de kracht van de keten Papierbranche creëert nieuwe kansen door samenwerking en innovatie

Leading transition | 27 mei 2010

de kracht van de keten Papierbranche creëert nieuwe kansen door samenwerking en innovatie

Leading Transition is een programma van Koninklijke VNP en FD Intelligence over energietransitie in de papier-keten. Daarin staan verduurzaming van producten en processen centraal.

Kijk voor duurzaamheiden innovatieprogramma’s in de papierketen op: www.vnp-online. nl

Philips wil hergebruik verdubbelen

Innovaties door samenwerking in keten?

Ik blijf verliefd op papier

Bijeenkomst op 10 juni voor alle partners en betrokkenen uit de papierketen. Kijk voor informatie op

PAGINA 8

PAGINA 18

PAGINA 21

transition.nl

interview

reportage

column

www.leading

Speciale bijlage van FD Intelligence

Inhoud

INLEIDING

samenwerking

De vijf innovatieprogramma’s van Transitie 2020 zijn te lezen op www.vnponline.nl

De bijlage De Kracht van de Keten is onderdeel van Leading Transition, een programma over energietransitie in de papierketen. Centraal in dit programma staat de vraag hoe door samenwerking in de keten duurzaamheid en economische resultaten bevorderd kunnen worden. Leading Transition is een initiatief van Koninklijke VNP en FD Intelligence.

analyse P.4

Toekomstproof

Innovatie, duurzaamheid en economisch resultaat kunnen samengaan. Samenwerken is daarvoor wel een vereiste. De papier- en kartonindustrie schudt de papierketen op om klaar te zijn voor de toekomst.

FD INTELLIGENCE FD Intelligence is onderdeel van de FD Mediagroep. FD Intelligence brengt ideeën, meningen, visies en mensen met verschillende inzichten samen. Dit gebeurt met vooraanstaande organisaties en ondernemingen. Gezamelijk worden multimediale programma’s ontwikkeld over strategische thema’s met een grote maatschappelijke relevantie.

pictogrammen De pictogrammen bij de artikelen verwijzen naar meer informatie over het onderwerp.

Alle links uit deze bijlage staan ook op www.fdintel-

Internet

Twitter

Blog

ligence.nl

Boeken

Bijeenkomst

COLOFON

2

Deze bijlage is gedrukt op Kriebcoat superior bulk 54 grams met fsc-keurmerk

D

e Duitse chemicus Michael Braungart wordt gezien als een van de vooraanstaande denkers over een duurzame samenleving.Samen met de Amerikaanse architect William McDonough ontwikkelde hij de cradle-to-cradle filosofie (C2C). Hierin pleiten Braungart

en McDonough voor volledig nieuwe uitgangspunten bij het ontwerpen en ontwikkelen van producten, namelijk op basis van veilige en volledig herbruikbare grondstoffen. Zie ook: www.cradletocradle.nl of lees Braungart/McDonough: Cradle to Cradle.

Warmte van papier

P

apierfabrikant Sappi levert vijf megawatt ‘restwarmte’ aan de stad Maastricht. Daarmee worden winkels en huizen in Maastricht verwarmd. ‘Wij kunnen die energie niet gebruiken voor ons eigen productieproces,’ zegt Edward de Vries, directeur van Sappi Limburg. ‘Maar als je duurzaamheid hoog in het vaandel hebt, kun je die warmte

ook niet zomaar laten vervliegen. We hebben samen met Essent een warmtewisselaar in de schoorsteen geplaatst, waardoor de warmte elders in de stad kan worden gebruikt. Dat kostte één miljoen euro. Bij de bedragen waarvoor we de energie nu verkopen is dat kostendekkend. Maar bij dit soort activiteiten gaat het om meer dan alleen de winst.’

kracht van de keten 27 mei 2010

T

egenwind. De papierindustrie voelt die al jaren. Economisch gaat het minder en op milieugebied zijn grote stappen te nemen. Er moet wat gebeuren. Duurzaamheid wordt de rode lijn in de nieuwe ambitieuze plannen die de sector in 2004 start. Maar al snel komen daar innovatie en samenwerken bij. Want veranderen lukt niet alleen. De papierindustrie doet een beroep op de hele keten, van afvalinzamelaars tot en met de eindgebruiker – ú – om mee te doen. Dat heeft al tot de eerste resultaten geleid. Nederland behoort tot de top-drie van Europa op het gebied van papierrecyclen. Het ketendenken levert ook innovaties op, nieuwe toepassingsmogelijkheden. Samenwerken met andere branches geeft inzicht in de waarde van de afvalstromen in een papierfabriek. Daar blijken bruikbare grondstoffen voor andere industrieën in te zitten. Milieutechnisch én economisch interessant. De papiersector laat zien dat duurzaamheid geen uitgehold begrip is. Dat door over de grenzen van de eigen sector te kijken en kennis uit te wisselen, mooie resultaten te bereiken zijn. Dat duurzaamheid en economisch gewin best samen kunnen gaan. Deze bijlage, die in samenwerking met de Koninklijke VNP tot stand is gekomen, toont een sector die actief bezig is met de toekomst. Een branche die langzaam maar zeker ook begrijpt dat de rol van zijn product verandert. Dat het papier van vandaag niet het papier van morgen is. Een bladzijde in de ruim 115-jarige historie van het Nederlandse papier is omgeslagen. Pim van Rooijen

Bouwen met karton Van noodwoningen tot een huis, kerk of brug. Shigeru Ban heeft meerdere gebouwen van karton op zijn naam staan.

interview

Philips’ ambitie

Meer bijzondere producten van papier en karton op pagina 10 en 11

P.8

Philips’ doel om duurzamer te produceren heeft gevolgen voor de toeleveranciers.

.

interview

Ladder van Lansink

P.12

Oud-politicus Ad Lansink lanceerde een standaard voor afvalbeheer. ‘Zijn’ ladder wordt internationaal gebruikt.

reportage

Samen sterker

P.18

Drie voorbeelden van innovaties die ontstonden door samenwerking in de keten en het delen van kennis. Foto: michel gange/afp

Algemeen directeur en uitgever: Jacques Kuyf Directeur FD Intelligence: Fred Bakker Coördinatie: Pim van Rooijen. Artdirector: Antoine Hamers, Vormgeving: Ebrien Brinkman. Beeldbewerking: Ngoc Binh Tran. Cover: iStock/STILLFX. eindredactie: Liesbeth wijnands. Aan dit nummer werkten mee: Menno Bosma, Gwen van Loon, Ard-pieter de man, erik te roller, joost steins bisschop, AndrÉ de vos, rob van vuure.

Inspiratiebron voor duurzaamheid

Nieuwe bladzijde

Inhoud

www.shigerubanarchitects.com

kracht van de keten 27 mei 2010

en verder Column: Elk verhaal zijn eigen medium.............P.7 Chat: Papier roept emoties op..........P.6, 16, 26 Infographic: Cijfers over recycling..................P.14 Van afval naar grondstof.................................P.22 Column: Liefde voor papier.............................P.21 Papier&..........................................................P.24 Samenwerken vereist kennis.........................P.26

3

Analyse

klant centraal

Denken in concepten

Van product naar concept

I

De papierbranche is hardhandig wakker geschud. Ambitieuze doelstellingen voor duurzaamheid moeten economische groei realiseren. Door Fred Bakker

D

Maar wat is duurzame ontwikkeling

schandalen ligt nog niet

eigenlijk? In 1987 heeft de commissie-

zolang achter ons. De

Brundtland het begrip geïntroduceerd. Voor

tijd dat gif gestort werd

het eerst werd onderkend dat de huidige

in kwetsbare gebieden.

belasting van het milieu niet ten koste mag

De tijd dat hergebruik van glas, papier en

gaan van de mogelijkheden van toekom-

plastics in de kinderschoenen stond. En de

stige generaties. In 2002 introduceerden

tijd dat de zorg voor het milieu eigenlijk

William McDonough en Michael Braungart

niemands zorg was. De overheid, het

in hun boek Cradle to Cradle: Remaking the

bedrijfsleven en de burger, zij allen gebruik-

Way we make Things een visie die verder

ten de natuur als één grote dumpplaats. De

gaat dan die van Brundtland. De manier

zorg voor het milieu werd de zorg van

waarop de huidige generaties in hun noden

onderwerpen/

actiegroepen. Zij veroordeelden de bestaan-

voorzien, moet volgens de twee auteurs

duurzame-

de orde. Riepen de overheid ter verantwoor-

toekomstige generaties juist van meer

ding en daagden het bedrijfsleven uit hun

mogelijkheden voorzien.

WWW. rijksoverheid. nl/

energie

verwerpelijke praktijken te staken. Want zorg voor het milieu en economische groei

optie. Ondernemers en consumenten wordt

waren niet met elkaar te verenigen.

niet gevraagd de productie en consumptie

De afgelopen twintig jaar is er veel

van milieubelastende producten te staken.

‘Duurzame ontwikkeling is een onzichtbaar ideaal’

onzichtbaar ideaal, een wensbeeld dat als

op het gebied van wonen, mobiliteit en in

een fata morgana achter de horizon blijft

de industrie staan centraal. Het doel was

schuiven.’

een gedeeld perspectief te creëren dat een

Het bedrijfsleven ziet zich dus geconfronteerd met een moeilijk grijpbaar fenomeen. De behoefte om de bedrijfsprocessen te

beweging op gang brengt en een klimaat van innovaties bevordert. De kritiek op het transitieproject van de

veranderen, om de producten duurzamer te

overheid is dat niet duidelijk is wie het

maken, is groeiende. Maar wie neemt het

voortouw neemt. De overheid zou meer

initiatief? Is dat de overheid, zijn dat de

initiatief moeten nemen, ander gedrag

bedrijven of moeten consumenten met hun

afdwingen door regelgeving of ander gedrag

voldeed. Nederland dreigde als vestigings-

koopgedrag nieuwe producten en nieuwe

belonen door subsidies of belastingvoorde-

plaats achterop te raken. Investeringen van

productiemethoden afdwingen?

len. Jan Terlouw, voorzitter van het Energie-

de buitenlandse moederbedrijven gingen

platform Gebouwde Omgeving verzuchtte

naar dochters in andere delen van de

veranderd. Overheid, bedrijfsleven, burgers

Nee, in het cradle-to-cradle principe worden

en ngo’s onderkennen de noodzaak de

economische groei en ecologische vooruit-

productie en consumptie duurzaam te

gang juist met elkaar verbonden. Van het

maken. Die omslag in denken en de

bedrijfsleven wordt gevraagd de huidige

typering van het dilemma waar onderne-

verandering in houding komen bij sommi-

manier van werken in te ruilen voor een

mers en beleidsmakers mee worden

ambtenaren van het ministerie van Econo-

tijdens een debat enkele jaren geleden dat

wereld. De Nederlandse papier- en karton-

gen voort uit idealisme, maar voor de

andere, die duurzaam is. Maar hoe doe je

geconfronteerd. ‘Een van de eigenaardig-

mische Zaken (EZ) het initiatief. Onder de

er een ramp nodig is om de transitie echt

sector stond voor de vraag hoe weer

meesten is de nieuwe realiteitszin geboren

dat? Wat is daarvoor nodig?

heden van het begrip duurzame ontwikke-

noemer van het nieuwe toverwoord

vaart te geven.

aantrekkelijk te worden als investeringsland.

ling is dat het een fors appèl doet op de

‘transitie’ brachten ze ondernemers,

samenleving om visie te ontwikkelen en

wetenschappers, actiegroepen en belangen-

uit pure noodzaak. De markt dwingt tot

4

Afzien van economische groei is geen

Illustratie: Guido Bootz

Een overzicht van energietransitie initiatieven van de overheid op:

e tijd van de milieu-

n de industrie volstond het lange tijd om je bij de productie, verkoop en marketing te concentreren op een duidelijk omschreven product-marktcombinatie. De concurrentie was bekend, de vraag van de klant voorspelbaar en met een kostenefficiënte operatie viel er een goede boterham te verdienen. Dat gold zelfs voor de productie van bulkproducten. Maar die tijd is voorbij. Nieuwe concurrenten in Zuid-Amerika en Azië zijn goedkoper en de consument verandert. De moderne communicatietechnologie stelt iedereen in staat om zich op ieder moment van de dag en overal ter wereld te informeren over de jongste ontwikkelingen, de nieuwste trends. Mensen kunnen een bedrijf beginnen met weinig kapitaal, want de wereld kan verkend worden vanuit de werkkamer op driehoog achter. Een internationaal netwerk wordt zo gebouwd zonder dure vestigingen in verre landen. Dat betekent dat de voorspelbare consument en de overzichtelijke concurrentie tot het verleden behoren. Bedrijven moeten hun voelsprieten afstoffen. Luisteren naar klanten, in gesprek gaan met leveranciers en afnemers. Dat leidt tot een beter zicht op de eigen plek in het cluster of de keten. Maar het leert ook in welk krachtenveld de klant opereert. Met die kennis in het achterhoofd kunnen verkopers en marketeers concepten ontwikkelen. Concepten die bij de klanten een gevoel oproepen dat zij begrepen worden. Het ontwikkelen van een daarin passend product met een hoge toegevoegde waarde is dan de logische volgende stap.

