De klacht is ontvankelijk, want op initiatief van de RvB, tegen een lid, op vermoeden van niet-respect van de Code

Association pour une Ethique dans les Récoltes de Fonds asbl - A.E.R.F Vereniging voor Ethiek in de Fondsenwerving vzw - V.E.F.

Betreft : klacht tegen Artsen zonder Vakantie Op basis van artikel 23 van het Huishoudelijk Reglement, heeft de Raad van Bestuur van de VEF, in vergadering bijeen op 28 juni 2013, op eigen initiatief beslist om aan het Toezichtcomité een dossier voor te leggen tegen Artsen zonder Vakantie vzw (2800 Mechelen), lid van de vereniging. Ontvankelijkheid van de klacht De klacht is ontvankelijk, want op initiatief van de RvB, tegen een lid, op vermoeden van niet-respect van de Code. Motivatie Is de combinatie van gebruikte foto en tekst in de mailingbrief in overeenstemming met de Ethische Code van de VEF? De boodschap komt alleszins kwetsend en brutaal over. Vertrekpunt Twee documenten, zie bijlage (de identiteit van de bestemmeling werd gemaskeerd) : • Een mailingbrief van 20 juni 2013 van de voorzitter, met het verhaal van Rosetta en oproep tot financiële steun (45 €) om toe te laten het vereiste medische materiaal aan te kopen. Een deel van de mailingbrief (voor- en achterzijde van het overschrijvingsbulletin) ontbreekt op de scan die in ons bezit is. Vermoedelijk staan daarop disclaimers ivm. het exemplarisch karakter van het verhaal van Rosetta en ivm. het respect van de wet op bescherming van de Privacy. • Een beknopt jaarverslag 2012, met rekeningen en balans en referentie naar lidmaatschap van VEF. Dit document stelt geen problemen en komt verder niet aan bod in de procedure.

Vier Windenstraat 60 1080 Brussel Rue des Quatre Vents 60 1080 Bruxelles [email protected]

& [email protected]

Dossier tegen Artsen zonder Vakantie – pg. 2

Situering en gegrondheid van de klacht De gewraakte boodschappen zouden betrekking kunnen hebben op onderstaande elementen uit de Ethische Code : 4. BOODSCHAPPEN EN COMMUNICATIES De verenigingen, die de Code ondertekend hebben, verbinden er zich in het algemeen toe : wanneer zij om financiële steun verzoeken, geen informatie te vermelden die ofwel foutieve verklaringen, aanduidingen of voorstellingen bevat ofwel de schenkers op een dwaalspoor zou kunnen brengen; (…) 1

DE BOODSCHAPPEN

2

BOODSCHAPPEN MET BETREKKING TOT DE MENSELIJKE PERSOON 2.1

Wanneer een boodschap het publiek ertoe beweegt giften te doen, moeten de gepersonaliseerde boodschappen, die tot doel hebben een rechtstreekse band te scheppen tussen de personen die om hulp verzoeken en de toekomstige schenkers (bijvoorbeeld : een geschreven boodschap van een kind, een wanhoopsbrief die bij de boodschap wordt gevoegd enz.), zich beperken tot het precieze geval waarvoor de vereniging een dergelijke band heeft gecreëerd, behalve wanneer de boodschap duidelijk vermeldt dat het gaat om een fictief geval, al dan niet ontleend aan reële feiten.

2.2

De boodschap mag, zowel in tekst als illustraties, geen aantijgingen bevatten tegen de menselijke waardigheid. Het eventueel gebruik van beelden van menselijk leed mag de gevoelens van de schenkers niet kwetsen en moet zich beperken tot het illustreren van vastgestelde en controleerbare feiten. Zij moeten tevens respectvol blijven met betrekking tot de begunstigden van de hulp.

Tegensprekelijke procedure In overeenstemming met het Huishoudelijk Reglement, werd de vereniging op 30 augustus op de hoogte gebracht van de klacht en van het recht gehoord te worden in dit dossier.

