FIETSEN LANGS PLAATSEN VAN VERMAAK EN VERTIER

E

RO N D J N E E

V ELSEN FIETSEN LANGS PLAATSEN VAN VERMAAK EN VERTIER

EEN RONDJE VELSEN Op de fiets langs plaatsen van vermaak en vertier Feest is van alle tijden. Bij elkaar komen om te vieren schept verbondenheid en geeft structuur aan de tijd. Ritueel of uitlaatklep, de beest uithangen of gedenken: feest is een bindmiddel in elke samenleving. De cyclus van licht en seizoenen, tot voor kort nog zo bepalend voor de leefomstandigheden, domineerden vanzelfsprekend ook in prehistorische tijden het bestaan. Het vieren van de winterzonnewende, de terugkeer van het leven in het voorjaar en het veiligstellen van de oogst boden in alle tijden hoop en toekomstperspectief. Als dat geen feestvieren waard is?!

In de Middeleeuwen stonden feesten altijd in enig verband met de kerk. Niet alleen het moment en de achtergrond van de heidense rituelen waren ingelijfd in de christelijke leer, ook de plaats van viering was soms overgenomen. Of de vestiging van de Engelmunduskerk in Oud Velsen samenhangt met een cultusplaats is onbekend, maar zeker niet uitgesloten. Heeft elke heilige zijn eigen feestdag, de dag dat de kerkwijding wordt herdacht, behoort te worden gevierd met een feestelijke mis en een jaarmarkt, samengevat: ‘de kermis’. Het woord kermis komt niet voor niets van het woord kerkmis. Was de kermis iets waar gedurende een jaar naar werd uitgekeken, het vermaak in de herbergen ging het hele jaar door. Ook organiseerden herbergiers bijvoorbeeld harddraverijen. In 1751 werd bij herberg De Weyman, voor zover bekend, de eerste harddraverij in Santpoort georganiseerd.

Arm en rijk vierden tot in de Middeleeuwen samen feest, maar vanaf de 16de eeuw tekende zich een duidelijke scheiding af tussen feesten van de hogere standen, die zich vooral binnenshuis afspeelden, en de volksfeesten, die op marktpleinen en in kroegen plaatsvonden en waarbij het er nogal liederlijk toe kon gaan. De hogere standen kregen steeds meer hun eigen vormen van vertier. Bijzonder was de (vinken)jacht die zich vanzelfsprekend wel weer buiten afspeelde. Werd de vinkenjacht aanvankelijk uitgeoefend als broodwinning, vanaf de 16de eeuw werd het een vorm van vermaak.

In de 18de en 19de eeuw ontstond er steeds meer behoefte aan versobering. Fatsoen en deugd waren hoog gewaardeerde kwaliteiten waarop mensen werden beoordeeld. Uitbundige feesten, zoals met name carnaval, maakten plaats voor ander vermaak, georganiseerd door de kerk, de school, de fabriek. De jaarlijkse kermissen werden zelfs geheel verboden. Vermaak en vertier speelden zich steeds meer af in de huiselijke kring en binnen verenigingsverband. Rond 1900

1

ontstond het verenigingsleven en werd de ene na de andere vereniging opgericht. Zo richtte het personeel van papierfabriek Smidt van Gelder begin 1900 een harmoniekorps op, de Harmoniekapel van de Koninklijke Papierfabriek ‘de Eendracht’. In 1934 werd door de Speeltuin Vereniging Spaarnberg aan de Wüstelaan tegenover de Bethelkerk een speeltuin geopend waar elk jaar in september een groot zomerfeest voor de kinderen werd georganiseerd.

Omdat de Stichting Open Monumentendag dit jaar haar 20-jarig jubileum viert, luidt het thema van de landelijke Open Monumentendag 2006: Feest!. Op Open Monumentendag, zondag 10 september, zullen op een aantal plaatsen in de gemeente activiteiten plaatsvinden die met dit thema te maken hebben. Het dagprogramma vindt u te zijner tijd in de plaatselijke media. Om vóór die tijd al te kunnen genieten van de ‘feestelijke plekken’ die Velsen telt is, in samenwerking met Stichting Santpoort, een fietsroute rond dit thema uitgezet. Deze route is zeker niet volledig wat het thema betreft, maar op deze manier kunt u kennismaken met het cultuur-historisch verleden en bovendien genieten van mooie plekjes en bijzondere architectuur. De samenstellers hopen dat u de gehele route beleeft als één feest!

2

ROUTE De route is 21 km. lang. Beginpunt is de parkeerplaats aan de Meervlietstraat te Velsen-Zuid. Vanaf de parkeerplaats via de Zuiderdorpstraat het dorp in.