In het begin van deze eeuw namen

De vorige keren had men gereageerd met

openheid over de oorsprong van producten.

Onzichtbaar ideaal

Ambitieus

het opstellen van kosten- en energiebespa-

Over welke componenten er gebruikt

In zijn onlangs verschenen boekje Verlan-

leiderschap te tonen om idealen dichterbij

behartigers bij elkaar. Zij groeiden uit tot

Er was geen ramp nodig om de papier- en

ringsprogramma’s. De sector vond dat niet

worden, hoe ze vervaardigd zijn en hoeveel

gen goed te leven geeft Bram van de

te brengen, maar dat het geen helder beeld

een vraagbaak. In 2006 leidde dit overleg tot

kartonbranche in beweging te krijgen. Begin

meer het adequate antwoord. Het denken

energie daarbij gebruikt wordt. Economische

Klundert, tot 1 januari van dit jaar secretaris

geeft van die idealen. Duurzame ontwikke-

de publicatie van een aantal rapporten, dat

deze eeuw groeide in deze sector het

en doen in de branche moest op de helling.

groei en ecologische doelstellingen gaan

van de VROM-raad, een adviesorgaan voor

ling verwijst naar een utopie, maar wil er

het energietransitietraject beschreef.

bewustzijn dat de traditionele aanpak om

Maar hoe doorbreek je dat?

voor veel ondernemingen samen.

Ruimtelijke Ordening en Milieu, een rake

geen zijn. Duurzame ontwikkeling is een

Energie-efficiëntie en minder CO2-uitstoot

energie-efficiënter te produceren niet meer

kracht van de keten 27 mei 2010

kracht van de keten 27 mei 2010

Uiteindelijk werd besloten in het

u

5

Analyse

chat

transitie 2020

In 2005 werd de vraag hoe de papierketen in Nederland zijn energieverbruik in 2020 kan halveren, neergelegd bij twee teams. In een soort prijsvraag gingen consultants onder leiding van de Fin Jaakko Pöyry aan de slag in het Consultant Team. Onderzoekers van de TU Delft vormden het Science Team. De resultaten van de twee onderzoeken lieten zich goed combineren tot vijf innovatieprogramma’s. Energy Management richt zich op het direct en versneld besparen van energie. Energy Neutral Paper moet

de sector uiteindelijk onafhankelijk maken van fossiele brandstoffen. Supply Chain of the Future wil nieuwe samenwerkingsvormen creëren tussen bedrijven die leiden tot energie- en materiaalefficiëntie en tot geheel nieuwe producten. In Biorefinery is het doel om maximale waarde te halen uit houtvezels en agrarische producten. In het laatste programma, Without Water, wordt gezocht naar doorbraaktechnologieën die het verbruik van water bij de productie drastisch verlagen.

moment voor zes ministeries – weten zij wie op welk terrein met nieuwe initiatieven aan de slag gaat.

Bioraffinage De ambitie van de papiersector op het gebied van bioraffinage is bijvoorbeeld groot. In een interview in deze bijlage stelt Mees Hartvelt, voorzitter van Koninklijke VNP, dat de papierindustrie met bioraffinage twee doelstellingen heeft. Allereerst moeten er alternatieven gevonden worden

Bedrijven moeten hun voelsprieten afstoffen

Column

voor hout als grondstof voor papier. Maar men wil ook van anderen leren hoe je met scheidingstechnieken meer waarde uit je grondstoffen kunt halen. De papierbranche deelt de ambitie op het gebied van bioraffinage met de agrarische sector en de chemische industrie. Op initiatief van EZ zijn de drie sectoren een samenwerking aangegaan binnen het Dutch Refinery Cluster. In de eerste fase zijn

Verhaal kiest eigen medium

‘Ik krabbel altijd nog op papier’

‘A

Een boodschapper selecteert een medium op zijn specifieke eigenschappen.

ls er geen papier zou zijn, denk ik dat we allemaal telepathisch zouden moeten zijn en voortdurend elektronische apparaatjes nodig zouden hebben. Ontwerpen gaat goed op een computer, maar een pc onthoudt niet alles. Ik krabbel nog geregeld afmetingen en formules in hoekjes. Een wereld zonder papier zie ik niet zo gauw verschijnen. Vroeger ontwierp ik uitsluitend op papier, maar sinds eind jaren tachtig gebruik ik een computer. Van de beveiligde papierontwerpen – bankbiljetten, paspoort en nieuwste boekenbonnen – maakte ik altijd prints: hoe kun je anders beoordelen hoe die dingen eruit zien? Nu ben ik vooral actief als audiovisueel componist: ik maak animaties bij concerten. TV-grafiek en muziektelevisie hebben plaatsgemaakt voor live performances. Daar vind ik steeds nieuwe mogelijkheden voor uit. Van mijn digitale ontwerpen uit de begintijd is veel verdwenen; back-upmogelijkheden bleken onbetrouwbaar. Ontwerpen op papier zijn beter bewaard gebleven. Ze liggen grotendeels bij het Instituut Beeld en Geluid, waar ik de gevel voor ontwierp.’ – GvL

Door Joost Steins Bisschop

H

doelstelling te formuleren, die bij de stand

vezels en eiwitten. Een volgende stap zal het

van het toenmalig denken buitengewoon

gezamenlijk bouwen van installaties voor

ambitieus was. De energieconsumptie in de

bioraffinage zijn (zie ook pagina 22 en 23).

papierketen moest in 2020 gehalveerd

schrijver, fotograaf, troubadour, overheid

Richards, country

– op zoek zal gaan naar het bijpassende

manager van Kodak

medium. Natuurlijk is het zo dat het papier er heel

dat herinner ik me niet meer. Ik was in

serieuze concurrenten heeft bij gekregen, en

Caïro op uitnodiging van Ahmed Bahgat,

dat is maar goed ook. De aard van het te

die namens het National Museum van

vertellen verhaal zal de rechtvaardiging van

Egypte mijn mening wilde hebben over de

een mediumkeuze opleveren. Is het verhaal

eventuele aanpak van de digitalisering van

vluchtig of lang houdbaar, snel of langzaam,

de collectie van het museum, waaronder

plaats-afhankelijk of niet, beeldrijk of

ook veel geschreven teksten en getekende

tekstueel, en noem nog maar wat karakter-

afbeeldingen. En daarom werd ik ook in

eigenschappen op.

die heel goede zaken deed in Egypte met al

En dan zal blijken dat er heel goede

de toeristen die er kwamen en foto’s maakten die al miljoenen keer gemaakt waren. Zijn grootste bedreiging waren de terroristische aanslagen op de Nijl, en soms een verdwaalde bom in Caïro. The only thing we have to do: we have to sell the yellow boxes, sprak de man, doelend op de

Jaap drupsteen (67) grafisch ontwerper en audiovisueelcomponist

beroemde doosjes van Kodak waar de fotorolletjes in zaten. Mr Richards zag mij en mijn Egyptische gastheer niet als een bedreiging. Digitale fotografie was nog ver van zijn hangmat, heel ver.

In het project Transitie 2020 staat

‘Papier is een medium, internet is een vehikel, niets anders dan dat’

redenen zijn om sommige verhalen op papier uit te brengen, in boekvorm. Een boek dat geluid kan maken bij het omslaan van pagina’s, een boek dat het reukepitheel voorzichtig prikkelt. En vergeet ook niet de schoonheid van een reeks ruggen in de kast, het mysterieuze van een potloodaantekening van een vorige lezer en de mogelijkheid om op een onbenetwerkt en stroomloos eiland te lezen. Tot slot nog een aardige paradox: dankzij het internet is de behoefte aan een gedrukte verzameling van artikelen groter geworden. Demand driven publishing, heet zoiets. Mensen verzamelen een groot aantal

Tien jaar later zou er geen spaan meer

worden. Deze doelstelling was zo ambitieus

eveneens de samenwerking binnen de

dat hij niet door één bedrijf gehaald kon

papierketen centraal. Gebruikers, leveran-

heel zijn van het toenmalige businessmodel

worden. Het denken in termen van de keten

ciers, oude spelers en nieuwe partijen

van Kodak en was er een groot aantal

moest ontwikkeld worden. Jezelf zien als

stellen aan de afzonderlijke producenten

bypasses nodig om de ingeslapen organisa-

een schakel die afhankelijk is van de

nieuwe eisen. Het denken in termen van

tie levenskansen te geven. Inertie is het

lijke ondernemersorganisatie in de grafi-

fotoboek, kookboek of supportersboek. Een

toeleveranciers en de afnemers.

bulk en kosten is achterhaald. De papier-

grootste gevaar voor ondernemingen, net

sche branche, de eerste serieuze concurrent

pronkstuk in de boekenkast.

sector zal moeten leren denken in termen

zoals niet-bewegen voor mensen kan leiden

van papier, zo las ik in een artikel begin mei

van concepten.

tot stroperige infarcten.

in deze krant. Het verhaal ging over de

vinden naar het medium dat bij hem hoort.

drukkerijen die maar met moeite afscheid

Niet het medium kiest het verhaal, zo is het

nemen van hun overtollige persen.

lang geweest, maar het verhaal kiest zijn

In nauwe samenwerking met de ambtenaren van EZ werden de plannen uitgewerkt. Essentieel in het project is het

Tegenwoordig worden er meer foto’s van

De branche staat daarin niet alleen. Want

krantenartikelen, recepten, achtergrondverhalen of voetbalverslagen en laten dat Internet is volgens het KVGO, de konink-

innovatieve denken te stimuleren. Innova-

in een wereld waarin de omgeving snel

piramides gemaakt dan ooit en heeft de

ties en nieuwe technologieën vormen de

verandert, zal in een direct en continu

gemiddelde toerist meerdere camera’s bij

Het is lui om internet de schuld van alles

iconen die andere partijen binnen de keten

overleg met de klant diens veranderende

zich. Printstraten – wie had voorspeld dat

te geven. Of de crisis. Papier is een medium,

moeten overhalen mee te doen.

behoefte in kaart worden gebracht. Het is

Hema een grote fotodrukker zou worden? –

en internet is dat niet. Internet is een

aan de producent om met de nieuwste

maken overuren en in de particuliere markt

vehikel, en niets anders dan dat. Van

wordt meer veel te dure printerinkt verkocht

‘internet’ lees je niet, van papier wel. Of van

dan voorheen. De kosten zijn grotendeels

een beeldscherm, of van een e-reader, of

gebleven, ze zijn alleen verschoven van

van een billboard, of van een lichtkrant. En

plaats. De opbrengsten verhuisden mee.

ieder van deze media heeft zijn specifieke

Maar men denkt niet alleen binnen de

6

schappen dat de boodschapper – bedrijf,

vergadertafel met Mr

gesprek gebracht met Kodaks Mr Richards,

grenzen van de eigen sector. Doel is ook om

technologieën en met een aanpassing van

de samenwerking met andere ketens van de

het bestaande productenpalet op die

grond te tillen. Hier speelt opnieuw EZ een

veranderende behoefte in te spelen.

belangrijke rol. In hun rol van centraal loket – EZ coördineert het transitiedenken op dit

Fred Bakker is directeur van FD Intelligence

kracht van de keten 27 mei 2010

Jacqueline Dubbink

• Verlangen goed te leven Bram van de Klundert

gen en het uitwisselen van reststoffen als

kenmerken. Het is op basis van die eigen-

in Caïro. Ik zat aan een

Egypte, misschien wel Kodak Noord-Afrika,

ideeën uitgewisseld voor procesverbeterinTransitie 2020-project (zie kader) een

et was in 1995, het was

kracht van de keten 27 mei 2010

bundelen, op papier. Hun eigen jaarboek,

Ieder klein of groot verhaal zal zijn weg

medium. Drukkers, u wordt gekozen, het is niet anders.

