twaalf man koersbal. Er is een kleine bal en ieder heeft een grote bal die je door de gewichtsverdeling met effect zo dicht mogelijk bij het balletje moet zien te

krijgen. Het lijkt op het Franse jeu de boules of bowls in Engeland. Dat deed ik veel toen ik nog in Cornwall woonde. Eigenlijk golfde ik en ben zelfs in een bungalow naast de golfbaan gaan wonen. Ik had handicap 19! Maar na een hartaanval in 2002 kon ik dat niet meer en ben ik bowls gaan doen. En nu dus koersbal. Ik ben maar een jonkie. Sommigen zijn in de negentig, die moeten we de bal aangeven en ondersteunen zodat ze niet uit balans raken en omvallen bij het gooien. Binnenkort is er weer een toernooi. 16.00 | Terug in mijn appartement rommel ik nog wat rond en geef de plantjes water. 17.00 | Ik maak de salade klaar en warm mijn lekkerbekje op in de magnetron. 18.00 | Op TV kijk ik even naar het lokale nieuws en daarna naar mijn dagelijkse quiz op de BBC. 19.30 | Vanavond is er muziek in het Speelhuus beneden. Leerlingen van de lokale muziekschool komen een pianoconcert geven. Krijgen ze de kans om op een echte Steinway-vleugel te spelen. Elke avond is er wel iets: een film, een voorstelling van de Toneelclub Ter Reede, een modeshow of een concert. 21.00 | Thuis in mijn appartement kijk ik nog even naar de TV, maar veel is er meestal niet. Ik drink koffie of thee. 22.00 | De dag is voorbij. Ik ga naar bed. Morgen weer vroeg op voor de fitness.



Wolter & Dros

> 48

Trends en ontwikkelingen in de bouw

De klant is de baas over zijn eigen vraag. Maar welke vraag? “Schaarste aan technisch personeel, aan energie en de makke van het traditionele bouwproces dwingen de opdrachtgever tot het stellen van een andere vraag”, stelt Stan Vermeulen. Dertig jaar geleden studeerde hij af op Integrerend Ontwerpen aan de TU Eindhoven. De bouw­fysicus begon zijn carrière bij een aan­nemer met turnkey projecten. Later was hij, als directeur Strategie & Ontwikkeling bij HEVO, verantwoordelijk voor integrale procesregie. Tot zijn geduld opraakte. ‘Kan dat nu echt niet anders? Als de opdrachtgever de voordelen niet ziet van een overzichtelijk en gestroomlijnd inkoopproces, dan ga ik het ze gewoon vertellen.’ In 2007 richtte hij daarvoor Stichting Roges op, Latijn voor ‘Moge u vragen’. Dit om als onafhankelijke transactieadviseur of vraag­ makelaar toegevoegde waarde te bieden bij het inkoopproces van de opdrachtgever.

Wolter & Dros vroeg Stan Vermeulen naar de trends en ontwikkelingen in de bouw en zijn visie daarop.

49

>

corporate magazine

2009

Ontwikkeling 1

Ontwikkeling 2

vraagontwikkeling als bottleneck in de bouw

schaarste aan technisch personeel

De incidentele opdrachtgever voelt de noodzaak om alles te definiëren, omdat hij bang is dat hij anders niet krijgt wat hij wil. Traditiegetrouw neemt de opdrachtgever een architect in de arm. Er komt een bestek en tekeningen. Verschillende aanbieders brengen een offerte uit en degene met de laagste prijs krijgt de opdracht. Alsof kwaliteit vanzelfsprekend is! Aanbieders hanteren dezelfde kreten: binnen budget, optimale kwaliteit en scherp aan de prijs. De bouwpraktijk is anders. De opdrachtgever moet worden uitgedaagd om te schakelen van technisch naar functioneel specificeren. Hiermee ontstaat ruimte om verbinding te leggen tussen ontwerp en uitvoering. Daar heeft de klant voordeel bij. Opdrachtgevers moeten nieuwsgierig worden naar wat er allemaal te koop is. Kennisnemen van de alternatieven en de voordelen. Er zijn tal van

