De kunst van herstructureren in Transvaal

De kunst van herstructureren in Transvaal

www.hoteltransvaal.com

TUSSENEVALUATIE

de Stad bv / Simon van Dommelen / Jeroen Saris BIJLAGE De kunst van herstructureren in Transvaal ABF Cultuur / Jan Brouwer / MAART 2009


TUSSENEVALUATIE de Stad bv / Simon van Dommelen / Jeroen Saris / maart 2009 BIJLAGE De kunst van herstructureren in Transvaal / ABF Cultuur Jan Brouwer / december 2008

5

www.hoteltransvaal.com

TUSSENEVALUATIE maart 2009 | de Stad bv

Hotel Transvaal

bijlage | ABF Cultuur


inhoudsopgave Inleiding

INHOUDSOPGAVE 9

Hoofdstuk 1 Doelstelling en concept 1.1 Doelstelling 1.2 Uitwerking van het concept: de vorm 1.3 Doelgroep 1.4 Samenwerkingspartners 1.5 Financiering 1.6 Stand van zaken

10 10 11 11 11 12

Hoofdstuk 2 Uitvoering en ervaringen 2.1 Professionaliteit 2.2 Praktische belemmeringen 2.3 Samenwerkingsverbanden, wat is bereikt? 2.4 Media en marketing 2.5 Publieksbereik 2.6 Hotel Transvaal en de vakwereld 2.7 De exploitatie van Hotel Transvaal

13 13 14 14 15 16 16

Hoofdstuk 3 Sociaal-maatschappelijke impact van Hotel Transvaal 3.1 De beleving van het concept 18 3.2 Kennismaken met Transvaal 18 3.3 Het sociale weefsel van Transvaal 19 3.4 Percepties van Transvaal 19 3.5 Verbindingen leggen 20 3.6 Hotel Transvaal en de bewoners: Corresponderen of confronteren 21 3.7 Kunstenaars zijn geen sociaal werkers 22 3.8 Hotel Transvaal in sociaal beleid 22

ABF Cultuur

de Stad bv

Verwersdijk 8 2611 NH Delft 015 2799320 [email protected] www.abfcultuur.nl

Tichelstraat 6 1015 KT Amsterdam 020 615 95 90 [email protected] www.destadbv.nl

Hoofdstuk 4 Economische impact van Hotel Transvaal 4.1 Impuls voor de wijkeconomie

23

Hoofdstuk 5 Culturele en artistieke impact en de theoretisering van het concept 5.1 Engagement als kunst? 5.2 Laboratorium van de tussentijd

24 26

Hoofdstuk 6 Verspreiding en overdraagbaarheid van het concept 6.1 Verspreiding van het concept 6.2 Positionering Hotel Transvaal 6.3 Bescherming concept 6.4 Vertaalslag naar beleid

27 28 28 29

Hoofdstuk 7 Conclusies en aanbevelingen 7.1 Conclusies 7.2 Aanbevelingen

31 33

7

Intro Positie Transvaal Conclusie Tabellen & kaart

9 11 23 35

Hotel Transvaal



Inleiding Sinds 2002 is Mobiel projectbureau OpTrek actief met tijdelijke kunstprojecten in de Haagse stadsvernieuwingswijk Transvaal. Initiatiefnemers Sabrina Lindemann en Annechien Meier (Meier tot zomer 2007) willen een bijdrage leveren aan de algemene discussie over de toekomstige ontwikkeling van de stedelijke en publieke ruimte en de vraag op welke wijze kunstenaars in deze situatie een positie kunnen innemen. Dat doen ze vanuit een mobiel projectbureau in de wijk dat verhuist van slooppand naar slooppand en door het geven van opdrachten aan ontwerpers, architecten, kunstenaars en stedenbouwkundigen. Een van de meest omvangrijke kunstprojecten die zij hebben opgezet en waar in juni 2007 een eigen stichting voor werd opgericht is Hotel Transvaal*-***** verblijf in de tussentijd, naar een idee van voormalig architectenbureau RAL2005, Jan Konings en Duzan Doepel. Hotel Transvaal kende sinds zomer 2006 een pilotfase die in oktober 2008 afliep. Dit document is een tussenevaluatie van de exploitatieperiode van juni 2007 tot oktober 2008. Een turbulent jaar voor de organisatie van het project met veel media-aandacht. Bestuur en projectleiding van Hotel Transvaal willen met deze tussenevaluatie vaststellen in hoeverre zij, na de eerste 16 maanden, er in zijn geslaagd om de gestelde doelstellingen te realiseren. Wat zijn de succesfactoren, welke elementen zijn minder uit de verf gekomen? Wat zijn de leermomenten? Daarbij meent Hotel Transvaal dat een dergelijke evaluatie een positieve bijdrage kan leveren aan de overdraagbaarheid van het project. De tussenevaluatie is uitbesteed bij de Stad bv omdat er behoefte is aan een onbevangen blik op de resultaten van het Hotel. Een deel van de tussenevaluatie gaat over de concrete resultaten in de wijk. Een ander deel gaat over de conceptuele ontwikkeling, zoals deze plaats vindt in een ander project van OpTrek: het Laboratorium van de Tussentijd (denktank van Hotel Transvaal) door professionals. Bovendien wordt de relatie tussen de maatschappelijke impact in de wijk en de artistieke en conceptuele ontwikkeling in en door Hotel Transvaal belicht. De evaluatie eindigt met enkele aanbevelingen voor verduurzaming en versterking van het concept. Tevens wordt aandacht besteed aan de legitimatie van het project voor de opdrachtgevers/subsidiënten. De evaluatie is gebaseerd op een enqu�te onder alle gasten die sinds zomer 2007 in het Hotel verbleven. Ook is een media-analyse gemaakt van de stukken verzameld in de persmap van Hotel Transvaal. Bovendien is er gebruik gemaakt van een onderzoek van stadssocioloog Van der Wilk (Universiteit van Amsterdam) die in totaal twintig interviews hield onder de initiatiefnemers, betrokken ondernemers, bewoners, gasten, en professionals. Overig materiaal betreft presentaties, bestuursverslagen en het marketingrapport van SMLXL. Er zijn aanvullende gesprekken gevoerd, en tot slot is er gekeken naar vergelijkbare initiatieven in andere steden, zoals Groningen en Amsterdam Noord. Het onderzoeksbureau ABF Cultuur is gevraagd om de wijk Transvaal in kaart te brengen aan de hand van statistische gegevens en uitspraken te doen over de rol die Hotel Transvaal vervult binnen deze context. Deze analyse is integraal als bijlage opgenomen.

8

9



Intro Bureau de Stad voert een tussenevaluatie uit van Hotel Transvaal. Transvaal is een wijk in Den Haag die midden in de herstructurering zit. Dat wil zeggen dat de wijk een grote fysieke verandering ondergaat. Hotel Transvaal maakt gebruik van die verandering door tijdelijk vrij komende ruimte te gebruiken als hotelkamers. Tegelijkertijd gebruikt het hotel de bestaande voorzieningen in de wijk als de voorzieningen van het hotel. De evaluatie is vooral gedaan aan de hand van interviews. ABF Cultuur is gevraagd na te gaan of er ook iets in kwantitatief opzicht gezegd kan worden over de ontwikkeling van de wijk.


Hotel Transvaal

Het is primair een culturele en sociale activiteit met het doel een herwaardering van de publieke ruimte van Transvaal tijdens de transformatiefase van de wijk.

Hoofdstuk 1


1.3 Doelgroep

doelstelling en concept 1.1 Doelstelling

Stichting Hotel Transvaal heeft een drieledige doelstelling geformuleerd voor haar projecten in de Haagse wijk Transvaal: • het functioneren van stadswijken tijdens herstructurering op een positieve manier te be�nvloeden in sociaal, maatschappelijk, cultureel, kunstzinnig en economisch opzicht; • middels haar activiteiten gelegenheid te bieden aan bewoners, ge�nteresseerden en professionals met verschillende culturele achtergronden om elkaar te ontmoeten; • het bieden van een platform voor reflectie op de aanpak en de concrete gevolgen van stedelijke vernieuwing op wijkniveau. Om deze doelstelling te realiseren is Hotel Transvaal opgezet als een sociaal-maatschappelijke, culturele en economische activiteit. Het concept ‘Hotel Transvaal*-*****, verblijf in de tussentijd’ heeft niet tot doel een economisch rendabel hotel te realiseren. Het is primair een culturele en sociale activiteit met het doel een herwaardering van de publieke ruimte van Transvaal tijdens de transformatiefase van de wijk. (Meer informatie over de wijk Transvaal in de bijlage van ABF Cultuur rechter kolom)

1.2 Uitwerking van het idee: de vorm

Op of in leegstaande locaties in de wijk worden gastenverblijven aangeboden aan ge�nteresseerden op min of meer commerciële basis. De ontwikkeling van het project, alsmede de inrichting van een deel van de gastenverblijven komt voor rekening van kunstenaars. De economische en een deel van de sociale doelstelling wordt bereikt door ondernemers uit de buurt actief te betrekken door hen een groot deel van de hotelvoorzieningen te laten verzorgen, zoals ontbijt, de schoonmaak etc. Eén van de winkeliers heeft ook de inrichting van twee kamers voor zijn rekeningen genomen. Naast de maatschappelijke ambities worden de artistieke ambities ook vormgegeven door een theoretische en artistiek-inhoudelijke reflectie in het Laboratorium voor de Tussentijd, waarin wetenschappers, kunstenaars en professionals uit verschillende disciplines in een workshopachtige setting met elkaar brainstormen over het gebruik van de tussentijd en nieuwe concepten ontwikkelen voor stedelijke gebieden in transformatie. Zij worden van munitie voorzien door studies en lezingen van nationale en internationale experts op dit terrein. Overigens functioneert het Laboratorium onder de vlag van OpTrek, maar is het als denktank inhoudelijk wel nauw verbonden met Hotel Transvaal. Voor de uitvoering van het concept is een team samengesteld bestaande uit een projectleider (Sabrina Lindemann), een projectmedewerker, twee hotelmanagers, vijf oproepkrachten en een stagiaire. Zij vormen de vaste organisatie van Hotel Transvaal.

10

Marketingadviesbureau SMLXL maakt in haar marketingstrategie voor Hotel Transvaal (maart 2007) een duidelijk onderscheid binnen een grote diversiteit aan doelgroepen. In brede zin gaat het om de bezoeker met de kenmerken cultuurliefhebber, open-minded, actief, nieuwsgierig en initiatiefrijk. Daarbinnen kunnen twee doelgroepen worden onderscheiden, - de groep die het hotel bezoekt voor cultuur en vermaak, voor een bijzondere ervaring en een diversiteit aan activiteiten (bruiloftsgasten, festivalgasten, weekendje weg etc.) en - de groep die het hotel bezoekt voor cultuur en verdieping. Binnen deze laatste groep onderscheiden we degenen die zich bezighouden met de stedenbouwkundige ontwikkelingen in de wijk, de professionals die actief zijn met de herstructurering en de mensen die op zoek zijn naar verdieping in de sociaal-culturele context van de wijk, waaronder de professionals, die zich bezighouden met een theoretische reflectie op de ‘tussentijd’.

1.4 Samenwerkingspartners

Voor het goed kunnen functioneren van Hotel Transvaal is de organisatie sterk afhankelijk van een aantal samenwerkingspartners. Om te beginnen is gezocht naar bestuurders voor de stichting Hotel Transvaal die van waarde zijn voor de aansturing en het toezicht van de uitvoering van het project. De artistiek-inhoudelijke input komt met name van Sabrina Lindemann, projectleider van het Hotel Transvaal. Voor het verwezenlijken van draagvlak en betrokkenheid achten bestuur en projectleider het van groot belang dat er strategische allianties worden gevormd met partijen als de gemeente, woningcorporaties (Staedion) en buurtorganisaties van wijkondernemers en bewoners. Er is naar samenwerking gezocht met diverse maatschappelijke organisaties, waaronder het wijkteam Transvaal, Stichting Wijkbeheer, de ondernemersvereniging Paul Krugerlaan, Instituut voor Nieuw Ondernemersschap (IVNO) en CityMondial. Daarnaast is contact gelegd met horecagelegenheden en voorzieningen, zoals een schoonheidssalon, een fotozaak en winkels.

