DE JURIDISCHE STATUS VAN POLYGAME HUWELIJKEN BV RECHTSVERGELIJKEND PERSPECTIEF
Prof. dr. Katharina Boele-Woelki Dr. Ian Curry-Sumner Dr. Wendy Schrama
Met medewerking van Dr. Bente Braat Dr. Christine Budzikiewicz Dr. Christina Jeppesen-de Boer
Boom Juridische uitgevers Den Haag 2010
INHOUDSOPGAVE DEEL I INLEIDING
1
1
Aanleiding voor het onderzoek
1
2
Onderzoeksvragen
2
3 3.1 3.2
Het verschijnsel polygamie Polygamie in islamitische landen Polygamie in het hindoeïsme
3 3 6
3.3
Polygamie en het mormoons geloof
6
4
De opzet en de methode van het onderzoek
7
5
Literatuur
9
DEEL II NEDERLAND
11
1
Polygamie in het Nederlandse recht
11
1.1 1.2 1.3 2
Civielrechtelijk verbod Strafrechtelijk verbod Wanneer speelt het polygamievraagstuk? Ratio polygamieverbod
11 11 12 13
3 3.1 3.2
Polygamie in het Nederlandse internationaal privaatrecht Toepasselijk recht en erkenning Rechtsbronnen
14 14 14
4 4.1 4.2
Voltrekking van een internationaal huwelijk in Nederland Vorm Huwelijksbevoegdheid
15 16 16
5 5.1 5.2 5.3 5.4
Erkenning van huwelijken gesloten in het buitenland Haags Huwelijksverdrag 1978 Wet Conflictenrecht Huwelijk Diplomatieke en consulaire huwelijken Huwelijken gesloten onder het oude recht
17 17 18 18 19
vu
6 6.1 6.2 6.3 6.4
Erkenning van polygame huwelijken Haags Huwelijksverdrag 1978 Wet Conflictenrecht Huwelijk Diplomatieke en consulaire huwelijken Gevolgen van de erkenning
19 19 20 20 21
7 7.1 7.2 7.2.1 7.2.2 7.3 7.4 7.5 7.6
Openbare orde Introductie Nationaliteit van partijen Geen Nederlandse nationaliteit Eén van partijen heeft de Nederlandse nationaliteit Woonplaats van partijen Het op het tweede huwelijk toegepaste recht Eerste huwelijk vindt plaats in monogamiestelsel Opvattingen van het kabinet
21 21 22 22 23 24 24 25 25
8 8.1 8.2
Registratie Gemeentelijke basisadministratie Burgerlijke stand
25 26 27
9 9.1 9.2 9.3 9.3.1 9.3.2 9.4 9.5 9.6
Maatregelen om een polygaam huwelijk te beëindigen Internationale bevoegdheid bij nietigverklaring van het huwelijk Toepasselijk recht op nietigverklaring Huwelijk in buitenland aangegaan Niet-erkenning sluit vernietiging uit Erkenning is voorwaarde voor vernietiging Huwelijken in Nederland aangegaan Gevolgen vernietiging Vernietiging en niet-erkenning
28 28 29 29 30 30 31 32 33
10
Schematisch overzicht
34
11 11.1 11.2 11.3 11.4
Relevante regelgeving Burgerlijk Wetboek Wetboek van Strafrecht Wet Conflictenrecht Huwelijk Haags Huwelijksverdrag 1978
35 35 36 37 39
12
Literatuur
43
Vffl
DEEL IH BUITENLANDS RECHT
47
A DENEMARKEN
47
1
Polygamie in het Deense recht
47
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6
De actualiteit van het polygamieverbod in Denemarken Definitie polygaam huwelijk Civielrechtelijk verbod op bigamie Strafrechtelijk verbod op bigamie Wanneer speelt het polygamievraagstuk? De Familieautoriteit
47 48 49 49 50 50
2
Ratio polygamieverbod
52
3 3.1 3.2
Polygamie in het Deense internationale privaatrecht Rechtsbronnen De Noordse Huwelijksconventie
52 52 53
4 4.1 4.2 4.3
54 54 54
4.4
Voltrekking van een internationaal huwelijk in Denemarken Bevoegde Deense autoriteit Deense huwelijksvereisten Naar Deens recht bevoegde priesters, diplomatieke en consulaire ambtenaren in het buitenland Buitenlandse autoriteit in Denemarken
5 5.1 5.2
Erkenning van in het buitenland gesloten huwelijken Algemene erkenningsregels Diplomatieke en consulaire huwelijken
56 56 57
6 6.1 6.2 6.3
Erkenning van polygame huwelijken Toetsing van de erkenningsregels door de Familieautoriteit Diplomatieke en consulaire huwelijken in het buitenland Gevolgen van de erkenning
57 57 58 58
7
Openbare orde
59
8 8.1 8.2 8.3
Registratie Centrale persoonsregistratie Wanneer wordt geregistreerd? Wat wordt geregistreerd?