verschillende bouworganisatie­ vormen. Er is volop keuze, maar alleen de juiste keuze levert geld op. Vragers moeten aanbieders vergelijken. En niet alleen op de prijs, maar ook op de kwaliteit, de nazorg en het proces. Zodra de opdrachtgever weet wat er allemaal anders kan, zullen ook de verantwoordelijkheden en rollen aan de aanbodzijde in positieve zin veranderen.

>

Op de arbeidsmarkt is de belangstelling voor techniek tanende. Werken in de techniek krijgt in maatschappelijk en financieel opzicht onvoldoende waardering. ‘Manager, dat is het helemaal’ lijkt de heersende gedachte. Processturing is belangrijk, maar voor de core business zijn techneuten nodig. Het tekort aan technisch talent is dodelijk in combinatie met het traditionele bouwproces met haar faalkosten en inefficiëntie. Door het gebrek aan technici kunnen aanbieders zich de ‘luxe’ van inefficiëntie niet meer veroorloven. Resultaat: de vraag gaat het aanbod overschrijden. Conclusie: zolang de opdrachtgever traditioneel blijft aanvragen, stijgt de prijs. En daarbij, technisch talent is best te interesseren voor werk in de techniek. Maar niet door hen sec te laten uitvoeren wat een ander heeft bedacht. Dat

is vaak onbevredigend voor bijvoorbeeld de installateur. Een integrale werkwijze waarbij ontwerp en realisatie worden gekoppeld, maakt kosten beheersbaar en vergroot de toegevoegde waarde. Opdrachtgevers doen er dus verstandig aan de installateur die ruimte ook te geven.



Wolter & Dros

> 50

Ontwikkeling 3

Ontwikkeling 4

schaarste aan energie

van uitvoerder naar dienstverlener

Zuinig omgaan met energie is een must. Er is voldoende energie in de vorm van zon en wind. Maar om die op een efficiënte manier om te zetten in voor ons bruikbare energie, is een puur economisch vraagstuk. Dat vraagt een grote investering. De huidige techniek, zoals windenergie, warmteterugwinning, zonnecellen of energieopslag, voorziet slechts in een paar procent van onze totale energiebehoefte. We moeten er in eerste instantie voor zorgen dat we minder energie nodig hebben. Bijvoorbeeld door energieneutrale woningen.

De hit-and-run menta­ liteit in de bouw moet plaatsmaken voor het ontzorgen van de klant.

Bij het energievraagstuk worden installaties steeds belangrijker en DAT dwingt de bouwsector opnieuw tot een integrale benadering.

51

> corporate magazine

2009

De installateur is door onderhoud en beheer al gewend aan nazorg voor de opdrachtgever. Een paar jaar geleden heb ik mijn huis laten schilderen. ‘Over een jaar of vier zullen we waarschijnlijk wel weer aan de beurt zijn’, zeg ik tegen de schilder. ‘Waarschijnlijk wel’, zegt de schilder en weg is hij. Nooit meer gezien. Denk je dat die schilder mij belt na een paar jaar? ‘Hé Vermeulen, ik heb toen je huis geschilderd, zal ik weer eens komen kijken?’ Tien tegen tegen een dat, als hij belt, ik ja zeg. Maar dat doet ie niet. Aanbieders moeten niet reactief maar proactief optreden richting de klant. De klant bij de hand nemen en niet meer loslaten.

