De lokale overheidssector in perspectief

RSZPPO_studie_v9_NL&FR.qxd

6/24/04

4:23 PM

Page 1

De lokale overheidssector in perspectief Jozef Pacolet Véronique Coudron Onderzoek in opdracht van de RSZPPO - Rijksdienst voor Sociale Zekerheid van de Provinciale en Plaatselijke Overheidsdiensten Juli 2004

Katholieke Universiteit Leuven

Hoger Instituut voor de Arbeid


6/24/04

4:23 PM

Page 2

2

Index Voorwoord

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

Hoofdstuk 1 De lokale overheidssector in perspectief 1

Totale gesalarieerde werkgelegenheid: algemeen overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

2

Zorgsector en socioculturele sector: meest expansieve non-profitsectoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

3

De lokale overheidssector: één van de snelst groeiende sectoren, gedreven door de expansie van de zorgsector . . . . . . . . . . . . . . . . .14

4

Private en publieke non-profit kennen gelijke opgang . . . . . . . . . . . .18

5

Sectorale verscheidenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

6

Densiteit van de jobcreatie in de lokale overheidssector . . . . . . . . . .25

Hoofdstuk 2 De lokale overheidssector nader bekeken 1

Werkgevers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 1.1 Tewerkstelling per soort bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 1.2 Tewerkstelling bij een aantal specifieke diensten . . . . . . . . . . . .31 1.2.1 Gemeenten-politiezones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31 1.2.1.1 Brandweer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

Verantwoordelijke uitgever Jan Gysen, Jozef II-straat 47, 1000 Brussel

1.2.1.2 Politie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 1.2.1.3 Andere gemeentelijke diensten . . . . . . . . . . . . . . . . .33

Depotnummer D/2004/10.237/1

1.2.2 OCMW’S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 1.2.3 Provincies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

Behoudens de uitdrukkelijke bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de auteur. Ontwerp & realisatie Erik Hubin, www.erikhubin.be

RSZPPO Jozef II-straat 47 • 1000 Brussel TEL 02 234 32 11 • FAX 02 234 33 80 E - MAIL [email protected] www.rszppo.fgov.be

1.2.4 Intercommunales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 1.2.5 Diverse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35 1.2.6 Samenvatting ziekenhuizen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36 2

Statuut van de werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

3

Graad van feminisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

4

Leeftijdsprofiel van de werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

5

Woonplaats-werkplaats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

6

Densiteit van het aantal jobs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58

7

Andere toepassingsen: vergelijken en vooruitzien . . . . . . . . . . . . . . .59

Samenvatting Bibliografie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62


6/24/04

4:23 PM

Page 3

3

Twee jaar geleden, ter gelegenheid van de viering van het 50-jarig bestaan van de RSZPPO, hebben de professoren Jozef Pacolet (KUL) en Denise Deliège (UCL) op de academische zitting van 19 november 2002 de eerste resultaten bekendgemaakt van de studie die zij in opdracht van en in samenwerking met de RSZPPO hadden aangevat. Deze studie werd voortgezet en vandaag presenteren Prof. Jozef Pacolet en Véronique Coudron (KUL-HIVA) hun onderzoek in boekvorm. Hierin tonen zij aan dat de plaatselijke overheidsdiensten 1 op 10 van alle gesalarieerde werknemers in België uitmaken. Wanneer we het onderwijs meerekenen is dat zelfs bijna 1 op 8. De studie illustreert hoe de verschillende subsectoren van de overheidsadministratie en de door de overheid gefinancierde verzorgingsstaat in de tijd zijn geëvolueerd. Achtereenvolgens groeide eerst de administratie, dan onderwijs, gezondheid, welzijn, de socioculturele sector en tenslotte opnieuw de overheidsadministratie. Het is precies in deze sectoren dat de plaatselijke besturen actief zijn. Om dit onderzoek mogelijk te maken moesten definities verduidelijkt worden, foutieve interpretaties uitgezuiverd en een zelfde informaticaomgeving tot stand gebracht. Dit alles leidde tot een grotere vergelijkbaarheid van het beschikbare statistisch materiaal van de RSZPPO met dat van andere overheidsorganisaties. De enorme verscheidenheid van statuten in de plaatselijke overheidssector maakt dit trouwens niet gemakkelijk. Ook institutionele ontwikkelingen (herstructurering van de ziekenhuissector, de politiehervorming) bemoeilijken vaak de analyse en interpretatie. Met de publicatie van dit rapport gaat de RSZPPO het engagement aan om vanaf 2005 jaarlijks een vaste reeks statistische gegevens te publiceren in verband met de tewerkstelling door de plaatselijke besturen. De RSZPPO drukt haar waardering uit voor al wie tot dit resultaat bijgedragen heeft. Jan Gysen ADMINISTRATEUR-GENERAAL


6/24/04

4:23 PM

Page 4

Voorwoord was de titel waarmee wij ongeveer 10 jaar terug een rapport publiceerden over de OCMW’s (G. Bogaert, H. Spinnewyn, J. Pacolet, 1992). In 2001 rondden wij ons rapport over de macro-economische rekeningen van de private en publieke non-profitsector in België af met de conclusie: ‘statistische herkenning leidt tot maatschappelijke erkenning’ (J. Pacolet, A. Marchal, I. Van De Putte, S. Dewilde, K. Verbrugghe, S. Strobbe, 2001). Het is deze strategie om de dingen te benoemen en in betrouwbare statistieken te vatten en die maakt dat men hun belang gaat realiseren, die wij met deze publicatie opnieuw bewandelen in een onderzoek in opdracht van de RSZPPO 1. Er zit beleidsrelevante informatie vervat in de statistieken die kunnen gemaakt worden op basis van de administratieve informatie van deze sociale zekerheidsinstelling, relevant voor de instelling zelf, de betrokken overheid, de rest van de samenleving, en niet in het minst de lokale overheden zelf.

‘Onbekend is onbemind’

Toen wij in de reeds geciteerde studie over de non-profitsector in België terug gingen naar de historische roots van de sector (J. Pacolet, I. Van De Putte, J. Defourny, S. Mertens, 2001) kwamen wij onmiddellijk het gemeentelijk en lokaal initiatief tegen, niet alleen in bestuur, maar ook in gezondheid, zorg en onderwijs. Toch werd het relatieve belang van deze sector pas echt opmerkelijk wanneer de naoorlogse verzorgingsstaat werd uitgebouwd. In de negentiende eeuw was de tewerkstelling ten laste van het overheidsbudget maar 1/10 van het huidige volume; het overheidsbeslag maar 1/5 van het huidige. Geen wonder dus ook dat de RSZPPO een nog zo jonge organisatie is. De hele historiek van de sector kunnen wij hier niet schetsen, maar vanaf 1973 hebben wij de non-profit sector, die toen volop in uitbouw was, in kaart kunnen brengen wat toelaat om zijn waarde, niet alleen in termen van tewerkstelling maar ook in toegevoegde waarde, in beeld te brengen.


6/24/04

4:23 PM

Page 5

In een eerste deel wordt de lokale overheidssector van 1973 tot vandaag geschetst vanuit een meervoudig perspectief. Eerst en vooral de plaats van de non-profit sector binnen de sectorale structuur van onze tewerkstelling of economie; vervolgens de plaats in de non-profitsector van de publieke sector en vervolgens de plaats van de lokale overheidssector zoals wij die kunnen tellen in de RSZPPO-bestanden. In het tweede deel wordt de tewerkstelling van de lokale overheidssector meer in detail toegelicht voor de periode 1995-2002.

1 De auteurs houden er aan de RSZPPO te danken voor de geboden onderzoeksmogelijkheden en de samenwerking die ondermeer leidde tot dit onderzoeksrapport. Vooral de directe betrokkenheid van Jan Gysen, Aministrateur-generaal, Nicolas Jeurissen, Adjunctadministrateur-generaal en Johan Van der Bruggen was een aangename en gewaardeerde steun en sturing voor dit werk. Eventuele resterende fouten en interpretatie en duiding van de cijfers zijn de enige verantwoordelijkheid van de auteurs. Prof. dr. Jozef Pacolet, doctor in de Economische Wetenschappen, is hoofd van de sector Sociaal en Economisch Beleid van het Hoger Instituut voor de Arbeid van de Katholieke Universiteit Leuven. Véronique Coudron, handelsingenieur, is wetenschappelijk medewerker aan ditzelfde instituut en verrichtte een deel van het onderzoek ook binnen de dienst statistiek van de RSZPPO.


6/24/04

4:23 PM

Page 6

6

Hoofdstuk 1 De lokale overheidssector in perspectief 1

Totale gesalarieerde werkgelegenheid: algemeen overzicht

De economie wordt onderverdeeld in drie grote categorieën van activiteiten: de primaire sector (landbouw en ontginning van grondstoffen), de secundaire sector of industriële sector en de tertiaire sector of dienstensector. Deze laatste wordt doorgaans opgesplitst in private marktdiensten en overige activiteiten die als nietmarkt of gesubsidieerde diensten worden gedefinieerd. Voor deze niet-markt sector gebruikt men soms een aparte categorie: de quartaire sector. De quartaire sector omvat de publieke sector (met uitzondering van de overheidsbedrijven) en de private, in min of meer grote mate, gesubsidieerde sector. Het is de private en publieke nonprofitsector. Vaak worden veel van deze activiteiten ondergebracht bij de dienstensector of tertiaire sector. Hier onderscheiden we echter expliciet de private dienstensector (tertaire sector), die zich louter in de marktsector situeert, van de quartaire sector 2. Een synoniem hiervoor is de non-profitsector. Binnen deze nonprofitsector, zijn nog drie grote functies te onderscheiden: zuiver collectieve goederen waaronder onder andere bestuur, vervolgens onderwijs en tenslotte de quasicollectieve goederen, waarbinnen gezondheid, welzijn en de socioculturele sector zich situeren. Daarbinnen gaan wij verder op zoek naar het aandeel van de publieke sector, te onderscheiden van de private non-profit, om tenslotte de lokale overheidssector te identificeren. Volgende tabellen en grafieken illustreren de evolutie van de werkgelegenheid binnen de diverse non-profitsectoren. Ze geven een beeld van bijna drie decennia en ze kunnen ook gelezen worden volgens deze drie deelperiodes: de evolutie tussen 1973 en 1982 (9 jaar), tussen 1982 en 1992 (10 jaar) en tussen 1992 en 2002 (10 jaar).

2 Zie voor meer detail: Pacolet J., Van De Putte I., Van Damme B., Gos E. & Tilleman B., 2001.


6/24/04

4:23 PM

Page 7

Hoofdstuk 1

De quartaire sector, private en publieke sector samen, beslaat vandaag ongeveer 35% van de totale gesalarieerde tewerkstelling 3 in onze samenleving of 1,2 miljoen van de 3,4 miljoen jobs. Opmerkelijk is evenwel dat dit aandeel de jongste 30 jaar toenam van 22% naar 35%. Ook de private dienstensector nam relatief toe terwijl de desindustrialisatie drastisch verder ging. Dit maakt dat de marktsector anno 2002 nog altijd kleiner is dan hij was op de vooravond van de eerste oliecrisis in 1973. Tabel 1

Gesalarieerde werkgelegenheid in België, in 1 000 eenheden, 1973-2002 1973

1982

1992

1997

1999

2001

LANDBOUW

12

11

16

30

31

31

30

ENERGIE

68

61

36

36

38

30

30

1 018

791

708

636

637

635

614

253

189

192

184

188

196

193

1 021

882

1 120

1 208

1 262

1 359

1 362

INDUSTRIE BOUW TERTIAIRE SECTOR QUARTAIRE SECTOR

2002

689

930

1 087

1 152

1 201

1 237

1 264

MARKTSECTOR

2 372

1 935

2 072

2 095

2 156

2 250

2 229

TOTALE GESALARIEERDE WERKGELEGENHEID

3 060

2 865

3 159

3 247

3 356

3 487

3 493

125

175

-

283

293

308

326

LOKALE OVERHEDEN

Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZ

Dit beeld is nog verrassender als men corrigeert voor de graad van deeltijds werken. Dan blijkt dat vandaag de marktsector in België meer dan 10% onder het peil van 1973 ligt, terwijl de totale tewerkstelling enkel op peil werd gehouden door de expansie van de quartaire sector; een expansie die voor de totale quartaire sector vooral in de jaren zeventig spectaculair was, terwijl de jaren tachtig en negentig een gelijke opgang kenden. De jongste vijf jaar kende de quartaire sector opnieuw een snellere expansie. De tewerkstelling in de marktsector bleef tot 1997 stagneren, maar kende de laatste vijf jaar eveneens een nieuwe relance.