60 60 60 60
55 55
IX
9 9.1 9.2 9.3 9.4
Maatregelen om een polygaam huwelijk te beëindigen Ongedaanmaking van het tweede huwelijk Wie is bevoegd ongedaanmaking te verzoeken? Internationale bevoegdheid tot ongedaanmaking Beslissing inzake het bestaan van een huwelijk
61 61 62 62 63
10
Schematisch overzicht
64
11 11.1 11.2 11.3
Relevante regelgeving Bekendtgorelse af lov om asgteskabs indgaelse og optósning Bekendtgorelse af lov om registreret partnerskab Lov om skifte af fasllesbo, d0dsbo m.v.
65 65 71 72
11.4
Straffeloven
73
12
Literatuur
75
B DUITSLAND
77
1 1.1 1.2
Polygamie in het Duitse recht Civielrechtelijk verbod Strafrechtelijk verbod
77 77 77
2
Ratio polygamieverbod
78
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5
Polygamie in het Duitse internationaal privaatrecht 78 Conflictregels inzake huwelijk 78 Gelijkgeslachtelijke relaties 79 Aanknoping als voorvraag 81 Aanknoping van de voorvraag indien de hoofdvraag wordt beheerst door Duits recht 81 Nederlandse 'flitsscheiding' 82
4 4.1
Voltrekking van een internationaal huwelijk in Duitsland Voorwaarden huwelijksvoltrekking
83 83
5 5.1 5.2 5.3
Erkenning van huwelijken gesloten in het buitenland Conflictenrechtelijke toets Erkenning Status huwelijk als hoofdvraag of voorvraag
83 83 84 84
5.4 5.5 5.6
Vorm huwelijkssluiting 85 Vaststellingsprocedure 85 Consulaire en diplomatieke vertegenwoordigingen in het buitenland 86
6 6.1 6.2 6.3 6.4
Erkenning van polygame huwelijken Het conflictenrechtelijk huwelijksbegrip Erkenning van de polygame relatie Consulaire en diplomatieke vertegenwoordigingen Verbondenheid met de Duitse rechtssfeer
86 86 87 87 88
7 7.1 7.2 7.3 7.4
Openbare orde Fundamentele beginselen van de Duitse rechtsorde Voltrekking van een polygaam huwelijk in Duitsland Materieel huwelijksverbod Consulaire en diplomatieke vertegenwoordiging
89 89 89 89 90
8 8.1 8.2
Registratie Akte van inschrijving Register
91 91 91
9 9.1 9.2 9.3
Maatregelen om een polygaam huwelijk te beëindigen Ongedaanmaking huwelijk Vernietiging Gerechtigden
92 92 92 93
10
Schematisch overzicht
94
11 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 11.7 11.8
Relevante regelgeving Bürgerliches Gesetzbuch Einfuhrungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuch Familïenrechtsanderungsgesetz Grundgesetz Lebenspartnerschaftsgesetz Personenstandsgesetz Strafgesetzbuch Zivilprozessordnung
95 95 96 98 100 100 101 102 102
12
Literatuur
104
C ENGELAND & WALES
109
1 1.1 1.2 1.3
Polygamie in het Engelse recht Definitie van polygame huwelijken Civielrechtelijk kader Strafrechtelijk kader
109 109 109 110
2
Ratio polygamieverbod
111
3 3.1 3.2
Polygamie in het Engelse internationaal privaatrecht Rechtsbronnen Het begrip 'domicile'
112 112 113
4 4.1 4.2 4.3
Voltrekking van een internationaal huwelijk in Engeland Formele vereisten Materiële vereisten Diplomatieke en consulaire huwelijken
114 114 115 116
5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.1.4 5.2
Erkenning van huwelijken gesloten in het buitenland Buitenlandse huwelijken Formele vereisten Materiële vereisten Algemene exceptieclausule Samenvatting Diplomatieke en consulaire huwelijken
116 116 116 117 118 118 118
6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.4.1 6.4.2 6.5 6.6 6.6.1 6.6.2 6.6.3 6.7
