De Lelijke Tijd Fietsen langs 19de-eeuwse bouwkunst in Velsen
Inleiding De nationale Open Monumentendag vindt dit jaar in Velsen plaats op zondag 12 september. Het landelijke thema ‘De smaak van de 19de eeuw’ vormt de leidraad voor het samenstellen van de fietsroute. Nog tot ver in de 20ste eeuw werd over bouwkunst uit de 19de eeuw, en dan met name de tweede helft, gesproken als ‘De Lelijke Tijd’. De bezwaren betroffen vooral de manier waarop verschillende historische stijlen geleend of gecombineerd werden, waardoor er geen eigen bouwstijlen zouden zijn geweest. Tegelijkertijd kende deze eeuw veeleisende opdrachtgevers en inventieve kunstenaars die met enthousiasme gebruik maakten van de ongekende mogelijkheden, zowel op technisch als op allerlei andere terreinen. Er werden talloze verrassende gebouwen ontworpen, die één ding gemeen hebben: ze zijn uniek 19de-eeuws!
Colofon
De 19de eeuw kende turbulente veranderingen, ontdekkingen en uitvindingen, die allerlei nieuwe gebouwtypen met zich meebrachten. De industriële revolutie kwam in Nederland in tegenstelling tot Enge-
Gemeente Velsen 2010 © (herzien in 2014)
land, Duitsland en Amerika, langzaam op gang. Maar toen zij er een-
Tekst
Wim Bosman, Masja Gemser, Joke de Groot en
maal was, verschenen overal in het land civiele werken zoals spoor-
Frits van der Veldt (Monumentenzorg gemeente Velsen)
wegen, kanalen en bruggen, en industriële gebouwen zoals fabrieken en ge-
Foto’s
Monumentenzorg gemeente Velsen
malen. Na de uitvinding van de stoomlocomotiefwerd het spoorwegennet en
Cartografie
Ludo Heijnens (GEO Informatie & Statistiek)
de bijbehorende stations aangelegd.
Lay-out
Claudia Hofman
De verbeterde gezondheidszorg en de aandacht voor hygiëne had on-
Omslag
Landhuis Duin en Kruidberg
der meer de aanleg van riolering, de bouw van ziekenhuizen en water3
Inleiding
Inleiding
torens en de oprichting van sociale woningbouwprojecten tot gevolg.
Ook voor Velsen had de industriële ontwikkeling in de 19de eeuw grote ge-
Het architectenberoep ontstond in de 19de eeuw; tot die tijd waren ont-
volgen. Tot 1865 bestond het grondgebied grotendeels uit duingebied, boer-
werp en uitvoering van een gebouw veelal in één hand. Architecten
derijen met weilanden en buitenplaatsen met prachtig aangelegde tuinen
startten een zoektocht naar de beste vorm voor deze nieuwe gebou-
en parken. Van oudsher woonden Velsenaren in een aantal buurtschappen.
wen. Economie was hierbij leidend en kostbare materialen werden zo
De zeven woonkernen die Velsen vandaag de dag kent, zijn in hoofdzaak
min mogelijk gebruikt. Versieringen kostten alleen maar geld en waren weinig
ontstaan uit de oude buurtschappen. Met uitzondering van Velsen-Noord en
efficiënt. De stoommachine, elektriciteitsopwekking en de verbrandingsmotor
IJmuiden, die zijn ontstaan bij het graven van het kanaal, en het eind vorige
speelden slechts zijdelings een rol bij de vormgeving van gebouwen, maar
eeuw gerealiseerde woningbouwgebied Velserbroek.
waren eind 19de eeuw wel verantwoordelijk voor de lift en de roltrap. Deze elementen hadden een enorme invloed op de verschijningsvorm van gebouwen.
Gevolgen van aanleg nieuwe waterweg De geweldige economische bloei als gevolg van de industriële revolutie
Voor het uiterlijk greep men, misschien als reactie op alle nieuwigheden,
maakte duidelijk dat, indien Amsterdam wilde profiteren van de nieuwe mo-
meestal terug op historische bouwstijlen. Zo werden bijvoorbeeld vanaf het
gelijkheden, de stad beter bereikbaar moest worden. Het in 1825 geopende
midden van de 19de eeuw de stijlen steeds meer gebaseerd op het eigen
Noordhollands Kanaal was al snel te smal en te ondiep om de nieuwe ge-
(Hollandse) verleden, zoals in de neorenaissance en de neogotiek. Het land-
neratie stoomschepen naar de Amsterdamse haven te loodsen. Op 8 maart
goed Duin en Kruidberg in Santpoort-Noord is een fraai voorbeeld van de
1865 werd het startsein tot het graven van het Noordzeekanaal gegeven. Dit
neorenaissancestijl.
enorme karwei moest grotendeels met handkracht geklaard worden. Door
Het katholieke deel van de bevolking bediende zich meestal van de neo-
deze werkzaamheden trokken uit het hele land arbeiders naar Velsen, die
gotische stijl, teruggrijpend naar de bouwstijl uit de late Middeleeuwen. De
zich vestigden in de nieuwe nederzettingen De Heide (Velseroord) nabij het
Engelmunduskerk in Driehuis is hier een voorbeeld van.
huidige gemeentehuis, Wijkeroog (Velsen-Noord) en IJmuiden. Honderden grondwerkers zochten en vonden in zelfgemaakte huisjes, hutten en keten
De toenemende industrialisatie zorgde ervoor dat brede lagen van de be-
onderdak. De voor de klus aangetrokken ingenieurs en aannemers kwamen
volking hun huizen konden uitrusten met machinaal geproduceerde meu-
voor het grootste deel uit Engeland. De industriële revolutie was daar al eer-
bels en voorzieningen zoals verlichting, verwarming en een watercloset.
der begonnen en zij hadden de meeste ervaring met de nieuwe technieken. Zij bewoonden villa’s in Velsen-Noord of Santpoort-Zuid. Samen met de aan-
Opmerkelijk was dat het meubilair in de 19de eeuw werd losgemaakt van
leg van het Noordzeekanaal werd begonnen met de bouw van de eerste
de wand en een plaats kreeg bij de haard. Er kwamen zitjes en gezelligheid
zeesluis, de huidige Kleine en Zuidersluis. Deze werd op 1 november 1876,
deed zijn intrede. De 19de-eeuwse ijzer- en staalindustrie zorgde eveneens
gelijktijdig met de opening van het kanaal, in gebruik genomen. Bij de sluizen
voor vernieuwingen in het kookgerei: ijzeren en stalen pannen gingen de
kwamen mensen wonen die bij het graven van het kanaal en de aanleg
koperen en aardewerken voorwerpen vervangen.
