Samenvatting Bouw 4 Bouwcultuur 4.1 Tijdsgeest Wat is de tijdgeest? De kenmerkende manier van denken en handelen van het merendeel van de bevolking in een bepaalde tijd Vb. · · · · · ·
Jaren ‘ 20: Roaring twenties: tijdgeest losbandig ’50: tijdsgeest gelatenheid ’60: Hoopvol en progressief ’70: wij –generatie( wereld verbeteren) ’70-80: Doemdenkenà punt, new wave , gothic ’80 : Ik generatie: materialisme en individualisme
à Tot 1900: Uniforme tijdsgeest Bespreek de tijdsgeest doorheen de geschiedenis ·
Oudheid: 3500 v.c. tot 500 n.c
Klassieke oudheid: Egypte en Mesopotamië: Theocratische beschavingen Late oudheid: Griekse en Romeinse beschaving: Wereldlijke beschavingen ·
Middeleeuwen 500-1400
Klassieke oudheid: Vroege middeleeuwen (+/- 1000): Theocratische beschaving Late oudheid: Late middeleeuwen: Theocratische beschaving !! Renaissance rond 1400 ·
Nieuwe tijd
Klassieke oudheid: Vroeg moderne tijd(1400-1789): Wetenschappelijke en later IR Moderne tijd: FR (1789 tot 1945): Liberale en politieke revolutie Post-Moderne tijd(1945-Nu): Technologische en Digitale Revolutie Late oudheid: Wereldlijke beschaving
Wat is de renaissance? = Absoluut keerpunt in de westerse beschaving Tijdgeest : Periode van omkeer: Van religieuze en blind geloof in de kerk naar Verheerlijking individu: Humanisme à Ontstaan van verwereldlijking en een gerichtheid op de wereldlijkheid in plaats van op de waarheid à De bijbel zegt de waarheid, werkelijk: werkelijke feitenà ligt op ander niveu Wat zijn de belangrijkste uiterlijke kenmerken? Zijn het idealiseren van de klassieke oudheid, de verheerlijking van het individu en het realisme naar grieks model in de beeldende kunst Wat is het besluit van renaissance? Een gebouw moet altijd worden beschouwd in de tijd en de tijdsgeest waarin het werd gebouw à ieder gebouw is kenmerkend voor zijn tijd
4.2 Grote stijlperiodes-Inleiding Wat is de algemene bouwgeschiedenis ·
Romeins < 5e eeuw
= Rondboog, baksteenà Aquaduct ·
Romaans 11-12e eeuw
= Fijnere afwerking à rondbogen houden elkaar in evenwicht à gebruik van steunbeerà romaans oogt zwaarder dan gotisch ·
Gotisch 13-14e eeuw
= De skeletbouwà hoger en slanker bouwenà kerken: verticalisme-à toenmalige tijdsgeest tot uiting brengen ·
Renaissance 15-16e eeuw
=Korfboog of halve ovaal, inbreng van horizontale lijnenà nieuw wereldbeeld ·
Barok & Rococo 17-18e eeuw
= Ellipsvormige bogen, die subtieler en slanker zijn : Korfbogen: cirkelsegmenten Ellips: een delicater wiskundige curve ·
Vroegmodern 19e eeuw
= Ijzernijverheid, bruggen , stations, parabolische boogvormà gebruik van nieuwe metalen
·
Modern 20e eeuw
=Ijzerà staalà fenomenale overspanningen en hoogtes door vooral het vermogen tot het opnemen van trekspanningen bij staal uit te buiten 4.2.1 Technische revoluties doorheen de bouwgeschiedenis Wat is bouwen door stapelen en schakelen? Stapeltechnieken · · · · · · ·
Stapelbouw Architraafbouw Schijngewelf Rondboog Spitsboog Kettinglijn Gewelven en koepels
Schakeltechnieken · · ·
Vakwerken Ruimtevakwerken Hangconstructies
4.2.1.1 Stapeltechnieken Wat is stapelbouw? = Oudste vorm van bouwen (steen)à stenen op elkaar stapelen vormloos en onbewerktà later mooi op maat gehakt Wat is architraafbouw? =Stenen Blokken over stenen kolommen stapelenà beperkte overspanningen à grote overspanning: stenen braken door à Griekse en egyptische tempels maar ook Stonehenge Wat is de schijnboog/ schijngewelf? = Door stenen te stapelenà constructie neiging om te kantelenà maar identieke constructie in spiegelbeeld geeft tegengewicht Stabiliteit: Dikte en het gewicht van de wandenà spatkracht is immers zodanig groot dat de constructie uit elkaar zou spatten zonder tegengewicht Vb. Mycene
Wat is de rondboog? = Boog, die een halve cirkel beschrijft. Het middelpunt van de boog ligt in het midden op de lijn die de geboorten verbindt à De bovenste steen die de cirkelboog afsluit: Sluitsteen à Romeinse,Romaanse bouwkunstà Tongewelf
Wat is de spitsboog? = een boog waarvan de vorm wordt bepaald door 2 symmetrische cirkel delen die elkaar in de top snijden à Gotiek: Kerkbouw à Spatkracht is minder dan bij rondboog à Smalle verhoogde spitsboog: Lancetboog , later: Tudorboog en ezelsrugboog à Toepassing: vensters, gewelven à Waar uitgevonden; niet bekend, sommige romaanse bouwwerken zien we sporadisch spitsbogen dus Europa, sommige zeggen ook India en in de islamitische architectuur ook spitsbogen gebruikt voor gotiek Wat is de kettinglijn(kettingboog) = Lijn die men bekomt wanneer men een soepel touw of een ketting tussen 2 punten ophangt à Zwaartekracht zal dan de ketting de meest economische vorm doen aannemen om in rust te hangen à Hangbruggen à in Constructie: blijven de krachten evenwijdig en dus geen horizontale spatkrachten à Antonio Gaudi: Ontwierp gebouwen door met kettingen schaalmakkettes te maken die ondersteboven hingen en deze vervolgens op te meten à constructies waarbij bogen neerkwamen op schuinstaande kolommen die echter wel in de richting van de krachten stonden die er op neerkwamenà geen navolging : Stalen constructies en gewapend beton ( dit was economischer)