>

Advies aan jonge architecten? Trude Hooykaas:

“Werk op de bouwplaats of kies een ander vak.” Bron: www.architectenweb.nl

> Project: Het Kraanspoor uit 1952 op de voormalige NDSM-werf in Amsterdam-Noord > Bestemming: kantoren voor creatieve ondernemingen en mediabedrijven > Realisatie: 2007 >

> Oppervlakte: 12.500 m2 > Ontwikkelaar: ING Real Estate > Architect: Ontwerpgroep Trude Hooykaas, partner en projectarchitect Julian Wolse



Wolter & Dros

> 52

> > > >

53

Constructeur: Aronsohn Raadgevende Ingenieurs BV, Rotterdam Adviseur: Huygen Installatie Adviseurs BV, Rotterdam Werktuigbouwkundig installateur: Wolter & Dros, Amersfoort Bouwmanagement: Grontmij / Kats & Waalwijk, Gorinchem

>

corporate magazine

2009

> Aannemer: Bouwcombinatie M.J. de Nijs en Zn., Warmenhuizen / Bot Bouw, Amsterdam > Bouwfysica: Lichtveld Buis & Partners BV, Nieuwegein > Fotografie: Jeroen Musch, Rotterdam

>

sam

enstellin

g 3.720,3

en

els

2.042,5

Per

10

39

24

Totaal 73 werknemers

Totaal 254 werknemers

gm

Utiliteit

Utiliteit Industrie RKO S&O

S&O RKO Industrie Utiliteit

sam

enstellin

g

9

66

CTB S&I 17.214

gs

te

np

er marktse

gm

5.874

14.728

2.853 817

CTB S&O

Omzet totaal 79.931

Totaal 104 werknemers

Omzet totaal 24.271

ROTTERDAM INCLUSIEF HAAGLANDEN EN BOTLEK

13.343

Heerhugowaard Groningen

ne

Houten

9.358 5.082

els

sam

enstellin

g

en

Wissink

15

73

50

RKO Groningen

B ed r i j f s opbr

3.860

gm

so

er marktse

gs

te

np

er marktse

gm

2.556

t

139

np

en

28

te

t

33

gs

en

en

g

B ed r i j f s opbr

enstellin

Per

els

29

Gezondheidszorg

3.092 0 21 2.

so

sam

ne

Brandbeveiliging

28.535

20.051

Infra/industrie

en

er marktse

WONINGBOUW

els

gm

Omzet totaal 12.460

B ed r i j f s opbr

B ed r i j f s opbr

Per

np

7.229

ne

er marktse

t

110

np

en

121

te

t

23

gs

so

g

Per

enstellin

Per

sam

en

els

en

ne

te

9.505,5

AMSTERDAM INCLUSIEF DEN HELDER

3.174 28 3.7

so

CTB inclusief vof’s

gs

t

so

ne

en

Cijfers in de regio

AMERSFOORT

B ed r i j f s opbr

Bedrijfsgegevens

2.136

15.742

5.223

S&O WB Houten

12.205

S&O WB Heerhugowaard

Totaal 200 werknemers

Totaal 138 werknemers

Omzet totaal 49.150

Omzet totaal 25.658

Haaglanden Zoetermeer Rotterdam Botlek

Goes

Terneuzen

sam

enstellin

g

en

els

32

62 170

B ed r i j f s opbr

ne

Per

so

GOES INCLUSIEF TERNEUZEN

gs

te

np

er marktse

gm t

>

Bedrijfsopbrengsten verdeling naar marktsegment (bedragen in duizenden euro’s, d.d. 31-12-2008) Utiliteit Industrie RKO S&O Woningbouw