1. Zuiderdorpstraat 15 De herberg ‘Het Root Hart’ wordt in 1592 al in verschillende geschriften genoemd. De uitspanning lag aan een veelgebruikte achterweg, het Haarlemmervoetpad. Dit weggetje liep vanaf de noordkant dwars door het dorp richting Driehuis, Santpoort en Haarlem. De herberg was voor de lokale bevolking een belangrijke plek voor vertier. Vooral de kermis was een belangrijk volksfeest. De schoolgaande jeugd kreeg daar bijvoorbeeld in 1608 al drie dagen vrij voor. Het verloten van een os, paard of stier is in die tijd in de herberg een geliefd tijdverdrijf. Dit zogenaamde ‘versmakken’ gebeurt met dobbelstenen ten overstaan van de schout, die alles in de gaten houdt. In het begin van de 19de eeuw werd het pand een kruidenierswinkel met woonhuis, maar in 1973 werd het gerestaureerd en verbouwd en kreeg het onder de naam herberg ‘Het Roode Hert’ zijn oorspronkelijke functie terug.

Koemarkt Koemarkten waren voor Velsen van grote betekenis en genoten tot ver in de omtrek bekendheid. In 1735 werden in het dorp Velsen de eerste koemarkten gehouden, één in het voorjaar en twee in het najaar. Echter de toenemende industriële bedrijvigheid in het Noordzeekanaalgebied en de snelle opkomst van IJmuiden als vissersplaats eind 19de eeuw verdrongen het oude, agrarisch ingestelde Velsen definitief naar de achtergrond. Uiteindelijk was er in 1924 alleen nog de eerste najaarsmarkt over, door de eeuwen heen de belangrijkste en drukst bezochte koemarkt. Op 26 oktober 1929 werd de laatste koemarkt gehouden. De traditie van de Velsense koemarkt werd tot 2000 min of meer voortgezet met de pinkenveiling die de Hervormde Gemeente Velsen bij de Engelmunduskerk in het najaar organiseerde. Dat de pinkenveiling bij de kerk werd georganiseerd is niet zo vreemd omdat kerken van oudsher centrum van het maatschappelijk leven waren en daarmee een belangrijke schakel bij festiviteiten vormden.

Linksaf richting kerk, door het witte hek, meteen linksaf (Kerkplein), aan het eind rechtsaf de Meervlietstraat in.

2. Meervlietstraat 50

De Meervlietstraat maakte vroeger deel uit van een belangrijke verkeersader, de Rijksweg (vroeger Heereweg) van Haarlem naar Alkmaar. Hier reed vanaf juli 1896 (tot 1924) ook de stoomtram Haarlem-Alkmaar. De tram stak met de pont het Noordzeekanaal over. Als gevolg van dit verkeer was de Meervlietstraat vroeger een drukke en gezellige straat met winkels en uitspanningen. Zo was op de nrs. 48 en 50 het roemruchte café/koffiehuis ‘De Zwarte Os’ gevestigd. Het pand is in het jaar van de opening van het Noordzeekanaal (1876) gebouwd en heeft tot 1940 als café/koffiehuis gefunctioneerd.

3. Meervlietstraat 52-54 Een dubbel woonhuis dat in 1896 is gebouwd als zaal voor het naastgelegen koffiehuis ‘De Zwarte Os’ en vervolgens in 1907 verbouwd. Het zaalkarakter komt nog tot uiting in de hoge ramen in de voorgevel.

4

4. Meervlietstraat 62 De Kerkesingel was vroeger onderdeel van de Driehuizerkerkweg, die nu nog aan de overkant van de Parkweg loopt. Op de hoek van de Kerkesingel en de Meervlietstraat was vroeger herberg ‘De Prins’ gevestigd, één van de vele uitspanningen die het dorp rijk was. Het pand komt al voor op de brandweerkaart van 1760. De gewone man zocht zijn vermaak bij Duineveld, een melksalon aan de andere kant van de straat, ‘De Prins’ bood plaats aan het ‘betere’ publiek. De herberg fungeerde ook als tramhalte. Na een brand in 1908 werd op deze locatie in 1926 opnieuw een horecagelegenheid gebouwd, een functie die het pand momenteel nog steeds heeft. Rechtsaf de Kerkesingel in.

5. Kerkesingel 11-13 Een voormalig beneden- en bovenhuis met winkel uit 1916. De bebouwing kwam in de plaats van een stalhouderij, die in 1884 nog behoorde tot logement ‘De Prins’. Het logement stond op de plaats van het naastgelegen huidige restaurant (Meervlietstraat 62). Fiets de Kerkesingel uit, rechtsaf het fietspad langs het Noordzeekanaal op, bij het Pontplein rechtdoor het viaduct onderdoor. Eerste straat rechtsaf de Willebrordstraat in, linksaf de Willebrordstraat vervolgen, deze gaat over in de Trompstraat.

6. Frans Naereboutstraat 9 Links op de hoek ligt café met feestzaal ‘De Griffioen’, gebouwd rond 1912. De Griffioen is één van de oudst bewaard gebleven cafés uit Velseroord. Het is opgetrokken in een stijl die veel werd toegepast in Velseroord en ‘IJmuiden over de brug’ aan het begin van de 20ste eeuw. Rechtsaf de Frans Naereboutstraat in, de IJmuiderstraatweg oversteken, fietspad volgen langs de Kanaaldijk.Ter hoogte van het Witte Theater de Geul oversteken en links aanhouden.