Wat is een gewelf? = Gebogen schaalvormige bouwconstructie voor het vrij overdekken van een ruimte. à Tongewelf(rondboog) en Spitstongewelf(spitsboog) à 3D gewelfvormen: deze waarbij verschillende deelgewelven tussen dragende bogen (ribben) worden ontwikkeld Vb. Ribgewelf en Kruisribgewelf (gotiek)
Wat is de omwentelingskoepel? = Gewelf, dak met gewoonlijk een cirkelvormige plattegrond en een doorsnede die vrijwel een halve cirkel vormt. à Opgebouwd in horizontale lagen steen à 3D boogvorm rond zijn middenas laat draaienà koepel à Romeinen, Pantheonà gotiek geen koepelsà Renaissance en barok wel à Gotiek: skeletbouw 4.2.1.2 Schakeltechnieken Wat is vakwerkbouw? = De onvervormbare driehoekà met 3 lengtes kan men 1 driehoek maken à 3 hoeken uit hout= onvervormbaar à Dakspanten uit hout , stalen vakwerken à Voordeel: Men kan met een minimum aan materiaal enorme overspanningen overbruggen Wat zijn revolutionaire mogelijkheden door ijzer en staal? ·
Iron bridge: Eerste ijzeren brug: 1779 à deze brug is nog gebouwd zoals houten constructie; Pen& gat verbindingen, bouten en klinknagels
à Gietijzeren onderdelen vormen eerder gebogen balk en weinig driehoeken à later onvervormbare driehoek consequenter toepassen ·
Brosse gietijzer naar staal à Spoorwegoverkappingen, bruggen, serresà Eifeltoren
· · ·
Hangbrug: Bovenste kabel vormt parabool Needletower: Staaf druk, kabel voor trek Serres van laken, Antwerpen Centraal: Als het waait kan structuur omvallen maar men lost dit op door steunbalken
Wat zijn staalstructuren belast op “trek”? Steenachtige materialen kunnen alleen grote drukkrachten verdragen à Hout & Staal: Druk en trek belasting à Trekbelasting kan vervangen worden door kabels zodat minder materiaal moet gebruikt worden Vb. Needle tower, Akashi Kaiyko brug
Wat is gewapend beton? = Wanneer een balk op 2 steunpunten wordt gelegd zal hij de neiging hebben wat door te buigen à onderzijde wordt uitgerokken bovenzijde, samengedrukt à Drukkrachten opnemen aan de bovenzijde, trekkrachten in de onderzijde à steenachtige materialen à kunnen geen trekspanning aanà barst onderaan open Wat is gewapend beton? = Steenachtige beton combineert met stalen wapening à trekspanning door staal Wat is voorgespannen beton? = Speciale toepassing van gewapend beton omdat een deel van de wapening wordt voorgespannen: Onder een trekkracht in het beton geplaatst
Gebruik: Bij reuzachtige overspanningenà bruggenbouw 4.2.2 De oudheid/ egyptische bouwkunst De egyptische cultuur: alles staat in teken van religie en het geloof à Theocratische cultuur Wat zijn de kenmerken van theocratische cultuur? · · · ·
Reusachtig van afmetingen: piramides van GIZA: 144 m hoog Monumentaal van vorm Gebaseerd op zeer uitgekiende wiskundige verhoudingen die vaak in relatie staan met de astrologie Onvoorstelbaar precies: Pas in de 20ste eeuw geëvenaard
Egypte was geen houtrijk landà bouw door natuursteen(rotsen aan de nijlvallei) à Tempels en piramiden voor hun goden à Mastaba’s à Bouwwijze bestaat uit stapelbouw, tempels: architraafbouw Wat zijn de tempels hun kenmerken? ·
Typisch egyptische zuilen
Kapitelen en schachten zijn geïnspireerd op de lotusbloem, de palm en de papyrusplant ·
De zware architraafbouw laat geen grote ruimten toe
Kennen geen gewelfbouw maar architraafbouwà kleine overspanningen ·
Ontzagwekkende piramiden en rotsgraven voor de farao’s
Piramiden en enorme bouwwerken zijn sprekende getuigen van de absolute macht van en diepe verering voor de farao’s Wat is een mastaba’s? Zijn rechthoekige constructies , deels onder , deels boven de grond, die van verre de indruk geven van een grote gemetselde zitbanken. Bestaat uit gang, grafkapel en een dodenkamer met het beeld van de overledeneà langs verborgen schat kan met de onderaardse grafkelder bereiken, waarin de sarcofaag met de mummie van de overledene berust De egyptische bouwkunst, een abstracte bouwkunst? Zo zou men geneigd zijn te denken, grote volumes, piramides en streng geordende zuilenà maar: de tempels met hun vele zuilen, het beeld van een woud in de natuur, de zuilen met palm en lotusmotieven zijn bomen, de zoldering versierd met sterren en gevogelte, suggereren naar hemel
4.2.3 De oudheid: Griekse bouwkunst Wat is de Oudgriekse cultuur? Ontstond uit enkele voorafgaande pre-Griekse beschavingen en bleef bestaan totdat ze opging in de hellenistische cultuur.--> Invloed op Romeinse cultuur, basis voor Byzantijnse en moderne Griekse cultuur Hoe was de tijdsgeest? Minder theocratisch dan de Egyptische. De goden leefden hier en nu tussen de mens à theater en filosofie werden geboren in Griekenland + Democratie à Cultuur van de oude Grieken wordt beschouwd als de basis van de West-Europese beschaving Bespreek de bloei van de Griekse Oudheid +/- 650 jaar: 800 tot 140 v.C. ·
De Archaische periode: Beslaat de periode van 800 tot 500 v.C.
= Archaisch: uit het beginà Eerste grote tempels, schilderkunst en monumentale beeldhouwkunst ·
Klassieke periode: beslaat ongeveer 500 tot 350 v.C.
= De volwassen periode: alle cultuuruitingen tot grote bloei: Filosofie, literatuur, muziek, schilderkunst ·
De hellenistische periode: beslaat van 350 tot 140 v.C.