van de sluizen betrokken waren. Daarmee waren de eerste woningen van
De erbarmelijke woonomstandigheden van de gewone man veranderden
Oud-IJmuiden een feit. Al spoedig vestigden zich hier ook de eerste vissers.
langzaam doordat medici en filantropen hiervoor aandacht vroegen. Een arbeider had ook recht op licht en lucht en op een woon- en slaapkamer inclu-
De aanleg van het Noordzeekanaal gaf impulsen aan de ontwikkeling van
sief een bed.
industrie en handel, en betekende het ontstaan van IJmuiden (letterlijk: mon-
4
5
Inleiding
Inleiding
ding van het IJ). Zo trok het kanaal al snel behalve industrie ook vissers
reldoorlog, de inspanningen van architecten en stedenbouwkundigen sterk
aan. IJmuiden kreeg een eigen vissershaven (1896) met bijbehorende vishal-
bemoeilijken.
len en koelinstallaties. Rond de haven werden ijsfabrieken, koel- en vrieshuizen, kuiperijen, rokerijen en vismeelfabrieken opgericht.
Gevolgen van aanleg nieuwe spoorweg
Ook werd een spoorlijn en een laad- en losstation aangelegd (de IJmondlijn,
Zoals IJmuiden zich voornamelijk heeft ontwikkeld langs het Noordzeeka-
IJmuiderlijn of Vislijn zijn namen van de voormalige spoorlijn tussen Haar-
naal, zo bloeiden de beide Santpoorten op langs het spoorwegtracé.
lem en IJmuiden. Deze lijn werd in 1883 geopend als zijtak van de spoorlijn Haarlem-Uitgeest die al vanaf 1867 bestond). IJmuiden groeide snel, waarbij
De industrialisatie heeft, hoewel in eerste instantie aarzelend, ook zijn in-
kerken, hotels en kroegen verrezen. Aan de noordoever van het Noordzee-
vloed gehad op Santpoort en het buurtschap Jan Gijzenvaart. Hier speelde
kanaal had de aanleg van deze waterweg een heel andere uitwerking. Hier
de komst van de spoorlijn tussen Haarlem en Uitgeest (geopend in 1867) een
moesten de buitenplaatsen wijken voor de industrie en een nieuw gemeen-
cruciale rol. Met de bouw van het eerste station in Velsen, op de plaats van
tedeel.
het huidige station Santpoort-Zuid, werd het gebied beter bereikbaar.
Vóór de aanleg van het kanaal strekte de krans van buitenplaatsen rond het
De 19de-eeuwse verstedelijking dreef de vermogende bovenlaag van de be-
Wijkermeer zich uit tot in Beverwijk. De eerste bewoners van dat gemeente-
volking juist naar de prettige, groene woonomgeving buiten de drukke ste-
deel waren de driehonderd Engelse ingenieurs en arbeiders van Henry Lee
den, waar zij zich een buitenverblijf konden permitteren. De redenen hiervoor
& Son. Dit aannemersbedrijf werkte op verzoek van de Amsterdamsche Ka-
waren divers. Naast het ontvluchten van de slechte hygiëne in de stad speel-
naal Maatschappij (AKM) mee aan de aanleg van het Noordzeekanaal. De
de ook de wens om zich op deze manier in sociaal opzicht te onderschei-
Engelsen vestigden zich in wat in de volksmond het Engelse Dorp heette.
den van de ’mindere’ klassen een rol. De nieuwe elite vestigde zich in riante
Voorheen lag hier de hofstede Wijkeroog.
villa’s. Aan het einde van de 19de eeuw ontstond hierdoor een nieuw type landhuis, vaak kleiner dan het traditionele grote landhuis dat tot een landgoed
Tijdens het graven van het Noordzeekanaal was bij de buiten-
behoorde, maar tegemoetkomend aan eigentijdse eisen van comfort, licht,
plaats Wijkeroog een betonfabriek gesitueerd, die de blokken voor de aan-
lucht en ruimte. Deze villa’s werden vaak ontworpen volgens de op dat mo-
leg van de pieren maakte. Na het gereedkomen van de pieren kocht Pieter Smidt van Gelder IV het terrein en vestigde er de Koninklijke Papierfabrieken Van Gelder Zonen N.V. Ook liet hij huizen, wegen, een badhuis en een verenigingsgebouw (Concordia) bouwen. Tussen 1895 en 1931 vestigden zich hier nóg drie grote bedrijven: de Plaatwellerij, de Koninklijke Nederlandsche
Woon-
Hoogovens en Staalfabrieken N.V. (Corus) en de Provinciale Elektriciteits-
bebouwing
voorziening van Noord-Holland (PEN). De aanwezigheid van deze bedrijven
langs de Vin-
stelde de gemeente van meet af aan voor een probleem dat zich nergens
kenbaan in de
anders in Velsen voordeed, namelijk het scheppen van een leefbaar woonge-
nabijheid van
bied in een industriële omgeving.
station Sant-
In de praktijk zou de aanwezigheid van de industrie, zeker na de Tweede We-
poort-Zuid
6
7
Inleiding ment in zwang zijnde stijl, zoals het neoclassicisme of de neo-renaissance. Dit soort villa’s zijn onder andere terug te vinden langs de Vinkenbaan en de Wüstelaan. De huizen werden oorspronkelijk alleen zomers bewoond, maar dat veranderde toen bleek dat de trein een ideaal vervoermiddel voor forensen was. Hiermee is een aanzet gegeven aan de ontwikkeling van zowel Santpoort-Zuid als Santpoort-Noord tot typische forensengemeenschappen, welke zich in de eerste helft van de 20ste eeuw sterk heeft doorgezet.
Bouwstijlen uit de 19de eeuw De 19de eeuw heeft een bonte verzameling gebouwen opgeleverd. Door de bloeiende industrie en de nieuwe mogelijkheden op technisch gebied, ontstonden er allerlei nieuwe typen gebouwen, vaak in een verrassende vorm. Er werd daarbij teruggegrepen op verschillende historische bouwstijlen die door elkaar werden gebruikt, of in een nieuw jasje werden gestoken. Er wordt dan ook gesproken van stijlen als neoclassicisme, neogotiek, neorenaissance of eclecticisme.
