De Kunst van het Herkaderen

Hoveniersweg 3 • 7205 DA Zutphen • 0575 787943 • [email protected] • www.decrux.nl

De Kunst van het Herkaderen In gesprekken en vergaderingen zijn vaak belemmeringen hoorbaar. Mensen zijn het niet eens met een voorstel, denken dat een oplossing niet haalbaar is, of zitten ‘in de weerstand’. In deze situaties lijken maar twee richtingen mogelijk: vooruit of achteruit. Vooruit betekent doordrukken door overtuigen, opleggen met macht; achteruit betekent het voorstel opnieuw schrijven, terugtrekken. In dit artikel werken wij een derde mogelijkheid uit: het omvormen van de kern van de belemmering. Deze omvorming van de weerstand levert op een snelle wijze draagvlak op voor de richting die u voor ogen heeft. Door de verstrekkende mogelijkheden en de elegantie van dit ‘herkaderen’ willen wij het als een Kunst beschrijven. In de overlevering van de verhalen over Socrates, Plato, Jezus, Lincolm, Gandhi, Erickson en anderen zijn veel anekdotes bewaard gebleven. Robert Dilts heeft in 1980 een boek geschreven over de verbale patronen die deze bijzondere mensen gebruikten om mensen te beïnvloeden onder de titel: ‘Sleight of Mouth, the art of conversational belief change’. Deze titel zouden we kunnen vertalen met ‘Behendigheid met de mond, de kunst van het herkaderen in gesprekken’. In dit boek beschrijft Robert Dilts veertien patronen van herkaderen. Onderstaand gaan wij in op deze veertien patronen, maar eerst beschrijven we de basale structuur van een belemmering.

Belemmerende overtuigingen Mensen hebben een eigen beeld van de werkelijkheid. Dit beeld is opgebouwd uit ervaringen uit het verleden, beslissingen, filtering van de werkelijkheid en andere bouwstenen. Het helpt mensen om dagelijkse gebeurtenissen te snappen en om te voorspellen wat er gaat gebeuren. Het beeld dat mensen van de werkelijkheid hebben geeft houvast en wordt beleefd als de waarheid. Alle omschrijvingen die mensen geven van de werkelijkheid noemen wij overtuigingen: het zijn generalisaties van ervaringen die voor de waarheid worden aangezien. Overtuigingen ontstaan om iemand houvast te geven: de beperkte visie op de werkelijkheid maakt het hanteerbaar. Ze zijn daarmee per definitie ooit nuttig geweest. Het kan echter zijn dat de overtuiging begint te knellen: iemand wil iets maar is er nog steeds van overtuigd dat het niet kan. In dat geval spreken we van een belemmerende overtuiging. Er bestaan ook stimulerende overtuigingen: iemand wil iets en weet dat het mogelijk is. Een paar voorbeelden: Stimulerende overtuiging

Belemmerende overtuiging

Als ik iets echt wil dan lukt het me altijd

Als ik van binnen voel dat ik het niet kan dan klopt dat altijd Ik kan het bij het management niet goed doen want ik krijg regelmatig kritiek In deze stad zijn geen interessante mensen waardoor ik nog steeds alleen ben

Mijn chef is erg onder de indruk van de kwaliteit en creativiteit van mijn werk Ik ontmoet vaak leuke mensen want die trek ik aan

Blz. 1


Logica Het beeld van de werkelijkheid zit voor mensen logisch in elkaar. Overtuigingen grijpen in elkaar als een bouwwerk. Deze logica kent twee vormen: iets komt door iets anders (oorzaak-gevolg) of iets is eigelijk hetzelfde als iets anders (complexe equivalentie). Bijvoorbeeld: Ik ben vaak ziek De manager is ontslagen Ik maak snel carrière Ik kan veel bereiken

want omdat doordat als

Ik ben nu beleidsmedewerker wat betekent dat Hard werken is hetzelfde als Als je zoveel geld verdient is dat Je niet aan afspraken houden is

ik heb een zwak gestel; hij zijn afspraken niet nakwam; ik veel talenten heb meegekregen; ik maar hard genoeg werk; ik nog maar weinig bevoegdheden heb; je gevoel effectief wegdrukken; onethisch naar de rest van de wereld; een goede manier om te tonen dat het je niet interesseert.

Het is belangrijk om de logica in de overtuigingen van mensen te snappen. Dit betekent dat als mensen een belemmering uitspreken wij eerst moeten onderzoeken welke overtuiging met welke logica er achter zit. Want deze overtuiging plus de logica vormt het uitgangspunt voor het herkaderen.