1.5 Financiering

Hotel Transvaal heeft bewust gekozen voor een culturele en sociaalmaatschappelijke doelstelling, en niet voor het economisch rendabel exploiteren van het hotel. Daarvoor zouden teveel concessies moeten worden gedaan aan het concept. Bovendien is economisch rendabel exploiteren vrijwel onhaalbaar door het geringe aantal kamers. Op dit moment wordt het project slechts voor een klein deel gefinancierd uit de opbrengsten van de kamers. De kosten van de overnachtingen zijn bewust door de organisatie niet te laag gezet maar georiënteerd aan gewone bed&breakfast prijzen en de hoeveelheid privacy, die de gast krijgt. Dit om te voorkomen dat gasten van het hotel gebruik willen maken die eerder een woonhotel zoeken of juist gasten die alleen voor een uur een kamer willen huren met heel andere bedoelingen. Zo is de Indiase en de Chinese kamer met 64,- Euro voor 2 personen inclusief ontbijt door de weeks het goedkoopst omdat daar de mogelijkheid bestaat dat onbekenden de naastgelegen kamer kunnen huren. De Paleiskamer is met 105,- Euro voor twee personen inclusief ontbijt het duurst omdat men daar een heel appartement met drie kamers huurt. Voor het overige is Hotel Transvaal afhankelijk van een waaier aan subsidiënten, die de pluriformiteit van het project tonen: Woningcorporatie Staedion en de gemeente Den Haag OCW en DSO, Bank Nederlandse Gemeenten, Era Bouw, Fonds Burgerschap, Fonds 1818, Mondriaan Stichting, Oranje Fonds, en Stroom Den Haag. Stichting Hotel Transvaal heeft geen medewerkers in een vast dienstver-

11



Positie Transvaal Transvaal wordt hier gedefinieerd als de postcodes 2571 en 2572. Daar wonen niet minder dan 18 duizend inwoners. Dat is dus een erg grote wijk. De helft van alle gemeenten in Nederland is van de zelfde orde van grootte. De wijk ligt midden in Den Haag. De samenstelling van de bevolking is duidelijk anders dan in de rest van Den Haag en verschilt helemaal met het profiel van heel Nederland. Tabel 1: profiel bevolking, 20002006 zie pagina 35

Er wonen in Transvaal weinig ouderen en relatief veel jongeren. Niet minder dan 40% van de bewoners is jonger dan 25 jaar. Verder wonen er veel allochtonen. Dat aandeel is bovendien de laatste jaren toegenomen naar meer dan 80% op dit moment. Verder zien we dat de bevolking daalt. In heel Den Haag is sprake van een redelijke toename door de uitbreidingen in Wateringse Veld, Leidscheveen en Ypenburg, maar Transvaal heeft te maken met een daling. Dat

Hotel Transvaal

In brede zin gaat het om de bezoeker met de kenmerken cultuurliefhebber, openminded, actief, nieuwsgierig en initiatiefrijk.


band. Men werkt op freelance basis, of via het Payroll system of samen met andere stichtingen. Alle medewerkers worden betaald.

1.6 Stand van zaken

Het voortbestaan van Hotel Transvaal staat onder druk. Het bestuur is samen met de projectleiding in december 2007 begonnen gesprekken te voeren met de meest belangrijke partners zoals de woningbouwcorporatie, de gemeente en Fonds 1818 over een verlenging van het Hotel voor maximaal twee jaar om het concept verder te verfijnen en te verdiepen. Het pilotjaar zou aflopen op 30 juni 2008. In juni werd het project op verzoek van de gemeente Den Haag met 3 maanden verlengd omdat de gemeente hoopte meer zicht te krijgen op de besteding van de zogenaamde “Vogelaargelden” (extra budget van het rijk voor de “krachtwijkenaanpak”). Woningcorporatie Staedion heeft in september 2008 aangegeven niet verder te willen gaan als participerende partij. Als reden worden genoemd dat het Hotel in de wijk te weinig spin-off opgelevert versus de kosten. Een ander argument is dat de naamsbekendheid voor Staedion onvoldoende is toegenomen door het project. Door de sloop van de huidige hotelpanden en de situatie, dat de woningbouwcorporatie de bestaande plannen voor het gebied in TransvaalNoord aan het herzien is, zijn er op dat moment ook geen nieuwe ruimtes beschikbaar. Daarom en door het wegvallen van een belangrijke partner werd het hotel in oktober gesloten. De gemeente toont nog steeds groot enthousiasme voor het project en wil graag bijdragen aan het voortbestaan, voorlopig voor 1 jaar. Samen met Staedion overweegt men momenteel alsnog een bijdrage. Een belangrijke voorwaarde is dat het project zich voortdurend vernieuwd en ludieke activiteiten blijft organiseren, vergelijkbaar met het Autohotel. Achterliggende gedachte is dat daarmee publiciteit wordt gegenereerd. Het Autohotel (een project van Evelien de Munck Mortier) was een tweedaagse manifestatie waar bezoekers in hun eigen auto, die werd omgetoverd tot hotelkamer, konden overnachten. Tevens was er een dagvullend programma met rondleidingen door de buurt, een diner op straat en diverse voorstellingen door bewoners uit de buurt. Het bestuur studeert op dit moment op de mogelijkheden voor voortzetting en verduurzaming van het concept. Ondertussen wordt er gewerkt aan een publicatie i.s.m. Trancity die aan het einde van 2009 zal verschijnen. Daarom heen zullen diverse activiteiten worden georganiseerd.


Hoofdstuk 2

Uitvoering en ervaringen 2.1 Professionaliteit

Bijzonder is het hoe Hotel Transvaal een hoge hotelstandaard weet te bieden zonder enige ervaring. Hotel Transvaal profileert zich als een professioneel hotel. Aan alles is gedacht, van de ontvangst in een echte receptie tot het borduurwerk op de handdoeken. Uit de enqu�te onder gasten blijkt dat zij de kwaliteit van het hotel het gemiddelde driesterren hotel ruim vinden ontstijgen. De beoordeling van het hotelpersoneel in de enqu�tes en interviews is bijzonder hoog. De organisatie is professioneel en secuur, ook al heeft niemand een hotelopleiding genoten. Ook waarderen de gasten bijna zonder uitzondering het niveau van de restaurants in de buurt, de menukeuze en de prijs-kwaliteitverhouding. Om toch goed inzicht te krijgen in het runnen van een hotel en in wat daarbij komt kijken heeft de organisatie veel gebruik gemaakt van de tips van collega-hotels: Lloyd Cultuurhotel in Amsterdam, Simplon Jongerenhotel in Groningen en het schoolhotel van Stenden University in Leeuwarden. Al het overige is door de organisatie zelf uitgezocht op basis van eigen inzicht. Daarvoor zijn ondermeer checklists gemaakt voor de schoonmaak of het opmaken van de kamers. Voor de verdere professionalisering, de exploitatie en vooral efficiency lijkt het advies van professionals echter geen overbodige luxe, want ondanks de goede respons van bezoekers loopt niet alles gesmeerd, zoals de volgende paragrafen laten zien.

2.2 Praktische belemmeringen

Tijdens de uitvoering bleek dat de hotelmanagers veel meer tijd kwijt zijn dan de aanvankelijk begrote 15 uur per week. Goede service kost tijd. Er wordt koffie geschonken bij aankomst, een praatje gemaakt en uitgebreide bezoekerstips gegeven aan de hand van de uitgereikte kaart van de wijk. Naast deze service aan gasten, het aannemen en verwerken van de boekingen, het aansturen van de oproepkrachten, onderhoud plegen in het hotel, houden de managers de vinger aan de pols bij de kwaliteit van door buurtondernemers geleverde diensten. Het hoog houden van deze kwaliteit van het hotel en het tegelijkertijd zorgen voor inbedding van het hotel in de wijk zorgt voor complicaties waar een ‘gewoon’ hotel geen last van heeft. Ondernemers uit de buurt worden betrokken bij het aanbieden van het ontbijt, een diner, het stomen van het wasgoed maar ook bij het onderhoud en soms zelfs de inrichting van de kamers. Vaak gaat dit goed, maar soms levert dit praktische problemen op, die tot keuzes dwingen. Zo is het contract met een re�ntegratiebureau dat de schoonmaak verzorgde als werkbegeleidingstraject na zes maanden opgezegd, nadat bleek dat de schoonmaak ook na veel proberen niet tot tevredenheid kon worden verzorgd. De hotelorganisatie was te veel tijd kwijt met

12

13



heeft te maken met de zuigende werking van de nieuwe wijken en met de grootschalige herstructurering van Transvaal. Dat is ook te zien in tabel 2 (pagina 35). De woningvoorraad is gedaald van 8500 naar 8100 tussen 2000 en 2006. Een groot deel van de voorraad is gesloopt. In de zeven jaren van 2000 tot en met 2006 was dat niet minder dan 18% van alle woningen, terwijl het aandeel van de nieuwbouw in de zelfde periode ongeveer 6% van de voorraad bedroeg. Verder zien we een hoog aandeel huurwoningen. In 2000 was dat 78%. Door sloop en nieuwbouw van meer koopwoningen is het aandeel sociale huur gedaald naar 70%, hetgeen nog steeds hoog is. Tabel 2: profiel woningvoorraad, zie pagina 35

De omvang van de werkgelegenheid in Transvaal is bijzonder laag. Per 1000 inwoners zijn er 168 banen. Dat is voor een woonwijk laag en het is ook laag in verhouding met andere vergelijkbare wijken. In totaal waren er in 2007 ongeveer 2900 arbeids-

Hotel Transvaal

“Hotel Transvaal levert een bijzondere bijdrage aan de marketing van een wijk in de overgang van probleem naar prachtwijk.”


de controle en herstelwerkzaamheden. Daarna is voor een praktische oplossing gezocht door kunststudenten uit de buurt het schoonmaakwerk te laten verrichten als bijbaan. De samenwerking met ondernemers in de buurt verloopt ook niet altijd eenvoudig. Sommige ondernemers weten niet hoe ze facturen moeten schrijven en willen het liefst cash afrekenen. Ook worden afspraken niet altijd nagekomen, Daarom moest zo nu en dan een beroep gedaan worden op bedrijven buiten de buurt, hoewel dat tegen de filosofie van het concept inging. Deze oplossingen kunnen noodzakelijk zijn, maar zij vergroten wel de afstand met de buurt. Tegelijkertijd maken deze issues inzichtelijk welke problemen er in de buurt spelen. Die worsteling met de plaatselijke ondernemer is een proefondervindelijk onderzoek naar de dilemma’s in de buurt. Het feit dat een ondernemer niet weet hoe hij een factuur moet schrijven of dat sommige mensen nauwelijks in staat zijn tot degelijk schoonmaakwerk behoort tot het soort verschijnselen dat een belangrijk inzicht verschaft over de sociaal-maatschappelijke context van de wijk. Bestuur en organisatie hebben pogingen gedaan om allianties te vormen met sociaal-maatschappelijke instellingen die goed zijn toegerust in het omgaan met de dilemma’s in de buurt. Daaruit zijn een aantal interessante partners voortgekomen, maar met veel andere partijen is de samenwerking nog niet voldoende van de grond gekomen in dit eerste jaar. Het vergt meer tijd en aandacht om deze allianties te vormen en ‘taalverschillen’ te overbruggen. Overigens merken de gasten niets van deze problemen en dilemma’s. Zoals we zagen, ervaren zij een hoge kwaliteit bij een bezoek aan het hotel maar ook aan de ondernemers in de buurt.

2.3 Samenwerkingsverbanden, wat is bereikt? Zoals hierboven reeds opgemerkt zijn de samenwerkingsrelaties met bedrijven, organisaties en bewoners in de Transvaalbuurt een belangrijk aspect van Hotel Transvaal. Het Hotel heeft in ruim een jaar tijd, op basis van OpTrek, het bestaande netwerk uitgebreid met lokale ondernemers en organisaties. De organisatie geeft wel aan dat het zoeken van partners veel energie vergt. Daarom is vooral de samenwerking met koepelorganisaties, zoals de winkeliersvereniging, of andere stichtingen en buurtorganisaties van belang. De contacten met de niet-georganiseerde bewoners lopen minder vanzelfsprekend, hoewel dat ook geen directe doelstelling was. De open dagen voor de buurt worden matig bezocht. Bewoners zijn in het algemeen moeilijk bereikbaar voor afspraken, men heeft geen internet en mail, alle communicatie moet per telefoon. Sommigen vinden het bijvoorbeeld interessant om gasten te ontmoeten, maar willen dat liever niet thuis. Het hotel zal daarvoor een eigen ruimte moeten hebben. Na gemaakte afspraken komt men regelmatig niet opdagen zonder afmelding. Dit kost de organisatie veel extra tijd en moeite waardoor er het afgelopen jaar uiteindelijk een pragmatische keuze is gemaakt om geen extra tijd te investeren in het leggen van contacten met de niet georganiseerde bewoners. Bij voortzetting van het project is wel de wens geuit om deze relaties verder uit te bouwen. Voor de legitimatie van het project is het bijzonder relevant om zoveel mogelijk aansluiting te zoeken bij de buurt. Om de zichtbaarheid te vergroten, en uit efficiency-overwegingen zou het project bijvoorbeeld kunnen aansluiten bij buurtactiviteiten gericht op wijkbewoners.