3 In deze analyse wordt de zelfstandige arbeid buiten beschouwing gelaten.

7


6/24/04

4:23 PM

Page 8

8 Tabel 2

Gesalarieerde werkgelegenheid in België, in 1 000 voltijdse equivalenten (raming), 1973-2002 1973

1982

1992

1997

1999

2001

LANDBOUW

12

11

14

27

29

28

28

ENERGIE

68

61

36

35

36

28

28

INDUSTRIE

2002

1 012

786

695

623

622

614

600

BOUW

252

188

189

182

185

189

191

TERTIAIRE SECTOR

995

860

1 023

1 088

1 125

1 221

1 214

QUARTAIRE SECTOR

636

860

966

1 019

1 046

1 077

1 101

MARKTSECTOR

2 338

1 907

1 958

1 955

1 997

2 081

2 061


2 975

2 767

2 923

2 975

3 043

3 158

3 162

-

-

-

-

-

-

-

LOKALE OVERHEDEN

Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZ en RSZPPO

In onderstaande tabellen worden de tewerkstellingscijfers in aantallen en voltijds equivalent 4 gegeven, maar opgesplitst per gewest 5. Het Waalse Gewest wordt altijd gekenmerkt door een sterke uitbouw van de quartaire sector. Reeds in 1982 maakte de quartaire sector 37% van de totale werkgelegenheid uit. Dit is in 2002 gestegen tot 43,7%. Het Brusselse Gewest wordt door zijn centrumfunctie gekenmerkt door een zeer sterke aanwezigheid van private diensten. Ondermeer de aanwezigheid van de hoofdzetels van diensten zoals banken en verzekeringen maakt dat de private diensten bijna de helft van de totale tewerkstelling vormen. De aanwezigheid van de sectoren landbouw, energie en industrie is in Brussel zeer beperkt. In het Vlaamse Gewest daarentegen maakt de industrie een belangrijk aandeel uit in de totale tewerkstelling. De quartaire sector bedroeg in 1982 minder dan een derde van het totaal. De laatste twee decennia is er echter een inhaalbeweging bezig ten opzichte van de andere gewesten. Vooral de uitbouw van de sectoren gezondheid en welzijn zorgde ervoor dat het aandeel van de quartaire sector in het Vlaamse Gewest opgeklommen is tot 38%.

4 Dit is een raming van het aantal voltijdse jobs. Voor 2001 en 2002 wordt er vanuit gegaan dat er in de sectoren landbouw 17,4%, energie 11,1%, industrie 5,8%, bouw 3,1%, tertiaire sector 27,2% en quartaire sector 32,2% deeltijdse jobs zijn. Er wordt vanuit gegaan dat er een gemiddelde jobtijd is van 60%. Zie ook: Pacolet J., Van De Putte I., Van Damme B., Gos E. & Tilleman B. (2002), p.45. 5 Het betreft telkens tewerkstelling naar plaats van tewerkstelling.


6/24/04

4:23 PM

Page 9

Hoofdstuk 1

Opvallend in deze tabellen is dat er in de periode 1982-2002 enkel in het Vlaamse Gewest nog een groei was (in eenheden) van de werkgelegenheid in de marktsector, terwijl deze op een paar duizend eenheden na op exact hetzelfde niveau is gebleven in het Brusselse en Waalse Gewest. In deze twee gewesten is de toename van het aantal jobs de voorbije twintig jaar volledig op het conto te schrijven van de quartaire sector. Vertaald in geraamde voltijdse equivalenten is er voor deze periode nog een verdere daling van het werkvolume in de marktsector. Merk ook op dat dit beeld geschetst wordt vanaf 1982, dus nog na de werkgelegenheidscrisis van de jaren zeventig. Tabel 3

Gesalarieerde werkgelegenheid naar gewest, in 1 000 eenheden, 1982-2002 1982

1992

1997

1999

2001

2002

LANDBOUW

8

12

26

27

26

25

ENERGIE

41

21

20

22

16

15

INDUSTRIE

0

489

447

446

445

430

BOUW

107

115

113

115

119

118

TERTIAIRE SECTOR

421

596

669

708

768

770

QUARTAIRE SECTOR

433

526

567

598

617

630

MARKTSECTOR

1 071

1 234

1 276

1 317

1 372

1 358


1 504

1 760

1 842

1 915

1 989

1 988 5

VLAAMS GEWEST

WAALS GEWEST LANDBOUW

3

4

4

4

5

ENERGIE

14

10

9

9

9

9

INDUSTRIE

223

165

146

147

147

143

BOUW

61

55

53

55

59

58

TERTIAIRE SECTOR

204

244

265

271

290

292

QUARTAIRE SECTOR

296

350

365

379

389

395

MARKTSECTOR

504

478

477

487

510

507


800

828

842

866

899

902

LANDBOUW

0

0

0

0

0

0

ENERGIE

7

5

7

7

5

5

INDUSTRIE

73

54

43

44

43

42

BRUSSELS GEWEST

BOUW

22

21

18

17

18

17

TERTIAIRE SECTOR

258

280

274

284

301

300

QUARTAIRE SECTOR

201

210

220

224

231

239

MARKTSECTOR

360

361

343

352

368

364

561

571

563

575

599

603


Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZ (gedecentraliseerde statistieken) en RSZPPO

9


6/24/04

4:23 PM

Page 10

10 Tabel 4

Gesalarieerde werkgelegenheid naar gewest, in 1 000 voltijdse equivalenten (raming), 1982-2002 1982

1992

1997

1999

2001

2002

LANDBOUW

7

11

23

25

24

24

ENERGIE

40

21

20

21

15

14

INDUSTRIE

443

480

438

435

435

420

BOUW

106

114

111

113

117

117

TERTIAIRE SECTOR

410

544

603

631

684

686

QUARTAIRE SECTOR

400

468

501

521

537

549

MARKTSECTOR

1 007

1 170

1 195

1 225

1 275

1 260


1 407

1 638

1 696

1 746

1 812

1 809 4

VLAAMS GEWEST

WAALS GEWEST LANDBOUW

3

3

3

4

4

ENERGIE

14

10

9

9

9

9

INDUSTRIE

222

162

143

144

143

140

BOUW

60

54

53

55

59

57

TERTIAIRE SECTOR

198

223

239

241

259

261

QUARTAIRE SECTOR

273

311

323

330

338

344

MARKTSECTOR

497

452

446

453

474

471


771

764

769

783

812

815

LANDBOUW

0

0

0

0

0

0

ENERGIE

7

5

7

6

5

5

INDUSTRIE

73

53

42

43

42

41

BRUSSELS GEWEST

BOUW

22

21

18

17

17

17

TERTIAIRE SECTOR

251

255

246

253

269

267

QUARTAIRE SECTOR

186

187

195

195

202

208

MARKTSECTOR

353

335

314

319

333

330

539

522

509

514

535

538



De volgende grafiek illustreert overduidelijk hoe de totale tewerkstelling in België eerst daalt en daarna als het ware opgetild wordt door de werkgelegenheid in de quartaire sector; een expansie waarvan wij verder zullen aantonen dat zij ook volledig gevolgd wordt door de lokale overheidssector.


6/24/04

4:23 PM

Page 11

Hoofdstuk 1 11 Figuur 1

Gesalarieerde tewerkstelling in de marktsector en de quartaire sector, in aantallen, 1973-2002

4 000 000

Zuiver collectieve goederen Onderwijs Quasi-collectieve goederen Marktsector

3 500 000 3 000 000 2 500 000 2 000 000 1 500 000 1 000 000 500 000 0 1973

1977

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1997

1999 2001 2002

Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZ (gedecentraliseerde statistieken)

Volgende indexen illustreren nog verder de algemene crisis in de jobcreatie die de voorbije drie decennia heerste. De totale gesalarieerde werkgelegenheid (in koppen) had drie decennia nodig om 10% te groeien; in voltijdse equivalent was de totale expansie amper 4%. De marktsector is anno 2002 nog altijd beneden het niveau van 1973 en is iets boven het niveau van 1982 uitgestegen. De jobdestructie in de jaren zeventig is de daaropvolgende twee decennia nog altijd niet hersteld, wat illustreert hoe diep de crisis was in de jaren zeventig. De quartaire sector heeft dit goed gemaakt, vooral in het eerste decennium, maar ook de laatste twee decennia kenden een substantiële groei. Niet alle segmenten van de quartaire sector kenden evenwel eenzelfde verloop. Dit wordt hierna verder toegelicht.


6/24/04

4:23 PM

Page 12

12 Figuur 2

140

1973 1982 1992 1999 2002

Evolutie van de gesalarieerde tewerkstelling, totaal en in de quartaire sector en de marktsector in België, 1973-2002 (index aantallen 1982=100)

Index

120 100 80 60 40 20 0

Totaal (absolute aantallen)

Totaal (in voltijdse equivalent)

Marktsector (absolute aantallen)

Quartaire sector (absolute aantallen)


2

Zorgsector en socioculturele sector: meest expansieve non-profitsectoren

Binnen de quartaire sector onderscheiden we (zuiver) collectieve goederen, onderwijs en quasi-collectieve goederen. Uit de grafiek blijkt dat de collectieve goederen (bestuur, openbare veiligheid) maar in beperkte mate stijgen. Onderwijs is nog veel minder gestegen sinds het begin der jaren ‘80. De sterkste expansie trad op bij de quasi-collectieve goederen (gezondheid, welzijn en de socioculturele sector), drie domeinen waarin de OCMW’s respectievelijk de gemeenten een belangrijke rol spelen. In de jaren negentig kende de onderwijssector geen verdere expansie meer. De collectieve goederen (o.m. overheidsadministratie) daarentegen kenden, na een stagnatie in de jaren tachtig, in het begin van de jaren negentig een sterke groei (de sterkste groei sinds de jaren zeventig). De quasi-collectieve goederen kenden onder


6/24/04

4:23 PM

Page 13

Hoofdstuk 1 13

invloed van een besparende overheid in de aanloop naar de invoering van de eenheidsmunt in de EU een geringe expansie. Na 1999 is er, ondermeer dank zij de Sociale Maribel, een nieuwe groeiperiode ingetreden. Merkwaardig is dat de quasicollectieve goederen en de collectieve goederen een ander verloop kenden. Het lijkt erop dat zij de voorbije twintig jaar om beurt perioden van snellere en tragere expansie kenden. Figuur 3

180

Evolutie van de gesalarieerde tewerkstelling in de quartaire sector in België, 1973-2002 (index aantallen 1982=100)

Index 1973 1982 1992 1999 2002

160 140 120 100 80 60 40 20 0 Collectieve goederen

Onderwijs

Quasi-collectieve goederen


Wij geven in de volgende grafieken een beeld van de drie voornaamste subsectoren van de quasi-collectieve goederen. Daaruit blijkt dat de expansie van de gezondheidssector in het begin sterk was, maar is beginnen te vertragen in de jaren ‘90. De sociale sector of de welzijnssector groeide sterk in zowel de jaren ’70 als ’80, maar begint ook nu te vertragen. De groei in de socioculturele sector is blijven doorgaan, maar deze groei in de statistieken kan deels verklaard worden door de regularisatie van bijzondere statuten.