Materiaal en techniek In de 19de eeuw kwamen nieuwe bouwmaterialen op de markt. De belangrijkste daarvan was (giet)ijzer, dat het voordeel had licht en toch sterk te zijn. Vanaf 1830 werd gietijzer ook voor constructieve onderdelen gebruikt, zoals zuiltjes en consoles. In de tweede helft van de 19de eeuw, en dan vooral in het laatste kwart, werden stalen balken en spanten op grote schaal toegepast. De industriële revolutie zorgde voor geheel nieuwe productieprocessen. De mechanisatie leidde tot een grote mate van standaardisatie waardoor bouwmaterialen op grote schaal kant en klaar aangeleverd konden worden. Zo werden ornamenten machinaal vervaardigd en waren vanuit de fabriekscatalogus op bestelling leverbaar. Ook de productie van traditionele materialen werd gemechaniseerd. Bakstenen werden na 1850 machinaal vervaardigd en waren gelijkmatiger dan met de hand vervaardigde bakstenen. 8
9
Bouwstijlen uit de 19de eeuw
Bouwstijlen uit de 19de eeuw
Nieuwe bouwopdrachten
bankgebouwen, handelskantoren, regeringsgebouwen en scholen die in de
De grote technische en maatschappelijke veranderingen die plaatsvonden
tweede helft van de 19de eeuw als paddenstoelen uit de grond rezen. De in
stelden architecten en ingenieurs voor nieuwe bouwopdrachten. Daartoe
neoclassicistische stijl ontworpen gebouwen kenmerken zich door een strak-
behoorden spoorwegstations, stoomgemalen, fabrieken, winkelpassages,
ke, rustige architectuur, waarin zuilen, kroonlijsten en driehoekige frontons
hotels, kantoorgebouwen. Ook woningbouw vormde een groot werkterrein.
duidelijk naar Griekse tempels verwijzen. Er was een grote voorkeur voor het
Nooit eerder groeiden steden zo explosief als in deze eeuw, waardoor ook
bepleisteren van bakstenen muren. Om natuurstenen blokken te suggereren
het aanzien van steden veranderde. In plaats van rijen individuele huizen
werden vaak groeven in de stuclaag aangebracht. Meestal was de pleister-
naast elkaar, werden nu straten aangelegd met gelijkvormige, aaneengeslo-
laag wit, soms lichtgeel van kleur. Ook schoon metselwerk paste men toe,
ten huizenblokken.
doorgaans in combinatie met gestuukte vensteromlijstingen en pilasters. Nederland verkeerde ten tijde van het neoclassicisme in slechte economische
Neostijlen
omstandigheden, wat tot gevolg had dat er weinig openbare gebouwen uitge-
Ondanks alle vernieuwingen (constructiewijzen, bouwmaterialen en type ge-
voerd werden in de stijl van de oude klassieken.
bouwen), veranderde er in de bouwstijl weinig. Voor een deel had dat te maken met het feit dat de vernieuwingsdrang samenging met een toenemend
Neogotiek
historisch bewustzijn. Het was nu niet meer uitsluitend de architectuur van
In de neogotiek werd de vormentaal uit de middeleeuwse gotiek opnieuw
de klassieke oudheid die in de belangstelling stond. De architectuur uit alle
gebruikt. De neogotiek is een bouwstijl die in Nederland in de woning- en
tijdperken en zelfs de architectuur van niet-westerse landen was een studie
utiliteitsbouw weinig is toegepast. In de kerkenbouw daarentegen vond de
waard. Hierdoor kreeg de architect een enorm reservoir aan stijlen en vor-
neogotiek veel weerklank. Toen in 1853 de bisschoppelijke hiërarchie in Ne-
men tot zijn beschikking waaruit hij kon putten. De keuze voor een stijl liet hij
derland weer werd ingesteld, kon de rooms-katholieke erk, na eeuwen van
afhangen van het type gebouw dat hij ontwierp. Aan iedere stijl werd een be-
onderdrukking, weer openlijk erediensten houden.
paald ‘karakter’ toegeschreven: romaans stond voor stoer en robuust, barok
De emancipatie van het rooms-katholicisme ging gepaard met een enorme
voor werelds en zwierig. Voorbeelden hiervan zijn het stoomgemaal dat als
bouwactiviteit. In de tweede helft van de 19de eeuw verrezen in Nederland
‘burcht tegen het water’ de vormgeving van een middeleeuwse burcht kreeg.
ongeveer 700 neogotische kerken. Ook bij de kerken was de keuze voor de
De ‘stoere’ romaanse bouwstijl werd vooral gebruikt voor fabrieken en de
bouwstijl symbolisch bepaald. De gotische stijl lag voor de hand, want de go-
zwierige barokstijl paste goed bij theaters en andere uitgaansgelegenheden.
tiek viel samen met de grote bloeiperiode van het middeleeuwse christendom en was de kerkelijke bouwstijl in ons land tot aan de Reformatie die een einde
Neoclassicisme
maakte aan het openlijk belijden van het rooms-katholieke geloof.
Een groot deel van de 19de eeuw werd gekenmerkt door het neoclassicis-
De gotiek suggereert de onmeetbare verte en de onpeilbare hoogte. Ook de
me. Architecten werden opnieuw geïnspireerd door de Griekse en Romeinse
neogotiek gaat hiervan uit. Kenmerkend voor de gotiek zijn de spitsbogen,
bouwkunst, zoals dat ook in de renaissance, de barok en het classicisme was
ribgewelven, steunberen, lancetvensters, versierde pinakels (torenvormige
gebeurd. Dit werd onder andere gestimuleerd door publicaties over opgravin-
versiering) en drie- en vierpasvormen (3 of 4 gelijke halve cirkelbogen die
gen en reizen naar Italië en Griekenland. Op grond van zijn lange, eerbied-
elkaar met de uiteinden raken). Net als bij het neoclassicisme werd bij de
waardige traditie werd het neoclassicisme geassocieerd met macht, kennis,
vroege neogotiek vooral gewerkt met bepleisterde gevels en ornamenten in
traditie en degelijkheid. Deze architectuur is daarom veelal terug te vinden in
kunststeen of stucwerk.
10
11
Bouwstijlen uit de 19de eeuw
Bouwstijlen uit de 19de eeuw
Gaandeweg werd, onder invloed van architect Pierre Cuypers, zowel het exterieur als het interieur steeds meer uitgevoerd in schoon metselwerk. Neogotische details kwamen ook wel bij landhuizen en villa’s voor, maar zijn dan veelal gemengd met neorenaissance- en chaletstijlelementen en kunnen beter tot het eclecticisme worden gerekend.