Omgang met oude overtuigingen Essentieel bij het herkaderen is dat het niet de bedoeling is om de originele belemmerende overtuiging te vernietigen. Met respect voor het nut dat de overtuiging in het verleden heeft gehad (en het idee dat de eigenaar toen niet helemaal gek was) gaan we bij het herkaderen aan de slag om de overtuiging te nuanceren, in een wijder perspectief te plaatsen. Hiermee kunnen we andere overtuigingen naar de voorgrond trekken die minder belemmerend zijn. Omdat het de houder van de overtuiging is die dit als de waarheid ziet, is het ook deze persoon die zelf moet besluiten / inzien dat de overtuiging in het museum van oude overtuigingen thuishoort.

Vragen en stellen Bij het herkaderen rekken we de belemmerende overtuiging op. Dit bereiken we door er een andere overtuiging naast te zetten. Daarmee nemen we stelling, we poneren er een andere zin naast. Zoals Jezus die bij het verhaal van de gevraagde steniging van een overspelige vrouw zegt: “Laat diegene zonder zonden is de eerste steen werpen”. We kunnen in plaats van een stellingname ook een herkaderende vraag stellen. Zoals de herkadering bij een psychiatrische patiënt die bleef volhouden dat hij Jezus Christus was: “Zou je ons kunnen meehelpen met het aftimmeren van die boekenkast, jij bent toch zoon van een timmerman?” Over het algemeen is de herkaderende vraag milder van toon dan de stellingname. Met een vraag wordt de weerstand soepeler omgebogen.

Blz. 2


Veertien vormen van Herkaderen Onderstaand beschrijven wij de verbale patronen die de weerstand kunnen omvormen. In de uitleg van de veertien vormen zullen we een overtuiging met oorzaak-gevolg logica als voorbeeld nemen: Ik kan geen sturing geven in mijn organisatie

want

ik heb geen verantwoordelijke positie

In de uitleg zullen we steeds een aantal voorbeelden geven van herkaderende stellingen en van herkaderende vragen.

1. Intentie Herkadertechniek waarbij we de aandacht richten op de positieve intentie of de bedoeling achter de overtuiging. Het gaat ervan uit dat mensen altijd een positieve intentie hebben, maar dat zij zich vastzetten door er een belemmerend gedragspatroon aan te verbinden. Bijvoorbeeld iemand die graag een goed project wil afleveren, maar hiervoor zijn projectteamleden uit gewoonte erg onder druk zet, waardoor niemand meer in zijn team wil zitten. Met de intentie herkadering willen we ervoor zorgen dat iemand een ander gedrag inzet om zijn / haar goede intentie uit te dragen. Toegepast op ons voorbeeld: Als je het belangrijk vindt om mee te sturen in de organisatie, kan je dit altijd doen ongeacht je positie. Als je het niet gaat om het hebben van een belangrijke positie maar meer om het mede richting geven aan belangrijke zaken, dan zal je hier altijd je weg in vinden. Als je echt mee wilt helpen om te zorgen dat we uit de problemen geraken kan je dit vanaf iedere plek. Vragen in deze categorie: ? Welke positieve intentie zit er achter jouw uitspraak? ? Wat zou je eigenlijk willen ook al heb je geen verantwoordelijke positie?

2. Herdefiniëren van woorden Herkadertechniek waarbij we een woord uit de overtuiging vervangen door een ander woord met gelijke betekenis maar met een andere implicatie. Deze manier van herkaderen werd veel gebruikt door Carl Rogers (Grondlegger Rogeriaanse therapie) waar de volgende anekdote bekend is: een echtpaar in een huwelijkscrisis vertelt dat zij hele erge ruzies hebben, waarop Carl Rogers een samenvatting geeft: “ik hoor u zeggen dat u intensieve discussies voert met elkaar”. Een heel spectrum aan herdefinities kunnen we hiermee opzetten: hele erge ruzies ≈ diepgaande conflicten ≈ intense meningsverschillen ≈ intensieve verschillen van opvatting ≈ indringende verschillen van inzicht ≈ intensieve discussies ≈ diepgaande gesprekken ≈ wezenlijke uitwisselingen van wensen en verlangens, enz.