6/24/04

4:23 PM

Page 14

14 Figuur 4

Evolutie van de subsectoren gezondheid, welzijn en socioculturele sector van de quasi-collectieve goederen in België, 1973-2002 (index aantallen 1982=100)

Index

1973 1982 1992 1999 2002

220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Gezondheid

Welzijn

Socioculturele sector


3

De lokale overheidssector: één van de snelst groeiende sectoren, gedreven door de expansie van de zorgsector

De sterkst groeiende sector is blijkbaar deze van de quasi-collectieve goederen. De lokale overheidssector neemt daar sinds mensenheugenis een prominente rol in en heeft die ook behouden. Wanneer wij stellen dat de quartaire sector, en daarin de zorgsector en socioculturele sector, een belangrijke rol speelden als motor voor jobcreatie in de totale economie, geldt dit mutadis mutandis ook voor de lokale overheidssector 6. Tussen 1973 en vandaag is de tewerkstelling in deze sector tot de snelst groeiende activiteitensectoren gaan behoren met een vermenigvuldigingsfactor 2,5, dezelfde factor als van de voorheen meest expansief gebleken sector namelijk welzijn en de socioculturele sector (vergelijk figuur 5 met figuur 4). 6 Zie ondermeer Pacolet J., Marchal A., Van De Putte I., Dewilde S., Verbrugghe K. (2001) en Pacolet J., Van De Putte I., Cattaert G., Coudron V. (2002)


6/24/04

4:23 PM

Page 15

Hoofdstuk 1 15

De werkgelegenheid van de lokale overheden steeg van 125 000 naar 326 000 arbeidsplaatsen. Deze expansie is te verklaren door de groei in de gezondheids-, welzijns-, en socioculturele sector. Het spreekt vanzelf dat dit aanzienlijke implicaties heeft op de relatieve verhoudingen tussen gemeenten en OCMW’s en op de verschillende functies binnen deze besturen. Tabel 5

Gesalarieerde werkgelegenheid in de quartaire sector en de lokale overheidssector in België, in 1 000 eenheden, 1973-2002 1973

1982

1992

1997

1999

2001

ZUIVER COLLECTIEVE GOEDEREN

222

261

278

323

329

343

2002

349

ONDERWIJS

275

336

347

355

361

354

361

QUASI-COLLECTIEVE GOEDEREN

191

333

461

475

511

540

553

GEZONDHEID

74

122

153

152

160

169

173

SOCIALE SECTOR

78

134

215

228

249

265

272

CULTUUR

14

24

34

34

39

47

48

TOTAAL QUARTAIRE SECTOR

689

930

1 087

1 152

1 201

1 237

1 264

TOTAAL RSZPPO

125

175

-

283

293

308

326


Figuur 5

Evolutie van de totale tewerkstelling in de lokale overheidssector, België, 1973-2002 (index aantallen 1982=100)

Index 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20

Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZPPO en De Boeck E., Pacolet J. & Vleminckx A. (1983)

0 1973

1982

1997

1999

2002


6/24/04

4:23 PM

Page 16

16

De analyse van de groei (tussen 1982 en 2002) in de lokale overheden per gewest leert ons dat er duidelijke regionale verschillen zijn. Vlaanderen kent de grootste groei met bijna een verdubbeling van de tewerkstelling. De groei in het Waalse Gewest bedraagt ongeveer 80%. In het Brusselse Gewest is er gedurende de laatste 20 jaar slechts een stijging geweest met ongeveer meer dan 20%. Voor dit gewest impliceert het ook dat sectoren als gezondheid en welzijn, elders sterk expansief, hier een minder grote groei kennen. Figuur 6

1982 1997 1999 2002

220

Evolutie van de totale tewerkstelling in de lokale overheidssector, per gewest, 1982-2002 (index aantallen 1982=100)

Index

200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Vlaams Gewest

Waals Gewest

Brussels Gewest

Bron: Eigen berekeningen op basis van de RSZPPO en De Boeck E., Pacolet J. & Vleminckx A. (1983)

Het relatieve belang van de lokale overheidssector in de totale werkgelegenheid steeg van 4% in 1973 naar bijna 10% in 2002 (dezelfde factor van x2,5). Het aandeel in de quartaire sector steeg van 18 naar 26% (figuur 7).


6/24/04

4:23 PM

Page 17

Hoofdstuk 1 17

Ook hier zijn er echter relatief grote verschillen tussen de gewesten (figuur 8). Het aandeel van de lokale overheidssector in de totale tewerkstelling is in Brussel ongeveer 7% en kende ook een relatief beperkte groei gedurende de laatste twee decennia. Ook het belang van de quartaire sector is nauwelijks gegroeid. Het belang van de lokale overheid is het grootst in het Waalse Gewest en dit zowel ten opzichte van de totale gesalarieerde tewerkstelling (13% in 2002) als van de tewerkstelling binnen de quartaire sector (30% in 2002). Voor het Vlaamse Gewest bedraagt dit aandeel in 2002 26% voor de quartaire sector en 8% voor de totale tewerkstelling. De cijfers zijn niet gecorrigeerd voor de tewerkstelling in het onderwijs. Met name is het provinciaal en gemeentelijk onderwijs eveneens een belangrijke speler in de onderwijssector, maar het personeel wordt niet geteld binnen de RSZPPO-statistieken omdat een groot gedeelte van dit personeel rechtstreeks gefinancierd wordt door de gemeenschappen. Figuur 7

Aandeel van de lokale overheidssector in de totale gesalarieerde werkgelegenheid en in de quartaire sector, België, 1973-2002 (in %)

30%

1973 1982 1992 1999 2002

25%

20%

15%

10%

5%

0% Aandeel in de totale werkgelegenheid

Aandeel in de quartaire sector

Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZ en RSZPPO en Pacolet J., Van de Putte I., Van Damme B., Gos E. & Tilleman B. (2001)


6/24/04

4:23 PM

Page 18

18 Figuur 8

1982 1997 1999 2002

Aandeel van de lokale overheidssector in de totale gesalarieerde werkgelegenheid en in de quartaire sector, per gewest, 1973-2002 (in %)

35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 1

2 Vlaams Gewest

1

2 Waals Gewest

1

2 Brussels Gewest

Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZ en RSZPPO en Pacolet J., Van de Putte I., Van Damme B., Gos E. & Tilleman B. (2001)

4

Private en publieke non-profit kennen gelijke opgang

In een volgende grafiek illustreren we de publieke non-profitsector binnen de quartaire sector. Een iets langer tijdsperspectief geeft opnieuw een opvallend beeld. De verschuivingen tussen 1973 en 1997 laten in de totale quartaire sector een toename zien van de private sector van 37% naar 43%. Deze toename van het private segment is echter in grote mate toe te schrijven aan de toename van die segmenten waarin de private sector relatief sterker is, met name de sterk groeiende welzijnssector, terwijl de sector bestuur relatief minder groeide zodat ook het publiek segment minder sterk steeg.


6/24/04

4:23 PM

Page 19

Hoofdstuk 1 19 Figuur 9

Evolutie van de private en publieke sector in de totale quartaire sector en de quasi-collectieve goederen en onderwijs, België, 1973-2002

70%

% privé % publiek

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1973

1981 1999 Quartaire sector

2002

1973 1981 1999 2002 Quasi-collectieve goederen en onderwijs Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZ (gedecentraliseerde statistieken)

Binnen elk activiteitendomein is er echter een opmerkelijke wijziging in de verhouding privé-publiek. Tot 1996 bleef het private aandeel in de sociale sector ongeveer 75%, terwijl er zelfs een lichte daling optrad van het private aandeel in de gezondheidssector tot 1996. Sindsdien steeg het publiek aandeel terug lichtjes in de gezondheidszorgsector en ook in beperkte mate in de sociale sector. De algemene indruk over bijna dertig jaar is er evenwel één van stabiele verhoudingen.


6/24/04

4:23 PM

Page 20

20 Figuur 10 Evolutie van de private en publieke sector in de sociale sector in België, 1973-2002 100% Sociale sector privé Sociale sector publiek

90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1973

1981

1992

1996

2002


Figuur 11 Evolutie van de private en publieke sector in de gezondheidszorg in België, 1973-2002 Gezondheidszorg privé Gezondheidszorg publiek

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1973

1981

1992

1996

2002



6/24/04

4:23 PM

Page 21

Hoofdstuk 1 21

5

Sectorale verscheidenheid

In de volgende grafieken geven wij de omvang weer van de quartaire sector, het aandeel van de publieke werkgelegenheid en tenslotte de werkgelegenheid van de lokale openbare besturen. In de totale quartaire sector in België van ongeveer 1,2 miljoen werknemers nemen de quasi-collectieve goederen 40%, het onderwijs en de zuiver collectieve goederen elk ongeveer 30% in beslag. In de publieke sector bedraagt het relatief aandeel van de zuiver collectieve goederen ongeveer de helft, terwijl onderwijs toch nog een kwart uitmaakt. Bij de lokale overheden maken de collectieve goederen van bestuur, veiligheid, brandweer iets meer dan 40% uit en de quasi-collectieve goederen (gezondheid, welzijn en cultuur) iets minder dan 40%. Deze beide functies zijn bijna even belangrijk. De meeste personeelsleden in het gemeentelijk en provinciaal onderwijs worden rechtstreeks betaald door het Ministerie van Onderwijs, waardoor de aangifte voor deze groep rechtstreeks gebeurt bij de RSZ zoals voor de andere gewest-, gemeenschaps- en federale overheidsinstellingen. Het gevolg is dat deze activiteit van de lokale overheden niet voorkomt in de statistieken van de RSZPPO. Om deze tewerkstelling in de lokale overheden niet uit het oog te verliezen werd in de volgende grafieken op basis van een raming van het personeel in gemeentelijke en provinciale scholen een correctie toegepast.


6/24/04

4:23 PM

Page 22

22

Figuur 12 De quartaire sector anno 2002 in België: totaal, publieke sector en de lokale overheidssector 1 400 000 Bestuur Justitie Openbare veiligheid

1 200 000

Brandweer Defensie Onderwijs

1 000 000

Onderzoek Gezondheidszorg Sociale sector

800 000

Religie Cultuur 600 000

Andere quasi-collectieve goederen RSZPPO overige

400 000

200 000

0 Totaal

Publiek

RSZPPO

* Voor het onderwijs werd niet enkel rekening gehouden met de personeelsleden aangegeven bij de RSZPPO. Alle personeelsleden die werkzaam zijn in het gemeentelijk en provinciaal onderwijs werden hier in rekening gebracht. Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZ (gedecentraliseerde statistieken) en RSZPPO


6/24/04

4:23 PM

Page 23

Hoofdstuk 1 23

De plaats van de lokale overheidssector kan nu verder in beeld worden gebracht voor de gewesten, de arrondissementen en de gemeenten. De vergelijking is des te relevanter op het gemeentelijk niveau omdat tal van activiteiten, opgenomen in deze sectoren, behoren tot de lokale dienstverlening, bestuur, onderwijs of persoonsgebonden overige quasi-collectieve goederen. De quartaire tewerkstelling maakte in 2002 31% uit van de totale tewerkstelling in het Vlaamse Gewest, 43,7% in het Waalse Gewest en 39% in het Brusselse gewest. Voor de drie gewesten vergelijken wij hier het aandeel van de openbare sector en de lokale openbare sector. Voor Brussel is het beeld vertekend door zowel zijn hoofdstedelijke administratieve als economische functie. Het aandeel van de publieke sector in de totale quartaire sector in Brussel is ongeveer 64%; in Vlaanderen en Wallonië is dat respectievelijk 48 en 61%. Het RSZPPO-aandeel in de quartaire werkgelegenheid is in Brussel relatief het kleinste deel (20%), in Vlaanderen is dit 30% en in Wallonië is dit 37%.