Joost Steins Bisschop is columnist van Het Financieele Dagblad

7

Interview

gedaan. Minimalisering van verpakkingen

relatie verbroken. Wij zijn hier transparant

is een veelgebruikte methode. ‘Dan snijdt

over en publiceren dit soort resultaten in

het mes aan twee kanten,’ zegt Metzke.

ons jaarverslag’.

n 2009 bracht Philips een stofzuiger op de markt die in alle opzichten – productontwerp, gebruik, verpakking – duurzaam is. Bij het ontwerp is uitgegaan van het cradle to cradle-principe. Het apparaat, de FC 9178, is voor zestig procent van gerecycled of biobased (niet-eetbare maïs) materiaal gemaakt. De motor is 35 procent zuiniger dan normaal en de verpakking bestaat voor meer dan 90 procent uit hergebruikte materialen. De stofzuiger bevat een efficiënt anti-allergiesysteem.

nemen, zorgen ook voor minder CO2-uit-

Overleg en dialoog

stoot, omdat er meer dozen in een container

Hoe reageren fabrikanten van verpakkings-

gaan en er dus minder containers nodig

materialen op deze stringente eisen? ‘Ze

zijn. Dat spaart tegelijk kosten.’ Sommige

vinden het soms lastig,’ erkent Metzke. ‘Ze

halffabrikaten en tv-onderdelen worden zo

moeten immers dingen anders doen. Maar

al minder belastend vervoerd.

uiteindelijk zien ze de voordelen er wel van in. En we helpen ze daarbij, bijvoorbeeld

Duurzaamheidstips en tests:

verpakkingsmaterialen valt onder het

door training. Want ook zij hebben baat bij

WWW.asimple

ketenbeleid. Philips hanteert een mondiaal

zaken als minder afval en minder opslag-

switch.com

ratingsysteem voor de omgang met zijn

ruimte. Betere arbeidsomstandigheden

tienduizenden toeleveranciers. Van oudsher

verhogen trouwens de productiviteit.’

werden die primair gescreend op prijs,

Maar minder verpakkingsmateriaal

recyclingsinspanning ten

te maken met behulp van minder kwik.’

kwaliteit en continuïteit. Dit jaar is daar

betekent toch ook minder omzet? ‘Minder

voor het eerst duurzaamheid als criterium

materiaalverbruik betekent niet direct

aan toegevoegd. Ook sociale aspecten, zoals

minder aantallen verpakkingen. En

goede arbeidsomstandigheden en gezond-

slimmere verpakkingen kunnen soms wat

heidszorg voor werknemers, tellen mee.

duurder zijn,’ reageert Metzke.

opzichte van 2009. Dat is één van Philips’ concrete

Wieg tot wieg

– en ambitieuze – doelstel-

Brandende vragen die momenteel bij

Foto: jacqueline dubbink

en verdubbeling van de

bijvoorbeeld een tl-lamp energie-efficiënter

lingen voor 2015. Maar op de vraag om

Philips leven, zijn: kun je onderdelen of

hoeveel kilo’s of procent van de productie

bepaalde materialen in die onderdelen een

het precies gaat, moet Robert Metzke

nieuwe nuttige, bij voorkeur dezelfde,

verrassend genoeg het antwoord nu nog

bestemming geven? Kun je het product er

schuldig blijven. ‘Het is onze man-op-de-

zelfs helemaal opnieuw uit samenstellen?

maan-missie,’ zegt hij. ‘Zie het als een punt

In het laatste geval sluit je de kringloop en

op de horizon waar we naartoe willen. Hoe

wordt van cradle to cradle (wieg tot wieg)

stel dat nieuwe spelers in de markt zich niet

ver dat punt precies af ligt van waar we nu

gesproken. Philips onderzoekt dit onder

zijn, weten we niet. We zijn druk bezig een methodiek te ontwikkelen waarmee we een nulmeting kunnen verrichten. Eind 2010

Probeert Philips, als grote speler, om zijn normen op te leggen aan leveranciers van

norm, dan kunnen ze hun status van

papier, karton en andere verpakkingsmate-

preferred supplier, maar zelfs die van

rialen? ‘Nee,’ zegt Metzke, ‘wij geloven in

supplier, kwijtraken. Zo’n code rood krijgt

overleg en dialoog. We maken vooraf heel

Metzke geeft een voorbeeld: ‘Consumenten-

een leverancier bijvoorbeeld als hij wordt

duidelijk wat we willen. Je moet ergens een

aan de regels houden, dan hebben zij op

producten kunnen in een andere verpak-

betrapt op de inzet van kinderarbeid of als

streep trekken. Maar je kunt het vervolgens

meer bij Senseo. ‘Met bemoedigende

korte termijn een kostenvoordeel, maar

king van de fabriek naar de winkel dan van

hij medewerkers veel te lange werkweken

niet afdwingen.’

resultaten,’ zegt Metzke.

leggen zij de rekening uiteindelijk bij de

de winkel naar de consument. Ze hoeven

laat maken.

samenleving neer als ze vroegtijdig de markt

niet het hele traject in een grote doos te

verlaten en de kosten aan anderen overlaten.’

zitten. Je kunt ze van de fabriek naar de

leverancier meestal wel een tweede kans.

miljard euro in groene research & develop-

winkel op pallets vervoeren. En daarna

Metzke: ‘Bij leveranciers die de code rood

ment gestoken – aan duurzaamheid?

zonder verpakking.’

krijgen, worden de problemen doorgaans

‘Simpel,’ zegt Metzke. ‘Philips wil een

verholpen. Maar in 2009 hebben we ook

leidende rol spelen op het gebied van

met twaalf leveranciers onze zakelijke

gezondheid en welzijn. Die zaken zijn

Bij eerdere versies van Ecovision werden de doelstellingen vaak binnen de gestelde

denk ik, goed vastgelegd.’

termijn gehaald. Zo was het gewenste

Robert Metzke: ‘Groene producten verkopen steeds beter.’

Vandaar zijn antwoord op de vraag of de

percentage groene producten al in 2009

doelstellingen van Ecovision 5 eerder zullen

Ecovision, het programma waarmee Philips

bereikt. Als het om het hergebruik van

worden gehaald: ‘Ik denk het niet. Dit is een

zichzelf sinds 1992 duurzamer maakt.

materialen gaat, zal dat volgens Metzke een

heel uitdagende doelstelling, die een grote

Ecovision is al aan de vijfde editie bezig.

stuk lastiger zijn. De problemen zijn

inspanning vergt. Maar proberen zullen we

veelomvattend. Zo vergt hergebruik van

het zeker’.

In de vorige editie was opgenomen dat

Leveranciers krijgen op grond van hun scores een kleurencode. Komen ze onder de

hebben we de basis voor die verdubbeling, Metzke is programmamanager van

8

I

De samenwerking met fabrikanten van

Door Menno Bosma

• Adventures in EcoDesign of Electronic Products Ab Stevels, TU Delft

B

‘Verpakkingen die minder ruimte in beslag

Toeleveranciers van Philips worden sinds kort gescreend op duurzaamheid. Dat is soms even slikken, maar uiteindelijk ziet iedereen er de voordelen van, aldus programmamanager Robert Metzke.

E

groen zuigen

ij Philips is Robert Metzke verantwoordelijk voor het mondiale duurzaamheidsprogramma Ecovision. Het programma is aan de vijfde editie bezig. Steeds worden nieuwe stapjes gezet. Eerst lag de focus op de manier van produceren. Toen kwam het verduurzamen van het productportfolio en de laatste jaren ligt het ketendenken onder de loep. De doelstellingen ervan zijn: 500 miljoen mensen van (medische) zorg voorzien, de energie-efficiency van de eigen producten met de helft vergroten en verdubbeling van de recycling in 2015 ten opzichte van 2009.

‘Philips zet in op forse verhoging hergebruik’

Meer lezen: • Strategy for Sustainability: A Business Manifesto Adam Werbach • Thinking in Systems: A Primer Donella Meadows

ecovision 5

dertig procent van Philips’ producten voor

onderdelen of materialen een andere

2012 groen moest zijn. Een product geldt bij

manier van ontwerpen, waarin het toekom-

Minimalisering

Philips als groen wanneer het op minimaal

stige hergebruik al verdisconteerd moet zijn.

Ook verpakkingen vallen onder de scope

één onderdeel, bijvoorbeeld energie-effi-

Ook moeten er standaarden worden

van Ecovision. Philips kijkt daarbij – samen

ciency of recyclebaarheid, tien procent

afgesproken over recycling, liefst mondiaal

met onder meer afvalverwerker Van

beter scoort zonder dat de totale milieube-

en met alle betrokkenen. ‘Er is een level

Gansewinkel ¬– naar hergebruik, maar ook

lasting verslechtert. Metzke: ‘Je probeert

playing field nodig,’ beaamt Metzke. ‘Want

naar totaal andere verpakkingsconcepten.

kracht van de keten 27 mei 2010

Via een packaging lifecycle wheel bekijkt Philips wat er precies kan worden

Waarom besteedt zijn bedrijf eigenlijk

Philips geeft een gewaarschuwde

Toeleveranciers worden niet alleen op prijs en kwaliteit gescreend, maar ook op duurzaamheid kracht van de keten 27 mei 2010

zoveel aandacht en geld – er is al een

onlosmakelijk verbonden met ecosystemen. Daarom hebben we duurzaamheid in het hart van onze strategie opgenomen. Tegelijkertijd verkopen groene producten steeds beter, zijn ze makkelijk te gebruiken en zijn de materiaalkosten in nogal wat gevallen lager.’

Menno Bosma is freelance journalist

9

Shopping

Paper work

8

8 Gefilterd licht

Van een blaadje papier naar een kast van karton. Overal ontdekken ontwerpers de veelzijdigheid van papier en karton.