Neorenaissance
Voormalige
In Nederland werd de neorenaissance ongelooflijk populair. Nationalisme
dienstwoning
vierde in de 19de eeuw hoogtij en dit was de stijl die vrij algemeen als de
gebouwd in
inheemse, ‘echt’ Hollandse bouwstijl werd beschouwd. De hernieuwde be-
Zwitserse cha-
langstelling voor de vormentaal van de renaissance hing samen met het va-
let-stijl (1835).
derlandse gevoel uit de tweede helft van de 19de eeuw. Men was op zoek naar iets dat typisch Nederlands was en dat herinnerde aan de belangrijkste
bouw. De elementen van een bepaalde stijl werden alleen daar gebruikt waar
periode uit onze vaderlandse geschiedenis: de Gouden Eeuw. Een gebouw
ze naar de mening van de architect het meest tot hun recht kwamen. Het is
opgetrokken in de neorenaissance stijl getuigde van een vorm van vader-
toegepast bij praktisch alle soorten gebouwen.
landsliefde van de zijde van de opdrachtgever.
Omdat het hele idee van stijlzuiverheid op den duur begon te verwateren,
Kenmerkend voor de neorenaissance is het gebruik van baksteen, onderbro-
vertoonden de meeste gebouwen, zeker aan het einde van de 19de eeuw,
ken door horizontale banden in natuursteen of wit pleisterwerk. In de bogen
wel een zekere mate van eclecticisme. Vuistregel is dat als een bepaalde stijl
boven de vensters werd dit materiaal toegepast voor de aanzet- en sluitste-
binnen een ontwerp duidelijk dominant is, het gebouw onder die stijl gerang-
nen. De meest geliefde gevelvorm is de trapgevel, verder komen geveltoppen
schikt wordt. In andere gevallen valt het onder eclecticisme.
met rolwerk of een klein fronton als bekroning veelvuldig voor. Gebouwen die
Een aparte stroming binnen het eclecticisme is de zogenaamde chaletstijl.
bij uitstek voor deze stijl in aanmerking kwamen waren: openbare (dienst)
Dit is een romantiserende bouwstijl uit het eind van de 19de eeuw, die vooral
gebouwen, zoals politieposten, raadhuizen en musea, maar ook woonhuizen
werd toegepast bij villa’s, boerderijen en sommige openbare gebouwen. De
en winkelpanden werden in deze stijl opgetrokken. Ook hierbij geldt dat de
romantische gevoelens voor het chalet kwamen voort uit het feit dat de rijken
neorenaissancestijl regelmatig werd gecombineerd met nieuwe constructies
naar Zwitserland trokken als toeristische bestemming en daar geconfronteerd
en materialen, zoals glas- en ijzerconstructies voor overkappingen en machi-
werden met wat zij zagen als ‘onbedorven bergvolkeren’. Hoewel de stijl ge-
naal vervaardigde bakstenen en ornamenten.
baseerd is op het chalet, is de interpretatie van de bouwkundige kenmerken hiervan dermate vrij, dat een gebouw in chaletstijl nauwelijks aan een chalet
Eclecticisme
doet denken. Wel wordt de stijl gekenmerkt door overstekende daken, uitbun-
Naast de neostijlen kwam na 1850 het eclecticisme op, een mengvorm van
dig met snijwerk versierde windveren en sierspanten met ajourwerk, (schijn)
stijlen die binnen één gebouw toepassing vond. De eclectische architecten
vakwerk, houten balkons, veranda’s, erkers en torentjes.
vonden het consequent bouwen in één bepaalde stijl niet van belang. Waar
In tegenstelling tot een chalet zijn de meeste in chaletstijl uitgevoerde ge-
het hen om ging was dat de architectuur door een geslaagde combinatie van
bouwen in baksteen uitgevoerd. De combinatie met andere stijlen, vaak ne-
stijlen duidelijk uitdrukking gaf aan de functie en de betekenis van het ge-
orenaissance, kwalificeert ze eigenlijk als eclectische (een combinatie van
12
13
Bouwstijlen uit de 19de eeuw verschillende bouwstijlen) gebouwen met chaletkenmerken.
Tuinarchitectuur Tuinen bij villa’s, stadsparken en begraafplaatsen werden in de 19de eeuw vooral ingevuld met ontwerpen in de landschapsstijl. Binnen
‘De Lelijke Tijd’
deze ontwerpen was er vooral veel aandacht voor de kwaliteit en
Fietsroute langs 19de-eeuwse bouwkunst in Velsen
sierwaarde van bomen. Jan David Ontwerp van J.P. Zocher van
Zocher jr. (1791-1870) en zijn zoon
De fietsroute begint op het parkeerterrein gelegen aan de Meervlietstraat bij
begraafplaats De Biezen (1873).
Louis Paul Zocher (1820-1915)
het oude dorp Velsen, maar het staat u uiteraard volkomen vrij om op elk
waren enkele van de bekendste
ander punt van de route te beginnen. De in de beschrijving gebruikte aandui-
tuinarchitecten van deze tijd en de in Haarlem woonachtige tuinarchitecten-
dingen GM, PM en RM staan voor respectievelijk gemeentelijk, provinciaal en
familie was vooral in deze streek erg populair. Ze waren beroemd vanwege hun
rijksmonument. De totale lengte van de route is circa 22 km.
vermogen om de strakke stijltuinen om te toveren tot landschapstuinen die een sterke gelijkenis vertoonden met landschappen uit de schilderkunst. Maar ze
Sla vanaf het parkeerterrein linksaf de Meervlietstraat in. Al na enkele meters
lieten ook veel oude lanen en bos kappen om plaats te maken voor de moderne
bevinden zich rechts van u de eerste panden die in de route zijn opgenomen.
stijl met grote open plekken, zichtassen en waterpartijen, boomgroepen en solitaire bomen met allerlei grillige vormen. De Zochers waren terughoudend
1. Meervlietstraat 48 [GM]
in het toepassen van exotische soorten, soberheid in het bomenassortiment
Dit woonhuis is rond 1876 gebouwd op de plaats van oudere bebouwing.
had de voorkeur. Eiken en beuken vormden de hoofdmoot, doorspekt met
De façade met lijstgevel toont een streven naar voornaamheid: de gevel is
enkele lindes, soms tamme kastanjes en op prominente plaatsen plantte men
gepleisterd om het metselwerk te maskeren en het pleisterwerk is in blok-
‘bloemhout’, zoals tulpenbomen en paardenkastanjes.
motief afgewerkt. Dit pleisterwerk is ook in de gevel van nummer 56 te zien.