6/24/04

4:23 PM

Page 24

24 Figuur 13 De quartaire sector, anno 2002, per gewest: totaal, publieke sector en de lokale overheidssector

700 000

Bestuur Justitie Openbare veiligheid

600 000

Brandweer Defensie Onderwijs

500 000

Onderzoek Gezondheidszorg Sociale sector

400 000

Religie Cultuur Andere quasi-collectieve goederen

300 000

RSZPPO overige

200 000

100 000

0

Totaal Publiek RSZPPO Vlaams Gewest

Totaal Publiek RSZPPO Waals Gewest

Totaal Publiek RSZPPO Brussels Gewest

* Voor het onderwijs werd niet enkel rekening gehouden met de personeelsleden aangegeven bij de RSZPPO. Alle personeelsleden die werkzaam zijn in het gemeentelijk en provinciaal onderwijs werden hier in rekening gebracht. Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZ (gedecentraliseerde statistieken) en RSZPPO


6/24/04

4:23 PM

Page 25

Hoofdstuk 1 25

6

Densiteit van de jobcreatie in de lokale overheidssector

Voor de totale quartaire tewerkstelling impliceert dit ongeveer 105 jobs per 1 000 inwoners in Vlaanderen, 117 in Wallonië en 244 in Brussel (figuur 14). Voor de publieke tewerkstelling wordt dit respectievelijk 54, 69 en 161 en voor de lokale overheden respectievelijk 31, 44 en 52. Figuur 14 De tewerkstelling per 1 000 inwoners in de quartaire sector, anno 2002: totaal, de publieke sector en de lokale overheidssector 300

Zuiver collectieve goederen Onderwijs Quasi-collectieve goederen RSZPPO overige

250

200

150

100

50

0 België

Vl. G. W. G. Totaal

Br. G.

België

Vl. G. W. G. Publiek

Br. G.

België

Vl. G. W. G. RSZPPO

Br. G.


Het is sinds de eerste HIVA-studie (Hoger Instituut voor de Arbeid) over de quartaire sector, nu ongeveer 20 jaar geleden, dat dergelijk profiel van de werkgelegenheid in de quartaire sector, met name niet alleen met het onderscheid tussen de private en publieke sector, maar binnen de publieke sector ook de werkgelegenheid in de lokale overheidssector, geschetst wordt (De Boeck E., 1983).


6/24/04

4:23 PM

Page 26

26

Wij hebben het onderscheid naar de diverse functies van de lokale overheden en besturen verder behouden. In de functie collectieve goederen is het aandeel van de RSZPPO-tewerkstelling aanzienlijk. Ook hier hebben we voor onderwijs alle personeelsleden van het gemeentelijk en provinciaal onderwijs opgenomen in de grafiek, wat veel ruimer is dan de kleine groep onderwijspersoneel die aanwezig is in de RSZPPO-statistieken. Het aandeel van de lokale overheidssector is vooral groot in de sociale sector en in het bestuur. In de gezondheidssector is het aandeel iets minder prominent doordat de universitaire ziekenhuizen ondergebracht zijn bij de publieke sector. Hun verdere expansie kon dan ook de opvallende marktaandeelwinst verklaren van de publieke sector in de gezondheidszorg. In de cijfers voor de brandweer, openbare veiligheid is de lokale publieke sector belangrijk. Tenslotte is de lokale overheidssector ook sterk actief als publieke aanbieder in de culturele sector. Daarenboven verschijnen in de statistieken een aantal overige activiteiten bij de lokale overheden (bv. productie en distributie van water).


6/24/04

4:23 PM

Page 27

Hoofdstuk 2 27

Hoofdstuk 2 De lokale overheidssector nader bekeken In het vorige hoofdstuk werd de tewerkstelling in de lokale overheden geplaatst in een ruimer perspectief. Hierna gaan we dieper in op enkele kenmerken van de tewerkstelling bij de plaatselijke overheidsdiensten. Daarvoor nemen we alle bijdrageplichtige werknemers op in de statistieken. Dit impliceert dat bepaalde statistieken afwijkingen kunnen vertonen tegenover het eerste hoofdstuk omdat daar bepaalde werknemerscategorieën buiten beschouwing werden gelaten om een betere vergelijkbaarheid met de statistieken van de RSZ te krijgen. Het gaat ondermeer over de vrijwillige brandweer, gesubsidieerd onderwijzend personeel en een aantal andere bijzondere werknemerscategorieën. Verder kunnen eventuele afwijkingen verklaard worden door dubbeltellingen die in dit hoofdstuk uitgezuiverd worden.

1

Werkgevers

1.1 Tewerkstelling per soort bestuur De bij de RSZPPO aangesloten besturen kunnen opgedeeld worden in een aantal grote categorieën: gemeenten, OCMW’s, intercommunales, provincies en diverse (gewestelijke ontwikkelingsmaatschappijen en gemeenschapscommissies). Met de invoering van de hervormde politiestructuur is in 2002 een nieuwe categorie van de lokale politiezones ontstaan. Ook de ziekenhuizen met een rechtsvorm van een vereniging, hoofdstuk 12 of 12bis van de OCMW-wet, worden opgenomen als afzonderlijke categorie. De gemeenten stellen de grootste groep personeelsleden tewerk. De gemeentebesturen hebben in totaal ongeveer 131 000 personeelsleden in dienst, terwijl de OCMW’s ongeveer 78 000 personeelsleden tellen. Wanneer we het relatieve aandeel van de verschillende besturen in de verschillende gewesten vergelijken dan stellen we vast dat de gemeentebesturen en de OCMW’s in Vlaanderen de grootste werkgevers


6/24/04

4:23 PM

Page 28

28

zijn. Samen vormen zij een aandeel van 75% van de tewerkstelling bij de plaatselijke overheden. Het belang van gemeenten en OCMW’s is in het Waalse Gewest lager met respectievelijk ongeveer 39% en 19% (samen 58%). In het Waalse Gewest nemen de provincies en intercommunales een beduidend groter aandeel in. In het Brusselse Gewest worden er nog werknemers tewerkgesteld door een aantal andere werkgevers zoals gemeenschapsinstellingen en een tweetal pararegionale instellingen. Ingevolge de politiehervorming worden de lokale politiezones vanaf 2002 afzonderlijke werkgevers en behoort het politiepersoneel niet langer tot het gemeentepersoneel 7. Dit verklaart de daling van de tewerkstelling bij de gemeenten in 2002. Ook bij de OCMW’s is er een dalende tendens vast te stellen. De laatste jaren is er in de ziekenhuissector een evolutie merkbaar. Steeds meer OCMW-ziekenhuizen nemen de rechtsvorm aan van een vereniging, hoofdstuk 12 of 12bis van de OCMWwet, met participatie van partners uit de private sector. Bij de intercommunales 8 en provinciesbesturen is er in elk gewest een stijging van het aantal personeelsleden.

7 De politiezones zijn niet altijd per definitie ook juridische werkgever. 8 Ten gevolge van het decreet van 6 juli 2001 houdende de intergemeentelijke samenwerking zullen werkgevers met het juridische statuut van intercommunale verdwijnen in het Vlaamse Gewest. In deze statistieken worden ze voorlopig nog bij de intercommunales gegroepeerd.


6/24/04

4:23 PM

Page 29

Hoofdstuk 2 29 Tabel 6

Aantal bijdrageplichtige werknemers in de lokale besturen per soort bestuur, 1995-2000-2002 1995

2000

2002

BELGIË GEMEENTEN

133 639

145 818

131 386

OCMW’S

80 064

75 296

77 918

ZIEKENHUIS-VERENIGINGEN (hfdst. 12-12bis OCMW-wet)

7 356

22 674

25 064

INTERCOMMUNALES

22 089

25 785

29 183

PROVINCIES

16 462

17 595

18 567

NVT

NVT

30 229

4 060

4 601

5 098

GEMEENTEN

71 281

76 771

69 399

OCMW’S

50 975

48 339

50 116


1 623

10 626

12 329

INTERCOMMUNALES

6 217

7 499

7 945

PROVINCIES

5 287

6 046

6 269

LOKALE POLITIEZONES

NVT

NVT

15 262

DIVERSE

165

179

160

LOKALE POLITIEZONES DIVERSE VLAAMS GEWEST

WAALS GEWEST GEMEENTEN

44 038

49 041

45 427

OCMW’S

19 454

21 596

21 428


5 037

5 912

6 334

INTERCOMMUNALES

14 185

16 648

19 345

PROVINCIES

11 174

11 548

12 298

NVT

NVT

9 889

45

57

63

GEMEENTEN

18 320

20 006

16 560

OCMW’S

9 635

5 361

6 374

696

6 136

6 401

1 687

1 638

1 893

0

0

0

NVT

NVT

5 078

3 850

4 365

4 875

LOKALE POLITIEZONES DIVERSE BRUSSELS GEWEST

ZIEKENHUIS-VERENIGINGEN (hfdst. 12-12bis OCMW-wet) INTERCOMMUNALES PROVINCIES LOKALE POLITIEZONES DIVERSE

Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZPPO


6/24/04

4:23 PM

Page 30

30 Figuur 15 Bijdrageplichtige werknemers bij de lokale overheid per soort bestuur, per gewest, 1995-2002

Gemeenten OCMW’s Ziekenhuis-verenigingen Intercommunales Provincies Diverse Lokale politiezones

3.90% 4.59% 0.12% 1.20%

11.90% 0.05%

11.26% 4.93% 2.04%

15.10% 46.88% 52.59% 37.61%

5.36% 28.18%

Vlaams Gewest 1995

5.02% 7.11%

53.59%

20.71% Waals Gewest 1995

4.05% 0.12%

Brussels Gewest 1995

11.02% 0.05%

11.56% 5.01%

15.89% 46.79% 51.37%

16.25%

52.98%

5.64% 32.34%

Vlaams Gewest 2000

9.37% 0.10% 3.84% 3.79%

0.05%

39.58%

11.84%

40.21%

4.60%

15.54%

5.52% Vlaams Gewest 2002

12.33%

10.71%

16.85%

32.82%

Brussels Gewest 2000

8.62%

42.53%

7.56%

14.20%



15.48% Brussels Gewest 2002 Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZPPO


6/24/04

4:23 PM

Page 31

Hoofdstuk 2 31

1.2 Tewerkstelling bij een aantal specifieke diensten Hieronder wordt de tewerkstelling bij de verschillende soorten besturen hernomen, waarbij een aantal specifieke diensten of sectoren meer in detail worden belicht.

1.2.1 Gemeenten - lokale politiezones In onderstaande tabel wordt er een verdere opsplitsing gegeven van de personeelsleden die tewerkgesteld worden door gemeentebesturen. Het personeel wordt opgesplitst in brandweer, politie en andere gemeentelijke diensten. Om de vergelijkbaarheid naar 2002 door te trekken werden ook de politiezones aan de tabel toegevoegd. Om een volledig beeld te krijgen van de brandweer, worden alle personeelsleden van de brandweer opgenomen en niet enkel de bijdrageplichtige werknemers. Aangezien vrijwillige brandweerlieden die aan bepaalde voorwaarden voldoen niet bijdrageplichtig zijn, bestaat er voor deze groep geen verplichting tot aangifte. Vandaar dat het aantal vrijwillige brandweerlieden in de tabel een onderschatting kan zijn van de realiteit. Tabel 7

Evolutie van het personeel tewerkgesteld bij de verschillende diensten van een gemeente (en bij de lokale politiezones), per gewest, 1995-2000-2002 VLAAMS GEWEST

WAALS GEWEST

BRUSSELS GEWEST 3

TOTAAL

1995 GEMEENTEN ANDERE DIENSTEN 1

59 840

37 127

14 548

111 515

BRANDWEER 2

6 990

3 917

0

10 907

POLITIE

8 998

5 093

3 772

17 863

-

-

-

-

GEMEENTEN ANDERE DIENSTEN 1

64 337

41 883

15 663

121 883

BRANDWEER 2

6 815

4 143

0

10 958

POLITIE

9 215

5 667

4 343

19 225

-

-

-

-

GEMEENTEN ANDERE DIENSTEN 1

65 336

43 801

15 559

124 696

BRANDWEER 2

8 997

4 351

0

13 348

-

-

-

-

15 262

9 889

5 078

27 229

LOKALE POLITIEZONES 2000

LOKALE POLITIEZONES 2002

POLITIE LOKALE POLITIEZONES 1 2 3

Schatting Alle brandweermannen, ook de niet-bijdrageplichtige, werden opgenomen In het Brusselse gewest maakt de brandweer deel uit van een afzonderlijke pararegionale instelling: ‘de Brusselse Hoofdstedelijke Dienst voor Brandweer en Dringende Medische Hulp’. Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZPPO


6/24/04

4:23 PM

Page 32

32

1.2.1.1 Brandweer De brandweer kan verder opgesplitst worden in vrijwillige brandweer en beroepsbrandweerlieden. Voor de beroepsbrandweer in het Vlaamse Gewest was er in de periode tussen 1995 en 2000 een daling van bijna 20%, in 2002 is dit aantal terug gestegen tot boven het niveau van 1995. In het Waalse Gewest is er een zeer lichte stijging van het aantal beroepsbrandweerlieden, terwijl dit in het Brusselse Gewest stabiel gebleven is. Tabel 8

Evolutie van het aantal aangesloten brandweerlieden 1 bij de RSZPPO, per gewest, 1995-2000-2002 VLAAMS GEWEST

WAALS GEWEST

BRUSSELS GEWEST

TOTAAL

BEROEPSBRANDWEER

2 531

1 940

927

5 398

VRIJWILLIGE BRANDWEER

4 459

2 533

-

6 992

1995

2000 BEROEPSBRANDWEER

2 100

2 015

923

5 038


4 715

2 671

-

7 387

BEROEPSBRANDWEER

2 837

2 106

978

4 676


6 159

2 785

-

8 944

2002

1

Alle brandweerlieden, niet enkel de bijdrageplichtigen. Bron: Eigen berekeningen op basis van de RSZPPO

1.2.1.2 Politie Wanneer we de politieleden aangesloten bij de RSZPPO in beeld willen brengen, moeten we rekening houden met de veranderingen die zich hebben voorgedaan ten gevolge van de politiehervorming. Vroeger werd het politiepersoneel aangegeven bij het personeel van de betreffende gemeente. Sinds 2002 zijn 196 lokale politiezones opgericht en deze kunnen als afzonderlijk bestuur in de databank teruggevonden worden. Deze politiezones hebben 2 groepen personeelsleden: de personeelsleden die afkomstig zijn van het gemeentelijke politiekorps en de personeelsleden die overgekomen zijn van de rijkswacht. Het feit dat een groep van ongeveer 7 000 (ex-) rijkswachters overging naar de politiezones zorgt er voor dat de politiezones een beduidend groter aantal personeelsleden tewerk stellen dan de vroegere gemeentepolitiekorpsen. Ook is er een verschuiving van een aantal personeelsleden met een administratieve functie binnen de politie.


6/24/04

4:23 PM

Page 33

Hoofdstuk 2 33

1.2.1.3 Andere gemeentelijke diensten De categorie ‘andere gemeentelijke diensten’ omvat alle overige diensten van een gemeentebestuur: administratieve functies, groendienst, technische dienst, personeel in gemeentelijke bibliotheken, sportcentra, culturele centra… De toename is het grootst in het Waalse en het Brusselse gewest (17-18%). In Vlaanderen bedraagt de toename ongeveer 10%.

1.2.2 OCMW’s De laatste jaren is er een belangrijke tendens waar te nemen bij de OCMW’s waarbij steeds meer OCMW-ziekenhuizen afgestoten worden. De betreffende ziekenhuizen krijgen dan het zogenaamde statuut van ‘hoofdstuk 12 van de OCMW-wet’. De oprichting van de IRIS-ziekenhuizen in het Brusselse Gewest kadert in een dergelijke operatie, wat de opmerkelijke verschuivingen verklaart in het Brusselse Gewest. Ook in het Vlaamse en Waalse Gewest zijn er al meerdere dergelijke verschuivingen gebeurd (zie ook verder). Bij de overige dienstverleningen door de OCMW’s is er een gemiddelde groei van 30% in de periode tussen 1995 en 2002. De grootste relatieve groei is waar te nemen in het Waalse en Brusselse Gewest. Tabel 9

Evolutie van de tewerkstelling bij de OCMW-ziekenhuizen, andere diensten van OCMW’s en ziekenhuis-verenigingen, 1995-2000-2002 VLAAMS GEWEST

WAALS GEWEST

BRUSSELS GEWEST

TOTAAL

1995 OCMW-ZIEKENHUIZEN

17 845

4 595

5 474

27 914

OCMW ANDERE DIENSTEN

33 130

14 859

4 161

52 150


1 623

5 037

696

7 356


10 015

3 374

620

14 009


38 324

18 222

4 741

61 287


10 626

5 912

6 136

22 674 10 566


8 890

1 056

620


41 226

20 372

5 754

67 352


12 329

6 334

6 401

25 064



6/24/04

4:23 PM

Page 34

34

1.2.3 Provincies Voor provincies worden de tewerkstellingscijfers verder opgesplitst naar provinciaal ziekenhuis, autonome provinciale regie en ‘andere provinciale diensten’. Deze laatste categorie omvat alle administratieve diensten, personeel van provinciale sportcentra, culturele centra… In het Brusselse Gewest is er geen provinciaal personeel terug te vinden. Aangezien de administratie van de provincie Vlaams-Brabant gevestigd is in Leuven en van WaalsBrabant in Waver, wordt het desbetreffende personeel onder respectievelijk het Vlaamse en Waalse Gewest meegeteld. Tabel 10

Evolutie van het personeel tewerkgesteld bij de verschillende diensten van provincies, per gewest, 1995-2000-2002 VLAAMS GEWEST

WAALS GEWEST

TOTAAL

PROVINCIAAL ZIEKENHUIS

-

-

-

PROVINCIALE REGIE

-

-

-

5 287

11 174

16 462

PROVINCIAAL ZIEKENHUIS

-

567

567

PROVINCIALE REGIE

8

-

8

6 038

10 981

17 020 581

1995

ANDERE PROVINCIALE DIENSTEN 2000

ANDERE PROVINCIALE DIENSTEN 2002 PROVINCIAAL ZIEKENHUIS PROVINCIALE REGIE ANDERE PROVINCIALE DIENSTEN

-

581

88

-

88

6 181

11 717

17 899 Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZPPO

1.2.4 Intercommunales Intercommunales zijn actief binnen uiteenlopende sectoren. Sommige intercommunales behoren tot de gezondheids- en welzijnssector, met name de intercommunale ziekenhuizen en rusthuizen. Maar verder zijn er ook intercommunales die actief zijn binnen de sector van de nutsvoorzieningen. Tenslotte worden ook een aantal intercommunales ingedeeld onder ‘diverse’. Deze zijn voornamelijk terug te vinden in de sectoren ‘winning, zuivering en distributie van water’ en telecommunicatie (o.a. kabelmaatschappijen).


6/24/04

4:23 PM

Page 35

Hoofdstuk 2 35

In het Vlaamse Gewest zijn de intercommunales voornamelijk actief in de sector van de nutsvoorzieningen. Voor het Vlaamse Gewest moet er echter opgemerkt worden dat ten gevolge van de invoering van het decreet van 6 juli 2001 houdende de intergemeentelijke samenwerking, de instellingen of organisaties het juridische statuut van intercommunale niet meer kunnen aannemen. Deze organisaties worden hier echter voorlopig nog bij de intercommunales gegroepeerd. In tegenstelling tot het Vlaamse en Brusselse Gewest zijn er ook in het Waalse Gewest een aantal intercommunale ziekenhuizen. In deze ziekenhuizen is er een toename in personeel van bijna 50% in de periode tussen 1995 en 2002 ten gevolge van de hergroepering van OCMW ziekenhuizen en OCMW’s. Tabel 11

Evolutie van de tewerkstelling bij intercommunale ziekenhuizen en andere activiteiten van intercommunales, 1995-2000-2002 VLAAMS GEWEST

WAALS GEWEST

BRUSSELS GEWEST

TOTAAL

7 655

1995 INTERCOMMUNALE ZIEKENHUIS

-

7 655

-

112

124

-

236

INTERCOMMUNALE NUTSVOORZIENING

3 148

2 384

1 523

7 055

INTERCOMMUNALE DIVERSE

2 956

4 022

164

7 142 8 981

INTERCOMMUNALE RVT


-

8 981

-

122

177

-

299


3 478

2 615

1 537

7 630


3 899

4 875

101

8 875 11 275

INTERCOMMUNALE RVT


-

11 275

-

127

354

-

481


3 553

2 571

1 666

7 790


4 265

5 145

227

9 367

INTERCOMMUNALE RVT


1.2.5 Diverse De overige besturen worden verder opgesplitst in Gewestelijke Economische Raden (G.E.R.), gewestelijke ontwikkelingsmaatschappijen (G.O.M.), gemeenschapsinstellingen en pararegionale instellingen. Deze laatste twee besturen komen enkel voor in het Brusselse Gewest.


6/24/04

4:23 PM

Page 36

36 Tabel 12

Tewerkstelling in de overige besturen aangesloten bij de RSZPPO, per gewest, 1995-2000-2002 VLAAMS GEWEST

WAALS GEWEST

BRUSSELS GEWEST

TOTAAL

G.E.R.

-

45

61

106

G.O.M.

163

-

99

262

-

-

1 230

1 230

-

2 460

2 462

63

120

1995

GEMEENSCHAPSINSTELLING PARAREGIONALE INSTELLING 2000 G.E.R.

-

G.O.M

179

57

121

300

GEMEENSCHAPSINSTELLING

-

-

1 561

1 561

PARAREGIONALE INSTELLINGEN

-

-

2 620

2 620

G.E.R.

-

63

65

128

G.O.M

160

-

113

273

2002

GEMEENSCHAPSINSTELLING

-

-

1 760

1 760

PARAREGIONALE INSTELLINGEN

-

-

2 937

2 937


1.2.6 Samenvatting ziekenhuizen Aangezien de ziekenhuizen behoren tot verschillende soorten besturen geven we hieronder een samenvattende tabel om een beter overzicht te krijgen van de tewerkstelling bij de ziekenhuizen aangesloten bij de RSZPPO. De afsplitsing van de OCMW-ziekenhuizen zorgt voor een duidelijke verschuiving in het Vlaamse en Brusselse Gewest. Die ziekenhuizen krijgen meestal in de nieuwe structuur het zogenaamde statuut van hoofdstuk 12 of 12bis van de OCMW-wet. Bij dergelijke operaties krijgt het contractueel personeel meestal een vernieuwd contract in de nieuwe ziekenhuisstructuur. Voor het vastbenoemd personeel wordt meestal een syteem opgezet waarbij deze groep bestaande personeelsleden gedetacheerd wordt naar de nieuwe structuur. Voor deze laatste wordt bijgevolg vaak de term ‘uitdovend kader’ gebruikt.