Voor haar grote hanglampen gebruikt ontwerpster Paula Arntzen verschillende soorten papier: fluoriserend of met een coating. Nu nog met de hand gemaakt, later dit jaar worden ze in productie genomen. Prijzen vanaf 500 euro. www.paulaarntzen.nl

5

7 Jurk van papier ‘Papier wordt als je het gebruikt als kleding steeds mooier door het dragen, totdat het zo zacht wordt dat het gaat scheuren. Dan kun je het plakken met plakband of doorstikken zodat het ‘litteken’ zichtbaar blijft. Zo gaat het kledingstuk een verhaal vertellen,’ aldus ontwerpster Kirsten Voortman. www.kirstenvoortman.nl

7

1 Laptop van karton

1

Als statement tegen de wegwerpmaatschappij maakt de Britse kunstenaar Kyle Bean voorwerpen van karton. Het zijn kunstvoorwerpen geïnspireerd op het dagelijks leven, zoals laptops, camera’s of mobiele telefoons. www.kylebean.co.uk

3 6

6 Geld om je nek

6

De Vlaamse juwelenontwerpster Tine de Ruysser gebruikte bestaande bankbiljetten voor een serie sieraden. Het enige dat ze met het geld doet, is vouwen. Ze verknipt het niet en gebruikt ook geen lak. Armbanden van veertien 1 dollar biljetten: 328 euro, kettingen van verschillende coupures: 1025 euro. www.tinederuysser.com

4 2

10

5

2 Boven op het nieuws

3 Stoere vormen

De Belgische ontwerper Charles Kaisin nam een grote stapel kranten, voorzag ze van een laklaag en lijmde ze strak tegen elkaar. Zo ontstond een bijzondere bank. www.charleskaisin.com

Debbie Wijskamp werkt met papierpulp. Ze maakt er stoere potten van, kasten en een servies. Te gebruiken als decoratie. www.debbiewijskamp.com

kracht van de keten 27 mei 2010

3

5 Meubels van karton 4 Vouwbare boxen Zo’n acht centimeter zijn ze en opvouwbaar. De geluidsboxen van Muji. In bruin en zwart. Online te bestellen voor circa 23 euro. www.muji.eu

kracht van de keten 27 mei 2010

Banken, boekenkasten, bureaus of een cdrek. Het zijn maar enkele van de artikelen die Mark van den Heuvel op zijn website heeft staan. ‘Men is vaak verbaasd hoe stevig onze producten zijn.’ Hert: 34,95 euro, cd-rek schaap: 34,95 euro. www.kartonwinkel.nl

11

Interview

curriculum vitae 1925 Geboren in Arnhem 1964-’77 Biochemicus UMC Radboud Nijmegen (pathologie) 1970-’82 Raadslid, vanaf 1974 fractievoorzitter, gemeenteraad Nijmegen 1977-’98 Tweede-Kamerlid KVP, later CDA 1979 Motie leidt tot de Ladder van Lansink 1994- Voorzitter Federatie Herwinning Grondstoffen 1998- Lid raad van commissarissen E.ON Benelux 1999- Secretaris-penningmeester Vereniging van oud-leden Tweede Kamer 2001- Lid raad van commissarissen Covra (opslag radioactief afval) 2003- Voorzitter Gelderse Milieufederatie 2007- Voorzitter Zonnekrachtteam Nijmegen

De Ladder van Lansink Zestien jaar geleden bedacht oud-politicus Ad Lansink (CDA) een standaard voor afvalbeheer. ‘Zijn’ ladder bestaat nog steeds.

De ladder

Door Gwen van Loon

• www. agentschapnl. nl

T

Daarin had ik de verschillende stadia

de Tweede Kamer kwam

uiteengezet van afvalbeheer: preventie,

voor de KVP, was zijn

bronscheiding, nascheiding, verbranding en

interesse voor milieu al

functioneel storten.’

gewekt. Als biochemicus

in het Nijmeegse Radboud Ziekenhuis lid

Meer hergebruik

was hij lid geweest van de milieucommissie

De ladder werd begin jaren negentig

die moest adviseren over de wenselijkheid

ingebouwd in de Wet Milieubeheer. ‘Ik had

van een eigen verbrandingsoven voor

niet kunnen vermoeden dat mijn ideeën

ziekenhuisafval. Die kwam er uiteindelijk

uiteindelijk zo’n belangrijke lijn in de wet

niet.

zouden worden. Sindsdien is de Ladder van

In zijn gemeenteraadsperiode in Nijmegen worstelde de stad ook met het

kelijk niet eens zo expliciet, maar op een

afvalvraagstuk. ‘Mede daardoor is mijn

goed moment las ik in het tijdschrift Beta

interesse steeds groter geworden. Natuurlijk

een publicatie over De Ladder van Lansink

speelde in die tijd de vraag hoe we om

tien jaar na dato. Het idee is altijd blijven

zouden gaan met het afval dat het gevolg

leven.’

‘Als het even kan, zal ik geen afval storten’ verplicht GFT-afval apart in te zamelen.

Ad Lansink, voorloper op gebied van afvalbeheer. aan het milieu door waar mogelijk te doen

over de Ladder van Lansink. Hoewel hij er

aan scheiding vooraf. ‘Bronscheiding heeft

aanvankelijk niet voor voelde, wist Hannet

mijn voorkeur. Als het even kan, zal ik geen

de Vries, directeur van de VAR, een

afval storten. Dat is ook de reden dat ik lang

organisatie die zich bezighoudt met het

wil doen met mijn auto: de huidige rijdt al

omzetten van afval in onder andere

zeven jaar rond. Als ik spullen over heb,

grondstoffen, hem over te halen. ‘Ik zorg

zoals een computer of meubels, breng ik

voor het wetenschappelijke deel en

die naar Het Goed, een kringloopwinkel in

de beschouwingen, zij neemt de

de buurt. Textiel gaat via een textielbak naar

organisatorische aspecten voor

een goed doel.’

haar rekening, de interviews

was van de toenemende massaconsumptie,

De Belgische verpakkingskoepel Fors

hadden we net twee energiecrises achter de

Plus vroeg Lansink in 1997 om advies. Ook

apart ingezameld, net als huishoudelijke

Dicht bij huis

rug en had de Club van Rome een alarme-

voor de EU-kaderrichtlijn voor afvalbeheer

apparaten en mobiele telefoons. En recent

Waar Lansink ook heilig in gelooft, is

leveren aan de

rend rapport uitgebracht over het dreigend

diende zijn ladder als uitgangspunt. ‘En in

is Nederland begonnen met het scheiden

verwerking dichtbij. ‘Waarom zou je eerst

discussie hoe je ook

tekort aan grondstoffen,’ zegt Lansink. ‘Al

het onderwijs wordt vaak naar deze

van kunststoffen. ‘Daar vraagt het naschei-

gigantische afstanden gaan rijden met afval.

in de toekomst

die zaken bij elkaar vormden voor mij

standaard voor afvalbeheer verwezen.’

den nog veel aandacht en de discussie

Dan schiet je je doel toch voorbij?’ Mede om

slim met afval

loopt nu hoe zinvol het is. Het is een

die reden verwacht hij veel van vergistings-

omgaat.’

Maar ook bouwafval en textiel worden

aanknopingspunten om afvalbeheer op de

In de ogen van Lansink sorteert Neder-

agenda te zetten bij de behandeling van de

land zijn afval goed om te voorkomen dat

moeilijke categorie door de diversiteit van

bedrijven die GFT-afval kunnen omzetten in

milieubegroting in 1979. Ik wilde dat item

alles op één hoop wordt gestort. ‘Bij metalen

het materiaal. Voordat je dat goed kunt

gas. ‘Bio-energie heeft volgens mij de

speciaal bij de kop vatten en minister

en papier is heel duidelijk wat de toege-

beoordelen – zowel financieel als technisch

toekomst. Het zou mooi zijn als de bouw

Ginjaar vragen daar een notitie over te

voegde waarde is: daar kan het merendeel

– ben je twee tot drie jaar verder. Ik vind het

van deze bedrijven zo wordt gespreid dat er

schrijven. Toen dat niet door dreigde te

van het materiaal hergebruikt worden,

een goede zaak dat we ermee zijn begon-

minder transport nodig is om het afval daar

gaan, heb ik mijn ideeën vervat in een

doordat we dat apart inzamelen. De

nen. Nu is de belangrijkste vraag hoe we uit

te brengen.’

motie. Alle collega’s in de Tweede Kamer

papierbranche is een van de voorbeelden

deze afvalsoort herbruikbare plastics en

Aan milieu en afvalbeheer besteedt

tekenden die motie en dat was de eerste

waar recyclen goed werkt.’

energie terug kunnen winnen, want dat

Lansink nog steeds een groot deel van zijn

maakt het aantrekkelijk.’

tijd. Niet alleen door zijn huidige functies,

aanzet voor het document dat later door het leven zou gaan als de Ladder van Lansink.

Sinds 1978 staan er glasbakken in Nederland en gemeenten zijn sinds 1994

kracht van de keten 27 mei 2010

Zelf wil Lansink zijn steentje bijdragen

maar ook omdat hij werkt aan een boek

doen we samen. Ons idee is dat we een bijdrage

Illustratie: Hein de kort

12

Lansink me bezig blijven houden. Aanvan-

Foto: R0b Voss

Kijk op

oen Ad Lansink in 1977 in

De Ladder van Lansink is in 1994 opgenomen in de Wet Milieubeheer en beschrijft de manier waarop en de volgorde waarin met afval moet worden omgegaan. Pas als een bepaalde stap niet kan worden gerealiseerd, is de volgende stap aan de beurt. De ladder had oorspronkelijk vijf stappen, tegenwoordig zes.

kracht van de keten 27 mei 2010

13

Infographic Herkomst cellulose?

Papier- en kartonverbruik in Nederland (2008) 3.459.000 ton totaal

45% 55%

verpakkingen

G e

n e k i u r b

x 1000 ton

4300 werknemers

Ve r

Nederland recycleland

Waar het papier vandaan?

Oudpapier is in Nederland de belang-

791

karton. De krant van vandaag ligt over

gerecycled kan worden, want vastgesteld

een paar dagen als folder of tijdschrift

is dat vijftien procent van het

waardepapieren, bewaarboeken, sanitair en hygiënisch papier en

Afnemers van Nederlandse papier- en kartonfabrieken

39%

grafische sector

57%

drukkerijen, uitgeverijen

re n

kiezen voor papier met

Papierrecycling in Europa (2008)

1.500 1.500 werknemers werknemers

behang. Zo’n 85% kan wel ingezameld en hergebruikt worden. Er is dus nog vijf procent te winnen.

Wat wordt er nog meer gerecycled?

en

Wie zijn de gebruikers?

te gooien en door bewust te

Bedrijven Bedrijveninin ininNederland Nederland

wordt ingezameld. Dat zijn onder meer

dragen daar hun steentje aan bij. Door actief oudpapier in te

e ic br Fa

miljoen ton afzet

105 105

Zuid-Amerika

geconsumeerde papier en karton niet

van papier en karton. Alle burgers

zamelen, het gescheiden weg

2,98

Europa

een keurmerk. Nederland zit bijna aan het maximum dat aan papier en karton

koplopers als het gaat om hergebruik

geïmporteerd

18%

Noord-Amerika

Gemiddelde Europa 63%

rijkste grondstof voor nieuw papier en

opnieuw in de bus. Nederland is één van

2.668

61%

en el

Fabrieken in Nederland

21%

m za

22

overige (kranten, tijdschriften, folders, boeken,waardepapieren, sanitairpapier, etc.)

Oud Oud papier papier industrie industrie

Bij het maken van nieuw papier wordt 80% procent oudpapier en 20% cellulose (= nieuwe houtvezels) gebruikt. Waar komt die cellulose vandaan?

N oo r Zw weg N iter en Gr ed lan oo er d t- la Br n itt d a Zw nië Du ede its n la Sp nd Oo an st je e Po nrij rt k Fr ug an al k Fi rijk Ho nla ng nd ar ije Ita l Be ië Sl lgi o ë Ro vak em ije e Ts nië je ch i Po ë le n

Papieren kartonindustrie

k r e rw e V

Van alle verpakkingen, kranten en tijdschriften die worden gerecycled is...