Blz. 3


Ik kan geen sturing geven in mijn organisatie

want


Als we het herdefiniëren van woorden toepassen op het bovenstaande voorbeeld dan krijgen we: Maar je hebt wel degelijk invloed als je geen leidinggevende positie hebt. En toch heb je in jouw directe omgeving veel sturingsmogelijkheden Je hebt veel sturingsmogelijkheden op de gebieden waar jij verantwoordelijk voor bent Vragen in deze categorie: ? Welk synoniem voor ‘sturing’ zou je hier kunnen invoegen zodat je het uit een andere invalshoek kan zien? ? Welk woord kan je vervangen door een ander woord met gelijke strekking waardoor er meer ruimte doorklinkt in jouw verhaal?

3. Consequentie Herkadertechniek waarbij we de aandacht richten op het effect van de overtuiging. We bekijken welke positieve of negatieve consequenties deze belemmerende uitspraak heeft. Daarmee trekken we precies dezelfde logica door naar de toekomst of naar aanverwante situaties. Hiermee rekken we de overtuiging op naar consequenties die de ander tot dan toe niet meenam. Toegepast op ons voorbeeld: Als je wel een verantwoordelijke positie zou hebben zou je veel tijd kwijt zijn aan vergaderingen en allerlei rompslomp; Als alleen de leidinggevenden sturing kunnen geven betekent dat dat je steeds zal moeten wachten totdat jouw chef sturing geeft; Dat zou betekenen dat er in de uitvoering van de dagelijkse processen geen beslissingen worden genomen. Vragen in deze categorie: ? Wat is het positieve effect ervan als je hiervan uit blijft gaan? ? Welke belemmerende consequentie heeft deze uitspraak?

4. Kleinere eenheden Herkadertechniek waarbij we de onderdelen van de overtuiging opdelen in kleinere eenheden waardoor de overtuiging minder logisch gaat klinken. Heel vaak zit een belemmering niet vast op de kleinere gedragingen of details, maar gaat het om een geheel. Eigenlijk zoeken we met deze herkadering naar een serie tegenvoorbeelden. Als iemand bijvoorbeeld zegt dat zij moeite heeft met de scherpe stijl van communiceren van haar baas, kan je dit opdelen in kleinere brokken. Je kunt dan doorvragen of ze een probleem heeft met de intonatie in zijn zinnen, de stelligheid van zijn uitspraken of het feit dat hij snel de vinger op de zere plek legt.

Blz. 4



want


Toegepast op ons voorbeeld: Dus je kunt over dit deelproject geen besluit nemen als je niet een paar medewerkers onder je hebt. Dat betekent dat je in ons team geen voorstellen kan doen als het gaat om de procesverbeteringen. Dus als jou morgen gevraagd wordt om jouw mening over het afdelingsplan houd jij je mond. Vragen in deze categorie: ? Welke onderdelen van jouw sturing ondervindt schade doordat jij geen verantwoordelijke positie bekleed? ? Voor welke deelaspecten van de taken van het team ben jij verantwoordelijk en hoeveel invloed heb jij hierop?

5. Grotere eenheden Herkadertechniek waarbij we de overtuiging vergroten naar grotere verbanden waardoor de overtuiging erg veelomvattend gaat klinken. De omvorming naar grotere eenheden kan bijvoorbeeld door: moeizame gesprekken met Piet → slechte relaties met collega’s opdracht niet op tijd af → kan je werk niet aan geen invloed op wethouder → jouw communicatie is zwak Toegepast op ons voorbeeld: Dus je kan je werk niet doen omdat je niets voorstelt. Dat wil zeggen dat het sterkste deel van het systeem altijd het meeste invloed heeft Daarmee zeg je dat je nooit iets te zeggen hebt tenzij je de belangrijkste persoon bent. Vragen in deze categorie: ? Welke nog grotere gevolgen heeft het als je geen sturing kan geven vanaf jouw plek? ? Wat is in grote lijnen onmogelijk als je geen leidinggevende bent?

6. Tegenvoorbeeld Herkadertechniek waarbij we zoeken naar één uitzondering waardoor de overtuiging geen algemeen geldende regel meer is. Dit is van belang, want mensen zijn overtuigd dat hun overtuiging altijd geldt. Eén uitzondering geeft vaak aanleiding tot het aanpassen / aanscherpen van de uitspraak. Toegepast op ons voorbeeld: Maar je hebt er laatst in het team wel voor gezorgd dat het teamuitje naar de golfbaan gaat. Ik ken veel managers die weinig sturing geven aan de organisatie Echte leiders hebben geen formele positie nodig.