= Periode die begint met veroveringen van Alexander de Grote We kunnen deze 3 periodes kenmerken door zuilen. Samenvatting: Archaische: De dorische zuilenorde zoals ondermeer gebruikt in het Parthenon à Dik en eenvoudig van vorm Klassieke: De ionische zuilenorde, zoals ondermeer gebruikt. De ionische zuilen zijn slanker dan dorische à Architraafbouw tot uiterste Hellenistische periode: De corinthische zuilenorde is een voorzetting van de ionische, waarbij vooral de versiering van het kapiteel verschilt. à Bladmotieven van de acanthusplant
Bespreek” de tempels en amfitheaters met sublieme verhoudingen” · · ·
Tempels gekenmerkt door bijzondere zin voor verhoudingenà werken met getallenreeksen Ideale verhouding en in diverse periodes van de bouwgeschiedenis als basis gebruikt om tot schoonheid te komen Voorstelling van de gulden snede: Verhouding van 2 zijdes
Le corbusier: 1 van de 3 belangrijke architecten Hoe wordt de beeldhouwkunst ingedeeld over de 3 Griekse periodes? 1. Archaisch = Invloed van de egyptische kunst is duidelijk merkbaar: Kouros: “Jonge man” à Beweging is houterig en statisch 2. Klassiek = Anatomie en de verhouding van het menselijk lichaam perfect weergegeven à beweging van beeldhouwkunstà menselijke geloofwaardigheid: Venus van Milo 3. Hellenistisch = Zekere overdrijving: overdreven beweging, body-building en pathetische gevoelsuitdrukkingen à De laocoongroep
Wat is da nu toch met die Klassieke Griekse schoonheid? · · · · · · ·
Zin voor het schone in de klassieke periode Schoonheid van de mens: voor de Griekenà teken van goddelijkheid Afbeeldingen van de personen die echt geleefd hebben Beeldhouwers streven naar perfecte anatomische weergave en naturalisme in de lichaamshouding Houterige houdingà natuurlijke gelaatsuitdrukking en lichaamstaal Richt zich tot ideale mens Griekse kunst= Humaan
4.2.4 De Oudheid: Romeinse bouwkunst Wat verschilt er met de Griekse bouwkunst? Meer ingenieuzer dan kunstenaar Hoe is de Romeinse bouwkunst tot stand gekomen? · ·
Praktische aanleg van de Etrusken en combineerde deze met het Griekse vormgeving Verder werking op hellenistische cultuur + aanvulling met rondboog en koepeltechniek v.h. middenoosten
Romeinse kunst verschilt van de Griekse? · · · ·
Geen marmergroeven dus Baksteen + gietbeton als vulmiddel Natuursteen werd zuiniger gebruikt als bekledingsmateriaal, waarachter een gemetste constructie was verscholen Gebouwen waren profaner dan de Griekse Tempels maar meer gebouwen met profane functie( politieke gebouwen, badhuizen)
Wat zijn de kenmerken van de Romeinse kunst? · · · ·
Duurt kleine 800 jaar: 750 v.C. tot 176 na Christus: 3 periodes De koningstijd: Lokale oorlogen De republiek: Rome groeit uit een wereldrijk De keizerstijd: Toppunt van macht, langzaam verval en genadeslag
Geef enkele Romeinse Bouwwerken? ·
Pantheon in Rome: Tempel voor alle goden Enorme koepel overspant liefst 43 meter Corintische zuilengalerij met fronton doet Grieks aan maar mits dezelfde verhoudingen
·
Colosseum te Rome: Draagstructuur is gemetseld uit bakstenen muren waartussen beton werd gebruikt als opvulmiddel Aan de buitenzijde werden zuilen in de gevels verwerkt
·
Pont du Gard: Constructie diende als brug en aquaduct en was onderdeel van een 50 km lang traject waarlangs water naar de stad Nimes werd gevoerd
4.2.5 Kunst van het vroege Christendom Bespreek de kunst van het vroege Christendom · · ·
West-Romeinse rijk: 1ste christenen lang vervolgd à moeilijk uiten Oost-Romeinse rijk: Christendom tot bloei in Byzantijnse kunst Byzantijnse kunst heeft invloed uitgeoefend in Noord-Italië
4.2.6 De middeleeuwse bouwkunst Bespreek de middeleeuwse bouwkunst? · · · · · · ·
Duistere middeleeuwen: 500-800 Gallo- Romeinse rijk was overrompeld door Germaanse volkeren Keltische volkeren die veelal uit de Alpenstreek en de Balkan afkomstig waren à Heidense cultuur Mythologie: veel overeenkomsten en ietwat eenvoudig voorgesteld Natuurgodsdiensten: waren sterk beïnvloed door de natuur waarin zij leefden en door de magie ervan
Wat vormde de basis voor vroeg-Middeleeuwse cultuur? Beide culturen hebben elkaar gevonden en dat het natuurgevoel: Het mystieke in symbiose met de Christelijke overtuiging de basis zouden hebben gevormd voor de vroeg-Middeleeuwse( Romaanse) cultuur in Europa. à Voeg de Romeinse techniek aan toe en de weg naar de middeleeuwen ligt open Aanzet tot vroege middeleeuwen( Romaanse stijl): Natuurgodsdienstige mystiek + Romeinse techniek + Christendom Wat is de tijdsgeest van de middeleeuwen? Christelijke geloofsovertuiging en het geloof in een ander leven na de dood à Minachting voor het leven en verlangens naar de dood, hopend op een bestaan in het hiernamaals Wat is typerend voor de Romaanse bouwkunst? Mystieke inslagà ingetogen, ietwat geheimzinnig, stil en sober Wat is typerend voor de Gotische bouwkunst? De grote verwezenlijkingen kennen nog steeds hun ontstaan vanuit het godsdienstigeà maar minder ingetogen à boodschap is duidelijk en sfeer is er eerder overweldigend Wat is er kenmerkend voor de Gotische bouwkunst? · · ·
Aardsere visie op het bestaan Rijker van versiering Macht van kerk en clerus was zo groot: Corruptie en talrijke misbruiken
Wat is de laat-middeleeuwse “Aflaatcultuur”? Kwijtschelding van tijdelijke straffen, die na de vergeving van zonden nog moeten worden ondergaan à Kende kritiek en eerste humanisten fulmineerden(vloeken) tegen deze “gouden kalf-mentaliteit” à Een reactie waaruit de protestantse godsdiensten( Luther, Calvijn) zouden ontstaan Middeleeuwse tijdsgeest: Romaans als Gotischà overheerst door het geloof Welke periodes hebben we in de Middeleeuwse bouwkunst? 1. Vroeg-Middeleeuwse bouwkunst tot Ca. 800 na Chr. à Karolingers: eerste culturele heropbloei, met veel Romeinse invloed maar zonder de Germaanse aard prijs te geven