7. Kanaalstraat 257 In 1900 werd hier een aanvang gemaakt met de bouw van de electriciteitscentrale ‘Kennemerland’ van de E.N.E.M. (Eerste Nederlandsche Electriciteits Maatschappij), die vanaf 1901 de gehele gemeente Velsen en Zandvoort van stroom heeft voorzien. Na in 1904 te zijn overgedragen aan de K.E.M. (Kennemer Electriciteits Maatschappij), werd deze in 1912-1913 vervangen door een grotere en krachtiger centrale. In 1931 liet de P.E.N. (Provinciaal Electriciteitsbedrijf

Noord-Holland) een nieuwe centrale bouwen in Velsen-Noord, waardoor het gebouw aan de Kanaalstraat buiten gebruik werd gesteld. Het heeft daarna verschillende functies gehad, o.a. conservenfabriek, totdat in 1970 het Witte Theater in het gebouw werd gevestigd.

Oud-IJmuiden Na de opening van het Noordzeekanaal in 1876 bestond het jonge IJmuiden uit niet meer dan een rijtje dienstwoningen, wat keten, een ‘keetwinkel’ en een tapperij. Maar IJmuiden breidde zich, zeker wat tapperijen betreft, snel uit. Omstreeks 1900 telde Oud-IJmuiden 44 kroegen, café/restaurants en hotels met fraaie namen als ‘Duinzicht’, ‘De Uitkijk’, ‘Havenzicht’, ‘Schoonzicht’ en ‘Bellevue’. Hiernaast waren er nog talrijke snoep-, tabaks- en kruidenierswinkeltjes die clandestien drank verkochten. Overdag deden de cafés dienst voor zakelijk overleg, zoals van de vishandelaren en voor het vinden van werkgelegenheid op zee of aan de wal. Het was ook in de cafés dat vóór de Eerste Wereldoorlog gewoonlijk de lonen werden uitbetaald, aan vissers, kolenwerkers, timmerlieden en stenensjouwers.

Ga na het Witte Theater de Kanaalstraat in. Steek de Kerkstraat en verderop de Oranjestraat over. Op de hoek Oranjestraat/Kanaalstraat bevond zich het eerste hotel van IJmuiden.

8. Oranjestraat t.h.v. 6-16 Op deze plek stond hotel ‘Nommer Eén’, het eerste hotel dat in Oud-IJmuiden gebouwd werd (1876/’77). Het was een trefpunt voor reders en vishandelaren. Het is in de 1943/’44 op last van de bezetter gesloopt.

6

9. Kanaalstraat 60 In 1891 is dit huis gebouwd als woning met café. In 1909 is het café verbouwd tot winkel, waarbij de twee dubbele cafédeuren vervangen zijn door een groot winkelraam. Deze is in 1970 vervangen door garagedeuren, waardoor het aanzien van de pui ernstig is verstoord.

10. Kanaalstraat 40-40rd In 1880 werd het in 1877 gebouwde café ‘Sluis en Kanaalzicht’ verkocht. De nieuwe eigenaar veranderde het café in hotel/café ‘De Kleine Willem Barendsz’. In 1885 werd het belendende pand erbij getrokken en kregen de beide huizen een nieuwe, gezamenlijke gevel. In 1930 is de pui vernieuwd, terwijl als gevolg van oorlogsschade in 1950 de tweede verdieping is gesloopt. Bovendien hebben de vensters op de eerste verdieping een verandering ondergaan.

11. Kanaalstraat 27 Dit huis is waarschijnlijk in 1899 gebouwd als woonhuis met café. Onder de naam ‘Bombardon’ is het nog steeds een café. De Kanaalstraat een stukje terug, rechts de Visseringstraat in.

12. Visseringstraat 1 Omstreeks 1895 is dit pand op de linkerhoek met de Kanaalstraat als woonhuis en kantoor gebouwd. In 1931 is het pand verbouwd tot café met bovenwoning. Het is onder de naam ‘De Bruinvis’ nog steeds als zodanig in gebruik.

13. Visseringstraat 4 Van oorsprong is dit pand in 1878 in opdracht van de Ier John Fennell als café met bovenwoning gebouwd. Fennell was duiker, werkzaam bij de aanleg van de pieren. Na opening van het Noordzeekanaal zocht hij een andere bron van bestaan en begon hij dit café onder de naam ‘Brittannia’.

14. Visseringstraat hoek Prins Hendrikstraat Ter plekke van Wesco IJmuiden stond vroeger café/restaurant ‘De Cycloop’. Deze bestond uit een gelagkamer, biljartzaal en een slijterij. Boven het café was een voor die tijd zeer moderne schouwburgzaal met een ruim toneel en een balkon. In de zaal was plaats voor ongeveer 300 bezoekers.

De eigenaar begon destijds met de schouwburg omdat hij vond dat er naast de vele kroegen en andere drankgelegenheden een ander soort vertier moest komen. Op zaterdagavonden werd er in de zaal dansles gegeven en er waren geregeld bal masqués, bruiloften en partijen. Later werden er in de zaal ook filmvoorstellingen gegeven. De Cycloop werd met recht ‘het hart van IJmuiden’ genoemd. In 1943 werd het getroffen door een bom en onherstelbaar vernield. De Visseringstraat vervolgen, rechtaf de Frogerstraat in. Deze straat uitrijden tot aan de hoek met de Bik en Arnoldkade.