Blz. 5



want


Vragen in deze categorie: ? Heb je wel eens meegemaakt dat je als gewone medewerker wel invloed had op de gang van zaken? ? Ken jij leidinggevenden die ook weinig sturing hebben op de organisatie?

7. Analogie Herkadertechniek waarbij we een vergelijking maken tussen de overtuiging en een metafoor waarmee we een ander licht werpen op de overtuiging. De analogie werkt het sterkst als een relatie wordt gelegd met een onderwerp uit de belevingswereld van de ander. Dit kan door een vergelijking te maken met iets wat voorkomt in zijn/haar hobby, thuissituatie, vorige baan, favoriete sport, enz. Als we deze Analogie herkadering toepassen op het voorbeeld dan krijgen we: Dat zou betekenen dat als je geen aanvoerder bent je geen invloed kan uitoefenen op het verloop van de voetbalwedstrijd. Dus als je niet echt op de top staat heb je geen uitzicht; Als je naar mierenkolonies kijkt zie je dat iedere mier door zijn geursporen sturing geeft aan andere mieren. Vragen in deze categorie: ? In de sport die jij beoefent, heb jij daarbij invloed op het wedstrijdverloop? ? Als je naar de dierenwereld kijkt, in welke soorten zie je ook dat de dieren zonder positie totaal geen invloed hebben op de groep? ? Ben jij dan een marionet van jouw leidinggevenden?

8. Toepassen op zichzelf Herkadertechniek waarbij de overtuiging zelf wordt beoordeeld door de relatie of de logica die in de overtuiging opgesloten ligt. Hiervoor zetten we eerst de bril op van de overtuiging, en kijken dan met die blik naar de overtuiging zelf. Het effect is meestal dat verwarring optreedt bij de ander, en dat we van daaruit ruimte maken voor een andere overtuiging. Toegepast op ons voorbeeld: Dat is een goede manier om een sturende belemmering voor jezelf op te werpen Het moet een krachtige leidinggevende zijn geweest die jou heeft overtuigd van die conclusie Er zal weinig sturing uitgaan van deze overtuiging Vragen in deze categorie: ? Op welke manier draai je jezelf vast door deze uitspraak? ? Hoeveel invloed heeft zo’n gedachte op jouw opstelling op het werk?

Blz. 6


9. Andere uitkomst Herkadertechniek waarbij we de aandacht richten op een ander doel of uitkomst die voortkomt uit de overtuiging. Als iemand bijvoorbeeld zegt dat zij het rapport door tijdsdruk niet perfect heeft kunnen maken kan je daarop zeggen: en daarmee heb je waarschijnlijk wel het meest efficiënt gewerkt. Of: en ik kan me voorstellen dat dat voor jou een leerzame situatie is waarbij je niet alle feedback voor kan zijn. Toegepast op ons voorbeeld: Ik kan geen sturing geven in mijn organisatie

want


Het voordeel van deze situatie is wel dat je ook niet de verantwoordelijkheid draagt of je wel altijd de goede kant op stuurt Zodoende kan je wel op gelijk niveau met alle collega’s communiceren wat ook veel voordelen heeft. Het gaat er niet om of je veel invloed hebt zonder positie maar of je veel toegevoegde waarde levert aan dat wat onze klanten belangrijk vinden. Vragen in deze categorie: ? Wat is een voordeel van geen verantwoordelijke positie hebben? ? Hoe verrast zullen ze zijn als je vanuit jouw positie wel subtiel gaat beïnvloeden?

10. Hiërarchie van criteria Herkadertechniek waarbij we de aandacht richten op criteria of waarden die iemand belangrijker vindt dan de waarden in de overtuiging. Voorbeelden van criteria of waarden zijn: prestatie, goede samenwerking, respect, waardering, zorgvuldigheid, orde, humor. Toegepast op ons voorbeeld: Jij vindt het volgens mij veel belangrijker om balans in je leven te hebben dan om een hoge positie te vervullen; Het gaat er toch veel meer om om een verschil te maken dan om achter het stuur te zitten; Ik geloof niet dat jij invloed belangrijker vindt dan een goede samenwerking met je collega’s. Vragen in deze categorie: ? Wat is voor jou nog belangrijker in het werk dan invloed of positie? ? In hoeverre draagt sturing in de organisatie bij aan jouw kernwaarden in het leven?