en

Personeelssamenstelling Algemeen Techniek Montage

8.723 15.441 4.967

9.899

Totaal 264 werknemers

Omzet totaal 39.029



Wolter & Dros

> 54

Groningen Leeuwarden

Den Helder

enstellin

g

21

56 112

gs

te

np

er marktse

gm t

en

sam

B ed r i j f s opbr

els

Per

ne

en

so

GRONINGEN INCLUSIEF LEEUWARDEN

4.348 11.634 8.708 1.180

Zwaag Totaal 189 werknemers

Omzet totaal 25.870

Amsterdam

Enschede

Amersfoort Warnsveld

sam

enstellin

g

15

34 94

te

np

er marktse

gm

5.056

1.604

Totaal 143 werknemers

‘s-Hertogenbosch

gs

t

en

els

Per

ne

en

Arnhem

B ed r i j f s opbr

Houten

so

WARNSVELD INCLUSIEF ARNHEM EN ENSCHEDE

17.331

Omzet totaal 23.991

amenstelling

Per

13

25 55

gs

Totaal 93 werknemers

te

np

er marktse

gm t

en

lss

2.438

B ed r i j f s opbr

e ne

en

so

MAASTRICHT-AIRPORT

6.632 3.357

Omzet totaal 12.427

enstellin

g

12

43 27

Totaal 82 werknemers

gs

te

np

er marktse

gm t

en

sam

B ed r i j f s opbr

els

Per

ne

en

so

‘s-HERTOGENBOSCH

3.211

3.420

10.799

Omzet totaal 17.429

Maastricht-Airport

55

>

corporate magazine

2009

>

Bedrijfsgegevens Cijfers landelijk Dienstjarenopbouw

Personeelssamenstelling

280

22,5% 41,3% 8%

899

456

10,5% 17,7%

Totaal 1.635 werknemers

< 4 jaar in dienst

Algemeen

5-9 jaar in dienst

Techniek

10-14 jaar in dienst

Montage

15-19 jaar in dienst 20 > jaar in dienst Gemiddeld 11,53 jaar in dienst

Producten en diensten (Afval)watersystemen, beveiligings- en bewakingssystemen, bliksembeveiliging en bedrijfsaarding, branddetectie, data- en telecommunicatie, duurzame energie­systemen, Electrical Heat Tracing, elektrotechnische installaties, energie­ management, facility management, gebouwbeheersystemen, industrial maintenance, installaties voor cleanrooms en laboratoria, installaties voor tunnels/ bruggen/sluizen, keuringen en inspecties (NEN 3140), klimaat-, luchtbehandelingen koeltechniek, meet- en regeltechniek, radio- en draadloze communicatie, sanitaire installaties, service en onderhoud, sprinklerinstallaties, wateroverlast­ signalering.

Bedrijfsopbrengsten verdeling naar marktsegment (bedragen in duizenden euro’s, d.d. 31-12-2008)

54.040 119.010

31.950 20.051 39.845

45.320

Omzet totaal 310.216

Utiliteit Industrie Woningbouw Gezondheidszorg RKO S&O

Personeelsaantallen (inclusief centrale diensten en prefabfabriek) 1.800

1.635

1.600 1.572 1.508

1.488

1.400

Profiel Wolter & Dros realiseert integraal en complementair werktuigkundige en elektrotechnische installaties in de marktsegmenten: utiliteit, zorg, woningbouw, infrastructuur en industrie.

1.455

1.200

1.000

2004

>

2005

2006

2007

2008



Wolter & Dros

> 56

Kerncijfers Wolter & Dros Groep* Bedragen in duizenden euro’s

2008 2007 2006 2005 2004

Geconsolideerde gegevens Bedrijfsopbrengsten 310.216 284.581 256.204 220.581 216.992 Bedrijfsresultaat 9.908 11.075 11.179 7.338 5.980 Nettoresultaat 7.811 8.678 8.183 5.262 4.138 Totaal activa Eigen vermogen

78.072 73.541 65.378 60.748 48.416 30.611 24.717 26.239 20.262 19.938

Orderportefeuille Netto-investeringen in materiële vaste activa Afschrijving materiële vaste activa Cashflow voor dividend Gemiddeld aantal medewerkers

317.031 310.107 198.141 147.715 138.733 -859 2.399 4.414 4.439 6.800 3.187 2.961 5.240 5.293 5.729 11.142 11.711 13.565 10.683 9.995 1.635 1.561 1.453 1.420 1.499