Allengs gingen de Zochers over op de zogeheten ‘late landschapsstijl’, die
Stilistisch is het woonhuis verwant aan de neoclassicistische architectuur uit
soberder en vloeiender van lijn was, zonder kunstmatige ‘stemmingselemen-
de tweede helft van de 19de eeuw.
ten’ als ruïnes of tempeltjes. Daarbij probeerden zij hun ontwerpen steeds in overeenstemming te brengen met de landschappelijke omgeving en de
2. Meervlietstraat 50 [GM]
grondsoort ter plaatse. De door hen aangelegde tuinen sloten hierdoor goed
De Meervlietstraat maakte vroeger deel uit van een belangrijke verkeersader,
aan bij de omringende akkers en bospercelen.
de Rijksweg (vroeger Heereweg) van Haarlem naar Alkmaar. Hier reed in
Louis Paul Zocher ontwierp in Velsen begraafplaats De Biezen en begraaf-
het verleden ook de stoomtram Haarlem-Alkmaar. De tram stak met de pont
plaats Westerveld.
het Noordzeekanaal over. Als gevolg van dit verkeer was de Meervlietstraat vroeger een drukke en gezellige straat met winkels en uitspanningen. Zo was op de nummers 48 en 50 het roemruchte café/koffiehuis ‘De Zwarte Os’ ge-
14
15
De Lelijke Tijd - Fietsroute
De Lelijke Tijd - Fietsroute Begraafplaats De Biezen is in 1874 aangelegd naar een ontwerp van L.P. Zocher in de landschapsstijl. Zoals in al zijn ontwerpen heeft Zocher ook hier de begraafplaats in overeenstemming gebracht met de landschappelijke omgeving en de grondsoort ter plaatse. Daardoor sluit het terrein goed aan bij de omringende akkers en bospercelen. In het oudste gedeelte van De Biezen, ten noorden van de vijver, is de landschapsstijl onder andere terug te vinden in de vorm van rondgaande paden, de slingerende waterpartij en doorkijkjes. Bij het gedeelte ten zuiden van de Meervlietstraat
vijver is sprake van de gemengde landschapsstijl, waarbij binnen de land-
in Velsen
schappelijke vormen een zekere symmetrie is aangebracht. Vier jaar geleden is een belangrijk deel van de begraafplaats na een grootschalig herstelplan
vestigd. Het pand is in het jaar van de opening van het Noordzeekanaal, anno
in oude luister hersteld.
1876, gebouwd. De architectuur van het voormalige koffiehuis is stilistisch verwant aan de laat 19de eeuwse neo-renaissance.
Kweekerslaan vervolgen, aan het einde de Hagelingerweg oversteken. Bij de rotonde rechtdoor de Hagelingerweg blijven volgen. Vijfde straat rechtsaf,
3. Meervlietstraat 52-54 [GM]
Burgemeester Weertsplantsoen. De derde zijstraat linksaf, Kerkweg.
Dubbel woonhuis, in 1896 gebouwd als zaal voor het naastgelegen koffiehuis ‘De Zwarte Os’ en ruim tien jaar later verbouwd. Het zaalkarakter komt nog
5. Kerkweg 29 [GM]
tot uiting in de hoge ramen in de voorgevel. Stilistisch en in materiaalgebruik
Het Mosterdzaadje is een voormalig kerkje gebouwd in 1887 en nu in gebruik
is met dit woonhuis aansluiting gezocht bij de neorenaissance architectuur
als concertzaal en tentoonstellingsruimte. Gebouwd voor een kleine groepe-
van nummer 50.
ring afgescheiden rechtzinnigen van de Nederlands hervormde gemeente: Evangelisatie Vereniging ’t Mosterdzaadje. Het voormalige kerkje bevat neo-
Volg de Meervlietstraat en sla rechtsaf, Kerkesingel. Vlak na de bocht aan de
gotische elementen, zoals de spitsboogramen en de spitsboog boven de
linkerkant het fietstunneltje onderdoor en daarna de Driehuizerkerkweg hele-
deur.
maal volgen tot aan de rotonde in Driehuis. De rotonde driekwart volgen, de Van den Vondellaan in. Bij de volgende rotonde rechtdoor de Van den Von-
De Kerkweg vervolgen. Eerste straat linksaf, Terrasweg. Aan het eind linksaf,
dellaan blijven volgen. Na het viaduct gaat deze over in de Hagelingerweg.
Hoofdstraat.
De eerste straat linksaf, Biezenweg. Eerste straat rechtsaf, Kweekerslaan. 6. Hoofdstraat 185 [GM] 4. Kweekerslaan 21 [PM]
Een vrijstaand woon-winkelhuis waarvan het winkelgedeelte oorspronkelijk
Begraafplaatsen werden in de 19de eeuw veelal ingevuld met ontwerpen in
bestemd is geweest als hulppostkantoor. Later is hier onder meer een ta-
de Engelse landschapsstijl. Binnen deze ontwerpen ging de aandacht voor-
bakshandel en een kapper gevestigd geweest. Het woon-winkelhuis is ge-
namelijk uit naar de kwaliteit en sierwaarde van bomen.
bouwd aan de Hoofdstraat, van oudsher de belangrijkste straat van het dorp
16
17
De Lelijke Tijd - Fietsroute
De Lelijke Tijd - Fietsroute
Hoofdstraat 236 Hoofdstraat 187
trapte geveltop in verweven zijn. Ook de boogvelden zijn geornamenteerd en in de ontlastingsbogen zijn typische neorenaissance elementen als sluit- en
Santpoort-Noord, waar het wonen, werken en later ook het winkelgebeuren
aanzetstenen met diamantkoppen te vinden.
zich geconcentreerd heeft. Het pand heeft neorenaissance elementen, zoals de trapgevel.
Volg het fietspad naar de rotonde.
7. Hoofdstraat 187 [GM]
9. Hoofdstraat 236 [RM]
In 1892 gebouwd als vrijstaande dokterswoning met praktijkruimte. Deze
Huize Vlugthoven, een herenhuis dat omstreeks 1872 door verbouwing van
dokterswoning is als een van de eerste huizen aan de oostzijde van de Hoofd-
twee bestaande herenhuizen het huidige neoclassicistische aanzicht heeft
straat gebouwd, op de rand van het poldergebied Velserbroek. In 1902 is er
gekregen. De ouderdom van deze huizen gaat in ieder geval terug tot aan
aan de zuidzijde van het huis een in stijl aangepast gedeelte aangebouwd,
het begin van de 18de eeuw. De gepleisterde voorgevel van het huis wordt
bestemd als behandelkamer en apotheek. Het woonhuis heeft een neo-
gekenmerkt door een reeks streng gelede vensters en een ingangspartij met
classicistische gevelindeling bekroond door een op de 18de-eeuwse bouwtrant
natuurstenen omlijsting.
geïnspireerde sober ingedeelde lijstgevel. Qua schaal steekt het forse gebouw af tegen de overige historische bebouwing van dit deel van de Hoofd-
10. Hoofdstraat 252 [RM]
straat.