àPfalzkapel: Getuige van bekering van Karel de Grote tot het Christendomà Byzantynse Centraalbouw, maar met dikke kolommen en massieve gewelven toch enkele kenmerken van de romaanse stijl à Planvorm van kerken tijdens Romaans en Gotiek: In de vorm van een kruis 2. Romaanse bouwkunst Ca. 800 tot 1200 na Chr. à Gebruik van rondbogen en het evenwichtige samenspel van geometrische volumes à Benedictijnenabdij van Cluny, was een belangrijk centrum van Romaanse kunst. Niet om de omvang, maar om het typerende samenspel van geometrische volumes, rondbogen en kleine raamopeningen à Rondboog kent grotere spatkrachten dan de spitsbogen uit de Gotiek : gecompenseerd door gebruik te maken van dikke massieve muren die a.h.w. door hun eigen gewicht deze uitwijkende horizontale spanningen compenseerden à Steunberen kwamen pas later aan bodà kondigen gotiek aan à Beeldhouwwerk beperkt tot: kapitelen van de kolommen en de ingangsportalen waarop vaak het laatste oordeel wordt afgebeeld. à De uitdrukking van religieuze idee is belangrijker dan de realistische weergaveà Abstractie Wat is het verschil tussen Romaanse en Gotiek? · ·
Gebouwen zijn massiever: Bestaan uit dikke zware muren met kleine openingen Kerk is duisterder, dan een gotische
3. Gotische Bouwkunst: 1200- 1450 na Chr. Hoe is de GOTISCHE bouwkunst gekenmerkt? · ·
Gebruik van spitsboog Romaanse: afgeleide van Romeinse bouwkunstà Gotiek op alle vlakken revolutionair
Wat bedoeld men met Revolutionaire Gotiek? · · · · ·
Spitsboog kent kleinere spatkrachten dan de rondboogà minder tegengewichtà hoger bouwen Spatkrachten naar beneden te brengen via steunberen en luchtbogenà daardoor eerste vorm van skeletbouw Hoofdbelasting van het gebouw komt neer via rondbogen op kolommen en spatkrachten op de steunberen Massieve murenà Skelet van bogen, kolommen en steunmuren De vlakke daartussen opgevuld met relatief dunne muren of reusachtige glasramenà Muren zijn niet meer nodig voor stabiliteit
Gotisch gebouw: Enormiteit van de lichtinval en verticalisme, Romaans: Eerder duister, nog minder naar de hoogte-effecten zoekt Opmerkingen bij Romaanse en Gotische bouwkunst? · · ·
Homogeen Romaanse gebouwen zijn zeldzaamà Kleine kerkjes in Spanje, Frankrijk Homogeen Gotische gebouwen gemakkelijkerà Zijn ook veel jonger Veel kerken zowel Romaans als Gotischà aanvankelijk Romaanse kerken uitgebreid in gotische stijl of omdat men de plannen wijzigde à duur van bouw kerk soms: 100 jaar
Voorbeeld van zo’n gemengde stijl: De kerk Saint-Etienne te Nevers is eigenlijk een laat-Romaans gebouw · ·
Rondbogen, zijmuren vrij gesloten Verticaliserend effect door geprofileerde kolommen waarvan bepaalde lijnen tot in de bogen doorlopen
4.2.7 De renaissance (1400-1500) Wat is de renaissance? Een overgangsperiode in de Europese geschiedenis tussen Middeleeuwen en nieuwe tijd die gekenmerkt wordt door een op de klassieke oudheid geïnspireerde bloei van kunsten en letteren Hoe was de tijdsgeest van de renaissance en hoe werd die gekenmerkt? · · · · · ·
Wereldlijk karakter Secularizering( zich ontrekken aan het gezag van de clerus) Individualistisch(er) denken: Het begrip Homo universalis( de mens die alles begrijpt) werd een ideaalbeeld en veel kunstenaars van toen waren ook wetenschapper( Leo. Da Vinci) Vanaf de renaissance zouden de namen van de ontwerpers overgeleverd worden. Van middeleeuwse gebouwen weet men vaak niet door wie ze werden bedacht Het in twijfel trekken van middeleeuwse waarden. Waar de middeleeuwers armoede, contemplatie en kuisheid hadden verheerlijkt Positief mensbeeld
Tot wat spoorde de renaissance aan? · ·
Bezit te verwerven Actief deel te nemen aan het maatschappelijk leven en van het leven genieten
Welke 2 soorten renaissance hebben we? ·
·
Italiaanse Renaissance v Vroege renaissance v Italiaanse hoogrenaissance Renaissance benoorden de Alpen
Wat is de vroege renaissance? Florence(firenze) was het centrum van de vroege renaissance à bekendste gebouw: Kathedraal van Florence, ontworpen door Brunelleschi en waarvan de koepel als eerste belangrijke renaissancekoepel wordt beschouwd Wat is de Italiaanse hoogrenaissance? à Bekendste: Da Vinci & Donato à Op alle vlakken actief: Homo Universalis à Tempietto: Kerkje in Romeà vertegenwoordigt het ideaalbeeld van de italiaanse renaissance, namelijk de centraalbouw met koepel Herkenning : invloed van de klassieke oudheid en het zoeken naar de ideale vorm Wat is Renaissance benoorden de Alpen? · · ·
Gotische traditie blijft boven de Alpen nog tot in 17de eeuw: vooral religieuze gebouwen Meer profane bouwwerken Verticale lijnenspel van de gotische structuren wordt verlaten en de bouwkunst opnieuw getypeerd door horizontale geledingen, geaccentueerd door uitspringende druiplijsten en kroonlijsten
Hoe is de tijdsgeest? · ·
Aardse werkelijkheid Horizontalisme van de renaissance; een veruitwendiging kunnen zien van het wereldlijke wereldbeeld van de renaissance
Vb. Gentse stadhuisà hooggotiek uitgebreid met renaissance vleugel 4.2.8 De Barok en de Rococo Hoe noemt men het einde van de renaissance? Manierisme: een periode waarin het technische kunnen tot het uiterste werd gedreven en waaruit uiteindelijk de barok zou ontstaan Manieritische koepel: Koepels met een ellips, ovaal als basis zijn moeilijker te maken omdat ze geen zuivere omwentellingskoepels zijn Verandering door reformatie? · ·