6/24/04

4:23 PM

Page 37

Hoofdstuk 2 37 Tabel 13

Evolutie van de tewerkstelling in de ziekenhuizen aangesloten bij de RSZPPO, per gewest, 1995-2000-2002 VLAAMS GEWEST

WAALS GEWEST

BRUSSELS GEWEST

OCMW-ZIEKENHUIZEN

17 845

4 595

5 474

ZIEKENHUIS-VERENIGINGEN (hfdst. 12 - 12bis OCMW-wet)

1 623

5 037

696

INTERCOMMUNALE ZIEKENHUIZEN

-

7 655

-

PROVINCIE-ZIEKENHUIZEN

-

-

-

19 468

17 287

6 170

OCMW-ZIEKENHUIZEN

10 015

3 374

620


10 626

5 912

4 570


-

8 981

1 566


-

567

-

20 641

18 834

6 756

TOTAAL

1995

TOTAAL

42 925

2000

TOTAAL

46 231


8 890

1 056

611


12 329

6 334

4 757


-

11 275

1 644


-

581

-

21 219

19 246

7 012

TOTAAL

47 477


Figuur 16 Evolutie van het bijdrageplichtig personeel bij de ziekenhuizen aangesloten bij de RSZPPO, 1995-2000-2002 25 000

OCMW Ziekenhuis-vereniging Intercommunaal Provinciaal

20 000

15 000

10 000

5 000

0 1995

2000 2002 Vlaams Gewest

1995

2000 2002 Waals Gewest

1995

2000 2002 Brussels Gewest



6/24/04

4:23 PM

Page 38

38

2

Statuut van de werknemers

De vastbenoemde personeelsleden maken relatief gezien de grootste groep uit. Het aandeel varieert echter wel tussen de verschillende gewesten. In het Brusselse Gewest is dit aandeel het hoogst. Dit valt voor een stuk te verklaren door de relatief kleine groep gesubsidieerde contractuelen (geco’s) in het Brusselse Gewest in vergelijking met het Vlaamse en Waalse Gewest. In deze laatste twee gewesten bedraagt het aandeel gesubsidieerde contractuelen ongeveer 20%. Er is een dalende trend in het aandeel van de werknemers die vastbenoemd is. Terwijl in Vlaanderen het aandeel vastbenoemden in 1995 ongeveer de helft van de totale werknemerspopulatie uitmaakte, is dit in 2002 gedaald tot ongeveer 45%. Het aandeel van de contractuelen is met bijna 10% toegenomen. In het Waalse Gewest bedroeg het aantal vastbenoemden en niet-vastbenoemden in 1995 respectievelijk 46% en 37%. In 2002 is dit geëvolueerd naar een situatie waarbij de beide groepen ongeveer even groot geworden zijn.

Figuur 17 Verhouding van het vastbenoemd en contractueel personeel, per gewest, 1995-2002 Vlaams Gewest Geco's 21.58%

Geco's 19.46%

Geco's 18.27% Vastbenoemden 46.21%

Vastbenoemden 50.97%

Niet-vastbenoemden 27.45%

1995


Geco's 17.29%



2002

Geco's 17.86%

Geco's 18.60%



2000






6/24/04

4:23 PM

Page 39

Geco's 21.58%




Geco's 18.27%



Hoofdstuk 2 39


Waals Gewest Geco's 17.29%




Geco's 17.86%

Geco's 18.60%

1995

Niet-vastbenoemden 41.40% 2000



Brussels Gewest Geco's 17.29%



Geco's 17.86%

Geco's 18.60%

1995




Niet-vastbenoemden 40.75% 2002 Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZPPO

Er zijn echter niet enkel verschillen tussen de gewesten waar te nemen wat betreft de opdeling naar statuut. Er zijn ook vrij grote verschillen tussen de verschillende besturen. De grootste groep vastbenoemden is terug te vinden bij de politiezones, intercommunales en provincies. Bij politiezones is zelfs meer dan 90% vastbenoemd. Bij provincies en intercommunales is dit ongeveer 60%. Bij gemeenten, OCMW’s en ziekenhuizen met statuut van een vereniging, hoofdstuk 12 of 12bis van de OCMWwet, daarentegen is slechts 30 tot 40% vastbenoemd. Bij gemeenten en OCMW’s wordt een vrij grote groep gesubsidieerde contractuelen tewerkgesteld.


6/24/04

4:23 PM

Page 40

40 Figuur 18 Verhouding van vastbenoemd en contractueel personeel bij de verschillende lokale besturen, België, 2002 Gemeenten

OCMW’s*

Geco's 25.65%

Ziekenhuis-verenigingen Geco's 0.44%




Niet-vastbenoemden 61.89% Niet-vastbenoemden 33.66%


Provincies

Intercommunales Geco’s 11.06%

Geco's 2.94% Niet-vastbenoemden 36.77%

Lokale politiezones Niet-vastbenoemden Geco's 6.19% 2.05%

Nietvastbenoemden 27.27% Vastbenoemden 60.29%

Vastbenoemden 61.67% Vastbenoemden 91.77%

* Met inbegrip van het personeel van de OCMW-ziekenhuizen. Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZPPO


6/24/04

4:23 PM

Page 41

Hoofdstuk 2 41

Voor de ziekenhuizen is het statuut van de ziekenhuizen medebepalend voor de verhouding van het aantal vastbenoemde tot het aantal niet-vastbenoemde personeelsleden. Terwijl in OCMW-ziekenhuizen het vastbenoemd personeel iets meer dan de helft van het totaal uitmaakt in 1995, is dit in de ziekenhuis-verenigingen (hoofdstuk 12 of 12bis van de OCMW-wet) geëvolueerd naar een aandeel van 30% in 2002. Figuur 19 Verhouding van vastbenoemd en contractueel personeel in OCMW-ziekenhuizen en ziekenhuis-verenigingen, België, 1995-2002 Ziekenhuis-verenigingen Geco's 0.00%


Geco's 0.00%





1995


2000

2002

OCMW ziekenhuizen Geco's 3.51%

Geco's 0.02%


Vastbenoemden 37.16% Niet-vastbenoemden 49.67%



1995


2000

2002 Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZPPO


6/24/04

4:23 PM

Page 42

42

3

Graad van feminisering

Het aandeel van de vrouwelijke tewerkstelling blijkt sterk af te hangen van de aard van de werkgever. Bij gemeenten en intercommunales is dit ongeveer gelijk verdeeld. Bij provincies en OCMW’s bestaat de meerderheid van de werknemers uit vrouwen, bij OCMW’s bereikt dit aandeel zelfs 80%. Bij de politiezones bestaat de meerderheid van de werknemers uit mannen. Dit hangt uiteraard nauw samen met de sectoren waarin de werkgevers en de diensten actief zijn. Bekijken we dit bijvoorbeeld meer in detail voor de intercommunales dan blijkt dat er in de zorgsector, met name de ziekenhuizen en rust- en verzorgingstehuizen, 80 tot 90% vrouwelijke werknemers zijn. Intercommunales die daarentegen actief zijn in de sector van de nutsvoorzieningen stellen relatief veel meer mannen te werk.

Figuur 20 Bijdrageplichtige werknemers aangesloten bij de RSZPPO, per geslacht, België, 2002 Gemeenten

OCMW’s*

Ziekenhuis-verenigingen Mannen 21.12%

Mannen 18.91%

Vrouwen 49.56%

Mannen 50.44%

Vrouwen 78.88%

Vrouwen 81.09%

Intercommunales

Provincies

Lokale politiezones Vrouwen 18.83%

Mannen 52.50%

Vrouwen 47.50%

Mannen 42.50% Vrouwen 57.50% Mannen 81.17%

* Met inbegrip van het personeel van de OCMW-ziekenhuizen. Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZPPO


6/24/04

4:23 PM

Page 43

Hoofdstuk 2 43 Figuur 21 Bijdrageplichtige werknemers bij intercommunales aangesloten bij de RSZPPO, per geslacht, België, 2002 Totaal

Nutsvoorzieningen

Ziekenhuizen

Vrouwen 13.87%

Mannen 19.16%

Vrouwen 47.50%

Mannen 52.50%

Vrouwen 80.84%

Mannen 86.13%

RVT

Diverse Mannen 11.13% Vrouwen 33.75%

Vrouwen 88.87%

Mannen 66.25%


4

Leeftijdsprofiel van de werknemers

In onderstaande figuren werd een voorstelling gemaakt van de leeftijdsverdeling van de bijdrageplichtige werknemers aangesloten bij de RSZPPO voor het jaar 1995 en 2000. Als het jaar 2000 vergeleken wordt met 1995 dan zien we een duidelijke verschuiving van de structuur naar rechts wat een veroudering van de


6/24/04

4:23 PM

Page 44

44

werknemerspopulatie aantoont. Voor de toekomst betekent dit dat er een grote vervangingsvraag naar nieuwe werknemers zal ontstaan als deze groepen oudere werknemers de leeftijd zullen bereiken waarop ze de arbeidsmarkt verlaten. Het Vlaamse en Waalse Gewest vertonen dezelfde verdeling: in 1995 behoort de grootste groep werknemers tot de leeftijdscategorie van 35 tot 39 jaar. In 2000 behoren deze werknemers tot de categorie van 40 tot 44 jaar waardoor deze de grootste groep wordt. Uit de grafieken blijkt dat de groei van het aantal werknemers jonger dan 30 jaar klein is. In Vlaanderen is deze groei zelfs zeer beperkt. Het aantal werknemers tussen 30 en 40 jaar neemt af. Het aantal werknemers in de oudere werknemerscategorieën kent een opmerkelijke groei. Tegenover het aantal werknemers dat in 1995 vijf jaar jonger is, is er zelfs voor de leeftijdsgroepen tussen 40 en 50 jaar een toenemend aantal bijdrageplichtige werknemers (vergelijk bv. de leeftijdscategorie ‘35-39 jaar’ in 1995 met de leeftijdscategorie ‘40-45 jaar’ in 2000). De leeftijdsstructuur in het Brusselse Gewest toont een lichte afwijking in vergelijking met het Vlaamse en Waalse Gewest. In 1995 werken relatief meer oudere werknemers in het Brusselse Gewest: 54% van de werknemers is 40 jaar of ouder en 38% is 45 of ouder, terwijl dit in Vlaanderen en Wallonië respectievelijk ongeveer 50% en 32% is.


6/24/04

4:23 PM

Page 45

Hoofdstuk 2 45 Figuur 22 Leeftijdsstructuur van de bijdrageplichtige werknemers aangesloten bij de RSZPPO, België, 1995-2000 60 000

1995 2000

50 000

40 000

30 000

20 000

10 000

0 <20

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65+


Figuur 23 Leeftijdsstructuur van de bijdrageplichtige werknemers aangesloten bij de RSZPPO, Vlaams Gewest, 1995-2000 30 000

1995 2000

25 000

20 000

15 000

10 000

5 000

0 <20

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65+



6/24/04

4:23 PM

Page 46

46 Figuur 24 Leeftijdsstructuur van de bijdrageplichtige werknemers aangesloten bij de RSZPPO, Waals Gewest, 1995-2000 1995 2000

20 000 18 000 16 000 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0 <20

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65+


Figuur 25 Leeftijdsstructuur van de bijdrageplichtige werknemers aangesloten bij de RSZPPO, Brussels Gewest, 1995-2000 1995 2000

6 000

5 000

4 000

3 000

2 000

1 000

0 <20

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65+



6/24/04

4:23 PM

Page 47

Hoofdstuk 2 47

Gelijkaardige analyses kunnen gedaan worden per soort bestuur of per sector. Er zijn duidelijke verschillen waar te nemen tussen de leeftijdsverdeling van de verschillende besturen in 1995. OCMW’s, ziekenhuis-verenigingen (hoofdstuk 12 of 12bis van de OCMW-wet) en intercommunales hebben relatief gezien meer jonge werknemers in dienst dan provinciebesturen. Het aandeel werknemers jonger dan 40 jaar vormt meer dan 55% van alle werknemers bij OCMW’s tegenover 39% bij de provinciebesturen. Bij OCMW’s is de grootste groep werknemers tussen de 30 en 40 jaar, terwijl bij de provinciebesturen de grootste groep werknemers tussen de 40 en 50 jaar oud is. Dit weerspiegelt zich ook in de gemiddelde leeftijd van de werknemers per soort bestuur: de gemiddelde leeftijd van de werknemers van OCMW’s is 38,6 jaar tegenover 42,2 jaar bij de provinciebesturen. De gemiddelde leeftijd is wel afhankelijk van het gewest: met uitzondering van de categorie ‘diverse besturen’ zijn de werknemers in het Brussels Gewest steeds ouder dan in de andere twee gewesten. Dit bevestigt onze conclusies van hierboven. Figuur 26 Leeftijdsstructuur van de bijdrageplichtige werknemers, per soort bestuur, België, 1995-2000 1995 2000 100%

<20 jaar 20-29 jaar 30-39 jaar

80%

40-49 jaar 50-59 jaar + 60 jaar

60%

40%

20%

Ocmw

Ziekenhuis-vereniging

Intercommunale

Gemeente

Diverse

Provincie

OCMW

Ziekenhuis-vereniging

Intercommunale

Gemeente

Diverse

Provincie

0%



6/24/04

4:23 PM

Page 48

48 Tabel 14

Gemiddelde leeftijd van de bijdrageplichtige werknemers per soort bestuur, België, 1995-2000 GEMEENTE