Een vrijstaand herenhuis, in 1860 gebouwd Oorspronkelijk hoorde er nog een boerderij bij het huis. Het herenhuis is een vroeg voorbeeld van de chalet-
Ga terug en vervolg de Hoofdstraat richting Haarlem. Aan het eind maakt de
stijl. Deze stijl vertegenwoordigde een hang naar een meer ‘romantische’
straat een korte knik. Rechts bevindt zich
architectuur, geïnspireerd op Zwitserse voorbeelden. Kenmerkend zijn het overstekende dak, de getande dakranden en het balkon
8. Hoofdstraat 230
over de breedte van de voorgevel.
Deze voormalige werkplaats met bovenwoning is in 1900 gebouwd in opdracht van een smid en rijtuig- en wagenmaker. De voorgevel bevat een sym-
Eerste zijstraat rechts, Johan van Beemlaan. Aan het eind linksaf, Wüstelaan.
metrisch ingedeelde lijstgevel waar neorenaissance elementen zoals een ge18
19
De Lelijke Tijd - Fietsroute
De Lelijke Tijd - Fietsroute
11. Wüstelaan 81 [RM] Een dienstwoning, oorspronkelijk met een inpandig koetshuis en stal en bijbehorende schuren. Het huis is in 1839 gebouwd in chaletstijl en wordt toegeschreven aan J.D. Zocher jr. 12. Wüstelaan 75 [RM] Het huidige restaurant Boschbeek is in 1835 gebouwd als dienstwoning op het landgoed Spaarnberg. Het pand is ontworpen door J.D. Zocher jr. in chaletstijl. Typisch kenmerken van deze stijl zijn de overstekende kappen en de
Station Santpoort-Zuid
Bloemendaalsestraatweg 74
veranda aan de voorkant van het gebouw. Na spoorwegovergang rechtsaf richting stationsgebouw. 13. Wüstelaan 77-79 [RM] Een voormalige openbare bewaarschool met een bijbehorende vrijstaande
16. Willem de Zwijgerlaan 59-61 [PM]
onderwijzerswoning daterend uit 1890. De onderwijzerswoning is links van
Stationsgebouw, in 1898-1899 gebouwd naar ontwerp van D.A.N. Margadant,
het schoolgebouw gesitueerd. Het geheel werd gebouwd op het landgoed
architect van de Hollandse IJzeren Spoorweg Maatschappij. Stilistisch moet
Spaarnberg. Het betreft hier een schoolvoorbeeld van laat 19de-eeuws
het ontwerp geplaatst worden in een overgangsfase van de decennia lang
eclecticisme met zowel kenmerken van neorenaissance als chaletstijl.
toegepaste neostijlen naar de op de Beurs van Berlage geïnspireerde sobere
Naderhand is de bewaarschool uitgebreid met een bibliotheek haaks op de
baksteenstijl met art nouveau decoraties zoals die zijn hoogtepunt vond met
achtergevel. Vervolgens werd het gebouw in 1932 verbouwd tot badhuis
de bouw in 1908 van het station Haarlem. Wat betreft de asymmetrie en het
waarbij tegen de achtergevel een aanbouw is gerealiseerd.
houtwerk met de detaillering vindt het stationsgebouw aansluiting bij de villabebouwing van de Duinweg of Duivelslaan en de Vinkenbaan.
Bij de kruising met de Wijnoldy Danielslaan linksaf en met de bocht naar rechts de Wüstelaan vervolgen.
Vervolgens terug de Van Dalenlaan in. Bij de derde zijstraat rechtsaf, Bloemendaalsestraatweg. In de bocht bevindt zich een drietal arbeiderswoningen.
14. Wüstelaan 34-36 Een riant vrijstaand woonhuis uit 1879. Het neoclassicistisch vormgegeven
17. Bloemendaalsestraatweg 74 t/m 78 [GM]
pand heeft een lijstgevel over twee verdiepingen dat het huis een voornaam
Een rijtje van drie arbeiderswoningen, gelegen op de terugliggende
aanzicht geeft. De gekleurde bakstenen banden en segmentbogen zijn niet
17de-eeuwse rooilijn van de Bloemendaalsestraatweg. Het r.-k. Burgerlijk
meer te zien omdat de gevels in later tijd gesausd zijn.
Armbestuur heeft deze woningen in 1913 als huurwoningen laten bouwen. Dit is gebeurd in de nabloei van de neorenaissancestijl, waarbij de trapgevels
15. Wüstelaan 22-24
van de buitenste woningen het meest in het oog springen.
Een dubbel woonhuis dat in het laatste decennium van de 19de eeuw gebouwd is. De tamelijk rijk gedetailleerde voorgevel is opgetrokken in
Bij de eerstvolgende kruising linksaf de Duinlustparkweg in. Tweede zijstraat
eclectische stijl met neorenaissance en neogotische elementen.
rechtsaf, Vinkenbaan.
20
21
De Lelijke Tijd - Fietsroute
De Lelijke Tijd - Fietsroute 20. Duin- en Kruidbergerweg 51 t/m 73 Het landhuis Kennemergaarde is in 1912 gebouwd op het grondgebied van Duin en Kruidberg in opdracht van de eigenaar van het landgoed J.T. Cremer en was bestemd voor diens zoon. Architecten waren vader en zonen Van Nieukerken, die eveneens het huis Duin en Kruidberg ontworpen hebben. Kennemergaarde is gebouwd in Hollandse neorenaissancestijl met trapgevels en voor die bouwstijl kenmerkende elementen. Het huis is, in tegenstelling tot Duin en Kruidberg, tamelijk sober uitgevoerd.
Vinkenbaan 16-18, Santpoort
Duinweg 35, Santpoort
Aan het eind van de ontsluitingsweg rechtsaf, Duin- en Kruidbergerweg. 18. Vinkenbaan 16-18 [GM] Een vrijstaand dubbel woonhuis uit 1911 met een streng symmetrische inde-
21. Duin- en Kruidbergerweg 52 t/m 56 [RM]
ling. Ook dit huis is gebouwd aan het einde van de neorenaissancetijd, waarin
Dit voormalig stalgebouw is in 1899 gebouwd. Later is er een in stijl aan-
Engelse invloeden herkenbaar zijn (hoofdvorm, kleur van de baksteen en de
gepast machinegebouw aantoegevoegd. De architectuur wordt gekenmerkt
consequent toegepaste kleine roedenverdeling).
door neorenaissance elementen en detaillering, veelal uitgevoerd in natuursteen.
Aan het eind van de Vinkenbaan linksaf, Duinweg of Duivelslaan.