2.4 Media en marketing

De oprichters hebben een belangrijke conceptuele keuze gemaakt om de hele wijk te beschouwen als hotel. Dit is met name bedoeld als herwaar-

14


dering van de publieke ruimte in Transvaal, maar functioneert ook als beeldspraak voor de promotie van het hotel. Uitspraken als “het grootste hotel van de wereld” en “de straten als gangen van het hotel” worden opgepikt door de media en maken mensen nieuwsgierig naar het project en de wijk. De aandacht die Hotel Transvaal genereert in de media wordt ook gewaardeerd in het jury rapport van de Nieuwe Stad prijs die eind 2007 in ontvangst is genomen: “Hotel Transvaal levert een bijzondere bijdrage aan de marketing van een wijk in de overgang van probleem- naar prachtwijk.” Uit de media-analyse blijkt dat sinds de opening van Hotel Transvaal in 2006 het Hotel maar liefst 82 keer is opgemerkt in de geschreven media. Zowel in tijdschriften en vakbladen (36 keer) als in dagen weekbladen (46 keer). Alle grote landelijke dagbladen hebben aandacht besteed aan het concept. Verder schreven de meest uiteenlopende bladen over het hotel: van kunsttijdschriften tot opiniebladen, lifestylemagazines, vakbladen op het gebied van de stedelijke vernieuwing, overheidsvoorlichting, hotelwezen en architectuurtijdschriften. De aandacht op internet loopt zo mogelijk nog verder uiteen, een zoektocht op Google levert bijna 4.000 hits op (september 2008). Ook op tv zijn reportages geweest over Hotel Transvaal. Bij het NOS Journaal twee keer, het VARA programma ‘Wat heet!’ en op lokale zenders, zoals TV West en Info Thuis. Op de radio besteedde ondermeer BNN en Radio 1 aandacht aan het project. Naast een grote variëteit in soorten media, zijn er ook grote verschillen in de berichtgeving: van een beschrijving van een leuk avontuurlijk uitje in een achterstandswijk tot een opiniërende zoektocht naar de betekenis van de tussentijd. Het hotel opent de ogen voor de wijk zelf, zo wordt geschreven. En hoewel problemen vaak op de voorgrond staan, blijkt Hotel Transvaal ook tot spontane positieve indrukken over de diversiteit, de gezelligheid en de gemoedelijkheid te leiden. De pluriformiteit in de berichtgeving roept de vraag op hoe we naar dit project moeten kijken: is Hotel Transvaal een sociaal project, een bedrijf of een kunstwerk? Eén van de initiatiefneemsters, Lindemann’ geeft een helder antwoord op deze vraag in een tijdschrift: “Waarom zou je kiezen?” (Murw, sept. 2006). In de marketingstrategie van SMLXL (maart 2007) wordt deze pluriformiteit van het concept als kwaliteit gepositioneerd. Hotel Transvaal is “een complete culturele activiteit met vermaak én verdieping.” SMLXL is van mening dat de verschillende onderdelen elkaar versterken (meer dan de som der delen) en stelt daarom voor de strategie te richten op een breed publiek. Bijvoorbeeld in het voorstel om door middel van arrangementen verschillende doelgroepen aan te spreken. Ook in de communicatie pleit het bureau voor een brede scope.

2.5 Publieksbereik

Hotel Transvaal heeft in het eerste halve jaar gemiddeld vijf overnachtingen per week en in het tweede halve jaar zeven nachten per week met een piek in het weekend. Naarmate het project beter bekend raakte, nam het aantal overnachtingen toe. In totaal hebben rond 600 gasten geslapen in Hotel Transvaal. De hoge bezettingsgraad overtreft de verwachtingen bij de organisatie ruimschoots. De uitgebreide aandacht in de media voor Hotel Transvaal heeft daar flink aan bijgedragen. Het hotel staat net als andere hotels in de lijst van verblijfslocaties van de Haagse VVV en er zijn samenwerkingsverbonden opgezet met festivals, zoals TodaysArt, Crossing Border festival en Hollands Dance Festival maar ook met diverse culturele instellingen, wat het aantal boekingen deed toenemen.

15



plaatsen. Net als de woningvoorraad daalde de werkgelegenheid. In tabel 3 staat de absolute en relatieve groei weergegeven. De index voor de totale werkgelegenheid staat in 2007 op 80 met als basisjaar 1996. Er was sprake van een daling over bijna de hele breedte. De omvang van de voorzieningen en in het bijzonder van de nijverheid daalde bijzonder sterk. De nijverheid halveerde in de genoemde periode. Alleen de zakelijke diensten bleven op peil, maar deze is bescheiden van omvang. Binnen de sector voorzieningen is een onderscheid gemaakt in commerciële voorzieningen en overheidsvoorzieningen. In het eerste geval is dat horeca en winkels en in het tweede geval gaat het om publieke diensten, onderwijs en zorg. We zien alleen een groei van het onderwijs. Dat zal ongetwijfeld te maken hebben met de jonge bevolking. De ander overheidsvoorzieningen geven een dalende werkgelegenheid te zien. Cultuur met zowel private als publieke activiteiten komt vrijwel niet voor en

Hotel Transvaal

“Hotel Transvaal voegt aan de brede waaier aan moderne hotelervaringen een interessante nieuwe dimensie toe.”


Veel gasten bezoeken Hotel Transvaal doelgericht. Ze hebben er over gelezen in een tijdschrift of op internet en zijn nieuwsgierig naar de achterliggende gedachtes, de inrichting van de kamers en de wijk. Het publiek heeft een open mind en voelt sympathie met het concept. Dat be�nvloedt de beoordeling. De hoge standaard voor de kwaliteit van de kamers en voorzieningen maakt het verblijf nog aangenamer. Hotel Transvaal krijgt in de enqu�tes een goede tot uitstekende beoordeling van de gasten, op alle terreinen: gastvrijheid, service, voorzieningen, bereikbaarheid en prijs-kwaliteitverhouding.


kamers moeten krijgen, maar dat leidt ook tot aanzienlijk hogere logistieke- en arbeidskosten, die niet voldoende worden gecompenseerd door de relatief lage inkomsten uit de kamers. Meer kamers leidt ook niet tot een grotere impact van het concept. Een voordeel bij een toekomstige voortzetting van het Hotel is dat de meeste startinvesteringen reeds zijn gedaan, wel zal elke verhuizing en herinrichting van kamers opnieuw weer tot kosten leiden.

is bovendien afgenomen. Voor Hotel Transvaal is het interessant te zien hoe het de horeca en de detailhandel is vergaan. De indices zijn duidelijk: beide branches hebben duidelijk aan werkgelegenheid verloren. Tabel 3: profiel werkgelegenheid, zie pagina 35

De bezoekersgroep van het hotel bestaat uit een bont gezelschap uit binnen-en buitenland. Van jonge mensen die wel van een avontuurtje houden, en er over hebben gelezen in een lifestyle magazine tot bezoekers aan een Turkse bruiloft. Sociologen die op uitnodiging komen peilen hoe het er écht aan toe gaat in een achterstandswijk, maar ook oud-bewoners die nostalgische herinneringen willen ophalen in hun eigen buurt. Veel festivalpubliek dat het hotel eigenlijk alleen gebruikt waarvoor een hotel bedoeld is, of Hagenezen die hun stad eens vanuit een ander perspectief willen bekijken. De belangrijkste gast is zonder twijfel minister Vogelaar van Wonen, Werken en Integratie die het Hotel in het kader van haar wijkaanpak tweemaal bezocht. Zestig procent van de bezoekers heeft nooit eerder een stap gezet in de wijk, maar ook voor de mensen die wel eerder in de wijk zijn geweest is het een eye-opener doordat hen een nieuw perspectief op de buurt wordt geboden. Ze bezoeken plekken, zoals een Turks restaurant of een Indiase winkel die ze anders niet zo snel zouden bezoeken.

Het is mogelijk de groeicijfers van wonen, werken en bevolking onderling te vergelijken door ze per jaar uit te drukken. Het resultaat staat in tabel 4. We zien dan dat de daling van de bevolking redelijk in lijn is met de daling van de woning voorraad. Als we uitgaan van 2 personen per woning dan gaat de daling van de bevolking dubbel zo hard. Dat is ook het geval. Bij werken kunnen we uitgaan van 1 arbeidsplaats per woning. Dat zou betekenen dat de werkgelegenheid ook met 0,8% per jaar zou dalen. De daling was echter 2% per jaar ofwel meer dan het dubbele. De daling van de werkgelegenheid was dus relatief zeer sterk, hetgeen voor een toch al zwakke wijk zorgwekkend is.

Door de veelzijdige doelgroep en haar ambities, komt het bestuur soms in een spagaat: het wil graag een professioneel hotel runnen met een grote diversiteit aan bezoekers, maar de conceptuele discussie over de tussentijd die bij herstructurering ontstaat, mag niet teveel op de achtergrond raken. Daarom benadert Hotel Transvaal actief professionals die zich in het dagelijks leven bezighouden met de problematiek rond herstructurering voor een overnachting in het hotel. Bestuurders, ambtenaren, wetenschappers en vertegenwoordigers van corporaties worden aangespoord om een bezoek aan het hotel te brengen om met eigen ogen te aanschouwen wat het effect is van grootschalige sloop-nieuwbouw operaties op de buurt.

Tabel 4: jaarlijkse groei woningvoorraad, bevolking en werkgelegenheid, zie pagina 35

2.6 Hotel Transvaal en de vakwereld

Hotel Transvaal is niet onopgemerkt gebleven in de hotelbranche zelf. Sabrina Lindemann heeft op uitnodiging ondermeer een bezoek gebracht aan een internationale conferentie over Hospitality, Tourism en Leisure in Glasgow. Verschillende organisaties, zoals de Stenden University in Leeuwarden tonen grote interesse voor deze nieuwe vorm van hospitality. Of, zoals genoemd in een tijdschrift: “Hotel Transvaal voegt aan de brede waaier aan moderne hotelervaringen een interessante nieuwe dimensie toe.” (René Erven, De Architect Interieur, mrt. 2008). Dat Hotel Transvaal voor meerdere interpretaties vatbaar is blijkt uit de waaier van aanvragen. Daar zitten ook aanvragen in voor longstay en voor de huur van een kamer voor een uur, met heel andere bedoelingen. Hier moet overigens worden opgemerkt dat Hotel Transvaal ook het enige hotel is in de wijk. Er is geen concurrentie en de bezettingsgraad is relatief hoog voor het project dat zich niet alleen als hotel profileert.

2.7 De exploitatie van Hotel Transvaal

Zoals eerder opgemerkt is de exploitatie van Hotel Transvaal uit hotelinkomsten niet dekkend. Een model dat economisch meer rendabiliteit moet brengen lijkt nauwelijks zinvol. Daarvoor zou Hotel Transvaal meer

16



17

Hotel Transvaal

“Je bezoekt de wijk op een andere manier als je er verblijft. Ik ben bijvoorbeeld ’s ochtends naar de markt gegaan en ’s avonds naar een Turkse bar, waar we erg vriendelijk werden ontvangen. Dat zou ik anders toch niet snel doen.”


Hoofdstuk 3


dat resultaat in zo’n korte tijd behalen bestaan er nauwelijks. Zoals een bezoeker het verwoordt: “Het is absoluut een unieke ervaring die je veel leert over deze multiculturele buurt” (AD, 25-08-08) Het feit dat je er overnacht en de wijk dus ook beleefd buiten de gangbare bezoektijden, voegt extra waarde toe aan het project. Je maakt voor korte tijd deel uit van de buurt. Daarmee ervaar je persoonlijk de problematiek van de herstructurering. En hoewel gasten de tussentijd nooit zullen meemaken zoals de bewoners dat dag in dag uit doen, de hotelervaring benadert het wel. Naast de beschrijvingen van de gasten blijft het voor de organisatie wel belangrijk om de ervaringen van de bewoners en ondernemers uit de buurt mee te nemen in de theoretische reflectie op de tussentijd, om een goed beeld neer te kunnen zetten. Dat is een belangrijk argument om de goede relatie met de omgeving in stand te houden en uit te bouwen.

Sociaalmaatschappelijke impact van Hotel Transvaal

3.3 Het sociale weefsel van Transvaal

3.1 De beleving van het concept

Over de impact van Hotel Transvaal lopen de meningen uiteen. Het bestuur heeft zichzelf eens de vraag gesteld in hoeverre de huidige gasten werkelijk ge�nteresseerd zijn in de achterliggende doelen van Hotel Transvaal en de ideeën over het gebruik van de tussenruimte? Wordt het Hotel niet teveel gezien als een ‘leuk uitje’? Of als een prettig verblijf na het bezoek aan een festival? De wedervraag is of de interesse van de gast het uitgangspunt moet zijn. De beleving van de tussentijd hoeft niet perse heel bewust te gaan. Het kan een ervaring zijn die niet precies door iedereen te benoemen is. Dat maakt het concept juist interessant en levert onverwachte gezichtspunten op bij alle gasten. Citaten in het gastenboek, uit interviews en uit de mediaberichten wijzen daarop: “Je bezoekt de wijk op een andere manier als je er verblijft. Ik ben bijvoorbeeld ’s ochtends naar de markt gegaan en ’s avonds naar een Turkse bar, waar we erg vriendelijk werden ontvangen. Dat zou ik anders toch niet snel doen.” (uit: Van der Wilk, 2008) De signalen die worden opgepikt door ‘gewone’ bezoekers zijn belangrijke gegevens voor verder onderzoek naar de tussentijd. Het gastenboek en de enqu�tes bieden een schat van informatie. Dat de tussentijd wellicht niet ‘bewust’ wordt beleefd is juist een voordeel, mensen kijken op die manier met een onbevangen blik en onbevooroordeeld naar de stand van de wijk. Dat geeft objectieve informatie over de wijze waarop mensen de tussentijd ervaren, en hoe een achterstandswijk nog meer gezien en ervaren kan worden.