OCMW

ZIEKENHUISVERENIGINGEN

PROVINCIE

INTERCOMMUNALE

DIVERSE

VLAAMS GEWEST

41,0

38,2

38,3

41,8

40,4

39,9

WAALS GEWEST

40,4

38,8

39,5

42,4

39,1

43,9

BRUSSELS GEWEST

41,1

40,2

37,0

NVT

43,7

41,4

TOTAAL

40,8

38,6

39,0

42,2

39,8

41,4

VLAAMS GEWEST

41,8

39,7

40,2

42,2

40,3

41,5

WAALS GEWEST

41,0

40,3

40,4

42,9

40,0

40,0

BRUSSELS GEWEST

41,2

41,1

40,7

NVT

43,0

41,6

TOTAAL

41,4

39,9

40,4

42,6

40,3

41,5

1995

2000


In de periode 1995-2000 hebben er zich echter verschuivingen voorgedaan. Met uitzondering van de categorie ‘diverse besturen’ is het aandeel oudere werknemers in elk bestuur gestegen, maar niet steeds in dezelfde mate. OCMW’s en intercommunales blijven de jongste leeftijdsverdeling tonen in 2000. OCMW’s en intercommunales hebben echter in 2000 ongeveer dezelfde leeftijdstructuur. Opmerkelijk is dat de intercommunales een personeelstoename kennen in elke leeftijdscategorie, daar waar andere besturen vooral een toename kennen bij de oudere leeftijdscategorieën en in mindere mate bij de jongere leeftijdscategorieën. De leeftijdsstructuur reveleert ook de levenscyclus van deze organisaties. Groeiende segmenten zullen vooral een verjonging van de leeftijdsstructuur kennen. Ziekenhuis-verenigingen (hoofdstuk 12 of 12bis van de OCMW-wet) vertonen een afwijkende evolutie van de leeftijdsstructuur tussen 1995 en 2000. Er is een opmerkelijk grote groei in elke leeftijdscategorie. Voor een juiste interpretatie is het noodzakelijk dat men de eerder vermelde tendens om OCMW-ziekenhuizen te privatiseren ook hier indachtig blijft. Hierdoor verschuiven een aantal ziekenhuizen van de categorie van de OCMW’s naar de categorie van de ziekenhuis-verenigingen.


6/24/04

4:23 PM

Page 49

Hoofdstuk 2 49 Figuur 27 Leeftijdsstructuur van de bijdrageplichtige werknemers van gemeentebesturen, België, 1995-2000 30 000

1995 2000

25 000

20 000

15 000

10 000

5 000

0 <20

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65+


Figuur 28 Leeftijdsstructuur van de bijdrageplichtige werknemers van OCMW’s, België, 1995-2000 16 000

1995 2000

14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0 <20

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65+



6/24/04

4:23 PM

Page 50

50 Figuur 29 Leeftijdsstructuur van de bijdrageplichtige werknemers van ziekenhuis-verenigingen, België, 1995-2000 1995 2000

4 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 <20

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65+


Figuur 30 Leeftijdsstructuur van de bijdrageplichtige werknemers van provinciebesturen, België, 1995-2000 1995 2000

3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 <20

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65+



6/24/04

4:23 PM

Page 51

Hoofdstuk 2 51 Figuur 31 Leeftijdsstructuur van de bijdrageplichtige werknemers van intercommunales, België, 1995-2000 4 500

1995 2000

4 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 <20

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65+


Figuur 32 Leeftijdsstructuur van de bijdrageplichtige werknemers van ‘diverse besturen’, België, 1995-2000 800

1995 2000

700 600 500 400 300 200 100 0 <20

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65+



6/24/04

4:23 PM

Page 52

52

De leeftijdsverdeling van het personeel kan ook opgesteld worden voor specifieke diensten bij de verschillende besturen. Hieronder wordt de evolutie bij politie en brandweer vergeleken. Bij de brandweer is er vooral een toename bij de oudere werknemerscategorieën. Enkel bij de 25 tot 29-jarigen is er een lichte toename. Bij de politie daarentegen is er een vrij grote toename van het personeel van 25-29 jaar en 30-34 jaar. Figuur 33 Leeftijdsstructuur van de politie en brandweer aangesloten bij de RSZPPO, België, 1995-2000 1995 2000

3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 <20

25-29 35-39 45-49 55-59 65+ 20-24 30-34 40-44 50-54 60-64 Politie

<20

25-29 35-39 45-49 55-59 65+ 20-24 30-34 40-44 50-54 60-64 Brandweer Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZPPO


6/24/04

4:23 PM

Page 53

Hoofdstuk 2 53 Figuur 34 Leeftijdsstructuur van de brandweerlieden aangesloten bij de RSZPPO, België, 2000 1 400

Vrijwillige brandweer Beroepsbrandweer

1 200 1 000 800 600 400 200 0 <20

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65+


Bij brandweerlieden blijkt er echter een groot verschil te zijn tussen de verschillende functies. Bij de vrijwillige brandweer is er een opmerkelijk jongere populatie dan bij de beroepsbrandweerkorpsen. De leeftijdsstructuur van de werknemers hangt ook samen met het statuut van de werknemers. De contractuele werknemers vertonen een duidelijk jongere structuur dan de vastbenoemde personeelsleden. Dit hangt deels samen met de eerder besproken tendens van het dalend aandeel vastbenoemde werknemers. De jongere nieuw aangeworven personeelsleden zijn steeds in mindere mate vastbenoemd.


6/24/04

4:23 PM

Page 54

54 Figuur 35 Leeftijdsstructuur van de vastbenoemde en contractuele personeelsleden aangesloten bij de RSZPPO, België, 1995-2000 1995 2000

30 000

25 000

20 000

15 000

10 000

5 000

0 <20

25-29 35-39 45-49 55-59 65+ 20-24 30-34 40-44 50-54 60-64 Niet-vastbenoemden

<20

25-29 35-39 45-49 55-59 65+ 20-24 30-34 40-44 50-54 60-64 Vastbenoemden Bron: Eigen berekeningen op basis van RSZPPO

5

Woonplaats-werkplaats

In bovenstaande tabellen werd steeds een opsplitsing gemaakt naar gewest volgens de werkplaats van de werknemer. Het is ook mogelijk om een opsplitsing te maken volgens de woonplaats van de werknemer. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de woonplaats en werkplaats van de bijdrageplichtige werknemers. De grootste groep werknemers die werkt in het Vlaamse of Waalse Gewest woont ook in hetzelfde gewest. Voor Brussel is er een grotere mobiliteit vanuit de andere gewesten: 30% werkt in Brussel maar woont in het Vlaamse Gewest en 15% werkt in Brussel maar woont in het Waalse Gewest. In de periode 1995-2000 is er wel een verschuiving waar te nemen: in Brussel is er een daling van het aandeel werknemers


6/24/04

4:23 PM

Page 55

Hoofdstuk 2 55

woonachtig in het Vlaamse en Waalse Gewest. Het Brusselse Gewest rekruteert steeds meer personeel dat woonachtig is in het gewest (of het personeel komt vaker wonen in het gewest waar men werkt?). De procentuele verdeling van de woonplaats per gewest tot de werknemers tewerkgesteld in het Brusselse Gewest blijkt echter niet voor ieder soort bestuur dezelfde. Intercommunales en besturen die behoren tot de categorie ‘diverse besturen’ hebben relatief weinig personeel dat woonachtig is in het Brusselse Gewest. Bij intercommunales komt de grootste groep uit het Waalse Gewest terwijl dit voor de diverse besturen het Vlaamse Gewest is. Gemeenten en OCMW’s hebben ongeveer dezelfde verdeling. Voor elk soort bestuur zien we echter een stijging van het aandeel personeel dat woont in Brussel. De verdeling is echter ook afhankelijk van de dienst of sector waar de werknemers tewerkgesteld zijn. Wanneer we de intercommunales verder opsplitsen naar activiteit of aard van dienstverlening, dan stellen we vast dat bij de intercommunale ziekenhuizen meer dan de helft van de werknemers in het Brusselse Gewest woont. Bij de intercommunales die verantwoordelijk zijn voor nutsvoorzieningen blijkt echter dat de grootste groep werknemers van buiten het Brusselse Gewest komt. Bij OCMW’s zijn de verschillen tussen de verschillende soorten dienstverlening kleiner.

9 In ziekenhuizen en de zorgsector in het algemeen in het Brusselse Gewest wonen relatief veel personeelsleden in het Brusselse Gewest in vergelijking met andere sectoren waar er meer pendel is vanuit de andere gewesten (Leroy X., Pacolet J., Cattaert G., Coudron V., Gobert M., 2004)


6/24/04

4:23 PM

Page 56

56 Tabel 15

Indeling van het aantal bijdrageplichtige werknemers aangesloten bij de RSZPPO naar woonplaats en werkplaats (in %), 1995-2000-2002

WERKPLAATS VLAAMS GEWEST

WAALS GEWEST

BRUSSELS GEWEST

WOONPLAATS 1995 VLAAMS GEWEST

99.59

0.69

33.51

WAALS GEWEST

0.24

98.85

15.01

BRUSSELS GEWEST

0.17

0.47

51.47

TOTAAL

100

100

100

2000 VLAAMS GEWEST

99.63

0.55

30.41

WAALS GEWEST

0.22

98.99

14.19

BRUSSELS GEWEST

0.15

0.46

55.40

TOTAAL

100

100

100 23.34

2002 VLAAMS GEWEST

99.65

0.52

WAALS GEWEST

0.19

99.09

13.85

BRUSSELS GEWEST

0.15

0.39

57.81

TOTAAL

100

100

100


Figuur 36 Woonplaats van de bijdrageplichtige werknemers tewerkgesteld bij een werkgever in het Brusselse Gewest, volgens soort bestuur, 1995-2000 Waals Gewest Vlaams Gewest Brussels Gewest

100%

80%

60%

40%

20%

0 1995 2000 Gemeenten

1995 2000 OCMW’s

1995 2000 Intercommunales

1995 2000 Diverse

* Bij de OCMW’s zijn hier niet enkel de OCMW-ziekenhuizen maar ook de ziekenhuis-verenigingen opgenomen (in tegenstelling tot vorige grafieken waar deze laatste als een afzonderlijke categorie worden voorgesteld).



6/24/04

4:23 PM

Page 57

Hoofdstuk 2 57 Figuur 37 Woonplaats van de bijdrageplichtige werknemers tewerkgesteld bij een werkgever in het Brusselse Gewest, intercommunales, 1995-2000 100%

Waals Gewest Vlaams Gewest Brussels Gewest

80%

60%

40%

20%

0% 1995

Diverse sectoren

2000

1995

Nutsvoorzieningen

2000


Figuur 38 Woonplaats van de bijdrageplichtige werknemers tewerkgesteld bij een werkgever in het Brusselse Gewest, OCMW’s, 1995-2000 100%

Waals Gewest Vlaams Gewest Brussels Gewest

80%

60%

40%

20%

0% 1995

2000 Ziekenhuis

1995 2000 Rust- en verzorgingstehuis

1995 2000 Rest OCMW-dienstverlening

* Bij de ziekenhuizen werd hier de som genomen van de OCMW-ziekenhuizen en de ziekenhuisverenigingen.