73%

2,76 2,76 miljoen miljoen ton tonafzet afzet

papier, karton glas

12%

verpakkingssector

€ 1,82 miljard omzet

14

... waarvan golfkartonbedrijven: 28%

metaal

4%

4%

5% 5%

kunststof

hygiënebranche

27 mei 2010

€€0,5 0,5 miljard miljard omzet omzet

Frédérik Ruys, Vizualism | Bronnen: PRN, Koninklijke VNP, Nedvang, FNOI, CEPI, Genoemde cijfers hebben betrekking op 2008

kracht van de keten

hout

kracht van de keten 27 mei 2010

15

Interview

chat

Papier roept extra emotie op

Ketenbreed informatie bundelen

‘H

Over duurzaamheid en papier en karton is veel bekend, maar nergens was een plek waar al die gegevens te vinden zijn. Door Pim van Rooijen

D

e informatie

bedrijven en brancheverenigin-

die er is over

gen. Daarnaast worden

duurzaam-

overheden en ngo’s via de

heid van

website en nieuwsbrieven op

papier en

de hoogte gehouden van de

karton bij elkaar brengen en

recente ontwikkelingen op dit

toegankelijk maken. Dat is het

gebied. De afgelopen maanden heeft

doel waar het Informatiecentrum Papier en Karton (IPK)

Timmermans ketenbreed de

voor staat.

informatiewensen geïnventariseerd. ‘Let wel, we gaan geen

Van een consumenten-

nieuwe informatie creëren. Er is

grote publiek, en met name

genoeg, we willen het alleen

kinderen, informeert over de

duidelijk ontsluiten. Gezien de

leuke kanten van papier en

enthousiaste reacties die ik Anna green©

gerichte organisatie die het

karton, wordt het IPK nu een kenniscentrum dat moet uitgroeien tot een autoriteit op zijn gebied. Directeur Erik Timmermans: ‘De nieuwe

Erik Timmermans

aan.’

Katalysator Kennisuitwisseling is een

doelstelling van het IPK komt

tweede doelstelling. ‘Met

Job smeets (41) ontwerper. Vormt samen met Nynke Tynagel Studio Job

/VL YLHSPZLYLU ^L TLLY ^PUZ[ PU KL WHWPLYRL[LU&

+L 5LKLYSHUKZL WHWPLYZLJ[VY PZ KL RVWSVWLY PU ,\YVWH HSZ OL[ NHH[ VT

TVNLSPQROLKLU VT HSZ RL[LUWHY[ULYZ KL K\\YaHHTOLPKZWYVQLJ[LU NLaHTLUSPQR

]LYK\\YaHTPUN 4HHY OL[ RHU HS[PQK IL[LY +HHYVT aPQU KL 2VUPURSPQRL =LYLUPNPUN

]VYT [L NL]LU >LSRL RHUZLU VU[Z[HHU LY KVVY V]LY NYLUaLU ]HU ILKYPQ]LU

]HU 5LKLYSHUKZL 7HWPLY LU RHY[VUMHIYPLRLU =57 LU -+ 0U[LSSPNLUJL OL[

LU RL[LUZ OLLU [L RPQRLU& >H[ aPQU KHHYIPQ KL IHYYPuYLZ KPL NLUVTLU TVL[LU

voort uit vragen uit de markt en

ecolabels meer bekendheid

kennisplatforms in de sectoren

van onze ketenpartners. Over

moeten krijgen, want onbekend

grafisch, hygiëne en verpakkin-

duurzaamheid van papier en

maakt onbemind. Hoe meer

gen willen we als katalysator

WYVNYHTTH 3LHKPUN ;YHUZP[PVU NLZ[HY[ /L[ [OLTH LULYNPL[YHUZP[PL PU KL

^VYKLU OVL R\UULU KLaL OL[ ILZ[L V]LY^VUULU ^VYKLU& /VL ^VYK[ KL RYHJO[

karton bestaat heel veel

duidelijkheid er is over de

optreden om meer kennis te

informatie, alleen is die niet

keurmerken, hoe meer ze

delen en bedrijven intensiever

WHWPLY LU RHY[VURL[LU Z[HH[ JLU[YHHS VW IPQLLURVTZ[LU PU KLaL IPQSHNL LU VW

]HU LU [\ZZLU KL RL[LUZ VU[^PRRLSK& 2VY[VT OVL R\UULU ^L KVVY TLLY LU

gebundeld en daarom moeilijk

zullen gaan leven. Het gebruik

met elkaar te laten samenwer-

SLHKPUN[YHUZP[PVUUS +VLS ]HU OL[ WYVNYHTTH PZ VT PUaPJO[ [L RYPQNLU PU KL

IL[LYL ZHTLU^LYRPUN TLLY ^PUZ[ PU KL RL[LU YLHSPZLYLU&

te vinden.

van de labels kan innovatie en

ken. Zo kunnen bestaande

duurzaamheid stimuleren.

initiatieven in de sector

Tegelijkertijd maken we in opdracht van VROM een

Met de nieuwe weg die het

overzichtelijke website over de

IPK inslaat, richt het zich vooral

groene keurmerken die in onze

op de partijen in de keten,

branche worden gebruikt. Dat sluit mooi bij elkaar aan.’

16

krijg, is daar zeker behoefte

et is tegenwoordig haast not done om papier te gebruiken, terwijl het een van de mooiste materialen is. Op de academie werkte ik al veel met papier. Papier is eenvoudig materiaal, kost weinig en is gemakkelijk te krijgen. Papier appelleert aan een gevoel van vroeger: iedereen is groot geworden met knutselen, dat geeft papier een extra emotie. Ik ben het steeds professioneler gaan gebruiken. Nu maken we meubels en speciale objecten van hoogwaardig papier. Het vluchtige heeft iets exclusiefs. Papier is net als water: het lijkt ruim voorhanden, maar je moet er spaarzaam mee omgaan. We doen dan ook grondig research voor we iets produceren en maken vaak unieke stukken. Met die vorm van minimalisme maken we duidelijk dat onze producten niet voor iedereen zijn. Onze prototypes worden daarom onderdeel van de collectie of komen bij verzamelaars terecht. Niets verdwijnt zo maar bij het oud papier. Al is het een fijne gedachte dat papier te recyclen is.’ – GvL

Ecolabels De gedachte achter het verzoek van het ministerie is dat de

versterkt worden.’

6W KVUKLYKHN  Q\UP ]PUK[ KL LLYZ[L IPQLLURVTZ[ WSHH[Z TL[ HSSL WHY[ULYZ LU IL[YVRRLULU \P[ KL WHWPLYRL[LU 2PQR ]VVY TLLY PUMVYTH[PL VW ^^^SLHKPUN[YHUZ[PVUUS

Bij het IPK zijn veel partners uit de papierindustrie betrokken: van de oudpapierinzame-

‘We gaan geen nieuwe informatie creëren’

laars tot de papierfabrikanten en de uitgevers. ‘Maar ook met een logistieke partij als TNT praten we over samenwerking,’ aldus Timmermans.

kracht van de keten 27 mei 2010

3LHKPUN ;YHUZP[PVU PZ LLU PUP[PH[PLM ]HU 2VUPURSPQRL =57

LU

Reportage

Samen sterk(er) Door het bundelen van kennis en ervaring komen mooie innovaties tot stand. Drie ‘afnemers’ van de papierindustrie - de branches van sanitair, verpakkingen en grafisch papier - staken de koppen bij elkaar, en met resultaat. Door André de Vos Schoonmaakmiddelen zijn voor Solidpack een nieuwe markt, die is geopend met de zogenaamde Safepack: een plastic zak met doseersysteem gevuld met schoonmaakmiddel, die in een stevige kartonnen doos wordt gehangen. Voordelen boven de fles: de plastic zak kan tot de laatste druppel worden geleegd en is daarna restafval, de kartonnen doos gaat bij het oud papier en wordt opnieuw tot karton verwerkt. De Safepack is lichter in het transport en eenvoudiger en veiliger in het gebruik. ‘We hebben goed geluisterd naar onze klanten,’ zegt Dik Verboom, verpakkingsspecialist bij Diversey. ‘Die zochten een verpakking die duurzamer is, maar ook

Duurzamer en voordeliger Een plastic zak in een kartonnen doos als vervanger voor plastic flessen. Voor schoonmaakmiddelenfabrikant Diversey een goedkopere, duurzamere oplossing en voor kartonproducent Solidpack een toegang tot nieuwe markten.

Kijk op • www. courage2025.nl

naar de film ‘Grassa’

18

S

ommige vernieuwingen zijn

zaten in plastic tienliterflessen die na

een kwestie van even goed

gebruik werden weggegooid. Samen met

nadenken. Safepack is geen

fabrikant Diversey zijn we op zoek gegaan

revolutionaire innovatie. Het

naar een goedkoper en duurzamer alterna-

bag in box-idee bestaat al

tief. Die schoonmaakmiddelen worden in

langer. Voor professionele reinigingsmidde-

een natte omgeving gebruikt, dus karton

len is de toepassing wel bijzonder. Lichter,

lijkt dan niet geschikt. Maar wij produceren

makkelijk in gebruik en milieuvriendelijker.

massief karton en dat kan goed tegen vocht,’

Bedrijven als McDonald’s en andere

aldus Rob de Dalie, hoofd kwaliteit en

instellingen met grote keukens gebruiken er

ontwikkeling bij kartonfabrikant Solidpack,

nu zo’n miljoen per jaar.

dat kartonnen verpakkingen levert voor

‘Professionele schoonmaakmiddelen

groente, vlees en bloemen.

kracht van de keten 27 mei 2010

voordeliger in het gebruik. Doordat we met de Safepack beter kunnen doseren, kan de concentratie schoonmaakmiddel worden verhoogd. Dat is gunstig, want hoe sterker het concentraat, hoe minder water je aan het vervoeren bent naar de klant.’ Solidpack merkt dat kartonnen verpak-

Van printer naar toilet

grote ondernemingen doen aan duurzame inkoop en daar past dit mooi in. De provincie Limburg is de eerste, maar er komt steeds meer interesse.’

Baanbrekend

Kantoorpersoneel van de provincie Limburg krijgt zijn eigen oud papier terug in de vorm van toiletrollen en papieren handdoekjes. Gevolg van een samenwerking tussen papierproducent Van Houtum en afvalverwerker Van Gansewinkel.

‘I

Van Houtum wil koploper zijn op het gebied van duurzaamheid. Eerder al verving het bedrijf de chemicaliën in het productieproces door biologische producten, waardoor de geleverde tissues en toiletrollen honderd procent afbreekbaar zijn. Vorig jaar april ontving Van Houtum cradle to cradle-certificering. Voor de levering van tissues van eigen afvalpapier

n essentie doen we niets

bij van Van Houtum, dat er tissues van

zocht het contact met Van Gansewinkel,

nieuws,’ zegt directeur Henk

maakt die weer teruggaan naar het bedrijf

waarmee het in de Limburgse regio

van Houtum. ‘Maar deze

dat het oud papier leverde. Naarmate meer

samenwerkt op het gebied van duurzaam-

aanpak is natuurlijk wel een

bedrijven aan dit principe meedoen, raken

heid. ‘Als je wilt innoveren, moet je samen-

stuk duurzamer en passend

afvalstromen vermengd en krijgt niet

werken. Van Gansewinkel kijkt op een

bij het cradle to cradle-principe dat we

iedereen zijn eigen snippers terug in zijn

andere manier naar oud papier dan wij.

aanhangen. Afvalpapier gaat terug naar de

eigen toiletpapier.