3.2 Kennismaken met Transvaal

Een belangrijke kwaliteit van Hotel Transvaal is de wijze waarop gasten kennis kunnen nemen van de wijk. Gasten krijgen een kaart mee met de belangrijkste voorzieningen. Het ontbijt is bij een Turks restaurant en bijna niemand laat de gelegenheid onbenut om ook in de avond bij één van de etnische ondernemers te dineren of een drankje te nuttigen. Daarmee krijgen de gasten een goed beeld van de wijk. Projecten die

18

Eén van de ambities van Hotel Transvaal is om ‘het functioneren van stadswijken tijdens herstructurering op een positieve wijze te be�nvloeden in sociaal, maatschappelijk, cultureel, kunstzinnig en economisch opzicht.’ Dit is nodig, volgens initiatiefneemster Lindemann, omdat de buurt zich in een identiteitscrisis bevindt: “Er wordt te makkelijk gedaan over het vervangen van historische panden als deze. De oorspronkelijke bewoners verdwijnen met de huizen. Zij worden ontworteld en verliezen hun sociale netwerk. Als argument wordt gebruikt dat renovatie duur is. Maar met de sloop verdwijnt ook een stukje geschiedenis. Met projecten als Hotel Transvaal willen we de overgangsfase tussen oud en nieuw op een creatieve manier invulling geven.” (MURW, sept. 2006) De identiteitscrisis lijkt te worden bevestigd door buurtbewoners, zoals Joke, die al 28 jaar in Transvaal woont: “Toen was het nog echt gezellig. We zaten zomers met zijn allen buiten om een biertje te drinken of te barbecuen. Dat kan nu niet meer…” (MURW, sept. 2006). Of Mieke Aartsen, die al 29 jaar een winkel runt: “Je zorgde nog voor elkaar. Er waren buurtfeesten, en op straat werd touwtje gesprongen. Maar dat was snel voorbij, hoor. De achteruitgang is al zo lang aan de gang.” Dat laatste zinnetje is belangrijk. Want soms wordt de illusie gewekt dat alleen de sloop de achteruitgang in de hand werkt, terwijl het juist een reactie op de verloedering is. Het sociale weefsel was al ver voor de sloopplannen beschadigd. De nostalgie creëert een verleden waarbij positieve herinneringen overheersen. Ook in het verleden was er grote armoede met alle bijkomende problemen. Reflectie op de sociale verbanden in de buurt is belangrijk, maar dan tegen het licht van de veranderende stedelijke context en de gevolgen van veranderingen in het buurtleven zoals het verdwijnen van de buurtwinkel als sociaal bindmiddel. Hotel Transvaal maakt ons bewust van het tanende sociale weefsel. Maar deze reflecties op de tussentijd moeten in het verlengde worden geplaatst van de sociale geschiedenis van de Transvaalbuurt. Want Hotel Transvaal laat juist ook zien dat de wijk wel degelijk een unieke identiteit heeft, ondanks de herstructurering.

3.4 Percepties van Transvaal

Er zijn veel ergernissen bij wijkbewoners over de verloedering en men heeft een duidelijk beeld over de veroorzakers. Daar worden geen doekjes om gewonden: “Allochtonen natuurlijk. Ga zelf maar kijken wie er de grootste rotzooi maken,” aldus een buurtbewoner. Een Marokkaanse bewoonster beaamt dit: “Het is hier net als bij ons thuis in Marokko.” Het zijn van deze negatieve beelden die onze perceptie van de Transvaal buurt construeren. Negatieve berichtgeving over een buurt is voor de pers interessanter dan de positieve verhalen. En hoewel de berichten

19



Transvaal is namelijk een van de zogenaamde 40 wijken. Deze 40 wijken zijn geselecteerd op basis van fysieke en sociale achterstanden. Als deze indicatoren voor Transvaal worden bekeken dan zien we dat Transvaal met name slecht scoort op de fysiek problemen. De wijk kent een matige score als het gaat om de waardering van de omgeving. Dat is goed te zien op de kaart van Haaglanden in figuur 1. Daarin staat de waardering van bewoners voor hun omgeving. Transvaal behoort tot de wijken met de laagste waardering. Figuur 1: kaart Haaglanden met waardering woonomgeving, zie pagina 35

Het wijkactieplan van de gemeente Den Haag bevat ook een profielschets van de wijk. In grote lijnen komt dit overeen met de hier gegeven cijfers. Een belangrijk verschil is echter dat heel weinig aandacht wordt besteed aan de economie en aan de trends in de laatste jaren. Beide geven een zorgwekkend beeld. De analyse van de ge-

Hotel Transvaal

“Wat overblijft aan dit tijdelijke hotel is de herinnering, die je meeneemt naar de volgende plaats.”


kloppen, ze zijn letterlijk opgetekend uit de monden van wijkbewoners, het blijft een eenzijdige constructie van de werkelijkheid. De ervaringen van de hotelgasten laten zien dat er ook veel aantrekkelijke kanten aan de wijk zitten. Aantrekkelijkheden die juist worden geboden door de etnische minderheid. Een overnachting in Hotel Transvaal en een bezoek aan de voorzieningen biedt mensen de gelegenheid om met eigen ogen te aanschouwen of deze berichtgeving correspondeert met de werkelijkheid: niet dus. En daarmee hebben we de belangrijkste kwaliteit van het Hotel te pakken. Hotel Transvaal doorbreekt de negatieve spiraal en brengt ook de andere, positieve, kanten van een krachtwijk in beeld. Het feit dat mensen zich laten onderdompelen in de wijk en er door de hotelmanager op zijn gewezen dat het best gezellig is bij Bar Roxy terwijl je normaal gesproken wel drie keer zou nadenken voordat je de drempel overstapt, dwingt hen om de vooroordelen te laten varen en een eigen beeld te vormen. Dan blijkt de buurt ineens veel aantrekkelijke kanten te hebben, ook in een proces van transformatie. “Wat overblijft aan dit tijdelijke hotel is de herinnering, die je meeneemt naar de volgende plaats.” (Evelien de Munck Mortier, Autohotel). Hotelgasten nemen hun ervaringen in de wijk Transvaal mee naar hun eigen omgeving en verspreiden een persoonlijke en meer diverse interpretatie van de werkelijkheid. Daarom is het ook zo belangrijk dat beleidsmakers, professionals en journalisten deze ervaring delen, zij be�nvloeden de publieke opinie in hoge mate en zijn zelf veelal betrokken bij de wijkaanpak. De professionals kijken op een hoger abstractieniveau naar de problematiek in de buurt en zien daarmee ook beter het effect van Hotel Transvaal.

3.5 Verbindingen leggen

Door verrassende verbindingen te leggen tussen bestaande organisaties, ondernemers en faciliteiten in de buurt legt Hotel Transvaal heel kleinschalig een nieuwe sociale structuur in de wijk. Lindemann: “Door de sloop in Transvaal vallen de bestaande sociale structuren uit elkaar. Met dit hotel leggen we nieuwe verbanden.” Daar slaagt het grotendeels in, met name in het contact met ondernemers. Hotelgasten zijn enthousiast over de contacten die ze hebben gelegd. Zoals één van de gasten in een interview aangeeft: “De kaart, maar ook het ontbijt, geeft je een alibi om plekken te bezoeken die je anders niet snel zou bezoeken omdat je niet zeker weet of je er wel welkom bent.” (Van der Wilk, 2008). Sommigen hadden niet verwacht dat ze zo makkelijk contact kregen met vreemden. Andersom zijn de ondernemers tevreden over de nieuwe contacten die zij leggen dankzij Hotel Transvaal: “Ik heb mensen ontmoet uit bijvoorbeeld Amerika of delen van Europa, die ik anders nooit zou ontmoeten. Als ondernemer heb je te weinig tijd om andere culturen te leren kennen en nu komen mensen naar mij toe, die ik tegelijkertijd wat over onze (Turkse, red.) cultuur kan leren.” (uit: Van der Wilk, 2008) Hotel Transvaal wil de gastvrijheid van de wijk tonen door een plattegrondje mee te geven aan de gasten met winkels en andere voorzieningen. Maar ook door bewoners te stimuleren om gasten thuis te ontvangen voor een kopje thee, of door een rondleiding te verzorgen in de wijk. De interactie met directe bewoners verloopt echter vrij moeizaam en het project is niet heel bekend onder hen. Dat heeft verschillende oorzaken, één daarvan is misschien de zichtbaarheid van het hotel in de buurt. De organisatie heeft er bewust voor gekozen om de kamers in de wijk vrij onopvallend vorm te geven. De ingangsdeuren zijn vooral nieuw geverfd en met een gouden brievenbus, deurkruk en een stikker van het hotel voorzien. Dit met het doel om de nog aanwezige bewoners in de straat niet te veel te confronteren met het hotel. Maar ook om op die manier vandalisme en inbraak te weren.

20


Wel zou de zichtbaarheid nog veel kunnen worden verbeterd, zowel feitelijk als in de communicatie met bewoners. De organisatie heeft ook deze intentie. Zo bestaan plannen om de receptie te verplaatsen naar de drukke Paul Krugerlaan, zodat meer passanten kennis kunnen nemen van het project. Daarnaast is het belangrijk om de grote verschillen in de referentiekaders van de buurt, de Hotelorganisatie en de gasten te overbruggen. Volgens een expert leven buurtbewoners in tegenstelling tot de kosmopolitische gasten van het hotel in een veel kleinere wereld (Van der Wilk 2008). Zij zijn zich nauwelijks bewust van wat zich daarbuiten afspeelt, zelfs niet als het in hun eigen buurt gebeurt. En wil je als gast de buurt beter leren kennen en meer te weten komen over de impact van de herstructurering dan is het aan te bevelen om de buurt zelf kennis te laten maken met het project en ruimte te bieden voor een nog actievere rol van buurtbewoners. Het bestaande idee om bewoners rondleidingen door de wijk te laten geven aan hotelgasten zou een goed begin zijn. Het zijn vooral praktische belemmeringen (met name capaciteit) die soms nopen tot een meer pragmatische aanpak. Want over de gerealiseerde samenwerkingsverbanden overheersen de positieve verhalen.

3.6 Hotel Transvaal en de bewoners; corresponderen of confronteren

Hotel Transvaal wil graag de dialoog aangaan met de buurt. Oud-bewoners wordt gevraagd te vertellen over hun verleden. Gasten worden er op uit gestuurd om de wijk te verkennen. Het hangt heel erg van de gast af of er ook contact wordt gemaakt met bewoners. Ook al wordt je niet genegeerd, het leggen van contact met buurtbewoners is van beide kanten niet vanzelfsprekend. Het referentiekader verschilt sterk. De bezoekers van het Hotel zijn meestal blank en hoogopgeleid in tegenstelling tot de buurtbewoners. Een buurtbewoner: “Elke middag ga ik naar het wijkpark met andere vrouwen en kinderen en ik heb hun ook nooit gehoord over een hotel. (…) Ik spreek wel eens met een vrouw in het ‘lege’ deel van de Hertzogstraat en haar heb ik er ook nooit over gehoord. Ik denk dat de bewoners er niks van weten.” (Van der Wilk, 2008). Dat dit niet voor alle bewoners geldt wordt wel duidelijk uit de begroetingen die Lindemann dagelijks heeft met tal van mensen op straat. De organisatie van Hotel Transvaal herkent zich dan ook niet in de kritiek dat het project niet bekend zou zijn in de buurt. Een aantal buurtbewoners was het ook wel opgevallen dat er af en toe een ander, meer blank volk door de straten wandelt. En de wijkbewoners die het hotel kennen zijn blij met het initiatief, omdat het de leefbaarheid in de dichtgetimmerde straten vergroot. Toch lijkt het erop dat buitenstaanders zich meer bewust zijn van de achterliggende gedachte achter Hotel Transvaal dan de buurtbewoners zelf. De gasten hebben over het algemeen een open mind en dat maakt interactie eenvoudiger. Het leren kennen van de mensen in de wijk levert louter positieve reacties op. Ondanks dat wijkbewoners moeilijk zijn te bereiken heeft Hotel Transvaal wel degelijk impact met haar aanwezigheid. Sowieso zijn er de verbindingen met de ondernemers waar Hotelgasten naar toe worden gestuurd en zo nu en dan is er een activiteit met bewoners. En soms is er sprake van een negatieve confrontatie met bewoners. Maar ook dat kan een kwaliteit zijn. Een mooi voorbeeld hiervan is de weerstand van de laatste bewoners uit de Hertzogstraat tegen de komst van het tijdelijke Autohotel in ‘hun’ straat. Hun motieven waren onduidelijk. De hotelmanagers hadden de indruk dat zij de straat als hun eigendom zagen, nu de ramen en deuren grotendeels zijn dichtgetimmerd en zij als laatste weerstand bieden tegen de sloop. De aanwezigheid van Hotel Transvaal legt de vinger op de zere plek. Juist doordat deze bewoners daarvan niet waren gediend, heeft dit het bewustzijn rond de sloop in de straat ver-

21



meente wordt afgesloten met een sterkte zwakte analyse. Bij deze analyse kunnen de zelfde kanttekeningen worden geplaatst. De gemeente is veel te optimistisch over het voorzieningenniveau (dat wordt zelfs een sterk punt genoemd) en sterke leegloop van werkgelegenheid wordt niet geconstateerd.