Dossier tegen Artsen zonder Vakantie – pg. 3

Reactie en argumentatie Na het voorleggen van de klacht tegen Artsen zonder Vakantie, ontving de VEF op 3 september de onderstaande reactie van Erwin Reynaert, verantwoordelijke fondsenwerving van de organisatie : Zoals u zal merken is onderaan de brief duidelijk vermeld dat het verhaal van Rosetta exemplarisch is voor vele andere Afrikaanse patiënten die door de terreinvrijwilligers van Artsen Zonder Vakantie worden behandelt. De vermelding ivm het respect op de bescherming van de persoonlijke levenssfeer is niet in deze brief opgenomen aangezien het gaat om een fidelisering van bestaande schenkers (en in dit geval dus niet verplicht is). Uit het beknopte dossier dat we ontvingen, begrijpen wij dat de neergelegde klacht zich vnl. richt op het inhoudelijke verhaal van de brief en dus niet het jaarverslag. Klopt dat? Daarvan zou de boodschap “brutaal en kwetsend” kunnen overkomen. De gebruikte combinatie van foto en tekst zou ook in strijd kunnen zijn met de Ethische Code van de VEF. Ik lijst hierbij alvast een aantal argumenten op die u aanhaalt in uw dossier: Dit verhaal is 100% waarheidsgetrouw. De mailing bevatte dus geen foutieve verklaringen en schenkers werden ook niet op een dwaalspoor gebracht. Integendeel zelfs, de brief is zéér duidelijk en laat weinig aan de verbeelding over. Ons inziens bevat deze mailing ook geen aantijgingen tegen de menselijke waardigheid. Het verhaal van Rosetta is één van de duizenden die we elk jaar horen. Ik raad u aan persoonlijk het weeshuis van Kimbondo te gaan bezoeken om u ervan te vergewissen in welke mate bepaalde pathologieën in Afrika vaak extreme vormen aannemen door een gebrek aan toereikende en competente medische hulpverlening. Kan de mailing kwetsend zijn voor sommige personen? Misschien. Daarom hebben we er ook voor gekozen om op de envelop een waarschuwing te zetten “opgelet; deze envelop kan schokkende beelden bevatten!” (ten bewijze hiervan vindt u bijgevoegd ook een scan van de envelop). Gevoelige personen weten dus waar ze aan beginnen als ze er voor kiezen de envelop te openen. Naar mijn persoonlijke mening wekt het misvormde gezicht van Rosetta echter meer medelijden op dan dat het kwetsend kan zijn. Hopelijk heb ik met bovenstaande argumenten u al kunnen aantonen dat de uitgestuurde mailing niet in strijd is met de ethische code van de VEF. Mocht dat niet het geval zijn, dan wens ik gebruik te maken van het recht om gehoord te worden door het Toezichtscomité. U mag me daarvoor gerust enkele data voorstellen.

In haar reactie, behoudt de vereniging zich “het recht voor om gehoord te worden”, ingeval de aangehaalde argumenten het Comité niet zouden overtuigen. Met deze interpretatie van het recht op tegenspraak kan het Toezichtcomité niet akkoord gaan : er werden tegenargumenten gegeven, het Comité kan een oordeel vellen. Uiteraard blijft beroep nog altijd mogelijk.

Dossier tegen Artsen zonder Vakantie – pg. 4

Advies Het Toezichtcomité boog zich over dit dossier in haar vergadering van 24 oktober 2013. Dit dossier heeft veel gelijkenissen met voorgaande klachten, zodat het Comité kan terugvallen op eerdere adviezen. Uit lectuur van de brief zelf blijken geen formele flagrante schendingen van de Code. Er werden voorzorgsmaatregelen genomen, waardoor de letter van de Code vrij goed gerespecteerd wordt. Zo vinden we inderdaad de disclaimer terug, onderaan de brief, die stelt dat “het verhaal van Rosetta exemplarisch is voor vele Afrikaanse patiënten”. In de reactie van de vereniging, wordt echter onze aandacht gevestigd op een element dat ons nog onbekend was : de omslag, met de “waarschuwing” tegen schokkende beelden (zie bijlage). Deze waarschuwing zegt impliciet dat de inhoud van de brief schokkend is. Bovendien is de melding dubbelzinnig : op het eerste gezicht moet ze de gevoelige lezer afraden om de omslag te openen, maar tegelijk speculeert ze op de aantrekkingskracht van dit soort boodschappen.

Het Toezichtcomité meent dat de mailing een inbreuk betekent op de Ethische Code, met name artikel 2.2. van hoofdstuk 4 : De boodschap mag, zowel in tekst als illustraties, geen aantijgingen bevatten tegen de menselijke waardigheid. Het eventueel gebruik van beelden van menselijk leed mag de gevoelens van de schenkers niet kwetsen en moet zich beperken tot het illustreren van vastgestelde en controleerbare feiten. Zij moeten tevens respectvol blijven met betrekking tot de begunstigden van de hulp Ook de focus op één enkele persoon en op één enkele chirurgische ingreep (en op het medische materiaal dat daarvoor zou vereist zijn) is een betwistbare reductie, die slechts in beperkte mate gecorrigeerd wordt door de disclaimer. De benadering tenslotte van de schenker, gebaseerd op schuldgevoelens en op herhaalde personalisering daarvan, stemmen niet overeen met de geest van de Code noch met de aanbeveling van het Comité van 27 mei 2007. Het Comité beslist de tweede sanctie (art. 21 van het Huishoudelijk Regelement) uit te spreken : de vereniging Artsen zonder Vakantie wordt verzocht de een einde te maken aan de gestelde handelingen, in strijd met de deontologische regels, op straffe van toepassing van punt 3 (= uitsluiting). Het Comité vraagt bovendien dat Artsen zonder Vakantie zich bij haar schenkers verontschuldigt voor de gebruikte methode.