Reformatie in de landen boven de Alpen: Godsdiensttwisten uitgebroken tussen protestanten en katholieke kerk Kerk komt met tegenbeweging de contra-reformatie
Wat is de barok? De stijl van de contrareformatie en uithangbord van de Katholieke kerk, waarmee deze de religieuze mens opnieuw wou overtuigen en haar vermeende overwinning op de reformatiebewegingen in het licht wou stellen. Denken we maar aan P.P. Rubens die Bijbelse taferelen op extatische wijze voorstelde Hoe wordt de Barok en de Rococo gekenmerkt? ·
Onstuimige beweging en triomfalisme
De barok in de protestantse landen? De barokke vormtaal brak door, maar op een sobere manier toegepast. Barok kunnen we in 2 deelstromingen indelen · ·
De triomfantalistische volbarok( katholieke landen) De plechtstatige classicerende barok( in gereformeerde landen zoals Engeland, Nederland)
Wat zijn typerende periodes uit de barok? · · ·
Louis XIV- stijl Régence-stijl( laat barok tijdens het regentschap van Filip Van Orléans) met typische bossages die wat speelser was en reeds de rococo aankondigde. De Rococo: Laatste fase van de barok; lichter, speelser, kleinschaliger, minder protserig en meer gericht op de behaagelijkheid van het leven
Wat is kenmerkend voor de barok? ·
Zelfde vormentaal als renaissance maar andere opbouw à Men zoekt naar dynamiek en hoogte, hoogte via wervelende spiraalvormige bewegingen
· ·
Barok zoekt niet naar analytische schoonheid maar naar expressie en overtuiging Vormentaal= renaissance maar onderdelen zijn moeilijker te onderscheiden van het geheelà het is 1 onstuimige en wervelende massa van vromen Barok streeft naar beweging via Asymmetrische composities Barok voelt zicht beter bij de pathos van het hellenisme Triomfantalisme: Propaganda voor de kerk en vorst( heropbloei na moeilijke jaren van godsdiensttwisten) Veel aandacht voor de omgeving rond de gebouwen( pleinaanleg & stadsplanning worden belangrijk)
· · · ·
4.2.9 Rococo (1740-1770) Wat is de rococo? Laatste fase van de barok, gekenmerkt door meer rationalisme en kondigt classicisme aan à ontstaan van een ware wooncultuur en bevallige levenssfeer
Wat zijn de kenmerken van Rococo? · · · · ·
Speelser en lieflijker dan de plechtige barok Vaak kleinschaliger dan barok Idyllisch en bekoorlijk Schelpmotief: Rocaille-Motief Meubelen worden ergonomischer en nodigen uit tot ontspannen zithoudingen
4.2.10 Andere kunsten tijdens Middeleeuwen, Renaissance en Barok Welke veranderingen stellen we vast tijdens de evolutie? · · ·
Evolutie van het perspectief in de grafische kunsten Beelhouwkunst: Evolutie van abstract-statisch-gestyleerde figuren(Romaans)à figuren in beweging in de renaissance Barok werkt verder op de verworvenheden van de renaissance, maar gaat men deze overdrevener toepassen
Wat is de evolutie van de beeldende kunst? · · · · ·
Romeinse schilderkunst die ons heeft bereikt vertoonde duidelijk een realistisch perspectief Vroege middeleeuwen: perspectief volledig verdwenen en beeldvorming vervangen door abstracte axiale beelden met een statisch karakterà Egypte Middeleeuwen vorderen worden de figuren realistischer en komt er wat beweging in de figuren Gotische afbeeldingen : zou men zelfs realistisch kunnen noemen voor wat de weergave betreft van de figuren Renaissance: Evenwel opnieuw het methodisch perspectief en worden figuren anatomisch juist in volle activiteit afgebeeld binnen landschappen perspectief juist zijn
4.2.11 Het Klassicisme Hoe wordt de tijdsgeest van de 18de eeuw gekenmerkt? De verlichting à POL: Verlichte despoten en absolute vorsten à Het verlichte denken beinvloedt op alle domeinen de samenleving en aldus wordt de burgerstand politiek, rijp, ontketent de FR (1789) en rekent af met het “ancien regime” dat op middeleeuwse grondslagen (feodaliteit) was gefundeerd Wat is het rationalisme? Viert hoogtij waardood positieve wetenschappen en technische ontwikkelingen enorme vooruitgang maken · · ·
Men gelooft in de macht van menselijk verstand Nieuwe godsdienst: La déesse de la raison Eigenaardig genoeg vervallen de leiders van de FR, nadat het hoogste gezag is uitgeschakeld zelf in tirannieà verlichte despotenà tot zij zelf worden uitgeschakeld
Wat zijn kenmerken van het klassicisme? · · · · · · · ·
Laatste uitloper van een evolutie die begon met de renaissance Zoektocht naar het “sublieme” of de “absolute schoonheid” zoals in de muziek Barokke overdaad is men beu en wil de oudheid opnieuw interpreteren De zuil is basis van alles: men houdt van zuilengalerijen De rede is de norm: Strenge waardige lijnen De oudheid is de dwingende norm: men bestudeerd tijdens klassicisme de hele oudheid Architectuur wordt gedicteerd door die wetenschap en door normen en kenmerken uit de oudheid zoals ze door geleerden waren vastgelegd Klassicistische architectuur gelijkt goed op de Romeinse
Wat zijn de stijlen uit het Klassicisme? ·
Louis XVI-stijl( empire-stijl): Tijdens bewind van Napoleon. Deze gaf uitdrukking aan de waardigheid van het Franse keizerrijk
Meubelkunst Renaissance = Ongemakkelijke zithouding die evenwel overeenkwam met de klederdracht in die tijd Barok: Louis XIV-stijl = Plechtige maar reeds betere zithouding Rococo : Louis XV-stijl = Uitgekiende ergonomieà Zee comfortabel Louis XVI-stijl= Inbreng van Egyptische motieven Wat is classicisme? · · ·
Wordt soms gebruikt voor alle bewegingen die de oudheid als voorbeeld namen Tijdens de 19de eeuw naadloos verder geëvolueerdà neo-classicisme Periode van 200 jaar
Hoe is de architectuur van het neoclassicisme geïnspireerd? ·
Door de klassieke architectuur en de geschriften over architectuur