Ratio’s Bedrijfsresultaat als percentage van bedrijfsopbrengsten 3,2 3,9 4,4 3,3 2,8 Nettoresultaat als percentage van - bedrijfsopbrengsten 2,5 3,0 3,2 2,4 1,9 25,5 35,1 31,2 26,1 20,6 - het eigen vermogen Solvabiliteit Current ratio

39,2 33,6 40,1 33,6 41,1 1,16 0,94 0,91 0,73 0,58

*) Ingenieursbureau Wolter & Dros B.V. inclusief dochteronderneming Wissink Installatiebedrijven B.V. en deelnemingen.

TBI techniek

TBI Direct

TBI techniek is een samenwerkingsverband van Baas, Croon Elektrotechniek, Eekels, HVL en Wolter & Dros. De ondernemingen van TBI techniek staan voor een breed pakket aan specialismen op het gebied van elektrotechniek, werktuigkunde en ICT, waardoor ze niet alleen specialistische, maar ook grote, geïnte­greerde projecten op hoog niveau kunnen uitvoeren. Kwaliteit, eigentijdse techniek en een maatschappelijk verantwoorde aanpak zijn leidende principes in elk project.

TBI techniek is landelijk actief en behoort tot de belangrijkste techniekconcerns in Nederland. De schaal van TBI techniek biedt voordelen, zoals financiële zekerheid en mogelijkheden om kosten te reduceren en kwaliteit te verhogen. TBI techniek koestert daarnaast het ondernemerschap zo laag mogelijk in de organisatie. De ondernemingen van TBI techniek werken onder eigen naam en zelfstandigheid. TBI techniek is onderdeel van het bouw-, techniek- en vastgoed­ concern TBI.

Gedragscode Wolter & Dros heeft sinds juli 2002 een gedragscode ingevoerd. Deze gedragscode is aangepast aan het SBIB-model en in 2003 aangepast aan de modelgedragscode, zoals gepubliceerd door Bouwend Nederland. Met onze gedragscode streven wij een maatschappelijk verantwoord, integer en zorgvuldig handelen na van al onze medewerkers en medewerksters. Een compliance programma ziet toe op en draagt zorg voor naleving van de gedragscode.

57

>

corporate magazine

2009

TBI Direct is het Shared Service Center (SSC) binnen TBI techniek en heeft als missie het vormen van één centrale meld­ kamer voor alle (storings)meldingen binnen TBI techniek en één centraal dienstverleningspunt. TBI Direct is een initiatief van de TBI techniekbedrijven Croon Elektrotechniek, HVL en Wolter & Dros. De voordelen van deze samenwerking zijn: · Het centraal diensten aanbieden en zodoende kosten besparen. · Het direct filteren van de klacht: de servicemonteur blijft effectief inzetbaar en werkt efficiënter. · Een uniforme werkwijze en daardoor meer transparantie. · Optimale dienstverlening en service.