Blz. 7


11. Grootte van het kader Herkadertechniek waarbij we de grootte van het denkkader veranderen waarbinnen de overtuiging geldt. Bijvoorbeeld door het tijdskader te verlengen (in een mensenleven); te verkorten (in de afgelopen minuut); de groepsgrootte te veranderen (de hele bevolking) of het perspectief vergroten/verkleinen. Toegepast op ons voorbeeld: Ik kan geen sturing geven in mijn organisatie

want


Dat zou betekenen dat jij in de lange periode dat je hier werkt nooit enige invloed hebt gehad op de organisatie. Het is een complex geheel als je bedenkt welke krachten in deze ene seconde de richting van de organisatie bepalen Het is maar zeer de vraag of een individuele mens in deze natuurlijke sociale processen echt sturingsmogelijkheden heeft. Vragen in deze categorie: ? Als je deze organisatie had kunnen bekijken vanaf de oprichting, wat zou je dan zeggen over de ontwikkeling tot nu toe en de invloed van leidinggevenden daarop? ? Wat zou het betekenen als alle mensen er zo over dachten?

12. Meta-kader Herkadertechniek waarbij we de aandacht richten op het persoonlijke kader van waaruit de overtuiging zou kunnen zijn ontstaan. Op een overtuiging over de overtuiging. Daarmee wordt op ‘meta’ niveau een uitspraak gedaan over de belemmerende overtuiging. Hiermee kan steeds hoger opgeklommen worden: Ik kan geen projectleider zijn want ik werk parttime; meta-kader: Jij vindt altijd redenen om de verantwoordelijkheid te ontlopen; metakader: als je het tegen je medewerkers altijd hebt over het ontlopen van verantwoordelijkheid zal het ziekteverzuim bij jou in het team wel hoog zijn; metakader: als jij iets van leidinggeven zou weten….enz. Als we dit Meta-kader toepassen op het voorbeeld dan krijgen we: Ik vind dat je er een handje van hebt om op een makkelijke manier de bal bij het management te leggen; Mensen die een koppeling maken tussen invloed en positie denken erg lineair; ze onderschatten de systemische dynamiek in een organisatie; Als je jezelf klemzet met dit soort uitspraken zal je het hier niet lang volhouden. Vragen in deze categorie: ? Wat zegt het over jou dat jij vindt dat je geen sturing kan geven? ? Hoe ontstaan dit soort belemmerende gedachten bij jou?

Blz. 8


13. Model van de wereld Herkadertechniek waarbij we de overtuiging bezien in het licht van een ander model van de wereld. Een eenvoudige herkadering als bijvoorbeeld de weerstand wordt geplaatst in een andere cultuur zoals die van de Papoea’s, de Tibetanen, of in een Indiase stad als Bombay. Toegepast op ons voorbeeld: Ik kan geen sturing geven in mijn organisatie

want


Als je mensen in de nieuwste organisaties in de Silicon Valley zou vragen zouden die er heel anders naar kijken; In natuurvolken zoals de traditionele clans van bosnegers in Burkino Faso heeft iedereen zijn eigen rol op basis van leeftijd, familie, en specifieke vaardigheden; Als je dat aan de huidige studenten die bedrijfskunde aan de Erasmus Universiteit doen zou voorleggen zouden ze je niet begrijpen. Vragen in deze categorie: ? Wat zouden oude gepensioneerde managers vinden van deze uitspraak? ? Wat zouden tienermeisjes in de disco vinden van invloed en sturing op een organisatie

14. Realiteitsstrategie Herkadertechniek waarbij we gebruik maken van de strategie die iemand hanteert om de werkelijkheid te ordenen. Hierbij kunnen we bijvoorbeeld inzoomen op herinneringen, ervaringen, beelden, geluiden en gevoelens. Toegepast op ons voorbeeld: Door de reeks confrontaties met die autoritaire manager heb je een slecht gevoel gekregen over de mate van invloed die je hebt. Je laat je teveel leiden door de vakbondspraat van de mensen op jouw kamer. Als je beter gaat waarnemen hoe aandachtig collega’s naar jou luisteren zal je voelen dat je heel veel invloed hebt. Vragen in deze categorie: ? Welke ervaring heeft je de overtuiging gebracht dat je geen sturing heb zonder een verantwoordelijke positie? ? Waar voel jij aan dat je geen invloed heb op een groep anderen?

Conclusie Er zijn erg veel manieren om weerstand om te buigen. Maar de effectieve herkadering ontstaat pas als we in contact met de ander erachter komen welke logica iemand hanteert. En als we een aantal verruimingen kunnen aanbieden die aansluiten op deze logica en het beeld van de werkelijkheid van de ander.

Blz. 9

De Kunst van het Herkaderen

Recommend Documents