Hotel Transvaal

“Tijdens een verblijf in Hotel Transvaal’s Tussentijd dringt het besef zich op dat vernieuwing van de wijk ook afbreuk doet aan haar unieke karakter.”


sterkt. Het laat zien dat er grote frustraties leven onder bewoners. De impact van het hotel kan dus ook de vorm van een afstotingsproces aannemen. Naast de positieve reacties zijn er dus onverschilligheid bij de ene groep bewoners en de confrontaties en problemen met andere bewoners. Soms zijn de confrontaties lastig voor de organisatie, maar ze leveren een belangrijke informatiebron over de herstructurering van de wijk, die een verrijking van het debat is. Dat is een belangrijke kwaliteit van het project. Hotel Transvaal brengt niet alleen bewustzijn over de herstructurering, maar zoomt ook in op de details.

3.7 Kunstenaars zijn geen sociaal werkers

Kunstenaars die actief zijn in de zogenaamde prachtwijken hebben soms veel succes met hun projecten bij het verbeteren van de wijk, maar zij zien het niet als hun eerste verantwoordelijkheid om de sociale lift van de buurt in werking te stellen. Hun expertise is vaak het aanbieden van een verrassend perspectief of waarneming waaruit weer andere conclusies voor een plek kunnen ontstaan dan de gebruikelijke. Kunstenaars willen niet als simpel en tijdelijk oplapmiddel gezien worden. Zoals Lindemann het verwoordt in het NRC (2005): “Bij OpTrek zit altijd een visie achter een project. We zijn geen CliniClowns die de wijk proberen op te vrolijken.” Die visie is dat Hotel Transvaal een bewustwordingsproces over het proces van herstructurering op gang wil brengen. Zij wil het denken over de vernieuwing be�nvloeden en issues in het transformatieproces van een wijk op een andere manier zichtbaar en inzichtelijk maken voor professionals, zodat zij met eigen ogen kunnen aanschouwen wat de consequenties zijn van het beleid dat achter de tekentafel is bedacht. De zogenaamde tussentijd (de fase tussen afbraak en nieuwbouw) waarin Hotel Transvaal geplaatst is, is een fenomeen met eigen kwaliteiten en potenties die als een impuls voor de wijk benut kunnen worden in het vernieuwingsproces. Daarmee vervult het Hotel indirect wel een belangrijke sociaal-maatschappelijke functie. Zoals een journaliste het verwoordt: “Tijdens een verblijf in Hotel Transvaal’s Tussentijd dringt het besef zich op dat vernieuwing van de wijk ook afbreuk doet aan haar unieke karakter.”

3.8 Hotel Transvaal in sociaal beleid

Ondertussen is er steeds meer waardering voor de sociaal-maatschappelijke rol die Hotel Transvaal vervult. Zo maakt Hotel Transvaal deel uit van het wijkactieplan van Transvaal voor de wijkaanpak van minister Vogelaar waarin het genoemd wordt als een van de business cases. Naast het grote Multicultureel Leisure Center dat de wijk in één klap op de kaart moet zetten wordt ondermeer Hotel Transvaal gewaardeerd voor haar bijdrage aan het onderscheidende profiel van de Transvaalbuurt. Helaas gaat het Wijkactieplan niet in op het concept achter Hotel Transvaal en de betekenis die het vervult voor de buurt. Hotel Transvaal wordt vooral gezien als een initiatief dat het imago van de wijk een boost moet geven. Het was interessant geweest als de opstellers van het Wijkactieplan uitgebreid kennis hadden genomen van de ervaringen uit Hotel Transvaal. Nu zit de uniciteit van het actieplan in de top-down gestuurde ontwikkeling van het Multicultureel Leisure Centrum. Dit moet een icoon voor de wijk en haar multiculturele bevolking worden, een landelijke trekpleister die een impuls geeft aan de ontwikkeling van de Paul Krugerlaan en de Haagse Markt.

22


Hoofdstuk 4

Economische impact van Hotel Transvaal 4.1 Impuls voor de wijkeconomie

Eén van de belangrijke elementen van Hotel Transvaal is de samenwerking met ondernemers in de wijk, zoals restaurants, bakkers, schoonheidssalons, kapsalons en wasserettes. Dit leidt tot integratie en nieuwe netwerken, maar het hotel is te kleinschalig om een aantrekkelijke extra omzet te genereren. De directe bijdrage aan de wijkeconomie door het Hotel is zeer bescheiden. Bestedingen werden voornamelijk gedaan in de supermarkt, de avondwinkel en op de Haagse markt. Verder hebben ondermeer Dyzian porselein, de kapsalon, enkele Indiase winkels, de schoonheidssalon en fotostudio Baksi in beperkte mate geprofiteerd van bestedingen van bezoekers. Wel worden verscheidene restaurants en bars met een bezoekje vereerd, vooral Turks restaurant Tadim, Café Kale, Café de Kaap en Bar Roxy. Om bezoekers te prikkelen om meer te besteden bij bedrijven in de buurt en daarmee ook de samenwerking een verdere impuls te geven ligt er een voorstel om bezoekers kortingvouchers te geven. Een dergelijk initiatief verlaagt de drempel om specifieke winkels of café’s te bezoeken. De ondernemers zelf zien Hotel Transvaal als een goede kans om het toerisme een impuls te geven. Memet Demir, restauranteigenaar van Tadim, dat de ontbijten verzorgd voor de gasten: “Het is belangrijk dat er toerisme naar de wijk komt, dan komen er ook eens mensen van buiten de wijk.” Hij doelt met name op de autochtone Hollander: “Ik heb hier niet het gevoel in Nederland te zijn. Ik wil wel Nederlands praten, maar met wie dan?” (MURW, sept. 2006). Dat valt ook op als je in Turks restaurant Kale iets wilt bestellen. Met veel moeite kun je jezelf verstaanbaar maken. Dit wordt door de hotelgasten overigens totaal niet als een probleem ervaren. De service in de participerende horecagelegenheden wordt bijzonder hoog gewaardeerd in de enqu�tes. En het gevoel om “in een andere wereld te zijn” bevordert het vakantiegevoel bij de bezoekers. De impuls voor de wijkeconomie zit met name in de marketing. Hotel Transvaal maakt bezoekers bewust van de aantrekkelijkheid van een straat als de Paul Krugerlaan. Dat is een belangrijk winstpunt en misschien nog wel sterker dan het top-down geplande multicultureel leisure center dat op de kop van de Paul Krugerlaan moet verrijzen.

23



Conclusies Hotel Transvaal lijkt een prachtig project midden in de stedelijke vernieuwing. De wijk is in transformatie en verliest bewoners, voorzieningen en activiteiten. Een hotel met nieuwe activiteiten kan bijdragen aan het behoud en het herstel van de wijk. Bovendien is een hotel een mooie metafoor voor de nieuwe gastvrijheid die de wijk zou moeten uitstralen. Het idee is dan ook aangeslagen bij andere stadswijken die een proces van transformatie doormaken. Op de site van het KEI Kenniscentrum Stedelijke Vernieuwing en van de gemeente Den Haag wordt nog trots de opening van het project gemeld in juni 2007 en eind 2007 ontvangt het project de Nieuwe Stad Prijs voor kleinschalige projecten. Toch is het project in oktober 2008 gestopt. De schaal van de transformatie is zo groot en de leegloop van bedrijven heeft een zodanige omvang dat er veel meer mid-

Hotel Transvaal

Het gevaar dreigt dat de kunst wordt ge�nstrumentaliseerd, wat de ruimte voor onbevangen reflecties op de wijk, experiment en vernieuwing aantast.


Hoofdstuk 5

Culturele en artistieke impact en de theoretisering van het concept 5.1 Engagement als kunst?

Hotel Transvaal is naast hotel vooral een conceptioneel kunstwerk waarin de hele wijk wordt benoemd tot hotel. Daarmee wil het haar bezoekers een andere kijk bieden op een wijk in transformatie. Met de conceptuele keuze de hele wijk te benoemen tot hotel beogen de bedenkers de herwaardering van de publieke ruimte van Transvaal. Hotel Transvaal biedt haar gasten de ervaring om in een hotelkamer te slapen die als kunstwerk het transformatieproces verbeeldt en belichaamt en daarmee inzicht geeft in het fenomeen ‘tussentijd’. Volgens Lindemann gaat Hotel Transvaal een stuk verder dan veel andere kunstwerken in de openbare ruimte. De rol van de kunstenaar is bijvoorbeeld om dingen zichtbaar te maken. Maar naast zichtbaar maken maakt Hotel Transvaal ook een vertaalslag naar de praktijk door daadwerkelijk als bedrijf kamers te verhuren. Het kunstelement wordt naast de conceptionele kant onderstreept door een aantal kamers te laten inrichten door kunstenaars. Zij krijgen als opdracht mee dat ze met hun inrichting reageren op de wijk in transitie. Het bestuur heeft de wens om deze relatie tussen kunst en praktijk te versterken, bijvoorbeeld door ook de receptie te laten aanpakken door kunstenaars. De vertaalslag die kunstenaars in dit project van abstractie en kritische beschouwing enerzijds naar praktijk anderzijds maken, roept twee spanningen op. De autonome soms kritische rol van de kunstenaar kan onder druk komen staan, en het abstracte werk van de kunstenaars wordt niet altijd begrepen en gewaardeerd in de praktijk. Om met de eerste te beginnen: de kunstenaarsorganisatie OpTrek wil met zijn projecten een autonome positie innemen om commentaar te kunnen geven op de herstructurering en strategieën te ontwikkelen voor alternatieve stedelijke modellen. Maar tegelijk moeten de projecten ook een functie hebben in de wijk, anders heeft het geen bestaansrecht, aldus Lindemann. De positie van commentator, eigen aan het kunstenveld, kan tot spanning leiden, met name richting financiers met andere belangen in de wijk (gemeente, corporatie). Want zitten zij eigenlijk wel te wachten op een reflecterende rol op hun beleid?

24


Het project Hotel Transvaal heeft inmiddels anderen ge�nspireerd om vergelijkbare hotelprojecten in andere gemeentes op te zetten. Wel is opvallend dat men in deze projecten het autonome kunstzinnige karakter heeft laten varen, om zich volledig toe te leggen op het sociaalmaatschappelijke en economische effect (zie paragraaf 6.2). Kunst wordt recentelijk door ambtenaren en andere professionals, waaronder kunstenaars, omarmd als een middel om de gemeenschapszin en identiteit van de wijk te herwinnen. Volgens Lotte Haagsma (Metropolis M, nr.4 2007) is community art bezig aan een comeback en wordt deze comeback sterk be�nvloed door het politieke klimaat en de hernieuwde interesse van kunstenaars voor sociaal-maatschappelijke vraagstukken. Het gevaar dreigt dat de kunst wordt ge�nstrumentaliseerd, wat de ruimte voor onbevangen reflecties op de wijk, experiment en vernieuwing aantast. Hotel Transvaal laat zich daardoor niet afleiden, maar de initiatiefnemers laveren voortdurend tussen de uitersten om zichzelf te kunnen verantwoorden. Voor Lindemann is het alsof je in een spagaat zit, enerzijds ben je tamelijk abstract en conceptioneel bezig, terwijl je aan de andere kant zoekt naar een praktische vertaalslag in de buurt. Volgens Lindemann is juist de gelaagdheid van Hotel Transvaal op sociaal-maatschappelijk, economisch en cultureel gebied belangrijk om een impuls te kunnen geven aan de wijk, en die maakt het project duurzaam. Er is een interessante parallel met het initiatief East 66 in de Indische Buurt in Amsterdam. Dit jonge architectuur- en kunstenaarscollectief vestigde zich in een leegstaand winkelpand in het hart van de buurt, om te reflecteren op de stedelijke vernieuwing. Dat deden ze in tentoonstellingen, manifestaties, lezingen en een onderzoeksprogramma. Hoewel ze openstonden voor samenwerking in de buurt bleef deze relatie abstract. Hotel Transvaal kiest veel bewuster voor een sociaal-maatschappelijke en economische functie, naast het artistiek inhoudelijke element, en toch is ook East 66 omarmd door het stadsdeel en de woningbouwcorporatie als een belangrijke impuls voor de buurt. Zij hebben een beeld van het project dat niet correspondeert met haar uitgangspunten. De motieven van de subsidieverleners zijn vaak net anders dan die van de kunstenaars, en verschillen ook onderling (een gemeente beoordeelt heel anders dan de Mondriaan Stichting). Gemeente en corporaties zijn meer gericht op de creatieve revival van een buurt dan op de artistiek inhoudelijke resultaten. Maar voor kunstenaars zijn die artistiek inhoudelijke resultaten wel een wezenlijk onderdeel van het project. In Hotel Transvaal zitten deze verankerd in de subsidieverlening uit de kunstsector. Zo is in dit geval de subsidie van het landelijke cultuurfonds de Mondriaan Stichting belangrijk voor de erkenning van de artistieke ambities en ook voor de beoordeling van deze ambities. Om goed onderscheid te maken tussen de artistiek inhoudelijke ambities en het runnen van het hotel heeft het bestuur van Hotel Transvaal besloten om in de toekomst de zakelijke en artistieke leiding op te knippen. Nu zijn beiden nog in handen van Sabrina Lindemann. Het is een middel om de onafhankelijke positie en het artistiek inhoudelijke karakter te waarborgen. De tweede spanning betreft het werk van de kunstenaar en de aansluiting met de buurt en de gasten. Vooral buurtbewoners vinden de hotelkamerinrichtingen door kunstenaars nogal vaag en de Indiase en Chinese kamer (ingericht door een plaatselijke ondernemer) in Hotel Transvaal lijken meer in de smaak te vallen bij zowel gasten als bewoners dan de bijvoorbeeld onpraktische en abstracte Viltkamer van kunstenaar Anna Joke Stuivenberg. De meeste bezoekers zijn niettemin enthousiast over het artistieke niveau van Hotel Transvaal. Slechts een enkeling staat onverschillig ten opzichte van de kunstkamers. Volgens Arnie Caprino, projectleider van de gemeente (afdeling DSO) creëert Hotel Transvaal “begrijpelijke kunst” en geen “UFO-land”, zoals hij het meer abstracte werk typeert.