Hun eindproduct is onze grondstof. Door

gebruiker.’ Een gemiddelde kantoormedewerker

Door deze aanpak zijn herkomst en bestemming van het papier bekend en

die verschillende visies te combineren, kun je tot dit soort vernieuwingen komen.’

kingen steeds vaker plastic vervangen. De

verbruikt zeventig kilo papier per jaar. Dat

wordt er niet eindeloos mee over de wereld

Dalie: ‘Karton heeft andere eigenschappen

wordt opgehaald door bedrijven als Van

gesleept. Financieel maakt het voor de

nieuwe, duurzamere toepassingen voor

dan plastic, maar de hoge performance van

Gansewinkel, die het papier – vaak vertrou-

klanten weinig uit. Van Houtum: ‘De

afvalpapier. De samenwerking met Van

plastic is voor veel producten niet nodig.

welijke stukken – verwerken tot onherken-

voornaamste reden dat bedrijven zijn

Houtum past daar goed in. ‘We willen

Hoe snel innovaties gaan, hangt af van de

bare snippers en vervolgens aanbieden op

geïnteresseerd in dit concept, is het

duurzaamheid bij de klant in praktijk

acceptatie door de eindgebruiker. Die is

de internationale oudpapiermarkt, waar

duurzaamheidsaspect. Veel overheden en

brengen, met goede en praktische voorbeel-

soms moeilijk te overtuigen.’

bedrijven als Van Houtum actief zijn als

den,’ zegt Diane van Dijk van Van Ganse-

inkoper. Veel Nederlands afvalpapier

winkel. ‘We zijn ook bezig met een duurza-

verdwijnt naar Azië en wordt daar soms ook

profiel

ingekocht. Dat kan simpeler en duurzamer,

In het nieuwe concept krijgt een bedrijf zijn eigen afvalpapier terug in de vorm van toiletpapier en papieren handdoekjes. Niet alles, want er gaat gemiddeld tien keer zoveel oud papier een kantoor uit als er aan tissues binnenkomt. Maar wát er aan tissues wordt ingekocht, is van het eigen afvalpapier gemaakt. Van Gansewinkel haalt het oud papier op, levert een deel af

Van Gansewinkel is al langer bezig met

mere toepassing voor álle afvalpapier van

Profiel

bedrijven. Baanbrekend, maar helaas kunnen we er nu nog niets over zeggen.’

bedachten Van Houtum en Van Gansewinkel.

Solidpack produceert jaarlijks 60.000 ton massief karton. Er werken 170 werknemers en de omzet bedraagt 45 miljoen euro. Diversey is een wereldwijde leverancier van professionele reinigingsmiddelen. Er werken 10.500 mensen, die een omzet genereren van 3 miljard dollar. Het Europese hoofdkantoor van Diversey is gevestigd in Utrecht, de fabriek staat in Enschede.

Meer lezen: • Hoe groen is groen? Dominic Muren • Cradle to Cradle in Bedrijf Marieke van der Werf

Van Houtum maakt 45.000 ton papieren handdoeken en toiletpapier per jaar. Er werken 200 mensen en het bedrijf heeft een omzet van 60 miljoen euro. Vorig jaar kreeg Van Houtum een cradle to cradle-certificering. Afvalconcern Van Gansewinkel verwerkt – onder meer – 40.000 ton kantoorpapier per jaar. De Van Gansewinkel Groep heeft 6.000 medewerkers en had in 2008 een omzet van 1,2 miljard euro.

kracht van de keten 27 mei 2010

Van Houtum en Van Gansewinkel verwachten dat veel klanten de komende tijd gebruik gaan maken van de nieuwe service. Praktisch probleem is de contractduur. Van Dijk: ‘Zowel voor de inkoop van tissues als het ophalen van oud papier gelden meerjarige contracten en die hebben zelden dezelfde start- en einddata. Dat vergt goede afstemming bij de overgang naar onze service.’

19

chat

Samen sterk(er)

De gids blijft bestaan

‘A Sneller, schoner, mooier Samen met drukkers ontwikkelde papierfabrikant Sappi een nieuwe papiersoort, die het drukproces versnelt en minder milieubelastend maakt. De opmars van Tempo wordt echter gedwarsboomd door de kredietcrisis.

• WWW.epea.com • www.mvo nederland.nl • www.fairtimber.be • www.agent

B

komen. Het poeder zorgt echter voor een stoffige werkomgeving en voor verhoogde slijtage van de drukpersen. Jennekens: ‘We zijn echt in de chemische en fysische processen van het papiermaken gedoken en met een nieuwe papiersoort gekomen die sneller kan worden verwerkt, zonder dat gladheid, glans of kwaliteit worden aangetast. Het drukbeeld is egaler en briljanter. Cruciale factoren bij dit soort papier, dat wordt gebruikt voor brochures en jaarverslagen.’ Volgens Sappi kunnen drukkers met Tempo-papier hun winstgevendheid bijna verdubbelen. Maar kort na de introductie

innen een kwartier klaar

Jennekens: ‘Drukkers willen altijd nog

van Tempo brak de kredietcrisis in volle

voor de volgende

gladder, nog witter papier. Wij hebben

hevigheid uit. In plaats van overvolle

drukfase. Een halfuur

gekeken hoe we de toegevoegde waarde

drukpersen, en dus behoefte aan meer

wachten in plaats van een

écht kunnen verbeteren. We zijn met de

capaciteit, zitten veel drukkers ineens met

dag voordat bedrukte

drukkers aan tafel gaan zitten, hebben hun

machines die stilstaan. De wachttijd tussen

vellen kunnen worden gevouwen en

processen bestudeerd. Vervolgens zijn we

de verschillende drukfases door is even

gebonden. Een sneller en schoner produc-

aan de slag gegaan.’

geen factor van belang. Jennekens: ‘De

tieproces en een verwachte margestijging van 2 à 3 procentpunt tot 4 à 5 procentpunt.

Cruciale factoren

economische situatie heb je niet voor het

De geloofsbrieven van Tempo, het zijdemat

Het gepatenteerde geheim van Tempo is dat

wordt natuurlijk weer een keer beter. En

papier van Sappi Fine Paper Europe, zijn

het papier door fijnere poriën sneller inkt

dan kan Tempo snel groeien.’

-centraal.nl

indrukwekkend, voor drukkers van gestre-

opneemt en droogt. Daardoor hoeft er geen

De Duitse drukker Druckpartner in Essen

ken fijn papier althans.

chemische vernislaag overheen en hoeft er

is een van de klanten waarmee Sappi nauw

ook veel minder antismetpoeder te worden

• www.hier.nu

ls ik snel een nummer nodig heb, grijp ik naar de gids. Daar ben ik mee grootgebracht. Sinds de Telefoongids is samengevoegd met de Gouden Gids – anderhalf jaar geleden – is de oplage gehalveerd naar zeven miljoen exemplaren. Wie de gids niet gebruikt, kan hem opzeggen. Verder gaan we spaarzaam om met papier: meer informatie op één bladzijde en dunner papier. We merken dat klanten onze informatie op meerdere manieren raadplegen. Tien jaar geleden waren we net online te raadplegen, nu hebben we bijvoorbeeld ook een eigen sms-dienst en bieden we vele mobiele toepassingen aan. Ik gebruik zelf meerdere manieren om informatie op te vragen. Ik vergelijk het met het bezit van een auto. Dat betekent ook niet dat je nooit meer ergens te voet, per fiets of met het openbaar vervoer heen gaat. Ik maak echt niet mee dat die gids niet meer op papier uitkomt.’ – GvL

Verliefd op papier Papier biedt steeds meer mogelijkheden. Door Rob van Vuure

D

ie mevrouw Chanel, die kon

papier in de 21ste eeuw is dat het papier is. Daar

best aardige geuren maken.

kan geen beeldscherm tegen op. Dat kunnen de

Dokter Oetker had er ook

digitale praatjesmakers niet overtreffen.

verstand van. Als kind

Vier voorbeelden:

woonde ik in de

Papier met magnetron-inkt bedrukt De

Zaanstreek en daar vochten cacao en

teksten op een cover of uitnodiging worden

linoleum om mijn neus. Mmm...

pas zichtbaar boven de twintig graden. Onder

lekkere stank. Ik werd wakker, als

Dolf weiler (52) directeur corporate marketing De Telefoongids BV & Gouden Gids

de twintig graden zie je niets of je ziet

tiener, en kon elke ochtend ruiken waar

andere teksten. Hetzelfde met nul

de wind vandaan kwam. Linoleum-

graden. In de winkel zie je een witte

geur betekende westenwind, dan

cover. Thuisgekomen leg je het blad

kon de fietsende scholier nog even

in de diepvries, en surprise, al gauw

blijven liggen. Sommigen vinden

zie je allerlei teksten en afbeeldin-

linoleum stinken, maar voor mij

gen. De inkt komt pas onder nul tot

ruikt vers zeil naar een geweldige

leven.

jeugd. En de geur van cacao

Eetbaar papier Je kunt het papier in

kneedt me elke keer weer tot

je mond steken. Even kauwen, klaar.

een fietsende zestienjarige.

Natuurlijk leuk voor een culinair

Kan ik mij nog meer geuren herinneren? Een enkele parfum, als ik eerlijk ben, is bestendiger dan de bijbehorende liefde. Maar bovenal: papier! Lékker: nieuwe boeken, nieuwe tijdschriften, de krant van vandaag. De inkt mag niet te oud zijn. Ga vooral ’s ochtends vroeg naar een boekwinkel als je wilt snuiven: de in de nacht

uitzoeken bij een introductie. Maar het

• www.milieu

schap.nl

Column

blad. Maar begin klein: de

‘Geen beeldscherm kan op tegen de kracht van papier’

verzamelde papiergeur

uitnodiging voor de opening van het restaurant was een smakelijk voorafje. Scratch&sniff Krab en ruik. Even met je nagel over het papier... mmm: de geur van verse appeltaart, van vanille, van gebraden kip! Je zou zeggen: linoleum moet ook mogelijk zijn. Scratch&see kan natuurlijk ook, het kraslot is het eenvoudigste voorbeeld.

hangt er nog.

Zaadmatjespapier In het papier zijn piepkleine

Vaak was ik in een tijdschriftendrukkerij,

zaadjes (van dille, van klavertjes) meegedrukt. Leg

meestal waren het beleefdheidsbezoekjes omdat

pagina één van je blad op een natte handdoek en

heeft samengewerkt bij de ontwikkeling van

de drukwerkdiscussie tot voor kort simpel was:

de geïmpregneerde zaadjes komen tot leven.

• www.duur

‘Dit is het helemaal,’ zeiden drukkers

zaamheid.nl

toen Sappi met Tempo-papier op de markt

gebruikt. In vlakdruk is dat poeder nodig

Tempo. Druckpartner gebruikt nu ongeveer

een tijdschrift druk je op papier. Wat voor soort

Weerkerende vraag: ‘Heeft de cover al water

kwam. Weliswaar is het papier duurder in

om te voorkomen dat bedrukte vellen aan

bij tien procent van de producten Tempo.

papier? Die vraag stelde je niet, er waren maar

gehad?’

aanschaf, maar doordat het drukproces

elkaar gaan plakken als ze uit de pers

‘Wij zouden best meer willen, maar de

twee soorten. Gewoon papier en een goedkoop

sneller en schoner is, is het uiteindelijk

keuze ligt bij de klant,’ zegt bedrijfsleider

opdikkend soort waaraan je nog kon zien dat

goedkoper voor drukkers. ‘Helaas is de

Gerd Florian. ‘Voor ons is dit papier zeer

papier van bomen afstamt.

snelheidsfactor door de kredietcrisis minder

aantrekkelijk. Omdat het milieuvriendelijker

belangrijk geworden voor drukkers,’ zegt Math Jennekens, directeur R&D van Sappi Fine Paper Europe. ‘Het gebruik van Tempo is daardoor nog bescheiden.’ Drie jaar werkte Math Jennekens met zijn ontwikkelaars en een aantal goede klanten aan de ontwikkeling van Tempo, dat nu

20

twee jaar op de markt is. Aan de basis van de innovatie lag een groots opgezette behoefteanalyse onder klanten.