>

Specialismen Brandveiligheid Het ontwerpen en installeren van watervoerende sprinklersystemen, blusgas­systemen en branddetectiesystemen, rekening houdend met de heersende regelgeving en de wensen van de opdrachtgever. Prefab Just-in-time levering van een kant-en-klaar bouwpakket brengt de montagetijd bij de bouw terug met zestig procent. Prefabricage van installatieonderdelen kan zo’n vijf tot tien procent besparen op kosten en de totale projecttijd verkorten. Klima de Lux Klima de Lux combineert verwarming, koeling, ventilatie, licht en akoestiek in een geïntegreerd comfortplafond. Een optimaal werkklimaat verhoogt de arbeidsproductiviteit en vermindert het ziekteverzuim. Naast optimaal werkcomfort verlengt Klima de Lux de levensduur van bestaande en nieuwe kantoren en vergroot de beleggingswaarde. Duurzame Energie Projecten Duurzame Energie Projecten van Wolter & Dros ontwerpt en realiseert duurzame energie-installaties. Maar zorgt eveneens voor de financiering, de aanleg en de instandhouding van de installaties. Integrale energieoplossingen voor nieuwbouw én bestaande bouw in de woningbouw, de utiliteit, de gezondheidszorg, de industrie en de zakelijke dienstverlening. Industrieel, Flexibel en Demontabel (IFD) bouwen Wolter & Dros hanteert IFD-bouwen als werkconcept. Wolter & Dros verzekert een flexibele werkmethode waarbij er geduren­ de het bouwproces ruimte blijft voor voort­schrijdend inzicht en er met creativiteit oplossingen worden aangedragen. Hoogbouw Uitgangspunten bij dit ontwerpconcept zijn: het optimaal benutten van het bruto vloeroppervlak (bvo), het beperken van de verdiepingshoogte en het minimaliseren van de bouwtijd. Het uiteindelijke doel is het realiseren van een maximaal netto verhuurbaar oppervlak tegen zo laag mogelijke kosten. Integraal Bouwconcept Wolter & Dros en Croon Elektrotechniek ontwikkelden het Integraal Bouwconcept, een ontwerpmethodiek waarbij alle installatietechnische disciplines zijn geïntegreerd. Met innovatieve rekenmodellen is razendsnel de prijs per vierkante meter uit te rekenen

>

in de verschillende comfortklassen. Wolter & Dros en Croon Elektrotechniek zijn als risicodragende partner in het bouwteam direct verantwoordelijk voor het ontwerp, de uitvoering en de instandhouding.

Segmenten Gezondheidszorg De gezondheidszorg is sterk gebonden aan overheidsbudgetten. Wolter & Dros onderscheidt zich in deze markt door aantoonbare kostendeskundigheid, engineeringvaardigheid, relevante referenties, beschikbaarheid van productiecapaciteit en creatief, bekwaam en vaardig personeel. Industrie Wolter & Dros biedt geïntegreerde, technische oplossingen, gerealiseerd binnen een taakstellend budget, stringente voorwaarden en strenge kwaliteits-, veiligheids- en milieunormen. Doen wat is afgesproken en snel schakelen bij onverwachte situaties is onze kracht. Infra Wolter & Dros is een grote speler op het gebied van infrastructurele projecten en participeert als risicodragende partner in een consortium. Op basis van Design & Build biedt Wolter & Dros het gehele proces van ontwerp tot en met de oplevering compleet met tienjaarcontracten voor onderhoud en beheer. Failure Mode Emergency Analysis (FMEA) garandeert de beschikbaarheid en betrouwbaarheid van onze installaties. Zuiveringsinstallaties (milieu) Riool- en afvalwaterzuiveringen moeten onfeilbaar in bedrijf blijven tegen lage kosten. Wolter & Dros adviseert opdrachtgevers bij de keuze voor een economische installatie die optimaal functioneert onder extreme omstandigheden en waarborgt de continuïteit van het productieproces met 100%. Utiliteit Utiliteit blijft de grootste markt voor Wolter & Dros. Het gaat hier om nieuwbouwprojecten, maar in toenemende mate ook om renovatie. Naast de gebruikelijke aanbestedingen is een duidelijke trend waarneembaar naar het vaker samenwerken in bouwteamverband. Wolter & Dros juicht deze ontwikkeling van harte toe, omdat er een betere integratie plaatsvindt van het Programma van Eisen van engineering naar ontwerp. Service & Onderhoud (S&O) Service & Onderhoud verzorgt het regulier onderhoud en beheer van installaties en werkt op basis van prestatiecontracten

met de bijbehorende service level agreements. Technisch Beheer verzorgt naast de werktuigbouwkundige installaties de elektrotechnische, medische, telecom-, en transportinstallaties, zoals liften en roltrappen. Dit is mogelijk door samenwerking binnen TBI techniek. Regionale Klussen Organisatie (RKO) Als er een cv-ketel of leidingwerk moet wor­den vervangen of bijvoorbeeld voor het plaatsen van een radiator wordt RKO ingeschakeld. Naast de woningbouw is de RKO ook actief in ziekenhuizen, kantoren en in de industrie. Elke vestiging van Wolter & Dros heeft een eigen RKO. Woningbouw Woningbouw houdt zich bezig met de nieuwbouw en renovatie van woningen. Dit betreft de complete installatie van verwarming, sanitair, elektra en mechanische ventilatie.