àDit uit zich in o.a. overnemen van elementen uit de oudheid, zoals bv. de bouworden àDe theorieën uit de oudheid leidden onder andere tot een grote belangstelling voor harmonische verhoudingen en het streven naar zuivere geometrische vormen Hoe wordt de architectuur van het neoclassicisme ingedeeld? · ·
Revolutionaire Schilderachtig
Wat is er kenmerkend voor de revolutionaire tendensen? Het nastreven van eenvoudige geometrische lichamen en harmonische verhoudingen zo belangrijk werdà dat de praktische zaken wel vaker uit het oog werden verloren
àTekeningen werden utopische gebouwenà vele ontwerpen waren toen technisch niet realiseerbaar door de enorme afmetingen Wat is kenmerkend voor de schilderachtige stromingen? La Madeleine in Parijs Kerkgebouw maar uiterlijk de vorm heeft van een Romeinse tempel Museum voor schone kunsten in Gent: Neo-classicisme
4.3 Het doorbreken van de eenheid in de 19de eeuw Wat verandert er? Vroeger: Stijlperiodes gebaseerd op gemeenschappelijk mens- en wereldbeeld à in de 19de eeuw: individualistisch denkenà naast en door elkaar bestaan van diverse kunststromingen Door FR: Verlichte mensen grote vrijheid verworven en krijgt de vrije individuele geest de bovenhand à Ontstaan periode van romantisch denken Wat zijn de kenmerken voor het romantisch denken? · · · · ·
Dwepen met de individualiteit: Kunstenaars beschouwen kunst als een individuele uiting van het gevoel. Kunst en kunstthema’s ontstaan niet meer “in opdracht”: Kunstenaar is uit zichzelf bezig “ omwille van de kunst”: L’art pour l’Art “Sehnsucht”: de eenzame enkeling in zintuigelijke confrontatie met de natuurà Alpinisme in ontwikkeling Terugkijken naar het verledenà vooral de middeleeuwen: Het mediëvalisme “Sturm und drang”: Men blijft zoeken naar het sublieme, maar meer dan in het door rede gecontroleerde classicisme komt men tot ontlading van hevige emoties
à Tegelijk opent de IR : Nieuwe technische mogelijkheden voor architectuur 1st het staal en tenslotte gewapend beton Architectuur in de 19de eeuw? · · ·
Romantiek: neo-stijlen die terugblikken naar het verleden Einde van de eeuw: Jugendstijl: nieuwe architectuurvorm Industriële architectuur: Bruggen, Spoorweghallen, serres
4.3.1 De Neo-stijlen Wat zijn Neo-Stijlen? Stijlen waarin wordt teruggegrepen naar voorbije periodes uit de geschiedenis zoals gotiek, renaissance en barok
·
Neo- renaissance, neo-barok, neo-klassicisme à minder verwodering wekt omdat die stijlperiodes elkaars verlengde waren en hun tijdperk net voorbij was
Nieuwe vernieuwde belangstelling: voor de middeleeuwen : Het mediëvalisme à de arts & crafts als neo-gotiek moet hierin vermeld worden à Rond 1830: Meer architecten werden gegrepen door de middeleeuwen à Die men beschouwde als periode van zuiverheid in tegenstelling tot de vervuilde industriemaatschappij van toen. Wat zijn de kenmerken van de neo-gotiek? · · · ·
Ontstaan in Engeland en verspreid zich dan naar het platteland Vlaanderen: Oprichting van de Sint-Lucasscholen die deze stijl vooropstelden vanuit de christelijke inspiratie Oorsprong: romantiek met haar belangstelling voor de middeleeuwen Bewondering van middeleeuwse ambacht en bouwde bijzonder kwaliteitsvolà veel bewaard gebleven
Wat was de aanleiding van de honderden neo-gotische kerken? · · ·
Belangstelling voor de middeleeuwen De revival van de op de middeleeuwen geïnspireerde christelijke waarden en symboliek Bouw in natuursteenà niet evident deze nochtans relatief recente gebouwen te onderscheiden van echte gotiek
4.3.2 Het Eclectisme Wat is eclectisme? Bijzondere vorm binnen de neo-stijlen omdat hier verschillende stijlelementen door elkaar worden gemengd
4.3.3 Arts en Crafts en Jugendstil of Art-Nouveau Wat is de jugendstil ? De belangrijkste architectuuruiting van de 19de eeuw, kwam pas laat op gang en had ook een korte bloei omdat ze door de eerst wereldoorlog werd beeindigd.
Modern want streeft telkens weer naar een andere en nieuwe ruimtelijke oplossing en omdat zij reeds zichtbaar experimenteert met nieuwe materialen zoals staal en beton Wat waren de neo-stijlen? Typische burgerstijlen( burger woning en herenwoning) à Jugendstil was daarentegen de stijl van een progressieve en intellectuele elite en leunde qua sfeer het dichtst aan bij het symbolisme in de plastische kunst Wat is de Arts- en crafts beweging? · · · · ·
Iets vroeger ontstaan dan Jugendstil Overeenkomstig kenmerk: Middeleeuws voorbeeld bezighielden met werkelijk alle ambachtelijke aspecten van de woon- en leefcultuur Liefde voor ambacht want Industriële maatschappij als vervuilend aanzag Heeft jugendstijl sterk beïnvloed Staat bekend om haar prachtige intieme woningen
Cottage stijl is geïnspireerd en waarin veel aandacht werd besteed aan de inplanting in- en het ontwerp van de omgeving Neo-gotiek, arts en crafts als arts nouveau: wilden vorm geven aan alle aspecten van het leven en dus de totale wooncultuur Op welke richting is de leuze van John Ruskin geïnspireerd? · ·
Diepe verachting voor de industriële maatschappij Men wou terug naar een maatschappij van ambacht en handwerk
Wie was belangrijk voor Arts & Crafts? Charlie Rennie Mackintoshà belangrijke vertegenwoordiger + veel invloed op jugendstil à Op alle vlakken actief: Meubelontwerpen nu nog verkocht 4.3.4 Florale- en Geometrische Art Nouveau Welke 2 richtingen kunnen we onderscheiden bij de art nouveau? · ·
Florale jugendstil: heeft voorkeur voor de zwierige lijn waardoor men deze richting ook wel de zweepslagstijl: Florale motieven: Victor Horta Functionele jungendstil: is strenger en zakelijker van lijn en ook hier behoorde een Belg tot de wereldtop: Paul Hankar( 1859-1901)