Profiel Sappi produceert wereldwijd 6,8 miljoen ton papier per jaar en is marktleider in gestreken fijn papier. Er werken in totaal 16.400 mensen. In ons land heeft Sappi fabrieken in Maastricht en Nijmegen. Tempo is sinds begin 2008 op de markt en kreeg vorig jaar de Pulp & Paper International Global Innovation Award.

kracht van de keten 27 mei 2010

Papier wordt steeds leuker, het kost me geen enkele moeite verliefd te blijven. Papier-van-nu voelt lekker, ruikt lekker. Ik

Hoeveel soorten zijn er nu? Terwijl ik dit typ

weet zeker: Chanel en Oetker en Cacao De Zaan

is en omdat er veel minder schade is aan de

komen er twee soorten papier bij. De digitale

blijven op afstand. Want elke keer als ik met

machines. Bij gewoon papier moeten we

revolutie heeft de papierindustrie wakker gekust,

papierboeren (geuzennaam) heb gepraat, denk

tonnen investeren om de stofvorming te

wakker geslágen. Tot mijn grote plezier is er ook

ik: lang leve de vooruitgang. Elke keer als ik met

beheersen.’

een printrevolutie op gang gekomen. Aan de

drukkerijboeren (geuzennaam) heb gepraat, denk

vraag: ‘Wat voor soort papier?’ wordt in elk

ik: lang leve de printrevolutie.

Ook Florian voorziet een zonnige toekomst voor Tempo. ‘We moeten de

modern lanceringsplan een zwaar hoofdstuk

klanten ervan overtuigen dat dit papier

gewijd. In het blad FLOW vind je soms acht

beter is. In kosten, maar ook in milieupres-

verschillende soorten papier, bij elke emotie een

taties. Op de lange termijn zijn dat voor elke

ander gevoel aan de vingertoppen. De kracht van

Ik werk in een pretpark en hoor mijzelf zeggen: ‘Papier hiér!’

Rob van Vuure is bladenmaker en columnist

klant overtuigende argumenten.’

kracht van de keten 27 mei 2010

Foto: Merlijn Doomernik/Hollandse Hoogte

Reportage

21

Achtergrond

luchtvaart

KLM wil biokerosine

O

Foto: patrick byrd/corbis

Van afval naar grondstof • WWW. bio-economy.net • www. groenegrondstoffen.nl

kerosine geconfronteerd met steeds hogere prijzen en een geopolitieke kwetsbaarheid van de olievoorziening. In deze opzichten biedt biokerosine perspectief. Het wachten is alleen op grootschalige duurzame productie ervan.’ Volgens Hartvelt heeft Nederland alle troeven in handen om de biogebaseerde economie van de grond te krijgen en producten als biokerosine op grote schaal te maken. ‘We hebben een agro-industrie van wereldfaam, een grote chemische industrie, een goede infrastructuur en veel kennis bij de universiteiten en instituten. Die voorsprong moeten we niet uit onze handen laten glippen.’

nage twee doelen na. ‘Alternatieven vinden

op diverse plaatsen proef-installaties en

voor hout als grondstof en leren van andere

demonstratie-eenheden te bouwen.

concerns hoe je met scheidingstechnieken

‘Vanuit de chemie kunnen wij hoogwaar-

meer waardevolle stoffen uit je reststromen

dige scheidingstechnieken aandragen en

kunt halen en op die manier ook meer

qua grondstoffen zitten we niet in elkaars

waarde uit je grondstoffen,’ aldus Hartvelt.

vaarwater,’ verklaart Emerencia. ‘In onze

Ook chemieconcerns als DSM, Akzo-

maatschappij kunnen we maar een kwart

Nobel en BASF hebben grootse plannen

van de gewassen als voedsel benutten. De

voor bioraffinage om meer groene in plaats

overige driekwart bestaat uit cellulose en

van fossiele grondstoffen te kunnen

lignine, die niet eetbaar zijn. Als we die over

inzetten. Maar aanvankelijk hield het cluster

enkele jaren kunnen omzetten in waarde-

van papier- en agrobedrijven deze parve-

volle stoffen, beschikken we over genoeg

Bioraffinage is goed voor het milieu, kan financieel aantrekkelijk zijn en bespaart energie. Samenwerking en kennisuitwisseling van drie branches bieden mogelijkheden voor de toekomst.

nu’s op het gebied van de bioraffinage

biogrondstoffen, ook voor de chemische

ningse hoogleraar Rudy Rabbinge, die

buiten de deur. Eerst wilden ze in de

industrie. Doel voor de chemie is een

voorzitter is van The Dutch Biorefinery

biobased sector op één lijn komen en een

aandeel van groene grondstoffen in 2030

Cluster. ‘Vanwege de stijgende energie- en

gezamenlijk doel stellen. Ook waren ze

van 25 procent. Inmiddels spreken we

grondstofprijzen zoeken ze naar mogelijkhe-

enigszins beducht voor de chemiesector als

elkaars taal en delen we een visie: dat je

den om zoveel mogelijk waardevolle stoffen,

potentiële grootverbruiker van groene

met bioraffinage eerst de waardevolle

Door Erik te Roller

en daarmee waarde, uit hun grondstoffen te

grondstoffen. Maar de afgelopen maanden

componenten eruit haalt en de rest gebruikt

halen. Dat gaat vaak samen met een forse

vond een omwenteling plaats: de papier-,

als brandstof. Zo levert elke ton biomassa de meeste waarde op.’

W

at voor de

zen voor reststoffen, die we zowel binnen als

Vereniging van Nederlandse Papier- en

daling van het energiegebruik. Aardappel-

agro- en chemiesectoren blijken het

papierindustrie

buiten onze sector hebben georganiseerd.

kartonfabrieken en algemeen directeur van

zetmeelfabrikant AVEBE, bijvoorbeeld, haalt

uitstekend met elkaar te kunnen vinden en

afval is, kan voor

Hé, gooi jij dat weg? was vaak de reactie van

Crown Van Gelder. ‘Bedrijven uit andere

tegenwoordig hoogwaardige eiwitten uit zijn

trekken nu samen op in de bioraffinage.

een andere

collega’s uit andere sectoren,’ zegt Annita

sectoren hebben ons op de waarde van die

reststroom. AVEBE verkoopt die aan

industrie een

Westenbroek, programmacoördinator

stoffen gewezen en weten ook hoe je ze uit

voedingsmiddelenbedrijven en verdient

innovatie van de Vereniging van de Neder-

ringen en het uitwisselen van reststoffen als

waardevolle grondstof zijn en omgekeerd.

Biorefinery van de Energietransitie Papier-

de reststroom moet halen. Binnenkort komt

daarmee niet alleen geld, maar bespaart

landse Chemische Industrie, raakte vorig

vezels en eiwitten opgeleverd. ‘We gaan nu

Met dit idee zijn de producenten van papier,

keten. ‘In de papierindustrie gaat per jaar

er op ons terrein in Velsen een installatie te

ook nog eens twintig tot dertig procent

jaar aan de praat met VNP-voorzitter

de fase in van gezamenlijke bedrijfsactivitei-

aardappelzetmeel en suiker vier jaar geleden

nog voor ongeveer 70.000 ton organisch

staan die die waardevolle stoffen uit onze

energie. Bioraffinage heeft de toekomst.’

Hartvelt op een bijeenkomst van het

ten, waarbij je moet denken aan het

om de tafel gaan zitten. Dat leverde zoveel

materiaal naar de afvalwaterzuivering. Daar

reststromen zal halen.’

overheidsprogramma BioBased Economy.

bouwen van installaties voor bioraffinage.

goede ideeën op dat ze besloten nauw te

zitten bijvoorbeeld veel organische vetzuren

Dat leidde tot een serie gesprekken tussen

In het cluster kunnen we het laaghangend

gaan samenwerken binnen The Dutch

bij, die de chemische industrie in principe

houden hun energie- en grondstofverbruik

Bioraffinage bestaat eigenlijk al eeuwen.

de branches die uitmondde in een gemeen-

fruit binnen vijf jaar plukken. Ik verwacht

Biorefinery Cluster. Begin dit jaar schoof ook

als grondstof voor een reeks producten kan

momenteel tegen het licht,’ zegt de Wage-

Westenbroek: ‘Vroeger maakten we alles uit

schappelijke visie en concrete plannen om

dat de commerciële bioraffinage over vijf of

de chemische industrie aan. Bioraffinage of

gebruiken. Eerder wisten we ook niet dat er

biorefinery is de duurzame verwerking of

vezels in de reststroom van de suikerfabrie-

opsplitsing van biomassa tot andere

ken zitten, die wij voor de papierproductie

producten. Deeltjes van planten, tuinafval of

zouden kunnen gebruiken.’

mest worden verwerkt tot hoogwaardige

22

p 23 november vorig jaar voerde de KLM een demonstratievlucht uit met een Boeing 747, waarvan één van de vier motoren voor de helft op biokerosine draaide. De vlucht verliep vlekkeloos. Air France-KLM zou zijn vloot het liefst morgen al voor een deel op biokerosine willen laten draaien, maar het goedje is bijna nergens te krijgen. De biokerosine voor de testvlucht kwam uit de Verenigde Staten en kostte een half miljoen euro. ‘KLM is actief op zoek naar biokerosine en heeft dus zeker belang bij de bioraffinage,’ zegt Mees Hartvelt, voorzitter van de VNP. ‘KLM ziet zich als grootverbruiker van

Door de focus op het maken van papier

chemicaliën en de rest wordt gebruikt als

werden andere zaken over het hoofd gezien.

brandstof voor auto’s, veevoeders of energie.

‘We hadden niet in de gaten dat onze

‘In mijn kast staan allemaal potjes met

reststroom ook kostbare stoffen bevat,’ zegt

reststoffen afkomstig van een soort ruilbeur-

Mees Hartvelt, voorzitter van de Koninklijke

kracht van de keten 27 mei 2010

‘Heel wat bedrijven in de agro-industrie

‘Vroeger maakten we alles uit biomassa’

Meer dan één product biomassa. Nieuw bij de bioraffinage van vandaag is, dat we het niet inzetten om één product te maken, bijvoorbeeld papier of suiker. We kunnen meerdere waardevolle producten maken. Je kunt dat vergelijken met de petrochemische industrie die het in de loop van de jaren gelukt is steeds meer waardevolle stoffen uit aardolie te halen.’ De papierindustrie streeft met bioraffi-

Nelo Emerencia, manager onderwijs &

‘Met bioraffinage kun je geld verdienen’ kracht van de keten 27 mei 2010

Meer lezen: • Partners in de Polder Koen Besteman en Colja Laane • Biobased Economy – Biofuels, Materials and Chemicals in the Post-Oil Era Hans Langeveld, Johan Sanders en Marieke Meeusen

Samenwerking binnen The Dutch Refinery Cluster heeft volgens Rabbinge in eerste instantie ideeën voor procesverbete-

tien jaar van de grond zal komen.’ En Westenbroek voegt daaraan toe: ‘Andere landen zijn ook bezig met bioraffinage, maar Nederland is uniek. We zitten hier allemaal vrij dicht bij elkaar en kunnen daardoor intensief samenwerken. Dit gaat nog heel wat opleveren.’