25



delen ingezet moeten worden om deze leegloop tegen te gaan. De Schilderswijk was ten aanzien van de werkgelegenheid en de voorzieningen een voorbeeld hoe het niet moet. Deze wijk heeft na de stadsvernieuwing een niveau van activiteiten wat betreft voorzieningen en andere werkgelegenheid wat nog steeds extreem laag is. Dat is een van de redenen dat de wijk na de stadsvernieuwing nog steeds een probleemwijk is en tot de 40 wijken behoort. Deze ervaring had moeten leiden tot maatregelen om de bestaande werkgelegenheid waar mogelijk te behouden. In het wijkactieplan worden vier kritische factoren genoemd voor een succesvolle wijkaanpak. Dat zijn: 1. Samenwerking in beheer en handhaving 2. Actiegebieden leefbaar houden 3. Herhuisvesting van bewoners 4. Goed informeren van partijen Behoud van de werkgelegenheid en van de voorzieningen komen daar niet in voor. Ook in het Charter dat de gemeente in juni 2008 heeft afgesloten met

Hotel Transvaal

De metadiscussie over de effecten van de herstructurering tussen experts uit de kunst, architectuur, stedenbouw, sociologie en filosofie is van groot belang.


En bovendien, confronteren is ook een kwaliteit. Gasten of bewoners kunnen kamers of bijvoorbeeld het Autohotel raar vinden, het zet wel aan tot nadenken.

5.2 Laboratorium van de Tussentijd

Een belangrijk onderdeel van de artistiek inhoudelijke kant van Hotel Transvaal zijn de theoretische reflecties op de herstructurering, die worden georganiseerd in het Laboratorium van de Tussentijd. Hoewel het Laboratorium strikt genomen opereert onder de vlag van OpTrek is het nauw verbonden met Hotel Transvaal. Zie het als een denktank verbonden aan het hotel. Experts uit uiteenlopende disciplines worden uitgenodigd om mee te denken en nieuwe concepten te ontwikkelen voor huidige transformatiepraktijken en het gebruik van de tussentijd. Belangrijk aan het concept is dat deze laboranten kijken naar de bestaande structuren in de wijk, terwijl de plannenmakers zich focussen op het eindresultaat. Ook de laboranten ervaren die tussentijd echter niet zelf. Hotel Transvaal helpt hen om dichter bij deze ervaring te komen, maar daarmee maken ze de herstructurering niet langdurig mee, zoals de bewoners dat doen. De ervaringen van Transvalers worden bovendien op dit moment nauwelijks gebruikt in het laboratorium. Dit is ook de kritiek op het Laboratorium in de interviews (Van der Wilk, 2008). De discussie wordt volgens critici louter gevoerd onder vakmensen, en in kleine kring: “Je loopt het gevaar te preken voor eigen parochie,” aldus een expert. Toch is dit geen pleidooi voor het actief betrekken van de buurt bij het laboratorium in dit stadium. De metadiscussie over de effecten van de herstructurering tussen experts uit de kunst, architectuur, stedenbouw, sociologie en filosofie is van groot belang om tot nieuwe strategieën te komen. De reflectie moet juist in eigen kring worden georganiseerd om een onafhankelijke positie in te kunnen nemen en ruimte te scheppen voor vernieuwende ideeën. De discussie zou verwateren als de publieke opinie nu al actief betrokken wordt. Wel wordt aanbevolen de kennis die het hotel genereert beter overdraagbaar te maken naar de laboranten. Nu vormen het referentiekader van de laboranten en de kennis bij (inter)nationale sprekers over buitenlandse casu�stiek de basis voor de gesprekken over het gebruik van de tussentijd en transformatieprocessen. Men moet niet uit het oog verliezen dat juist het hotel zelf belangrijke kennis genereert over de stand van de wijk en de dilemma’s in de tussentijd. Deze kennis zou beter overdraagbaar moeten worden gemaakt en bronpunt moeten zijn voor de workshops. Veel informatie over de buurt zit verpakt in de vluchtige anekdotes van de hotelmanagers, gasten en betrokken partijen. De eerder genoemde ontevredenheid over de komst van het autohotel is zo’n anekdote, maar ook of mensen je begroeten op straat of wanneer je merkt dat het personeel bij café Kale nauwelijks Nederlands spreekt. In deze kleine aanwijzingen ligt een heleboel informatie besloten. Hotel Transvaal heeft de voelsprieten, maar nog niet de juiste methode gevonden om dit soort informatie overdraagbaar te maken voor de theoretische reflectie. Het initiatief om experts te laten overnachten in het hotel in ruil voor een essay in het gastenboek is in dat perspectief een goed begin. Daarnaast zou bijvoorbeeld de organisatie zelf haar ervaringen goed moeten documenteren en verspreiden.

26


Hoofdstuk 6

Verspreiding en overdraagbaarheid van het concept 6.1 Verspreiding van het concept

Voor professionals, betrokken bij stedelijke vernieuwing is een bezoek aan Hotel Transvaal een waardevolle exercitie. Zij komen direct in aanraking met de problematiek van de grootschalige veranderingsprocessen. De impact van hun beleidsacties vindt vaak buiten het gezichtsveld plaats, maar wordt door Hotel Transvaal op de voorgrond gebracht. Hotel Transvaal weet deze doelgroep goed te bereiken, getuige de vele aanvragen voor een rondleiding en uitnodigingen om presentaties te verzorgen. Meer dan twintig groepen (� 25 deelnemers) uit woningbouwcorporaties, gemeenteafdelingen en organisaties hebben reeds een bezoek gebracht aan het project, veelal op directieniveau. Daarnaast verzorgt Sabrina Lindemann regelmatig presentaties op conferenties en bijeenkomsten van organisaties als het NICIS Institute, het NIROV en KEI Kenniscentrum Stedelijke Vernieuwing. Ook internationaal wordt het concept opgepikt. Zo zijn er presentaties verzorgd in Wenen, Brussel, Glasgow en Berlijn. In een jaar tijd heeft Hotel Transvaal daarmee bijzonder veel belangstelling opgewekt bij uiteenlopende partijen. Ruwweg zijn er drie groepen professionals te onderscheiden: de kunstenaar/wetenschapper die ge�nteresseerd is in de theoretische concepten achter het Hotel, en vanuit het oogpunt van community art; de professional uit de Hotelbranche die de uitwerking van het concept zelf nauwgezet volgt, maar ook ge�nteresseerd is in de andere belevingswereld die Hotel Transvaal kan bieden en het gefragmenteerde hotelconcept; en de professional die betrokken is bij de herstructurering en op zoek is naar nieuwe concepten die een positieve bijdrage geven aan dezelfde herstructurering. Voor Hotel Transvaal is met name de laatste doelgroep een belangrijk speerpunt. Maar de verschillen in doelgroepen kunnen het beeld ook vertroebelen. Iedereen kijkt met heel andere ogen naar Hotel Transvaal waardoor het project permanent onder druk komt te staan. Zo ontstaat onduidelijkheid over de resultaten, de voortgang, de kansen, de effecten etc. De pluriformiteit maakt het project juist uniek, wel is het van belang om de communicatie zo helder mogelijk te houden zodat er door verschillende partijen niet te snel algemene conclusies worden verbonden aan deelopvattingen.

27



diverse ministeries is dit geen onderwerp. Toch is de corporatie zoals gezegd gestopt met het experiment Hotel Transvaal. Men vond de opbrengst blijkbaar te gering en het onderwerp van behoud van voorzieningen en werkgelegenheid is blijkbaar geen prioriteit. Als we nu achteraf naar de cijfers kijken dan zijn er enkele conclusies die getrokken moeten worden. Het hotel verbindt tijdelijkheid, gastvrijheid en behoud van het waardevolle binnen de wijk. Deze noodzakelijke verbindingen hadden een veel grotere aanpak verdient. Het “grootste hotel van de wereld” bod niet alleen ruimte voor heel diverse gasten en kunst maar ook voor andere zaken. Het was mogelijk geweest bedrijven of instellingen die moeten vertrekken ruimte te bieden en daardoor binding te laten houden met de wijk of andere activiteiten in één of andere vorm op te gaan zetten. Het hotel had wellicht ook meer ruimte moeten bieden aan eigen activiteiten van bewoners.

Hotel Transvaal

“De theoretische reflectie concentreert zich sterk op de tussentijd, er worden boeiende concepten bedacht voor het gebruik van de tussentijd en alternatieven voor huidige transformatiepraktijken als tegenhanger voor het ‘eindbeelddenken’.


6.2 Positionering Hotel Transvaal

Hotel Transvaal vindt ondertussen navolging in andere steden. Twee projecten zijn in een concreet stadium, in Amsterdam Noord en de Korrewegwijk in Groningen. Beiden baseren hun project (deels) op de ervaringen van Hotel Transvaal. De doelstellingen verschillen echter wezenlijk. De ontwikkelaars van het wijkhotel in de Korrewegwijk in Groningen hebben drie doelen voor ogen: versterking van het leefklimaat, werkgelegenheid (leerbedrijf) en het stimuleren van toerisme. De artistieke component en een onderzoek naar de tussentijd ontbreken volledig in het projectplan. Alleen in bijzinnen wordt gesproken over kunst, zoals de mogelijkheid voor kunstenaars om een kamer in te richten. Daarmee gaat de kern van het concept van Hotel Transvaal verloren en is er geen reflectie meer op de stedelijke vernieuwing. De andere doelstellingen worden echter met veel diepgang uitgewerkt, met name het versterken van de sociaal-maatschappelijke situatie in het proces van herstructurering. Zo is er een uitgebreid plan om werklozen aan het werk te helpen in het hotel. Interessant ook is de intensieve samenwerking met organisaties die een deel van de taken van het hotel voor hun rekening kunnen nemen. Zo levert het Alfa-college stagiairs en brengt het Simplon Jongerenhotel belangrijke expertise in over het runnen van een hotel. Daarnaast wordt intensief samengewerkt met de dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Deze institutionele inbedding lijkt ook voor Hotel Transvaal een goed middel om een groot deel van de last bij de initiatiefnemers weg te nemen. Maar dat moet niet ten koste gaan van de overige doelstellingen. De indruk overheerst dat het plan van aanpak in Groningen te ver af staat van de aanpak in de Transvaalbuurt. In het communicatieplan van Groningen wordt de suggestie gewekt dat Hotel Transvaal en het Wijkhotel Groningen als ‘partnerhotel’ gezamenlijke publiciteit kunnen genereren, maar daar zullen goede afspraken over moeten worden gemaakt. Een ander voorbeeld is woningcorporatie BetuwsWonen (Geldermalsen) die een bezoek bracht aan Hotel Transvaal en ook kansen ziet voor hun eigen projecten, maar puur vanuit sociaal perspectief: “Als je de leefbaarheid op peil wenst te houden, spijker je de panden niet dicht. In Den Haag zijn sloopwoningen met succes artistiek verfraaid.” Annelies Kolk (Woningstichting BetuwsWonen). Wederom is in de perceptie van de woningcorporatie de factor kunst ondergeschikt aan de sociale component. Het zusje in Amsterdam Noord lijkt het concept van Hotel Transvaal dichter te naderen. Ook hier overheerst de sociaal-maatschappelijke doelstelling, maar tegelijk worden door kunstenaars interessante concepten bedacht voor de inrichting van de kamers. Het wijkhotel Bed&Brek is een voortzetting van kunstwerk ‘Het Noordgevoel’ waarbij in een sloopwoning de identiteit van de noorderlingen werd verbeeld. Anders dan voorheen kan er ditmaal ook worden overnacht in de vier nieuwe woningen die door woningcorporatie Ymere beschikbaar zijn gesteld. Ymere heeft inspiratie opgedaan bij Hotel Transvaal en de verbinding gelegd met de initiatiefnemers van ‘Het Noordgevoel’, de kunstenaars Nynke Deinema en Caroline de Roy. Identiteit is hier het leidende begrip, het versterken van de leefbaarheid het doel. Hoewel elk van de projecten het concept opnieuw interpreteert, hebben ze allemaal op een eigen manier betekenis en zijn ze goed ingebed in de wijk. De meerwaarde van Hotel Transvaal ten opzichte van deze projecten zit in de theoretische reflectie. Die ontbreekt bij de andere projecten.