15. Bik en Arnoldkade 12 Voormalig hotel en café/restaurant, nu in gebruik als café met bovenwoningen. Het pand is meteen na het vrijgeven van de bouwgrond in 1896 gebouwd. ‘Kamperduin’, zoals het altijd heeft geheten, was en is nog altijd gezien de ligging ten opzichte van de vissershaven en vishallen een visserskroeg bij uitstek. Dergelijke kroegen stonden er veel meer in Oud-IJmuiden en speelden een belangrijke rol in het dagelijks leven in IJmuiden. In de jaren ’20 van de vorige eeuw is recht tegenover het café een loopbrug aangelegd die rechtstreeks met de vishallen verbonden was. In het hek aan de Bik en Arnoldkade is de toegang tot de inmiddels gesloopte brug nog altijd zichtbaar. Volg de Bik en Arnoldkade langs het café, de Breesaapstraat in.

16. Breesaapstraat 52 In 1890 is Thalia gebouwd als oud-katholieke kerk met bijbehorende pastorie. De gebouwen waren in neo-renaissancestijl opgetrokken, waarbij vooral de voorgevel van de drie-beukige kerk rijk bewerkt was. Nadat het kerkje al snel te klein was geworden, kwam het na de bouw van een nieuwe kerk aan de Koningin Wilhelminakade in 1907 leeg te staan. Een plaatselijk bedrijf vestigde er een mandenmakerij in en gebruikte de ruimte verder als opslag. In 1921 werd de voormalige kerk een uitgaansgelegenheid. De voorgevel werd een voor die tijd moderne, gepleisterde art deco-achtige blikvanger, waarin de geleding van de kerk nog duidelijk te herkennen is. Het gebouw, dat als theater en bioscoop in gebruik werd genomen, kreeg de naam Thalia, naar een van de muzen. Alle uitvoeringen en feestavonden eindigden steevast met een bal.

8

De films waren nog zonder geluid; een orkestje in de orkestbak zorgde voor de muzikale omlijsting. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Thalia door de Duitsers gevorderd en gebruikt voor opslag en paardenstal. De buurt kwam zeer gehavend uit de oorlog en er waren plannen om Thalia te slopen. Maar na een succesvolle actie om het karakteristieke pand voor Oud-IJmuiden te behouden, werd het pand gerestaureerd. Eind jaren ’90 opende theater/restaurant Thalia weer haar deuren.

17. Breesaapstraat 54 Dit hoekhuis met café maakte oorspronkelijk deel uit van een rij van acht arbeiderswoningen. Tegenover deze bebouwing bevond zich vroeger het roemruchte Willemsplein.Vanaf de beginjaren was dit het centrum van Oud-IJmuiden en vooral voor de jeugd een ontmoetingsplaats. Nog steeds bekend is het ‘rondje’, waarbij op zaterdag en zondag de huwbare jeugd van IJmuiden een rondje liep en elkaar zo ontmoette. Het Willemsplein en omgeving waren ook het centrum van het culturele leven. De concerten van harmonievereniging ‘Concordia’ onder leiding van Sam Vlessing, trokken altijd veel belangstelling en ook de activiteiten in ‘De Cycloop’ waren zeer in trek.Verder was het plein de plek van de IJmuider kermis. Deze gaf echter aanleiding tot zoveel dronkenschap en vechtpartijen (daarbij waren zelfs doden te betreuren) dat het gemeentebestuur in 1911 besloot de IJmuider kermis te verbieden. Aan het eind van de Breesaapstraat rechtsaf de hoek om, de Oranjestraat in.

18. Oranjestraat 98 Op de plaats waar nu het hotel en café/restaurant ‘Augusta’ staat, hebben tot 1907 tien kleine burgerwoningen gestaan. De huisjes waren in 1879 gebouwd in opdracht van de arts P. Harttenroth. In 1907 gaf de IJmuidense vishandelaar W. van Voorst opdracht tot het bouwen van een hotel, vijf winkelhuizen en vier bovenwoningen. Daartoe moesten de oude huisjes worden afgebroken. De winkel met bovenwoning (oorspronkelijk nr. 94-96) behoort tot het complex Augusta, waar de hoofdvorm van het hotel met de asymmetrische toren herhaald wordt. Hotels en cafés hebben altijd een zeer belangrijke rol gespeeld in de sociale geschiedenis van Oud-IJmuiden. Augusta is het enige overgebleven hotel. Vervolg de Breesaapstraat aan de andere kant van de Oranjestraat. Rechtsaf de Carolinastraat in, tweede rechts de Adrianastraat in tot aan de hoek met de Koningin Wilhelminakade.

19. Koningin Wilhelminakade 1 Café ‘Bellevue’, in 1949 opgericht. De eigenaar had voor de oorlog al een café aan de Koningin Wilhelminakade, maar dit complex werd door bombardementen verwoest. Fiets de Koningin Wilhelminakade uit tot aan de Julianabrug.