Specials De Gouden Krokus De Gouden Krokus is een prijs die Wolter & Dros uitreikt aan personen die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor vernieuwing in de bouw- en installatiebranche. De Gouden Krokus 2008 is uitgereikt aan ondernemer Anne-Marie Rakhorst voor haar gedrevenheid en ongekend optimisme voor duurzame innovatie in de bouw. Belevingscentrum Wolter & Dros In het Belevingscentrum staat de complete beleving van comfort centraal. Hier toont Wolter & Dros haar toegevoegde waarde als het gaat om het bedenken, uitwerken, beheren en instandhouden van totaalconcepten voor comfort. Hier kunt u kennisnemen van de nieuwste stand van de techniek, benaderd vanuit de belevingswereld van onze opdrachtgevers en gebruikers. Stichting IDET Stichting Informatiecentrum Duurzame Energie Technieken informeert en stimuleert alle partijen die bij het bouwproces zijn betrokken over de toepassing van energiezuinige en duurzame energiesystemen. Het is een kennisorganisatie die kosteneffectieve, levensloopbestendige én emissieloze oplossingen aanreikt. Schone energievoorziening wordt haalbaar dankzij advies over gunstige financieringsvormen. Stichting IDET is een initiatief van Wolter & Dros in Amersfoort en Croon Elektrotechniek in Rotterdam en wordt mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van TBI voor voorlichting.



Wolter & Dros

> 58

Adressen Hoofdkantoor Centraal Technisch Bureau, Centrale Diensten, Duurzame Energieprojecten, Fabriek, TBI Direct, Brandbeveiliging en Integraal Bouwen. Wolter & Dros Amsterdamseweg 53 3812 RP Amersfoort Postbus 47 3800 AA Amersfoort Telefoon 033 - 467 15 11 033 - 461 38 30 Telefax Internet www.wolterendros.nl E-mail [email protected]

Vestigingen Utiliteit

Woningbouw

Wolter & Dros Amersfoort

Wolter & Dros Enschede

Wolter & Dros Leeuwarden

Amsterdamseweg 51c 3812 RP Amersfoort Postbus 47 3800 AA Amersfoort Telefoon 033 - 467 15 11 033 - 467 15 16 Telefax

H. ter Kuilestraat 193 7547 SK Enschede Postbus 2483 7500 CL Enschede Telefoon 053 - 432 80 33 053 - 432 80 26 Telefax

Kelvinstraat 17 8912 AN Leeuwarden Postbus 263 8901 BB Leeuwarden Telefoon 058 - 212 24 41 058 - 216 05 96 Telefax

Wolter & Dros Amsterdam

Wolter & Dros Goes

Wolter & Dros Maastricht-Airport

Hessenbergweg 95 1101 CX Amsterdam ZO Postbus 12326 1100 AH Amsterdam ZO Telefoon 020 - 564 50 00 Telefax 020 - 564 50 99

Schouwersweg 94 4451 HT Heinkenszand Postbus 48 4460 AA Goes Telefoon 0113 - 56 51 00 Telefax 0113 - 56 32 63

Afrikalaan 11-15 6199 AH Maastricht-Airport Postbus 306 6199 ZN Maastricht-Airport Telefoon 043 - 356 55 50 Telefax 043 - 356 55 51