6.3 Bescherming concept

Hotel Transvaal hecht veel aan de verspreiding van het concept als open source project. Iedereen is dan ook vrij om het concept te kopiëren. Hotel Transvaal vraagt de partijen alleen te participeren in een kennisnetwerk om de inhoudelijke ontwikkeling van het concept te kunnen volgen en

28


Hotel Transvaal als (één van de) inspiratiebron(nen) te noemen. Sturing is eigenlijk alleen mogelijk in de relaties die je aangaat met nieuwe projecten. Wederzijdse kennisuitwisseling met de zusterprojecten is nuttig, maar een gezamenlijk communicatieplan zoals in het projectvoorstel van Groningen wordt voorgesteld, lijkt minder wenselijk. Deze herinterpretaties van Hotel Transvaal staan te ver af van de eigen doelstellingen.

6.4 Vertaalslag naar beleid

De overdraagbaarheid van het concept Hotel Transvaal met aanpalende initiatieven als het LAB, als methode om te reflecteren over de wijze waarop transformatie van wijken kan plaatsvinden, is een belangrijk doel van Hotel Transvaal. Van Hotel Transvaal en het Laboratorium van de Tussentijd ontbreekt op dit moment echter nog een koppeling met de gebiedsontwikkeling. De theoretische reflectie concentreert zich sterk op de tussentijd, er worden boeiende concepten bedacht voor het gebruik van de tussentijd en alternatieven voor huidige transformatiepraktijken als tegenhanger voor het ‘eindbeelddenken’. Daarvoor wordt handig gebruik gemaakt van het vacuüm dat het proces van sloop en nieuwbouw met zich meebrengt, er is letterlijk ruimte voor experiment. Maar het ontbreekt vooralsnog aan een praktische vertaling in de beleidsacties van de gemeente en woningcorporatie Staedion. Naast (dus niet in plaats van) het Laboratorium zou in het domein van de ‘plannenmakers’ een discussie op gang moeten worden gebracht over de toekomst van de herstructurering in de Transvaalbuurt en andere vernieuwingswijken waar de partijen actief zijn. Hierin kunnen zowel de ervaringen van het hotel met ondernemers en burgers in de wijk als de conceptuele benadering van het Laboratorium worden samengevoegd en vertaald in concrete beleidsacties. Beide onderdelen van het concept leveren een bron van informatie voor de transformatie van de wijk Transvaal. Deze activiteiten hebben nu nog weinig betekenis voor de rest van de herstructurering, zoals uit de interactie met de gemeente en corporatie kan worden opgemaakt. Bijvoorbeeld als het gaat om een sociaal plan voor de buurt of over de financiering van de herstructurering. Toch zijn er wel degelijk verbanden te leggen. Zo verkent Hotel Transvaal de mogelijkheden voor tijdelijk gebruik van leegstaande ruimte als impuls voor de wijk. Onderzoek heeft aangetoond dat met tijdelijk gebruik waarde kan worden gegenereerd die een aantrekkelijke exploitatie mogelijk maakt in de herstructurering (zie Saris e.a. 2008). Soortgelijke verbindingen tussen de conceptuele ontwikkeling in het Laboratorium, de dynamiek in de wijk, en de herstructurering kunnen worden gelegd op het gebied van wijkeconomie en sociaal-maatschappelijke vraagstukken, zowel door beleidsmakers als de ‘laboranten’. Hotel Transvaal en het Laboratorium van de Tussentijd moeten in staat zijn om, meer dan in het pilotjaar, beleidsmakers te voeden met waardevolle informatie over de toekomst van de herstructurering van Transvaal. Informatie die niet alleen tot een theoretische reflectie leidt, maar die ook direct vertaald kan worden in beleidsacties. De legitimatie van het project krijgt daarmee een impuls, zonder het artistieke niveau uit het oog te verliezen. Maar dat houdt wel in dat de corporatie en gemeente zich meer bewust moeten worden van deze betekenis en hiervoor ruimte moeten scheppen in hun eigen organisatiestructuren. Hotel Transvaal en het LAB proberen in het komende jaar deze kennis overdraagbaar te maken en een stap te maken in de implementatie van de concepten in het beleid van de corporaties en gemeente. Om te beginnen in een grote conferentie in oktober dat wordt georganiseerd in samenwerking met Trancity. Daarnaast verschijnen er komend najaar publicaties van Hotel Transvaal/LAB en OpTrek. Ondertussen heeft het

29



In de Poptahof in Delft is een vergelijkbaar project opgezet maar de tijdelijke ruimte is ook ter beschikking gesteld aan de bewoners en bedrijfjes om te laten zien wat er in de nieuwe situatie allemaal zou kunnen. De belangstelling was enorm. De tijdelijke ruimte biedt zowel in fysiek als in niet fysiek opzicht de ruimte om uit te vinden wat er in Transvaal allemaal mogelijk is. De cijfers laten zien dat het op dit moment een zeer eenzijdige woonwijk is, zoals ook in de SWOT analyse van de gemeente wordt gesteld. Er is dus grote behoefte aan inzicht in kansrijke nieuwe activiteiten. Het hotel had daar de ruimte voor kunnen zijn. Nu staan er in het wijkactieplan een aantal nieuwe activiteiten, waarvan maar afgewacht moet worden of deze aanslaan. Tijdelijk gebruik had dat inzicht kunnen bieden of al een start kunnen zijn. De kracht van kunst is de ruime mogelijkheid verbindingen te leggen met een grote diversiteit. Het hotel was nu vooral daarop gericht om buitenstaanders kennis te laten maken met Transvaal. Net als bij de bedrijven uit de wijk had het hotel meer een

Hotel Transvaal

Hotel Transvaal brengt een belangrijk bewustwordingsproces op gang over de herstructurering door niet te focussen op het eindbeeld maar op de tussentijd.


LAB contacten gelegd met Staedion om samen te kijken naar de nieuwe plannen voor Transvaal Noord. De deelnemers aan het Laboratorium van de Tussentijd betogen dat er meer ruimte nodig is voor de tussentijd. Maar Hotel Transvaal zal pas echt succes hebben als het de tussentijd weet ‘op te heffen’, of juist eeuwig laat voortduren. Als de acties er toe leiden dat beleidsmakers naar een meer geleidelijke vorm van transformatie overstappen die ruimte laat voor flexibiliteit en de dynamiek in de wijk in stand houdt. Als zij afstappen van het eindbeelddenken en veranderingen zien als iets wat geen begin en een einde heeft. Tijdelijk gebruik is dan een middel, niet het doel.


Hoofdstuk 7

conclusies en aanbevelingen 7.1 Conclusies

• Hotel Transvaal brengt een belangrijk bewustwordingsproces op gang over de herstructurering door niet te focussen op het eindbeeld maar op de tussentijd. Hotel Transvaal en het LAB zetten de tussentijd op de agenda en maken het bekend voor beleidsmakers en besluitnemers als een fenomeen met eigen kwaliteiten en potenties tijdens het vernieuwingsproces. Hotel Transvaal werkt met de bestaande structuren, en bij langdurig commitment in de wijk zijn ook de veranderingsprocessen te volgen. Het is in feite een permanente peiling van de toestand van de buurt. Voor de gebiedsontwikkeling zijn zowel het Hotel zelf als het Laboratorium van de Tussentijd daarom interessante exercities. Het faciliteert experts in hun visie op de wijk. Hotel Transvaal zou daarmee de rol van zelfreflexief medium van Staedion en de gemeente kunnen vervullen. Dit gebeurt nu echter nog geheel vrijblijvend, de resultaten worden nog niet vertaald naar beleidsacties. • Hotel Transvaal staat dicht op de problematiek van de wijk. Dat uit zich in korte lijnen en praktische samenwerkingsverbanden: er moet immers een hotel gerund worden. Maar dat leidt ook tot problemen: onbetaalde facturen, gasafsluitingen, weerstand van bewoners etc. Hotel Transvaal wordt daarmee ook zelf direct geraakt door problemen van de wijk. Deze anekdotes geven veel informatie over de stand van de wijk, maar worden nog onvoldoende vertaald in het inhoudelijke programma van het LAB. Praktijk en kennisontwikkeling staan te ver uit elkaar. Opvallend is dat ook de beleidsmakers van corporaties en gemeente geen gebruik maken van deze informatie. • Hotel Transvaal is bijzonder waardevol voor het imago van de wijk. De wijk Transvaal komt niet vaak positief in het nieuws, en de sloop versterkt de verhalen over verloedering. Hotel Transvaal kantelt de beeldvorming en laat zien dat de wijk aantrekkelijke kanten heeft. De gasten verspreiden dat nieuws, versterkt door artikelen in kranten, tijdschriften en op internet. Dit leidt ook tot interesse bij professionals die in grote getale de kunst afkijken bij Hotel Transvaal. De exposure is een van de grote krachten van het Hotel. Hotel Transvaal maakt het onzichtbare zichtbaar en haalt de kansen naar boven. Daarmee biedt het weerstand tegen de dominante verbeelding in de media en het doemdenken over de achterstandsproblematiek. • Hotel Transvaal heeft mensen in staat gesteld kennis te maken met een wijk als Transvaal en op deze wijze de afstand tussen verschillende groepen mensen weten te verkleinen, zij het op bescheiden schaal. • De impuls van Hotel Transvaal op economisch vlak is gering. De omzet van de ondernemers in de wijk wordt er niet wezenlijk door be�nvloed. Echter, indirect is er wel resultaat door het verbeterde imago. • Het Laboratorium van de Tussentijd zorgt er ondertussen wel voor dat het project goed is ingebed in een (inter)nationale theoretische discus-

30

31



rol kunnen spelen voor de bewoners in de wijk. Dat is nu geprobeerd voor ondersteunende activiteiten maar het had ook een rol kunnen spelen in het uiten van bewoners activiteiten en de ontvangst van bijvoorbeeld nieuwe bewoners. In een grote stad als Den Haag is er een grote behoefte aan tijdelijke huisvesting. De stad ontvangt stagairs, expats, tijdelijke werkenden enzovoort. Dat zijn allemaal groepen die tijdelijk ruimte zoeken en voor wie een hotel te duur is. Het gaat meestal niet om een enkele nacht. Zeker in het midden van de stad zou er een behoorlijke markt kunnen zijn voor deze vorm van huisvesting. Hotel Transvaal zou een prima gelegenheid kunnen zijn de kansen voor dergelijke huisvesting te onderzoeken en te proberen. Daarvoor moet contact gezocht worden met grotere bedrijven in Den Haag, als KPN, Shell, Nationale Nederlanden, Aegon, Siemens en met instellingen als Europol, Internationaal gerechtshof, Ministeries, ambassades en allerlei belangen organisaties. Deze lijken bij uitstek de bedrijven en instellingen met een behoefte aan tijdelijke

Hotel Transvaal

Het hotel mag best vaker confronteren, zoals alle kunst kan confronteren, negatieve reacties geven ook belangrijke informatie over de wijk.


sie over de ‘tussentijd’. • Hoewel dit niet als doelstelling is geformuleerd wordt Hotel Transvaal in artikelen regelmatig neergezet als de spreekbuis van de buurt. Maar dat lijkt een te optimistische voorstelling van zaken te zijn. Veel bewoners leven in een kleine wereld en weten niet van het bestaan van het Hotel. De cultuurverschillen tussen de bewoners aan de onderkant van de maatschappelijke ladder en de organisatie van het Hotel en haar gasten zijn groot en niet eenvoudig te overbruggen. Het vergt veel tijd en energie van de organisatie en die capaciteit was er in het eerste proefjaar eenvoudigweg niet. Het Hotel heeft, afgezien van de direct betrokken ondernemers en enkele actieve bewoners, momenteel nog nauwelijks impact op de bewoners. • Een brede doelgroep, zoals Hotel Transvaal bedient, vraagt om een scherpe focus van de organisatie. De verwachtingen van de financiers en de organisatie achter Hotel Transvaal kunnen nogal uiteenlopen. Sommige financiers zien het project als ‘imagoproject’, anderen hechten grote waarde aan de sociaal-maatschappelijke betekenis, of op het gebied van de wijkeconomie. En ook artistiek inhoudelijk worden hoge verwachtingen gesteld bij het Hotel. Het bestuur en de organisatie van Hotel Transvaal weten alle partijen goed te bedienen en een overtuigend verhaal neer te zetten, maar tussen de verschillende domeinen schuilt meer synergie dan nu wordt benut/gecreëerd. Zo kan met tijdelijke kunstvormen als het hotel een zoektocht worden ondernomen naar het toekomstig gebruik van het gebied, maar hebben de beleidsmakers voornamelijk oog voor de imago-effecten. Met het oog op de toekomst in de herstructurering biedt Hotel Transvaal interessante perspectieven. • Het concept biedt veel ruimte voor vernieuwing en uitbreiding. Het pilotjaar heeft bijzondere projecten opgeleverd, zoals het Autohotel. Er leven nog tal van ideeën om Hotel Transvaal verder te ontwikkelen. Zoals het inrichten en bouwen van hotelkamers in nieuwbouw en op braakliggende locaties. Daarnaast kan ook het programma nog worden uitgebreid, door zoals al voorgesteld door het bestuur en de projectleiding bijvoorbeeld rondleidingen te laten verzorgen door bewoners en gasten uit te nodigen voor het eten bij gezinnen. Hotel Transvaal heeft duidelijk meer tijd nodig om een goed sociaal netwerk op te bouwen, de inbedding in de buurt is essentieel voor het welslagen van het project. • Dit betekent niet dat het Hotel haar uitgangspunten zou moeten verschuiven. De centrale doelstelling is niet om sociaal werk te verrichten voor de buurt, al is een sociaal-maatschappelijke impuls tot op zekere hoogte wel een belangrijk resultaat van het Hotel. Andere steden die het project kopiëren hanteren de sociaal-maatschappelijke component wel als uitgangspunt. Dit zal ongetwijfeld tot interessante resultaten leiden, maar er wordt geen discussie op gang gebracht over de herstructurering en de kansen in de tussentijd. En er is minder ruimte voor vernieuwing en experiment. Kunst en cultuur dreigen te worden ge�nstitutionaliseerd. De uniciteit van Hotel Transvaal zit hem in het feit dat het goed weet te laveren tussen verschillende belangen, verschillende doelstellingen weet te verenigen en daardoor meerwaarde biedt voor elk afzonderlijk domein. Hotel Transvaal biedt op elk van deze domeinen, sociaal-maatschappelijk, ruimtelijk, economisch en cultureel, een nieuw perspectief.