Wat zijn de kenmerken van de jugendstil? ·
Florale motieven = Planten, en bloemen onder de vorm van smeedwerk, behang
·
Asymmetrische composities = Vertrek vanuit de meest interessante planindeling en zoekt vervolgens een ruimtelijke bovenbouw die daarmee overeenkomt waarbij men de asymmetrie niet schuwt
·
Vernieuwde planopvattingen
= Voor elk perceel en elk bouwprogramma een doordachte oplossing te vinden. Binnenruimtes in elkaar laten overvloeien ·
Functionele ornamentiek(versiering)
= Versiering heeft al dan niet een doel. Men combineert de structurele elementen met een zelf ornamentale functie. Onrmanent was dus aanvaardbaar wanneer het een bepaalde functie had in het gebouw Wat was de Wiener Sezession? Een vereniging van beeldende kunstenaars in het Wenen van het fin de siècle à Benaming voor plaatselijke variant van de Jugendstil à Hoffman bekendste architect en medeoprichter van deze groepering Wat is er speciaal aan Antonio Gaudi(1852-1926), het buitenbeentje van de art nouveau? · · · ·
Kettinglijn als boogvorm( geen steunberen) Eerst in de neogotische traditie, maar vond eigen weg en ontwikkelde een eigenstijl Stijl gebaseerd op de kettinglijnbogen Catalonie: Jugenstil of Art Nouveau=Modernisme Catala
4.4 Moderne bewegingen van de 20ste eeuw Wat is de 20ste eeuw? Eeuw van het grote gelijk: waarin politieke systemen om de macht zullen concurreren en de techniek hen in staat stelt dat met kracht te doen Wat is het modernisme? Verzamelnaam voor vernieuwende stromingen in de kunsten en de filosofie van de westerse maatschappij tijdens vooral de 1ste helft van de 20ste eeuw. à Een culturele beweging die vooral na WOI in verzet komt tegen de traditionele opvattingen en vormen van kunst, architectuur, literatuur, geloof, sociale organisatie en het dagelijks leven. à Vanaf 1920 architectuur: het functionele heeft voorrang op de vorm: Le corbursier à kunst: Abstractie à Het ornament wordt verlaten ten gunste van sobere, geometrische basisvormen, platte daken en het gebruik van moderne materialen vb. gewapend beton
Wat is het post-modernisme? Sterk door het existentialisme van de jaren 40 en 50 beïnvloedde stroming in de filosofie en de kunst tijdens de 2de helft van de 20ste eeuw. Reactie op een radicale afscheuring van het modernisme. Kenmerken: · ·
In twijfel trekken van lang gekoesterde waarheden en overtuigingenà deze veranderen plots in twijfel In beeldende kunst en architectuur: twijfel resulteert vaak in eclectisme met een flinke dosis ironie
4.4.1 Aanloop en ontwikkeling van het modernisme Wat is Art-Deco? Architectuurrichting die kan worden beschouwd als het strengere gevolg op de art-nouveau maar tegelijk kenmerken vertoond van expressionistische architectuur Wat zijn de kenmerken? · · · · ·
Vele art-nouveau kenmerken: Liefde voor ambacht met een typische voorliefde voor driehoekige motieven Invloed van modernismeà strenger en naakter dan jugendstil Compromis tussen de burgerlijke stijlen( vooral art nouveau) van de 19de eeuw en modernistische principes van “naakte puurheid” Enigszins worden beschouwd als een spoor dat doodliep tijdens het interbellum Driehoek en Egyptisch aandoende afgeschuinde rechthoek
Hoe zit het ondertussen in Amerika? · · ·
Lang hanteerde men daar een op Europa geïnspireerde neo-classicistische vormentaal Eind 19de eeuw profileerden zich enkele architecten in de Chigaco Schoolà vernieuwd rationaliteit Louis Henri Sullivan: grote bijdrage aan moderne architectuur vooral ligt in zijn staalskeletbouw van grote afmetingen
De bekende boutade: Form follows function, die zoveel historische invloed zou hebben op het denken over vormgeving en design wordt in deze periode door Sullivan gelanceerd 4.4.1.1 Expressionisme in de architectuur Wat is expressionisme? Kennen we plastische kunst als een vormentaal waarin de innerlijke beleving voorrang krijgt op de natuur gelijkenis · ·
Architectuur leent zich natuurlijk niet to dergelijke zienswijze, maar toch was er tijdens het interbellum een tendens die men als expressionistisch is gaan bestempelen. Architecten hadden voorkeur voor zwaar metselwerk dat zij op een eerlijke wijze toepasten
Wat is de Amsterdamse school? · · ·
Was wellicht de meest klassieke van de drie en staat dicht bij art-deco Bekend: Expressieve gebruik van baksteen Invloedrijk in de begin periode van het modernisme, maar bloedde zij dood en kende nagenoeg geen navolging
Wie was Peter Behrens? · · · · ·
Typische overgangsfiguur van 19de à 20ste eeuw Materiaalkeuze is nog traditioneel, maar de toepassing is wezenlijk modern, expressief en eerlijk Baksteen eerlijk als baksteen en staalconstructies worden onverbloemd zichtbaar gelaten Volgens 19de eeuwse traditie: Vormgeving aan alle aspecten van het werken en wonen Complete huisstijl voor de AEG-fabriekà invloed designwereld
Wie was Berlage? · · ·
Een van de grondleggers van het modernistisch denken Sober en neo-romaanse trekjes door haar voorkeur voor zwaar mestelwerk Een van de eersten die industriële staalstructuren zichtbaar maakte
Wie was Erich Mendelsohn? · · · ·
Architect van de eerste generatie modernisten Kenmerken van vroege functionalisme , vormgeving zeer expressief Verlaat het moderne principe form follows function Zwierige en gestroomlijnde vormgeving staat hij wat apart in de eerste generatie van modernisten
Wie was Willem Marinus Dudok? · · · ·
Typische overgangsfiguur Voorkeur voor baksteen leunt nog bij het traditionalisme Asymmetrische aanpak en plastische, zeer mooi geproportioneerde bouwvolumes hadden zeer veel invloed Herkenning van Frank Lloyd Wright
Wie was Henri Van De Velde? · · · ·