20. Koningin Wilhelminakade 219 De uit Friesland afkomstige arts F.H.Veldman gaf in 1911 opdracht tot het bouwen van een villa met artsenpraktijk, ‘Beau Soleil’ genaamd. Geheel vrijstaand op de hoek waar Koningstraat en Kerkstraat samenkomen, recht tegenover de Julianabrug, is de villa een belangrijk element als eerste aanblik bij het binnenkomen van Oud-IJmuiden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is de villa als Wehrmachtsbordeel in gebruik geweest. Steek de brug over en sla de derde weg rechtsaf, de Kennemerlaan in.

21. Kennemerlaan 116 Hotel/restaurant ‘Kennemerhof’, in 1930 gebouwd. Het hotel maakt deel uit van een bouwvlak met woningen dat langs de Edisonstraat loopt. De hoekafsluiting aan de Houtmanstraat, tegenover het hotel, is van hetzelfde type. Fiets de Kennemerlaan uit. Deze gaat over in het Marktplein. Aan het einde hiervan de straat de Lange Nieuwstraat oversteken de Merwedestraat in. Aan het eind van de Merwedestraat met de bocht naar links en daarna rechts aanhouden. Aan het eind oversteken en de Heerenduinweg naar links volgen. De spoorwegovergang over en rechtdoor de Waterloolaan blijven volgen. Op de rotonde rechtsaf, de Driehuizerkerkweg in.

10

22. Driehuizerkerkweg 71-71a Café ‘Middeloo’ is van oorsprong een boerderijtje annex herberg. Het complex is in 1870 gebouwd aan de kruising van de Driehuizerkerkweg, de voormalige Zeeweg (nu Valeriuslaan) en het Wijk aan Zeeërvoetpad (ook wel bekend als het ‘Hellepad’). De herberg droeg de naam Middeloo, naar de in 1859 gesloopte buitenplaats Middeloo, die iets ten zuiden van het pand heeft gelegen. Het gebouw is een zeldzaam voorbeeld van een eenvoudige boerderij met een tweeledige functie, namelijk hoeve en herberg.

Vinkenbaan De naam Vinkenbaan herinnert aan een eeuwenoud gebruik. In eerste instantie werd de vinkenjacht hoofdzakelijk uitgeoefend als broodwinning, maar vanaf de 16de eeuw werd het ‘een vermaak op hoog niveau’. Een eigenaar van een buitenplaats van enige omvang kon het zich bijna niet permitteren geen vinkenbaan te hebben. Het gevolg was dat, vooral in de 18de eeuw, deze banen over het hele grondgebied van Velsen te vinden waren. Er waren ondermeer vinkenbanen op Duinlust, Jagtlust, Velserhooft, Velserduin, Schoonenberg, Velserbeek, Waterland en Rooswijk. Hoe belangrijk dit vermaak voor de prominente heren was, blijkt uit het feit dat voor het uitoefenen van de vinkenjacht alle pleit- en rechtszaken gedurende de eerste weken van oktober plachten stil te staan. Ook werden in die tijd aan de hogescholen in Leiden en Amsterdam geen colleges gegeven. In 1816 zijn deze vinkenvakanties afgeschaft. Pas in 1913 werd dit barbaarse vermaak bij wet verboden. In Nederland zijn nog maar enkele vinkenhuizen bewaard gebleven.

23. Driehuizerkerkweg hoek Genestetlaan Het planten van herdenkingsbomen is een oude traditie. Deze bomen memoreren zowel gebeurtenissen in privé-sfeer als nationale gebeurtenissen zoals bevrijdingsfeesten of zaken rond het koningshuis, zoals ook deze Koningin Beatrix-boom (linde). De boom is op initiatief van de Oranjevereniging Driehuis in 1980 geplant. De tekst op de herinneringstegel luidt als volgt: KONINGIN BEATRIX BOOM GEPLANT 30 APRIL 1980 DE ORANJE-VER. DRIEHUIS

Driehuizerkerkweg vervolgen. Aan het eind rechtsaf de spoorwegovergang oversteken en de Duin en Kruidbergerweg volgen. Op de splitsing met de Kennemergaardeweg rechtsaf de Duin en Kruidbergerweg vervolgen. Na 150 meter is via een doorkijk rechts het landgoed Duin en Kruidberg te zien.

24. Duin en Kruidbergerweg 60 Het landgoed Duin en Kruidberg is ontstaan uit de samenvoeging van twee oudere hofsteden: ‘Duin en Berg’ en ‘De Kruidberg’. In 1895 kocht Jacobus Cremer, werkzaam bij de Nederlandsche Handel-Maatschappij, het landgoed. Duin en Kruidberg stond al snel bekend om de feesten en jachtpartijen die er door Cremer en zijn vrouw werden gegeven. Rij de Duin en Kruidbergerweg uit, rechtsaf de Velserenderlaan in (links ligt de Ruine van Brederode), aan het eind rechtsaf de Brederoodseweg in. Eerste weg linksaf de Duinweg in.

25. Duinweg of Duivelslaan 32 Het voormalige verenigingsgebouwtje ‘De Toorts’, thans in gebruik als woonhuis. De Duinweg vervolgen, eerste weg rechtsaf de Vinkenbaan in.