Wolter & Dros Arnhem

Wolter & Dros Groningen

Wolter & Dros Rotterdam

Orionsingel 368 6832 GR Arnhem Postbus 30355 6803 AJ Arnhem Telefoon 026 - 388 42 80 Telefax 026 - 388 42 81

Rostockweg 3 9723 HG Groningen Postbus 390 9700 AJ Groningen Telefoon 050 - 547 14 71 Telefax 050 - 541 34 88

Innsbruckweg 130 3047 AH Rotterdam Postbus 10006 3004 AA Rotterdam Telefoon 010 - 245 42 22 Telefax 010 - 437 83 11

Wolter & Dros Botlek

Wolter & Dros Haaglanden

Wolter & Dros Terneuzen

Venkelweg 64 3196 KJ Vondelingenplaat RT Postbus 605 3190 AN Hoogvliet RT Telefoon 010 - 216 24 43 Telefax 010 - 416 61 67

Klopperman 8 2292 JD Wateringen Postbus 146 2290 AC Wateringen Telefoon 0174 - 52 68 70 Telefax 0174 - 52 68 71

Handelspoort 11 4538 BN Terneuzen Postbus 1085 4530 GB Terneuzen Telefoon 0115 - 61 21 76 Telefax 0115 - 63 03 98

Wolter & Dros Den Helder

Wolter & Dros ’s-Hertogenbosch

Wolter & Dros Warnsveld

Energieweg 11 1785 AD Den Helder Postbus 6007 1780 KA Den Helder Telefoon 0223 - 67 26 50 Telefax 0223 - 67 26 98

De Beverspijken 8 5221 ED ’s-Hertogenbosch Postbus 2274 5202 CG ’s-Hertogenbosch Telefoon 073 - 633 93 39 Telefax 073 - 633 93 93

Rijksstraatweg 59 7231 AC Warnsveld Postbus 1006 7230 AA Warnsveld Telefoon 0575 - 58 15 00 Telefax 0575 - 52 91 22

59

>

corporate magazine

2009

Wolter & Dros Aquatherm Groningen Rouaanstraat 33 9723 CC Groningen Postbus 5192 9700 GD Groningen Telefoon 050 - 317 11 70 Telefax 050 - 313 46 02

Wolter & Dros Aquatherm Houten Duwboot 85 3991 CG Houten Postbus 181 3990 DD Houten Telefoon 030 - 638 58 00 Telefax 030 - 638 58 58

Wissink Installatietechniek B.V. Radonstraat 299 2718 SV Zoetermeer Telefoon 079 - 362 82 81 Telefax 079 - 362 81 39

Wissink Installatietechniek B.V. en Wolter & Dros Aquatherm Zwaag Factorij 34 1689 AL Zwaag Telefoon 0229 - 29 88 50 Telefax 0229 - 29 88 24

Belevingscentrum Amsterdamseweg 51C 3812 RP Amersfoort Telefoon 033 - 467 15 11 Internet www.beleefcomfort.nl

>

COLOFON Productie: zerOzerO, Rotterdam Tekst: Suzanne Ketterings, Rhoon Vorm: Wim Dijkers, Breukelen Fotografie: David Rozemeyer, Naast papier met het FSC-keurmerk is dit magazine deels gedrukt op Cocoon, 100% gerecycled papier. Het is een nieuw product en het is voor het eerst dat gerecycled, ecologisch papier ook echt wit is.

Breda en Jeroen Musch, Rotterdam Beelden aangeleverd door: Juurlink [+] Geluk en Sputnik, Coentunnel Company BV, Evelop, Mecanoo Architecten, Stichting Roges, Roeiploeg Hogeschool Utrecht. Illustraties: Wim Dijkers, Breukelen Druk: Thieme Media Services, Delft © Juni 2009

Wolter & Dros Amsterdamseweg 53 Postbus 47 3800 AA Amersfoort Telefoon (033) 467 15 11 Fax (033) 461 38 30 www.wolterendros.nl