Dossier tegen Artsen zonder Vakantie – pg. 5

Voor haar motivering, baseerde het Toezichtcomité zich eveneens op de stelling van prof. Gosseries 1 dat dit soort problematiek zich vooral situeert “op het strategische vlak en dus indirect ook op het ethische”. Hiernavolgende uittreksels uit dit artikel kunnen de stelling van prof. Gosseries zowel als de bekommernis van het Toezichtcomité verduidelijken. Dit oordeel wordt overgemaakt aan de beklaagde en aan de Raad van Bestuur van de VEF, teneinde via de website te worden gepubliceerd.

Jean t’Kint Voorzitter van het Toezichtcomité

Erik Todts, Secretaris van het Toezichtcomité

4-11-2013

1

Gosseries Axel, Over de ethiek in de fondsenwerving, Louvain-la-Neuve, 2007.

Dossier tegen Artsen zonder Vakantie – pg. 6

Over de ethiek in de fondsenwerving 2 Axel Gosseries Erkend onderzoeker, Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek Hoover Chair voor economische en sociale ethiek (Université catholique de Louvain)

“Men moet dan ook in de context van de ethiek in de fondsenwerving bepaalde elementen van de veelbesproken ethische charters op zuiver ethisch vlak met de grootste omzichtigheid benaderen. (…) Want hoewel liegen soms gerechtvaardigd wordt door de "opportuniteitskosten” in termen van mensenlevens die men zou kunnen redden – wat dus niets te maken heeft met "elk doel heiligt elk middel” – is het strategisch pertinent om niet te liegen, met het oog op de vrijwaring van het vermogen op lange termijn van een vereniging en van het verenigingswerk in het algemeen om fondsen in te zamelen om mensenlevens te redden, onrechtvaardig opgesloten mensen te bevrijden en andere maatschappelijk belangrijke doelen na te streven.” “Enerzijds worden giften vrijwillig gegeven en zijn de donateurs meestal vrij veeleisend op het morele vlak. Ze stellen hoge eisen aan het doel en zullen geneigd zijn dat ook op het vlak van de middelen te doen. Het risico is dan groot dat, wanneer praktijken aan het licht komen die na zorgvuldig onderzoek gerechtvaardigd zijn maar door de gewone moraal immoreel worden gevonden, de donateurs het vertrouwen in de vereniging verliezen en dus op termijn minder giften zullen doen. Het vertrouwen is voor het verenigingswerk trouwens des te belangrijker omdat de giften volledig vrijwillig zijn.” “Strenge morele regels zijn in theorie niet altijd gerechtvaardigd maar kunnen dus enerzijds verantwoord worden door een risico van contraproductiviteit op lange termijn en anderzijds als compensatie voor een waarschijnlijk gebrek aan waakzaamheid van de donateurs. (…) Liefdadigheid gebeurt vaak met gesloten ogen, maar als er moreel problematisch gedrag aan het licht komt, dreigt de reactie van de potentiële donateur des te harder te zijn. Moet men daarom de middelen aanpassen aan de doelstellingen? Ja, naar boven toe, maar om redenen die meer praktisch zijn dan principieel, redenen die slechts indirect ethisch zijn en die meer met voorzichtigheid te maken hebben of met een strategie op lange termijn.” “In onze gesegregeerde werelden is het vaak noodzakelijk mensen te schokken om hen wakker te doen schrikken en een andere kijk te geven op de wereld om hen heen. De inertie van onze courante percepties is immers groot.” “Opnieuw menen wij dat het grootste probleem met schokkende reclame niet haar moreel bedenkelijke karakter is. Provocerende reclame houdt echter gevaar op een escalatie en dus op inefficiëntie in. Eens te meer zijn schokkende technieken dus niet om ethische maar om strategische redenen problematisch. Waarom? Omdat schokken een bijzondere manier is om de aandacht te trekken en een reactie uit te lokken. Aandacht is een schaars goed. Als schokken effectief zou zijn, zou dat andere NGO's aansporen om dezelfde techniek te gebruiken, zodat ze banaal zou worden en geen aandacht meer zou krijgen. Dit zou dus alle schokkende reclame kunnen ontkrachten en potentiële donateurs zelfs nog onverschilliger kunnen maken voor het aangeklaagde leed. Schokken kan dus in een beperkt aantal gevallen ethisch aanvaardbaar of zelfs nodig zijn, maar de banalisering van schokkende boodschappen zou ze inefficiënt en zelfs contraproductief maken.”

Deze tekst is de neerslag van beschouwingen die oorspronkelijk voorgesteld werden op de 10de verjaardag van de Vereniging voor Ethiek in de Fondsenwering (VEF, Brussel) op 17 oktober 2006. 2

Dossier tegen Artsen zonder Vakantie – pg. 7

Bijlagen Omslag

Dossier tegen Artsen zonder Vakantie – pg. 8

Brief

Dossier tegen Artsen zonder Vakantie – pg. 9