Harddraverij en ringrijderij Wedstrijden met paarden waren zeer geliefd. Uit archiefbescheiden blijkt dat Maria van Schuijlenberg, hospita van ‘De Weyman’, in elk geval al in 1751 en volgende jaren vóór haar herberg op de Heereweg een harddraverij organiseerde. De prijs is een zilveren zweep en er kan worden gegokt. Het festijn vond altijd in augustus plaats, omdat de hoofdzakelijk agrarische bevolking dan vierde dat de oogst was binnengehaald. Vele jaren werden de harddraverijwedstrijden op de Heereweg gehouden. Maar in de 19de eeuw verplaatsten de wedstrijden zich naar het landgoed Spaarnberg. De huidige Harddraverslaan in Santpoort-Zuid heeft daar haar naam aan te danken. In dezelfde tijd werd de draverij uitgebreid met ringsteken. In 1936 wordt een harddraverijvereniging opgericht, waarmee de draverij terugkomt in het centrum van het dorp. Na de Tweede Wereldoorlog groeit deze oude Santpoortse feestdag uit tot een drukbezochte, traditionele feestweek. De harddraverij is nog steeds het belangrijkste programma-onderdeel.

12

26. Vinkenbaan 25 Villa ‘The Briars’ (briar betekent wilde roos), een van de eerste en thans oudste nog bestaande villa’s aan de Vinkenbaan. Waarschijnlijk hebben hier Engelse ingenieurs gewoond die werkzaam zijn geweest bij de aanleg van het Noordzeekanaal. De villa heeft omstreeks 1900 een centrale plaats ingenomen als ‘Salon van Velsen’, een geliefd trefpunt voor kunstenaars. Aan het eind van de Vinkenbaan linksaf de Duinlustparkweg in. De tweede weg linksaf de Bloemendaalsestraatweg in, aan het einde linksaf de Van Dalenlaan in. Rechtsaf de spoorbaan oversteken, met de bocht mee naar links de Wijnoldy Daniëlslaan in, tweede straat rechts de Harddraverslaan in.

27. Harddraverslaan De Harddraverslaan is aan het begin van de 19de eeuw aangelegd door de toenmalige eigenaar van Spaarnberg, A. van der Hoop. Al rond 1750 werd de Santpoortse harddraverij bij herberg ‘De Weyman’ aan de Hoofdstraat gehouden, maar na de komst van Van der Hoop (1818) werden de draverijen op zijn landgoed Spaarnberg gehouden, waar hij in 1832 een harddraversbaan liet aanleggen. In 1913 kreeg de laan de naam Harddraverslaan, ter ere van de viering van het Onafhankelijkheidsfeest, omdat een eeuw eerder de Franse bezetting van Nederland eindigde. In 1938 werd de draverij voor de laatste keer op de Harddraverslaan gehouden. Tegenwoordig wordt dit evenement verreden in de Hoofdstraat, traditioneel op de eerste donderdag in augustus. Aan het begin van de 20ste eeuw mochten ’s zomers kinderen op de zogenaamde renbaan bij mevrouw Wüste op bezoek, waar zij aardbeien en eierkoeken kregen, het zogenaamde aardbeienfeest. Aan het eind van de Harddraverslaan rechtsaf een bospad in. Fiets over dit pad door het park naar de Wüstelaan. De muziektent die in vroeger tijden in dit park stond was decor voor diverse feestelijkheden. Hier linksaf, de Wüstelaan inrijden.

28. Wüstelaan, ter hoogte van nr. 79 Koningin Wilhelmina-boom (zilverlinde). De boom staat recht voor de voormalige bewaarschool en is omgeven door een krans van opschot. De Wüstelaan vervolgen, eerste links de Velserhooftlaan in tot voorbij de molen De Zandhaas. Wieken in de "feeststand"

29. Kruising Middenduinerweg/Velserhooftlaan/Frans Netscherlaan Amalia-boom ter gelegenheid van haar geboorte geplaatst op initiatief van de Oranjevereniging Santpoort-Noord. Rond de boom staat een smeedijzeren hekwerk dat met oranje kroontjes is afgezet. Op het moment dat Amalia kroonprinses wordt, zullen de kroontjes in goud worden overgeschilderd. Rechtsaf de Middenduinerweg in. Tweede straat rechtsaf de Burgemeester Enschedélaan in. Aan het eind linksaf de Wüstelaan in en deze uitrijden.

30. Hoofdstraat 248 Al in de 17de eeuw stond op deze plek herberg ‘De Weyman’ (oude benaming voor jager) aan de toenmalige Heereweg (nu Hoofdstraat). De herberg, het hotel/pension/restaurant en café met stalhouderij/uitspanning heeft in de loop van zijn lange bestaan veel veranderingen ondergaan en vele eigenaren gekend. Paarden en rijtuigen, stal en kegelbaan zijn verdwenen. De stoomtram van Haarlem naar Alkmaar die voor De Weyman, waar een vaste halte was, wisselde (de tram uit Haarlem wachtte op die van Velsen en andersom), behoort sinds 1924 tot het verleden. De Weyman is door wegverbredingen en andere oorzaken sterk ingekrompen. Midden jaren tachtig is het pand volledig afgebrand en vervangen door de huidige nieuwbouw. De rotonde voor driekwart volgen, direct hierna linksaf, de Hoofdstraat oversteken. Ga met de fiets aan de hand de Hoofdstraat in.