Door de toepassing van aan de Hollandse renaissance ontleende elementen sluit het gebouw stilistisch aan bij het hoofdgebouw.
19. Duinweg of Duivelslaan 35 [GM] Een rustiek gelegen villa, in 1907 gebouwd in neoclassicistische stijl. In de tijd
22. Duin- en Kruidbergerweg 60 [RM]
dat de villa werd gebouwd, zocht men naarstig naar een eigen, Nederlandse
Het huis Duin en Kruidberg is in 1907-1909 gerealiseerd in een uitbundige
stijl van villabouw. Daartoe werd vaak teruggegrepen op 18de-eeuwse, in
neorenaissancestijl. Opdrachtgever was J.T. Cremer, onder meer president
classicistische stijl gebouwde voorbeelden. De voorgevel is symmetrisch ingedeeld. Het gevelvlak wordt geflankeerd door uitgemetselde hoekblokken. De venster- en deurpartijen zijn omlijst. Het gevelvlak wordt beëindigd met een fors dakoverstek op gesneden klossen, een kroonlijst met bloktand en een attiek (een verhoging op een kroonlijst om het dak aan het oog te onttrekken). Aan het eind van de Duinweg of Duivelslaan rechtsaf, Brederoodseweg. Bij de eerstvolgende kruising linksaf Velserenderlaan. Deze met de bocht mee naar rechts blijven volgen. Aan het eind linksaf Duin- en Kruidbergerweg in. Bij de splitsing rechtdoor de Kennemergaardeweg in. Bij de knik linksaf de
Duin- en Kruid-
ontsluitingsweg van de manege en het wooncomplex Kennemergaarde in.
bergerweg 52
22
23
De Lelijke Tijd - Fietsroute
De Lelijke Tijd - Fietsroute
De Engelmunduskerk, Duin- en Kruid-
Driehuizerkerk-
bergerweg 16
weg 111
van de Delimaatschappij (tabakshandel), het ontwerp is van de eerder
De Driehuizerkerkweg vervolgen. De rotonde driekwart volgen, de Waterlool-
vermelde architecten Van Nieukerken. Het interieur is rijk gedecoreerd in
aan in. Na de spoorwegovergang de Zeeweg volgen. Rechtdoor blijven rij-
verschillende stijlen. De landschapsarchitect Leonard Springer heeft de tuinen
den en de Heerenduinweg volgen. Na de stoplichten eerste zijstraat rechtsaf,
ontworpen en de parkaanleg georganiseerd.
Spaarnestraat. Aan het einde de Lange Nieuwstraat oversteken en het fietspad rechtsaf. Eerste straat rechtsaf, Marktplein. Deze gaat over in de Kenne-
23. Duin- en Kruidbergerweg 16 [GM]
merlaan. De Kennemerlaan helemaal uitrijden en aan het einde rechtdoor de
De architectuur van villa ‘Romantica’ wordt gekenmerkt door een rijke,
Julianabrug over.
neo-barokke ornamentering met enkele Jugendstil-elementen. Een dergelijk
Na de brug direct linksaf de Koningin Wilhelminakade in en direct rechtsaf de
eclecticisme is typerend voor de 19de eeuw. Voor de bouwtijd van de villa is
Koningstraat in. Derde straat linksaf, President Steynstraat. Op de hoek met
de toepassing van dit eclecticisme met barokke ornamentering echter iets
de Helmstraat bevindt zich
zeer uitzonderlijks. 25. Helmstraat 9 Aan het eind van de Duin- en Kruidbergerweg direct na de spoorweg-
Dit neorenaissance kerkgebouwtje is in 1905 ontworpen, in eerste instantie
overgang linksaf, Driehuizerkerkweg.
als godshuis voor de Nederlandse Protestanten Bond. Door omstandigheden is het kerkje uiteindelijk in 1909 door de Doopsgezinde Gemeente gekocht.
24. Driehuizerkerkweg 111-113 [GM] De r.-k. Sint-Engelmunduskerk, in 1893 gebouwd en in 1894 ingewijd. Tot
Inmiddels is de oude kosterswoning gesloopt en vervangen door een modern
1905 was deze kerk de enige katholieke kerk in de gemeente Velsen.
verenigingsgebouw. De kerk staat nu leeg en zal betrokken worden in de
Dit verklaart waarom het gebouw grootschalig is ten opzichte van de eenvou-
herstructureringsplannen voor de wijk.
dige en kleine buurtschap die Driehuis tot in de jaren ’20 van de 20ste eeuw is geweest. De kerk is gebouwd in neogotische stijl en is een driebeukige
De Helmstraat in en aan het eind linksaf, Kanaalstraat. Bij de Oranjestraat
kruisbasiliek.
linksaf, eerste straat rechts, Breesaapstraat.
24
25
De Lelijke Tijd - Fietsroute
De Lelijke Tijd - Fietsroute 28. Kanaalstraat 66 Dit huis uit 1877 is waarschijnlijk de eerste en oudste particuliere bebouwing van IJmuiden. De gevel wordt gekenmerkt door classicistische elementen zoals hoekblokken, de kroonlijst en de zware omlijsting van de dakkapel. 29. Kanaalstraat 64 [GM] Dit winkelhuis met woning en twee aparte bovenwoningen is in 1878 Boven: Kanaalstraat 66
gebouwd. In de gevel is gebruik gemaakt van classicistische elementen zoals
Links: Thaliatheater
natuurstenen sokkels, panelen op penanten en deuren en smalle pilasters met kapiteeltjes. De gevellijst wordt onderbroken door een barokachtige dakkapel.
26. Breesaapstraat 52
30. Kanaalstraat 62 [GM]
Deze voormalige, eerste Oud-Katholieke kerk van IJmuiden (later omge-
Dit pand, dat is gebouwd in 1891, is van oorsprong een bakkerij met winkel,
bouwd tot Thaliatheater) is gebouwd in 1890. De rijk bewerkte kerk was
bedrijfsruimte en bovenwoning. Over de gehele gevel is de detaillering clas-
opgetrokken in neorenaissancestijl. De kerk is begin vorige eeuw ver-
sicistisch met lijstgevel en pilasters met Korintische kapitelen.
bouwd en kreeg het huidige uiterlijk. De pastorie aan de linkerkant heeft,
Vergeleken met het neoclassicistische pand Kanaalstraat 48 is het classicis-
behoudens het ontbreken van de dakkapel en van de oorspronkelijke
me hier veel verder doorgevoerd; het gebroken fronton boven de deuren op
deur, het eigenlijke aanzien in de neorenaissancestijl volledig behouden.