Belgisch architect, start in late Art Nouveau en evolueerde naar vroege modernisme Kunstschilder, designer, architect Weimar directeur van kunstschoolàLater: Onstaan Bauhaus Gentse universiteitsbib
4.4.2 De Stijlbeweging Wat is de stijlbeweging? Totale abstractie: Alleen verticale en horizontale lijnen en vlakken als beeldende elementen konden worden aanvaard à Gebruik: Niet kleuren( Zwart, grijs, wit) en primaire kleuren( Geel, rood, blauw) à Zij geloofden in het volledig afzweren van het figuratieve kon leiden tot de nieuwe universele tijdsgeest à Tijdsgeest van de eerste helft van de 20ste eeuw: Grote universele waarheden voor grote universele problemenà fanatiek denken Wie was vertegenwoordiger van de STIJL? · ·
Piet Mondriaan Gerrit Rietveld: was aanvankelijk zelf op een gelijkaardige manier van vormgeven uitgekomen en werd al spoedig uitgenodigd toe te treden tot de Stijlbeweging
Hoe had Stijl de architectuur beïnvloed? · ·
Eerste echte rijpe modernistische beweging Ten onrechte voorgesteld als een inleidende beweging: Omdat zij de eerste was
4.4.3 Het Bauhaus en functionalisme of nieuwe zakelijkheid Wat is het bauhaus? · ·
Belg was een voorloper: Henri Van De Velde Bauhaus: Overname traditie van arts en crafts, jugendstil en neo-gotiek over om volgens middeleeuwse principes een kunstenaarsopleiding te starten in verhouding leerjongenà tot meester
Wat zijn de kenmerken voor het Bauhaus? · · · ·
Maatschappelijke visie en politiek-socialistisch achtergrond Gebouwen ontwerpen een taak voor team à geen individueel genie Ontwerpen van functionele gebruiksvoorwerpen Form follows function werd een dogma: de meest functionele vorm werd beschouwd als de mooiste
Wat is functionalisme of nieuwe zakelijkheid? Architectuur naar de Bauhausprincipes à Zodanig veel aanhang dat er sprake was van een internationale stijl à Bauhaus werd onder nazibewind afgeschaft
Wat is CIAM? Congrés Internationaux d’Architecture Moderne, opgericht in 1928 in Zwitserland met o.a. Le Corbusier als voortrekker à Beweging die een zekere invloed had op de ontwikkeling van architectuur en stedenbouw 4.4.4 Drie geniëen van de modernistische Architectuur Welke 3 genieën kennen we ? · · ·
Frank Lloyd Wright Mies Van Der Rohe Le Corbusier
Wie is Frank Lloyd Wright? · · · · ·
Oudste van de drie en is zelfs nog voor een deel actief in de 19de eeuw Heeft de hele moderne beweging meegemaakt Enorme invloed in Europa op de ontwikkeling van de moderne architectuur Grondlegger van de basisprincipes van het modernisme Inspiratie in de natuurà de meest organische
Wie is Mies Van Der Rohe? · · · · · ·
Metselaarà Architectuur Voorliefde voor metselwerkà sloot aan bij de nieuwe zakelijkheid Ontdekte zichzelf en kwam tot volle rijpheid met ontwerpen met staal als basismateriaal Ontwerp Duitse Paviljoen: maakte hem onsterfelijk Stamvader van het minimalisme Less is more
Wie is Le Corbusier? · · · · · · · · ·
Frans Architect van Zwitserse afkomst, flamboyante en “Da Vinci-aanse” persoonlijkheid Puristische periode: waarin hij op persoonlijke wijze de nieuwe interpreteerde Gebouwen als witte objecten: Machines à habiter die op palen zweefden boven de grond ( libérer le sol) Promenade architecturale: Le plan libre: scheidende elementen Le béton brut de décofrage: ontdekken en gebouwen Navolging : Brutalisme en zelfs tot een autonome stijlrichting uitgroeien Medeoprichter van de CIAM Grote voorstander hoogbouwgedachte Woningen als oplossing naoorlogse wonen: Woontorens ( unités d’habitation)
Le Corbusier ontwierp als theoriticus? Zijn modulor: een verhoudingssysteem dat uitging van de verhoudingen van het menselijk lichaam en de gulden snede. à Picasso van de architectuur
Wat is er nog typisch voor le Corbusier? Vrijdragend dak: Dakstructuur is een op zichzelf staande constructie; waaronder een vrije compositie van volumes wordt geplaatst. 4.4.5 Enkele andere invloedrijke modernisten LEZEN
4.5 De kenmerken van modernisme in architectuur Welke zijn de 3 basiskenmerken? · ·
Afzweren van het ornament Interpenetrerende ruimtes
= Ruimtelijke continuïteit: Hoofdthema van het modernisme, waarbij men werkelijk probeerde zoveel mogelijk begrenzingen weg te werken tussen deelruimtes van een gebouw. à Le plan libre: Le Corbusier: Villa Savoye : binnenruimtes tot 1 ruimtelijk en continu geheel had ontworpen à Mies Van Der Rohe: BarcelonaPaviljoen: Vrijheid in een open plan ·
Binnen-Buitenrelaties
= Modernisten streven naar moeiteloze overvloeien van binnen naar buiten
4.6 Recente architectuurdenzen 4.6.1 Post-Modernisme en deconstructivisme Wat is post-modernisme? Slecht gekozen, niet de late bloei van het modernisme in het algemeen Een tegenreactie op de modernistische architectuur à Laat de illusie dat modernistische architectuur de wereld kan veranderen Hoe is het mensbeeld bij modernisme en post? Modernisme: Eenduidigà zij streven naar een internationale stijl. Post-Modernisme: Wereld is complex en verre van eenduidig: Er bestaan geen zekerheden en aldus zij er verschillende waarheden Hoe wordt het post-modernisme nog genoemd? Soort eclectisme van speelse en historizerende vormen OF Verder gebouwd op de beginselen van het modernisme maar er is een grote tolerantie ten aanzien van het ornamentale en de wil om zich in een stedelijke omgeving te integreren groter
Wat is het deconstructivisme? Geesteshouding in de literatuur, beeldende kunst en de architectuur die de kop opstak vanaf de jaren ’70. Hoe is het beeld op de wereld? Paradoxaal en onvoorspelbaarà Resultaat: Beelden en vormen die voor meer dan 1 uitleg vatbaar zijn. Vb. Frank Owen Gehry: Guggeneheim museum