32


7.2 Aanbevelingen

• Maak de resultaten van Hotel Transvaal zichtbaar voor de ‘laboranten’ uit het Laboratorium van de Tussentijd én de professionals die actief zijn met de herstructurering. Ook de kleine details bieden een schat van informatie. Het gastenboek is een belangrijk product, maar ook de anekdotes van de organisatie zouden moeten worden gedocumenteerd. Naast de grote verhalen moet er meer ruimte komen voor de kleine verhalen. De opbrengst uit het Hotel zelf zou meer dan nu input moeten zijn van het inhoudelijk programma en de stedelijke vernieuwingsaanpak, want wat betekent het eigenlijk dat een ondernemer niet weet hoe hij een factuur moet uitschrijven? • De partijen die betrokken zijn bij de transformatie van de wijk zouden Hotel Transvaal en het Laboratorium van de Tussentijd meer moeten betrekken bij de discussie over de toekomst van de herstructurering. Daarvoor biedt de planvorming ook ruimte, nu Staedion een adempauze inneemt. • Het bestuur van Hotel Transvaal wordt voor een groot deel gevormd door leden die een belangrijke bijdrage leveren aan de bedrijfsvoering. De bestuursvergaderingen gaan grotendeels over de praktische uitvoering van het concept. Er ontbreekt een platform voor de wisselwerking tussen de praktijk en het artistiek-inhoudelijk karakter van Hotel Transvaal en het Laboratorium dat onder het bestuur van OpTrek valt. In de organisatie zelf is door de hoge werkdruk weinig tijd voor de artistiek-inhoudelijke reflectie. Daarom is het van belang dat de gewenste zakelijk leider spoedig wordt aangesteld. • Hotel Transvaal zal haar pogingen om zich te openen naar de buurt moeten intensiveren, om te voorkomen dat het de binding verliest en door critici wordt weggezet als blank en elitair. Daarbij zal soms tegen de stroom in geroeid moeten worden gezien de opgedane negatieve ervaringen bij sommige bewoners. De buurtbewoners waar wel goed mee wordt samengewerkt kunnen worden ingezet als ‘ambassadeurs’ van het Hotel. Het wekken van vertrouwen is essentieel. Dat kan bijvoorbeeld door aan te haken bij publieke manifestaties in de buurt. Of door de zichtbaarheid te vergroten, het plan voor de verhuizing van de receptie naar de Paul Krugerlaan past daarin. Overigens is het opbouwen van een relatie met de buurt ook een proces van lange adem. Daarbij mogen niet teveel verwachtingen worden geschapen na één jaar. • Om de synergie met de buurt te verstevigen zou Hotel Transvaal daarnaast de samenwerking met lokale organisaties moeten versterken. Stagiairs kunnen bovendien veel werk uit handen nemen, met name het sociaal onderwijs biedt een interessante pool van studenten (o.a. Cultureel Maatschappelijke Vorming, Sociaal Juridische Dienstverlening). Deze studenten zijn enthousiast, gemotiveerd en nog niet vastgeroest in instituties. Ze staan open voor experimenten en kunnen de brug slaan tussen het hotel en de gewenste doelgroepen. • Het hotel mag best vaker confronteren, zoals alle kunst kan confronteren, negatieve reacties geven ook belangrijke informatie over de wijk. En het leidt tot media-aandacht. • Zorg voor een goede communicatie van het concept. Benadruk het belang van een artistiek inhoudelijke doelstelling. • Zorg voor een goede inbedding van de resultaten uit Hotel Transvaal in de theoretische reflectie van het Laboratorium van de Tussentijd, maar houd de reflectie wel onafhankelijk. • Het is duidelijk dat er meer capaciteit nodig is om het hotel goed te runnen en de theoretische reflectie te kunnen organiseren. Meer stagiairs kunnen een deel van de kosten opvangen, maar deze moeten ook begeleid worden, dus een extra investering lijkt bij voortzetting onontbeerlijk.

33



huisvesting. Een dergelijk activiteit is bovendien een goede steun voor de horeca en winkels in de wijk. Een ander voorbeeld voor de opzet van Hotel Transvaal is het Stayokay hotel in Amsterdam Zeeburg. Het gaat hier om een goedkoop hotel en is zodoende ook geschikt voor langer verblijf. Ook hier gaat het om een hotel in de stedelijke vernieuwing. Het hotel wordt geëxploiteerd door ervaren krachten, want het hotelvak is lastig en vergt zeer veel regelwerk. Het hotel is echter omgeven door zeer veel nevenactiviteiten en met name in de sfeer van kunst en cultuur. Een en ander werkt dan aan meerdere kanten. De nieuwe gasten zorgen voor omzet in de buurt en voor medegebruik van de kunst en cultuur faciliteiten. De buurt profiteert ook van de nieuwe voorzieningen. De conclusie kan niet anders zijn dat alle opties voor een succesvolle exploitatie van Hotel Transvaal nog lang niet zijn benut.


Hotel Transvaal

COLOFON Tekst: de Stad bv.: Simon van Dommelen Jeroen Saris ABF Cultuur: Jan Brouwer Redactie: Sabrina Lindemann Bram Heijkers Ontwerp: Duel www.studioduel.nl Drukwerk: Aforma drukkerij Fotografie: Ivo van Bent Saskia Lelieveld Sabrina Lindemann Annechien Meier José van Poelje Peter de Ruig Stichting Hotel Transvaal Postadres: Van Hogendorpstraat 19E 2515 NR Den Haag [email protected] www.hoteltransvaal.com Bestuur: Paul Ganzeboom, voorzitter Hans Olde Monnikhof, vicevoorzitter Bart Beuving, penningmeester Bram Heijkers, secretaris Maarten Schepers, bestuurslid Organisatie: Sabrina Lindemann, dagelijkse projectleider Laura van Eeden, projectmedewerker Kees Schrijvers, hotelmanager & receptie Susan de Kruiff, hotelmanager Stagiere: Rosalie Zandkuijl Rens Wilderom Oproepkrachten: Myung Feyen Natasja van Kampen Floris Kruidenberg Roos Mixz Clara Palli Monguilod Maite van Reeken Freek Taute Hotel Transvaal is mede mogelijk gemaakt door: Bank Nederlandse Gemeenten, Era Bouw, Fonds 1818, Fonds Burgerschap, Gemeente Den Haag (diensten OCW en DSO), Mondriaan Stichting, Oranje Fonds, woningcorporatie Staedion, Stroom Den Haag. Met dank aan: City Mondial, Stichting Wijkbeheer, Team Transvaal, Instituut Voor Nieuw Ondernemerschap (IVNO), Winkeliersvereniging Paul Krugerlaan, bewoners en organisaties uit Transvaal.

Geraadpleegde bronnen Aangeleverd door Hotel Transvaal: • Artikelen in krant (45) en tijdschriften (37) • Artikelen van Laboratorium voor de tussentijd, Mobiel projectbureau OpTrek • Bestuursverslagen Hotel Transvaal • Döske van der Wilk, stadssocioloog UVA Amsterdam, Onderzoek Hotel Transvaal (juli 2008) • Gastenboek • Gesprekken met Sabrina Lindemann (projectleider Hotel Transvaal) en Bram Heijkers (secretaris bestuur Stichting Hotel Transvaal) • Ingevulde enqu�tes met vragen over het verblijf in het hotel en wijk Uitgewerkt in diagrammen door Stenden University in Leeuwarden afd. Hospitality en management • Interviews (20) door Döske van der Wilk, transcripts (juli 2008) • SMLXL, bureau voor marketing van stad en land (maart 2007) • Overzicht programmering 2006-2008 • Presentaties Hotel Transvaal: Stand van zaken en kijk in de toekomst (18 december 2007) Presentatie bijeenkomst toekomst Hotel Transvaal (4 maart 2008) • Projectplan Wijkhotel Groningen Werkt in de wijk (14 augustus 2008) • Rosalie Zandkuijl, Herwaardering van stedelijke ruimte & de rol van kunstenaars Scriptie (maart 2008) • Verblijf in Hotel Transvaal en korte gesprekjes met hotelmanagers en ondernemers • Websites: www.hoteltransvaal.com / www.optrektransvaal.nl

Aanvullende literatuur • Saris, J., S. van Dommelen en T. Metze (2008) Nieuwe ideeën voor oude gebouwen. Stedelijke herontwikkeling en creatieve economie, NAi publishers, Rotterdam. • ABF Research (2007) Cultuurimpuls Stedelijke Vernieuwing, opgave 2008-2012. i.o.v. Ministerie van OCW, Delft.

Het onderzoeksbureau De Stad bv in Amsterdam is een adviesbureau op het gebied van de stedelijke ontwikkeling in de brede zin: de gebouwde omgeving, het stadsleven, de stedelijke cultuur en de wijze waarop daarmee in de stadsontwikkeling wordt omgegaan. De Stad staat voor de ‘plaats’, in overdrachtelijke zin, waar middels kruising van zeer verschillende soorten informatie, levensstijlen, vakdisciplines en verwachtingen iets nieuws ontstaat. De Stad bv houdt zich voornamelijk bezig met het ontwerpen van processen en strategieën voor de besluitvorming in complexe stedelijke omgevingen. De Stad bv heeft de laatste jaren meerdere steden geadviseerd over de stedelijke condities en het ontwikkelen van ruimte voor de creatieve economie en daarin veel expertise opgebouwd.

TABELLEN & KAART



Tabel 1: profiel bevolking, 2000-2006 gebied aandeel allochtonen

aandeel tot 25

aandeel 25-65

aandeel 65 +

bevolking omvang

2000

transvaal den haag NL

75 38 17

40 29 30

52 55 56

8 16 14

20 447 15857


82 45 19

39 30 30

53 57 56

8 14 14

18 475 16328

98 126 115

89 109 102

92 109 102

87 92 108

90 106 103

2006

index 2006


(2000=100)

Tabel 2: profiel woningvoorraad gebied

woningvoorraad totaal 2000 2006


(abs) 8,5 216,9 6589,7

(abs) 8,1 230,6 6913,5

aandeel nieuwb 2000-’06

aandeel sloop 2000-’06

(%) 78 63 49

(%) 70 58 45

(%) 6 11 7

(%) 18 2 2

Tabel 3: profiel werkgelegenheid transvaal totaal werkgelegenheid zakelijke diensten voorzieningen detailhandel horeca openbaar bestuur onderwijs zorg cultuur overige voorzieningen nijverheid landbouw visserij industrie bouw handel distributie kern creatieve industrie kunst media ontwerp onderzoek en advies ict totaal creatieve industrie bevolking

werkgelegenheid totaal aandeel (abs) 2946 197 2242 419 130 598 590 431 14 60 507 22 103 129 237 16 33 3 1 1 27 1 72 17535

index 1996-2007

groei 1996-2007

arbeidspl per hoofd

(96=100) 80 104 88 87 79 77 151 66 64 95 55 11 74 47 86 48 73 300 25 50 338 3 63 84

(abs) -717 8 -312 -63 -34 -183 198 -219 -8 -3 -413 -174 -36 -147 -39 -17 -12 2 -3 -1 19 -29 -43 -3380

(dzd/inw) 168 11 128 24 7 34 34 25 1 3 29 1 6 7 14 1 2 0 0 0 2 0 4

(%) 100 7 76 14 4 20 20 15 0 2 17 1 3 4 8 1 1 0 0 0 1 0 2

Tabel 4: jaarlijkse groei woningvoorraad, bevolking en werkgelegenheid gebied transvaal den haag NL

woning voorraad

bevolking

werkgele genheid

(%) -0,8 1,0 0,8

(%) -1,7 1,0 0,5

(%) -2,0 1,3 1,8

Figuur 1: kaart Haaglanden met waardering woonomgeving zeer laag laag gemiddeld hoog zeer hoog

Met dank aan:

34

2000

aandeel huur 2006

35

Hotel Transvaal

De kunst van herstructureren in Transvaal

Recommend Documents