6/24/04

4:23 PM

Page 58

58

6

Densiteit van het aantal jobs

Naast deze sectorale beschrijving is dit materiaal verder bruikbaar voor individuele ‘benchmarking’. In een vorig hoofdstuk bespraken wij reeds de belangrijke parameter voor de uitbouw van de lokale overheidssector in aantal arbeidsplaatsen per 1 000 inwoners (of ‘densiteit’). Deze parameter kan ook vergeleken worden tussen de gemeenten of op subregionaal niveau. Via een cartografische voorstelling kan deze informatie ingekleurd worden voor alle gemeenten of voor de arrondissementen. Het onderscheid Vlaanderen - Wallonië verdwijnt hier voor grotere verschillen in zowel Vlaanderen als Wallonië tussen de verschillende arrondissementen. De verschillen kunnen toe te schrijven zijn aan de graad van verstedelijking, maar vooral ook het relatieve aandeel van de openbare sector in de totale quartaire sector kan een verklaring vormen. Figuur 39 De gesalarieerde tewerkstelling in de lokale overheidssector per 1 000 inwoners, per arrondissement, 2002

< 23 jobs / 1 000 inwoners 32-32 jobs / 1 000 inwoners > 32 jobs / 1 000 inwoners

Bron: Eigen berekeningen op basis van NIS en RSZPPO


6/24/04

4:23 PM

Page 59

Hoofdstuk 2 59

7

Andere toepassingen: vergelijken en vooruitzien

Deze informatie is nuttig voor beschrijving en analyse maar ook voor vergelijking en ‘benchmarking’: hoe positioneert een gemeente of regio zich tegenover andere gemeenten? Ook andere analyses van de RSZPPO-databanken zijn mogelijk. De voorbije jaren hebben wij deze informatie gebruikt voor manpowerplanning in de zorgsector. Wij gebruikten de RSZPPO-gegevens voor de belangrijkste zorgsectoren en de socioculturele sector om via het opstellen van leeftijdspiramides na te gaan hoe het personeelbestand ouder wordt en welke vervangingen er nodig zijn. De lagere overheden kunnen op basis van deze leeftijdsprofielen, gekoppeld aan een inschatting van de toekomstige zorgvraag, scenario’s ontwerpen voor de personeelsbehoeften of manpowerplanning en aanwervingsbehoeften. Een toekomstverkenning voor de zorgsector (J. Pacolet, Van De Putte I., Cattaert G., Coudron V., 2002) leert ons dat deze de komende 20 jaar nog wel eens 40% zou kunnen stijgen in Vlaanderen en daarmee de expansie doortrekken van de voorbije decennia. De lokale overheidsbesturen zullen daarmee verder aan belang winnen, want zij zijn immers een belangrijke verstrekker van diensten in deze sector. Ook de verhouding tussen de diverse sectoren binnen deze lokale besturen zal verschuiven ten voordele van de zorgsector. Opnieuw zullen er dus verdere verschuivingen optreden in het relatieve belang van de verschillende deelactiviteiten van die lokale overheidssector. Gezondheid en welzijn zullen een steeds groter belang krijgen, maar opmerkelijk is dat dit bekend terrein zal blijven voor de lokale openbare besturen. Maar aangezien de cijfers ook informatie bevatten over de vergrijzing van het personeelsbestand en over de uitdaging om in de toekomst nieuw personeel aan te werven, maakt het deze beleidsinformatie relevant voor het dagdagelijkse beleid van alle lokale overheidsdiensten. De in dit rapport beschreven realiteit van de continuïteit in de rol en de aanwezigheid van de lokale overheidsbesturen, hebben wij hier geïllustreerd via de continuïteit van de statistieken over de voorbije 30 jaar. Maar tevens laat de modernisering van het statistische apparaat van de RSZPPO, gerealiseerd sinds 1995, toe om een begin te maken met een meer gedetailleerde statistische beschrijving en duiding van de sector, vandaag en in de toekomst.


6/24/04

4:23 PM

Page 60

Samenvatting Onbekend is onbemind. Statistische herkenning leidt tot maatschappelijke erkenning. Het is deze strategie om de dingen te benoemen en in betrouwbare statistieken te vatten en die maakt dat men hun belang gaat realiseren, die wij hier wensen te bewandelen. De RSZPPO - Rijksdienst voor Sociale Zekerheid van de Provinciale en Plaatselijke Overheidsdiensten - beheert de sociale zekerheid van de personeelsleden van de lokale overheden. Daarmee beschikt zij over een schat aan informatie over de human resources van deze overheden, hun profiel, hun aantal en de sector van werkgelegenheid. De RSZPPO vroeg aan het Hoger Instituut voor de Arbeid van de Katholieke Universiteit van Leuven om deze statistieken verder te analyseren, en aan te grijpen om de lokale publieke sector te situeren in het licht van de totale non-profit sector of quartaire sector en finaal de totale werkgelegenheid. Deze analyse moet naar de toekomst toe het beginpunt worden voor een nieuwe reeks van statistieken van de RSZPPO. Waar de sector naartoe evolueert, krijgt echter nog meer perspectief indien wij het kunnen afzetten tegen de evolutie in het verleden. De cijfers van vandaag worden dan ook in deze studie gesitueerd in vroegere ad hoc studies terzake. In de laatste kwarteeuw neemt de zogenaamde quartaire sector of niet-marktsector een steeds grotere plaats in in de totale gesalarieerde werkgelegenheid van België. Overheidsadministratie, onderwijs, gezondheid en welzijn en cultuur zijn de voornaamste sectoren die de expansie van de quartaire sector hebben geschraagd. De lokale publieke sector van gemeenten, OCMW’s en provinciale overheden, die van oudsher een rol hadden in deze domeinen, hebben deze evolutie gevolgd.

Lokale overheidsdiensten vormen 1 op 10 van alle gesalarieerde jobs, bijna 1 op 8 met inbegrip van het onderwijs ingericht door de lagere overheden. In 2002 waren er ongeveer 326 000 personen rechtstreeks werkzaam in de lokale publieke sector wat goed was voor bijna 10% van de totale gesalarieerde werkgelegenheid. Met inbegrip van het onderwijs ingericht door de lagere overheden is dit ongeveer 386 000 personen of 12% van de gesalarieerde tewerkstelling: 1 op 8 van alle gesalarieerde jobs. Een kleine dertig jaar terug was dit aandeel van de


6/24/04

4:23 PM

Page 61

61

RSZPPO nog net iets minder dan 5%. Deze verdubbeling van zijn aandeel in de totale jobcreatie reflecteert de verdere uitbouw van de verzorgingsstaat in de voorbije kwarteeuw.

Lokale overheidsdiensten vormen 1 op 4 van alle jobs in de non-profit sector, bijna 1 op 3 met inbegrip van het onderwijs ingericht door de lagere overheden. De private non-profit sector en de publieke sector evolueerden hierin ongeveer gelijk. De lokale overheden waren het sterkst groeiende segment van de publieke sector. Omdat de lokale publieke sector zelfs iets sneller groeide dan de overige publieke sectoren en de private non-profit samen, zagen de lagere overheden hun relatief belang in de totale quartaire sector zelfs verder groeien van 18% naar 25%: 1 op 4 van alle jobs in de quartaire sector of de non-profit sector. Met inbegrip van het onderwijs ingericht door de lagere overheden is dit 30% of bijna 1 op 3. De diverse subsectoren van de overheidsadministratie en de door de overheid gefinancierde verzorgingsstaat hebben elkaar de voorbije dertig jaar in een soort estafetteloop afgelost. Fasen van achtereenvolgende groei kenmerkten eerst administratie, dan onderwijs, gezondheid, welzijn en socioculturele sector en opnieuw overheidsadministratie. De lokale publieke sector van gemeenten, OCMW’s en provinciale overheden heeft daarin zijn relatieve positie weten te behouden. Bestuur, welzijn, gezondheid en ook nog onderwijs zijn de voornaamste activiteitensectoren waarin de lokale overheden vandaag actief zijn. Met inbegrip van het openbaar onderwijs zijn niet minder dan 40 jobs per 1 000 inwoners gecreëerd door deze lokale overheden, relatief iets minder in Vlaanderen, iets meer in Wallonië en Brussel. Dit is ongeveer 54% van de 69 jobs per 1 000 inwoners in de publieke sector en 30% van de 122 jobs per 1 000 inwoners in de totale quartaire sector of non-profit sector.


6/24/04

4:23 PM

Page 62

62

Bibliografie Bogaert G., Spinnewyn H., o.l.v. J. Pacolet (1992), ‘OCMW. Onbekend maakt onbemind, Creatie en analyse van een databank omtrent de opdrachten, financiering en tewerkstelling van de OCMW’s’, HIVA- K.U.Leuven, Leuven. De Boeck E. (1983), ‘De publieke sector, de quartaire sector en de werkgelegenheid in België’, in Pacolet J. (red.), ‘Werken in de quartaire sector’, HIVA-K.U.Leuven, Leuven. Lerox X., Pacolet J., Cattaert G., Coudron V. & Gobert M. (2004), ‘Plus est en vous driemaal. Manpowerplanning in de zorgsector in Brussel’, HIVA-K.U.Leuven, Leuven. Pacolet J., Van De Putte I., Defourny J. & Mertens S. (2001), ‘België: situering en ontwikkeling van de private non-profitsector’, in A. Burger, P. Dekker, ‘Noch markt, noch staat. De Nederlandse nonprofitsector in vergelijkend perspectief’, Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, p.155-178. Pacolet J., Marchal A., Van De Putte I., Dewilde S., Verbrugghe K. & Strobbe S. (2001), ‘Ontwerp van satellietrekeningen voor de non-profitsector: voor België: de gezondheidssector; voor Vlaanderen: welzijn, socioculturele sector, onderwijs’, HIVA-K.U.Leuven, Leuven, 363.p. + bibliografie en bijlagen. Pacolet J. m.m.v. Gos E, Van De Putte I., Van Damme B. & Tilleman B. (2001), ‘De tewerkstelling in de quartaire sector in België’, HIVA-K.U.Leuven, Leuven. Pacolet J., Van De Putte I., Cattaert G. & Coudron V. (2002), ‘Plus est en vous herbekeken. Manpowerplanning in de zorgsector en de socioculturele sector. Deel.5. Synthese voor de zorgsector in de Vlaamse Gemeenschap 1995-2020’, HIVA-K.U.Leuven, Leuven. Sociaal Economische Raad Vlaanderen, Stichting Technologie Vlaanderen (1988), ‘Nieuwe technologie en werkgelegenheid in Vlaanderen. Een aanzet tot een kwantitatieve analyse’. Volume III. Sociaal Economische Raad Vlaanderen, Stichting Technologie Vlaanderen (1988), ‘Nieuwe technologie en werkgelegenheid in Vlaanderen. Een aanzet tot een kwantitatieve analyse’. Volume IV.


6/24/04

4:23 PM

Page 63

63


6/24/04

4:23 PM

Page 64

Onbekend is onbemind. Statistische herkenning leidt tot maatschappelijke erkenning. Het is deze strategie om de dingen te benoemen en in betrouwbare statistieken te vatten en die maakt dat men hun belang gaat realiseren, die wij hier wensen te bewandelen. De RSZPPO - Rijksdienst voor Sociale Zekerheid van de Provinciale en Plaatselijke Overheidsdiensten - beheert de sociale zekerheid van de personeelsleden van de lokale overheden. Daarmee beschikt zij over een schat aan informatie over de human resources van deze overheden, hun profiel, hun aantal en de sector van werkgelegenheid. De RSZPPO vroeg aan het Hoger Instituut voor de Arbeid van de Katholieke Universiteit van Leuven om deze statistieken verder te analyseren, en aan te grijpen om de lokale publieke sector te situeren in het licht van de totale non-profit sector of quartaire sector en finaal de totale werkgelegenheid. Deze analyse moet naar de toekomst toe het beginpunt worden voor een nieuwe reeks van s t a t i s t i e k e n v a n d e R S Z P P O . Wa a r d e s e c t o r n a a r t o e evolueert, krijgt echter nog meer perspectief indien wij het kunnen afzetten tegen de evolutie in het verleden. De cijfers van vandaag worden dan ook in deze studie gesitueerd in vroegere ad hoc studies terzake.

Rijksdienst voor Sociale Zekerheid van de Provinciale en Plaatselijke Overheidsdiensten Jozef II-straat 47 • 1000 Brussel TEL 02 234 32 11 • FAX 02 234 33 80 E - MAIL [email protected] www.rszppo.fgov.be

De lokale overheidssector in perspectief

Recommend Documents