Eric te Roller is freelance journalist

23

Papier&

quick scans

ecothrillers

design

Samenwerking provincie en bedrijven

2500 bomen

Volwassen stroming

D

e provincie Gelderland, negen papierfabrieken en een afvalwaterfabriek zijn samen om de tafel gaan zitten om te kijken hoe de papierindustrie in de provincie duurzamer kan werken. De provincie wil behulpzaam zijn bij het wegnemen van drempels en het leveren van deskundigheid, bijvoorbeeld door het versnellen van vergunningenprocedures of door specialisten in te zetten. Daarbij ligt het accent vooral op de verbinding tussen de verschillende fabrieken en de omgeving. Door warmte- of afvalwateruitwisseling met andere bedrijven kunnen

Uitgeverij A.W. Bruna startte in 2007 de Ecothrillers, een serie spannende boeken waarin het milieu centraal staat. Als groene bijdrage plant de uitgeverij voor elke tien verkochte ecothrillers een boom ergens in Nederland. Inmiddels zijn er al 2500 bomen geplant. In maart kwam de zevende thriller in deze nieuwe reeks uit: Graan van Ruben van Dijk over een mogelijke voedselcrisis die de wereld in de nabije toekomst te wachten staat. Meer informatie: www.awbruna.nl.

organisaties veel duurzamer werken. Eind november zijn de eerste gesprekken voor de quick scans gestart, inmiddels zijn alle gesprekken met de bedrijven gevoerd en worden de kansen, belemmeringen én mogelijke oplossingen uitgewerkt. Voor de provincie is het project geslaagd als er meer wordt samengewerkt met de omgeving en er energiebesparing optreedt of als afval wordt bespaard. De papierbranche is de eerste sector waar provincie en bedrijven zo nauw samenwerken om de duurzaamheid te verbeteren. www.gelderland.nl/duurzaamgelderland

Graan Ruben van Dijk, prijs: 19,95 euro

innovatie

Dozen van gras

S

olidpack, producent van kartonnen verpakkingen, heeft vorig jaar voor het eerst een serie kartonnen dozen gemaakt die voor dertig procent uit grasvezels bestaan. Het bedrijf wil deze dozen op industriële schaal gaan produceren, zo mogelijk helemaal van grasvezels. ‘Normaal gebruiken we oud papier als grondstof,’ zegt Dirk Schut, directeur van Solidpack. ‘Maar we willen ook andere grondstoffen inzetten. Grasvezels zijn beter van kwaliteit dan vezels uit oud papier, en niet

duurder. Om straks grasvezels op industriële schaal te kunnen verwerken, hebben we een proefproject voor grasraffinage opgezet samen met onder andere Staatsbosbeheer. Zij zijn op het idee gekomen om met dit donkere gras, dat grazers niet eten, meer te doen dan alleen composteren of omzetten in biogas. Onderdeel van dit onderzoek is ook om uit te zoeken hoe we met verschillende kwaliteiten gras moeten omgaan en of we grasdozen net zo sterk en flexibel kunnen maken als normale kartonnen dozen.’

– Jacqueline Cramer (1951) voormalig minister VROM

Gevonden voorwerpen

Tentoonstelling

Achtste editie Holland Papier Biënnale Kijk voor meer informatie op: www.hollandpapierbiennale.nl/kunst.html Op de foto: Book of Humanities - The Empty Book van Lu Shengzhon

De Engelse straatkunstenaar Adam Neate werd vooral bekend door zijn schilderijen op karton. Het bijzondere is dat hij ze op straat achterlaat voor een gelukkige vinder. Afgelopen november organiseerde Neate The London Show waarin hij met een team helpers ’s nachts duizend kunstwerken verspreidde over 33 Londense wijken. Meer dan 50.000 mensen waren die nacht op straat in de hoop een echte Adam Neate te vinden. http://www.elmslesters.co.uk/

2

3

4

Een afvalverwerkingsbedrijf sorteert het papier op kleur en dikte en perst het daarna in balen. Die balen worden vervolgens verkocht aan papierfabrieken.

De papierfabriek wast, zeeft en mengt het papier zodat er een effen kleur en structuur ontstaat. Soms wordt er verse cellulose toegevoegd.

In de drukkerij rollen de kranten met grote snelheid van de persen: 350 kranten per minuut.

Bijzondere objecten en kunstvoorwerpen van papier zijn van 8 juni tot en met 12 september te bekijken in museum Rijswijk en CODA Apeldoorn. Op de Holland Papier Biënnale zijn Nederlandse en internationale kunstenaars vertegenwoordigd. Het is de achtste keer dat deze expositie plaatsvindt. Op zondag 12 september is er van 13 tot 17

uur een grote papiermarkt op het voorplein van het museum Rijswijk en in de Oude Kerk tegenover het museum.

cardboard design Bis Publishers. Prijs ca 29,50 euro. www.bispublishers.nl

Foto: Lianne van der laar

‘De papier- en kartonsector is een goed voorbeeld van een keten die de eigen verantwoordelijkheid onderkent en pro-actief handelt.’

kunst

C

reatief ondernemer Anneloes van Gaalen (1979) is gek van papier en karton. ‘Als klein meisje spaarde ik papier, maar gebruiken deed ik het zelden, want dat vond ik zonde! Dat gevoel voor papier is gebleven. In elke stad die ik bezoek, ga ik naar een papierwinkel en koop een paar velletjes.’ Door die voorliefde en haar interesse voor design ging Anneloes van Gaalen zich verdiepen in bijzondere producten van papier en karton. ‘Een paar jaar geleden was een kartonnen lamp niet meer dan een versneden doos, maar nu zijn er heel mooie producten. Van heel veel artikelen zie je eigenlijk niet eens meer dat ze van karton gemaakt zijn. Ontwerpers gebruiken karton vanwege de mogelijkheden die het materiaal biedt en niet omdat ze zo duurzaam bezig willen zijn. Het is een volwassen stroming geworden. Je kunt er van alles van maken, tot zelfs een hele kantoorinrichting aan toe.’ Anneloes van Gaalen is bezig aan een boek over ontwerpen met karton, Cardboard Design dat dit najaar zal verschijnen.

Van krant naar krant

24

Drie weken geleden had u misschien Het Financieele Dagblad, een bijlage, boek of reclameblaadje op uw keukentafel liggen. Dat is in de papierbak verdwenen en lag vanochtend weer in uw brievenbus.

1 Oudpapier wordt van de straat geplukt door een ophaaldienst of ingezameld door scholen of kerken. Misschien brengt u het zelf wel weg.

kracht van de keten 27 mei 2010

5

kracht van de keten 27 mei 2010

Via distributeur komt de bijlage bij u weer op de keukentafel. Het papier dat u in handen heeft is 100% gerecycled.

25

Analyse

Samenwerken werpt vruchten af Steeds meer innovaties ontstaan in samenwerkingsverbanden. Maar samenwerken vraagt kennis en kunde om tot succes te leiden. Door Ard-Pieter de Man

Meer lezen: • Strategic Alliances Steve Steinhilber • Collaborative Advantage Jeffrey H. Dyer

H

et aantal samenwer-

een andere verhouding. Het vergt tijd om de

kingsverbanden is de

oude situatie te doorbreken.

afgelopen jaren hard

Vaardigheid is het derde element dat van

gegroeid. Juist in een

belang is voor het succes van samenwer-

snel veranderende

king. Wanneer een partij nog nooit eerder

kenniseconomie blijkt samenwerking in

intensief heeft samengewerkt met een

allianties, ketens of netwerken nuttig te zijn.

andere partij is het vaak moeilijk nut en

Toch halen veel samenwerkingsverbanden

noodzaak van een samenwerking in te

de beoogde doelen niet. Bovendien is het

schatten. Om met minder ervaren partijen

ook niet altijd eenvoudig om partners

om te gaan is het daarom raadzaam simpel

geïnteresseerd te krijgen voor een samen-

te beginnen en de samenwerking stapsge-

werking. Wanneer een beoogde partner niet gewend is om samen te werken is hij vaak onzeker over de wijze waarop dat kan worden vormgegeven. In dat geval is het verstandig om aan drie elementen aandacht te besteden: structuur, relatie en vaardigheid.

Helder doel

‘Het vergt tijd de oude situatie te doorbreken’

wijs uit te bouwen. Een partij die een reputatie heeft opgebouwd als goede samenwerkingspartner heeft een voordeel op zijn concurrenten. Een voorbeeld is het farmaceutisch bedrijf Eli Lilly, dat heeft geïnvesteerd in alliantiemanagement, met name gericht op kleine innovatieve biotechbedrijven. Omdat Eli Lilly nu bekendstaat als een goede

Een eerste punt ten aanzien van structurele

partners is daarom van belang. Samenwer-

partner, bieden biotechbedrijven die een

elementen is een helder doel dat partners

king tussen tuinders in het Westland

grotere partner zoeken hun kennis eerst aan

enthousiast maakt. Samenwerking is

verloopt soepel omdat zij elkaar al langer

Eli Lilly aan en niet aan de concurrent.

complex, dus hoe helderder het doel, hoe

kennen: ze zijn elkaars buren, familie of ze

makkelijker samenwerking is vorm te

komen elkaar tegen in het bestuur van een

Nieuw vakgebied

• www.ketens-

geven. KLM en Northwest werken al jaren

lokale vereniging. Dat maakt het makkelijk

Samenwerking is een nieuw vakgebied

netwerken.nl

samen. De structuur van hun alliantie is

elkaar te vinden voor een samenwerkings-

waar managers zich in moeten verdiepen.

ingewikkeld, maar hun doel is eigenlijk vrij

verband. Ook cultuurverschillen vallen

Bedrijven die investeren in de opbouw van

simpel: meer omzet halen door passagiers

onder het kopje relatie. Succesvolle

kennis rondom samenwerking kunnen

aan elkaars netwerk toe te leveren. Het idee

samenwerkingsverbanden besteden daar

succespercentages behalen van tachtig

is eenvoudig, maar moet wel substantieel

aandacht aan, bijvoorbeeld door een sessie

procent of meer. Uit onderzoek blijkt dat

zijn. Ideeën met een marginale opbrengst

te wijden aan verschillen in werkwijze.

steeds meer innovaties uit samenwerkings-

• www. strategicalliances.org

zijn niet geschikt voor samenwerking. Zij

verbanden voortkomen en dat partijen

leiden te snel tot onenigheid over verdeling

king met enig denkwerk nog wel is vorm te

elkaar juist opzoeken om risico’s rondom

van de opbrengsten.

geven, geldt dat voor de relationele kant

innovatie te delen of kennisgebieden te

niet. Er gaat altijd enige tijd overheen

combineren tot innovatie. De vaardigheid

zekerheid geven over de structuur van

voordat personen in een samenwerking

om samen te werken wordt dus voor steeds

samenwerking: bijvoorbeeld afspraken

elkaar voldoende kennen om ook lastiger

meer ondernemingen van belang.

over exclusiviteit, eigendom van patenten

punten samen aan te pakken. Zelfs

en conflictoplossingsprocedures.

wanneer partijen elkaar wel kennen,

Ook andere zaken kunnen partners

Heldere afspraken en doelen zijn echter

26

Waar de structurele kant van samenwer-

kunnen er knelpunten optreden. Wanneer

niet voldoende om een samenwerking te

bijvoorbeeld in een klant-leverancierrelatie

doen slagen. Uiteindelijk is samenwerking

één van hen dat wil veranderen in een

ook mensenwerk. De relatie tussen

verdergaande samenwerking, ontstaat er

kracht van de keten 27 mei 2010

Ard-Pieter de Man is hoogleraar Management Studies aan de VU, adviseur bij Atos Consulting en auteur van Alliantiebesturing: Samenwerking als Precisieinstrument.

+2//$1'3$3,(5 %,(11$/( 0XVHXP5LMVZLMN &2'$$SHOGRRUQ MXQL WP VHSWHPEHU 

3DSLHUPDUNW VHSWHPEHUXXU 0XVHXP5LMVZLMN 0XVHXP 5LMVZLMN +HUHQVWUDDW %55LMVZLMN GLWP]RQXXU ZZZPXVHXPU\VZ\NQO &2'$$SHOGRRUQ 9RVVHOPDQVWUDDW &/$SHOGRRUQ ZZZFRGDDSHOGRRUQQO

ZZZKROODQGSDSLHUELHQQDOHQO