31. Hoofdstraat 240-242 Dit 18de-eeuwse pand maakte onderdeel uit van een groter complex. Door de carrévorm heeft het complex de bijnaam het ‘hofje’ gekregen. Behalve de nrs. 240-242 zijn alle gebouwen van het zogenaamde hofje gesloopt. In de 19de en begin 20ste eeuw was er op nr. 240 de dorpskroeg ‘De Wildeman’ gevestigd.

32. Hoofdstraat 204 Op de hoek met de Vlugthovenstraat staat het restaurant ‘De Meierij’. In dit pand was café/biljard ‘De Uilenboom’ gevestigd. Uiteindelijk verplaatste het bedrijf zich naar het chalet aan de Wüstelaan en nam de naam De Uilenboom mee. Het pand aan de Hoofdstraat kreeg de naam De Meierij.

14

33. Hoofdstraat 200-202 Dit gedeelte is onderdeel van de voormalige herberg ‘De Wildeman’, die mogelijk dateert uit de eerste helft van de 17de eeuw. Het pand is gelegen aan de westzijde van de Hoofdstraat, waar de eerste bebouwing van Santpoort zich concentreerde. Halverwege de 18de eeuw is het pand (bestaande uit de huidige nrs.196-202) in gebruik als timmerbedrijf. In 1821 is het timmerbedrijf opgesplitst en in twee delen verkocht. Het zuidelijk deel (de huidige nrs. 198-202) stond toen omschreven als winkelhuis met schuur.

34. Hoofdstraat 186 Op deze plaats en waar nu de Terrasweg begint, heeft de indertijd zeer bekende 17de-eeuwse herberg ‘De Groene Valk’ gestaan. Omstreeks 1909 is de oude herberg met stal annex wagenhuis verbrand. In deze tijd is de Terrasweg aangelegd en het huidige pand gebouwd. Het hoekhuis bevatte een woonhuis, een winkel met slachterij en een aparte bovenwoning. Het huis is gebouwd in laat 19de-eeuwse neorenaissancestijl. Door het verwijderen van kenmerkende elementen en door het pleisteren van de gevels is het oorspronkelijke aanzicht sterk aangetast. Linksaf de Terrasweg in, tweede weg rechts de Kerkweg in.

35. Kerkweg 29 Het voormalige kerkje ‘El Theto’ (Uw Koninkrijk) is in 1887 gebouwd voor een kleine groepering afgescheiden rechtzinnigen van de Nederlands Hervormde Gemeente. De evangelisatievereniging ‘’t Mosterdzaadje’ (vrij naar Mattheüs 13 vers 31) groeit in ledenaantal en na een uitbreiding in 1904 besluit men later toch te verhuizen en het pand te verkopen. Het pand is in 1937 na de bouw van een nieuwe kerk aan de Pastorieweg in gebruik genomen als timmerwerkplaats. Sinds 1983 heeft het voormalig kerkgebouw een culturele bestemming en krijgt de naam ’t Mosterdzaadje. Rechtsaf richting de Voorplaats, aan het eind rechtsaf de Gladiolenstraat in, linksaf de Anemonenstraat in.

36. Anemonenstraat 25 en Hoofdstraat 150 In 1882 waren beide huisjes al in gebruik als drinkgelegenheid. In 1888 zijn ze verbouwd en vergroot. Het rechterhuis was café ‘Ruimzicht’. Achter de gelagkamer was een spoelkamer waar lege bier- en limonadeflessen werden gespoeld en een bottelarij waar met de hand beugelflessen met bier werden gevuld en van etiketten voorzien. Van 1896 tot 1914 was bij dit café vanuit Velsen de eerste halte van de stoomtram na het toenmalige café ‘Rozenstein’ aan de Rijksstraatweg. In 1908 is het linkerhuisje bij het café getrokken. Het is nu nog in gebruik als café ‘Bartje’. Steek de Hagelingerweg over en ga linksaf het fietspad op.

37. Hoofdstraat 142 Café ‘De Wildeman’ (voorheen ‘Zomerlust’), in 1917 gebouwd als concertzaal met café en woning. Het complex bestaat uit drie aaneengeschakelde gebouwen, die elk een eigen vorm en aanzicht behouden hebben. De oorspronkelijke functie van elk van de onderdelen is daardoor aan de buitenzijde herkenbaar. De zaal wordt van oudsher gebruikt als repetitieruimte en concertzaal alsook voor recepties en feesten.

38. Hagelingerweg 36 Een uit de tweede helft van de 19de eeuw daterend huis, dat lange tijd in gebruik is geweest als woonhuis met winkel en pakhuis.Vermoedelijk is het ook als zodanig gebouwd. Sinds 1971 is hier het café ‘De Halve Maan’ gevestigd. Vervolg de Hagelingerweg, bij de rotonde rechtdoor, het viaduct onderdoor naar Driehuis, de Van den Vondellaan volgen. Na de rotonde rechtdoor, op de volgende rotonde rechtsaf de Driehuizerkerkweg in. Deze helemaal blijven volgen, op de kruising bij de manege rechtdoor, dit is nog steeds de Driehuizerkerkweg. Aan het einde, voor de fietstunnel, is links een ingang tot Velserbeek. Volg het pad naar links tot het open veld.