de verdieping is echter een barokelement. Dit huis is daarom (in samenhang
Toen Thalia gereed kwam, werd de voormalige pastorie als koffiekamer
met de andere huizen aan de Kanaalstraat) een bijzonder voorbeeld van de
ingericht. In 1922 is er aan de achterzijde een kleine zaal aangebouwd. Van
architectonische ‘vrijheid’ die er in de tweede helft van de 19de eeuw was.
deze blinde gevel zijn de zware smeedijzeren muurankers opvallend. 31. Kanaalstraat 52-54 [GM] Terug naar de Oranjestraat, deze naar links volgen. Eerste straat linksaf, het
In 1878 zijn deze dubbele huizen gebouwd. Het verschijnsel dubbel woon-
vervolg van de Kanaalstraat.
huis met één gevel was veel voorkomend in IJmuiden. De geornamenteerde houten pui is in neoclassicistische trant gemaakt met een horizontale klas-
27. Kanaalstraat 61
sieke geleding. De gevel wordt afgesloten door een neoclassicistische ge-
De stijl van het gebouw is herkenbaar als een typisch rijksgebouw uit het be-
velbekroning. Aan de opbouw van de gevel ligt een traditionele driedeling ten
gin van deze eeuw. De strenge geleding van de vensters is een classicistisch
grondslag. De horizontale geleding is geënt op het klassieke bouwschema:
gegeven, dat wordt gecombineerd met neorenaissance vensterafsluitingen
een plint, een gevelvlak en een bekroning bestaande uit een architraaf, een
en smeedijzeren muurankers. De bakstenen omlijsting van de ingangsparti
fries met panelen en klossen en daarboven een kroonlijst.
en vormt tezamen met de dakkapellen weer duidelijk een gotisch stijlelement. 32. Kanaalstraat 50 [GM] De Kanaalstraat vervolgen. 26
De horizontale geleding is gelijk aan de classicistische driedeling van de twee 27
De Lelijke Tijd - Fietsroute
De Lelijke Tijd - Fietsroute
naastgelegen panden. In 1905 zijn de gevels gepleisterd om natuursteen te
35. Kerkesingel 1 [RM]
suggereren. De bekroning van de gevel wordt onderbroken door een dakka-
De pastorie van de Nederlands Hervormde Kerk, in 1888 gebouwd als vrij-
pel die oorspronkelijk van rijke barokversieringen was voorzien.
staande villa op de plek van de toenmalige pastorie. De villa is beeldbepalend gesitueerd aan de rand van het dorp Velsen. Het betreft een van de panden
33. Kanaalstraat 48 [GM]
die werden gebouwd in de periode kort na de aanleg van het Noordzeeka-
Begin 1878 is deze bakkerij met winkel en bovenwoning gebouwd. De om-
naal. In die tijd was de Kerkesingel (toen Driehuizerkerkweg) een van de
lijsting van de vensters, de gemetselde pilasters, de houten bekroning en
belangrijkste verbindingswegen in het dorp. De weg sloot aan op de toenma-
de symmetrische gevelindeling zijn classicistische elementen, daarom is het
lige Heereweg (nu Meervlietstraat) die leidde naar de Velservoetbrug en later
pand neoclassicistisch te noemen. Ook de gedeeltelijke bepleistering met in-
naar de ponten die het dorp Velsen verbonden met het aan de noordzijde van
snijdingen die natuursteen moeten suggereren, is een neoclassicistisch ele-
het kanaal gelegen Wijkeroog (het huidige Velsen-Noord).
ment. Ook hier is een duidelijke horizontale geleding, zoals ook bij nummers
De decoratie is in neostijl. De deur is voorzien van groen en wit geschilderde
50 t/m 54.
neorenaissance ornamenten. Boven het raam is een gebroken driehoekig fronton met in het timpaan een kelkvormig element. Het balkon heeft aan
De Visseringstraat rechtsaf richting het Noordzeekanaal volgen.
de onderzijde een eierlijst, het balkonhek bestaat uit neorenaissancistisch houtwerk.
34. Visseringstraat 2 [RM] Dit voormalig telefoonkantoor dateert uit 1896. Het kantoor werd gebouwd
Na enkele meters opnieuw linksaf en na het passeren van het witte hek het
in opdracht van de Nederlandsche Bell Telephoon Maatschappij die een jaar
Kerkplein op. Door het tweede witte hek de Torenstraat in.
eerder vergunning had gekregen voor de exploitatie van de interlokale telefoonlijn Amsterdam-IJmuiden. Hoewel eenvoudig van grondplan krijgt dit
36. Torenstraat 5-7 [RM]
gebouwtje door het gebruik van twee verschillende geveltoppen aan beide
Het voormalig raadhuis van de gemeente Velsen is ontstaan uit een om-
straatzijden (Visseringstraat en Sluisplein) een asymmetrisch aanzicht. De
streeks 1640 gebouwd rechthuis. Door de bevolkingstoename, die verband
gevels zijn vrij nadrukkelijk gedecoreerd met elementen die aan verschillende
hield met de aanleg van het Noordzeekanaal, vermeerderde ook het aantal
stijlperioden ontleend zijn. Dit zogeheten eclecticisme is kenmerkend voor de
leden van de gemeenteraad. De raadzaal moest daarom vergroot worden,
tweede helft van de 19de eeuw.
waarop men in 1874 het rechthuis verbouwde. Twintig jaar later volgde nog een uitbreiding aangezien de secretarie in verband met de centrale ligging
Aan het eind van de Visseringstraat rechtsaf, Sluisplein. Deze gaat over in
binnen de gemeente weer in het raadhuis gevestigd werd. Ook nu bleek de
Kanaaldijk. Deze helemaal volgen, De geul oversteken en het fietspad langs
uitbreiding al snel te klein. Er vond in 1907 dan ook opnieuw een verbouwing
het kanaal volgen. Aan het eind van het fietspad linksaf, IJmuiderstraatweg.
plaats. Het oude gebouw kreeg een geheel nieuw voorkomen, waarbij de
Aan het eind buigt deze naar rechts af en gaat vervolgens over in de Wille-
voorgevel opgetrokken werd in Hollandse neorenaissancestijl.
brordstraat. Aan het eind niet de De Noostraat oversteken, maar linksaf slaan en het fietspad aan de noordzijde van de De Noostraat volgen. Na het spoor-
Tegenover het voormalig raadhuis de Zuiderdorpstraat volgen naar het par-
wegviaduct het Pontplein oversteken en het fietspad langs het Noordzeeka-
keerterrein waar de fietsroute eindigt.
naal volgen. Bij het oude dorp Velsen de tweede straat linksaf, Kerkesingel. 28
29
30