16

39. Muziektent Velserbeek In 1924 kocht het gemeentebestuur de buitenplaats Velserbeek en besloot het mooiste gedeelte, ter grootte van 34 ha., te reserveren voor het gebruik als openbaar wandelpark. Het overige deel werd bestemd voor de bouw van villa’s. De inrichting van het park als publieke wandelplaats bracht de gemeente ertoe een aantal voorzieningen aan te brengen die de aantrekkelijkheid van het geheel moest vergroten. Zo voorzag men het park van een vogelhuis, een kinderboerderij en speelvijvers. In de muziektent uit 1926 is in de loop der tijd menig concert gegeven. Diverse monumentale parken in de gemeente, van oudsher tuinen en parken van buitenplaatsen, dien(d)en als decor voor concerten en andere feestelijkheden, zoals het Velserbeekfestival in Velserbeek, Koninginnepop in het Burgemeester Rijkenspark en Beeckestijn Pop in Beeckstijn. Ga weer terug naar de Driehuizerkerkweg, linksaf het fietstunneltje onderdoor. Aan het eind de Meervlietstraat met de bocht mee naar links volgen richting de parkeerplaats: het startpunt van de route.

Colofon Gemeente Velsen © 2006 Tekst en foto’s: Monumentenzorg, gemeente Velsen Layout: Peter Klum( middelen & ondersteuning repro)

Wilt u meer weten over het verleden en heden van Velsen? Velisena, het verenigingsblad van de Historische Kring Velsen, bevat artikelen over uiteenlopende onderwerpen. Wanneer u lid wordt van de H.K.V. ontvangt u bij verschijning (elk najaar) een gratis exemplaar. Doelstelling van de HKV is het bevorderen van kennis van heden en verleden van de gemeente Velsen. Een lidmaatschap kost 15,= incl. abonnement op Velisena en nieuwsbrief (huisgenoot leden 7,=). Als lid kunt u deelnemen aan excursies en lezingen. HKV heeft de werkgroepen: genealogie, lokale geschiedbeoefening en monumentenzorg, en werkt nauw samen met de Velsense amateurarcheologen.

naam:.................................................................................................. adres:.................................................................................................. postcode:........................woonplaats:................................................. tel.nr:..............................email:.......................................................... geeft zich op als gewoon lid / huisgenoot lid (s.v.p. juist vermelden) van de Historische Kring Velsen. datum:.............................handtekening.............................................. Gelieve deze aanmelding in gefrankeerde enveloppe te sturen aan: de heer H.R. Bolland ledenadministratie H.K.V. Kruidbergerweg 27 2071 RA Santpoort-Noord U kunt zich ook als lid opgeven via: http://www.hier.is/velisena

Stichting Santpoort Voor behoud van landschap, cultuurhistorische waarden en het dorpskarakter van Santpoort en omgeving. Van Brederode e.o. tot en met Kerkepad....... Van Spaarnberg tot en met het Spekkenwegje....... Van de Bosbeek- tot en met de Brderode Daltonschool.......... Van Middenduin-boerderij tot en met chalêt De Uilenboom....... ....stuk voor stuk elementen die bijdragen aan het groene en dorpse karakter van Santpoort. Al bijna 30 jaar zet de Stichting Santpoort zich in voor het behoud van de waardevolle cultuurhistorische elementen in bebouwing en landschap in Santpoort-Noord en Santpoort-Zuid. Wij volgen de ontwikkelingen nauwgezet en nemen zelf initiatieven op het gebied van:

• ruimtelijke ordening (streekplan, structuurvisies, bestemmings- en bouwplannen) • cultuurhistorie en monumentenbeleid • behoud en versterking van landschap en groen Regelmatig brengen wij verslag uit aan onze donateurs, die bovendien minstens eenmaal per jaar de historische uitgave De Zantpoort ontvangen. Om de bekendheid met het rijke cultuurhistorische erfgoed van de eigen omgeving te vergroten heeft de Stichting de Brederode-wandelroute ontwikkeld, werkt zij mee aan de organisatie van de Open Monumentendagen en organiseert zij lezingen en excursies. Kunt u zich vinden in onze doelstellingen? Steun ons dan! Vult u s.v.p. onderstaande strook in en stuur deze naar: Stichting Santpoort Postbus 21 2080 AA Santpoort-Zuid Voor vragen of opmerkingen belt u met het secretariaat via nummer (023) 538 45 69

IK MELD MIJ AAN ALS DONATEUR VAN DE STICHTING SANTPOORT > > > >

ik betaal een jaarlijkse bijdrage van € 15,-ik word donateur 'voor het leven' tegen eenmalige betaling van € 250,-Ik heb foto's verhalen, tips (.................) die van belang kunnen zijn Ik bied praktische hulp aan (als bestuurlid, als uitvoerder, et cetera)

Naam:

.............................................................................................................................................................................................................

Adres:

.............................................................................................................................................................................................................

Woonplaats:

............................................................................................................

Postcode: ..................................................................

Tel.nr:

...........................................................................................................

E-Mail: ...........................................................................

Handtekening

Datum: ........................................................................