Erkenning van polygame huwelijken Het recht dat van toepassing is op de aard van het huwelijk Afkeer tegen polygamie: van oudsher tot de jaren zestig Het tij begint te keren: de omzettingszaken van de jaren zestig Wettelijke ingreep: Matrimonial Causes Act 1973 Polygame huwelijken in Engeland Polygame huwelijken in het buitenland Duidelijkheid: wettelijke aanpassing in 1995 Huidige stand van zaken Potentieel polygame huwelijken Feitelijk polygame huwelijken Overzicht Gevolgen van erkenning
119 119 119 121 122 122 122 123 124 124 124 125 125
7
Openbare orde
126
Xll
8 8.1 8.2
Registratie Departement voor Werkgelegenheid en Pensioenen Immigratie- en Naturalisatie Dienst
127 127 128
9 9.1 9.2 9.3 9.4
Maatregelen om een polygaam huwelijk te beëindigen Het eerste huwelijk Het tweede huwelijk Gevolgen van de nietigverklaring Gerechtigden
128 128 129 129 130
10
Schematisch overzicht
131
11 11.1
Relevante regelgeving Matrimonial Causes Act 1973
132 132
11.2
Private International Law (Miscellaneous Provisions) Act 1995
133
12
Literatuur
134
D FRANKRIJK
137
1 1.1
Polygamie in het Franse recht Civielrechtelijk verbod
137 137
1.2
Strafrechtelijk verbod
137
2
Ratio polygamieverbod
137
3
Polygamie in het Franse internationaal privaatrecht
138
4 4.1 4.1.1 4.1.2
Voltrekking van een internationaal huwelijk in Frankrijk Vormvereisten Algemeen uitgangspunt: lex loei celebrationis Internationaal huwelijk bij Franse ambtenaar van de burgerlijke stand Internationaal huwelijk bij diplomatieke of consulaire ambtenaar in Frankrijk Materiële vereisten
138 138 138
Erkenning van huwelijken gesloten in het buitenland Conflietenrechtelijke toets Erkenning van een huwelijk gesloten in het buitenland tussen twee buitenlanders
140 140
4.1.3 4.2 5 5.1 5.2
138 139 139
140
Xlll
5.3
5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.4
6 6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3
Erkenning van een huwelijk tussen personen met de Franse nationaliteit of tussen een persoon met de Franse nationaliteit en een buitenlander 141 Nieuwe regelgeving 141 Algemeen 141 Vormvoorschriften voorafgaand aan de voltrekking van een huwelijk ten overstaan van een buitenlandse autoriteit 142 Registratie van het huwelijk gesloten in het buitenland ten overstaan van een buitenlandse autoriteit 143 Erkenning van polygame huwelijken Voltrekking van een polygaam huwelijk in Frankrijk Erkenning van polygame huwelijken in het buitenland voltrokken Algemeen Is erkenning van een polygaam huwelijk mogelijk? Betekenis van verbondenheid van het eerste huwelijk met Frankrijk voor de erkenning van het tweede huwelijk
147
7 7.1 7.2 7.3
Openbare orde Openbare orde Afgezwakte werking van de openbare orde Openbare orde en nauwe band
147 147 148 148
8
Registratie
149
9
Maatregelen om een polygaam huwelijk te beëindigen
149
10
Schematisch overzicht
151
11 11.1 11.2 11.3 11.4
Relevante regelgeving 152 CodeCivil 152 CodePenal 155 Code de l'entrée et du séjour des étrangers et du droit d'asile 156 Loi N° 2000-321 du 12 Avril 2000 Relative aux Droits des Citoyens dans Leurs Relations avec les Administrations 157
12
Literatuur
xiv
144 144 145 145 145
158
DEEL IV VERGELIJKING
161
1
Inleiding
161
2
Definitie van polygamie en ratio polygamieverbod
161
2.1 2.2 2.3 2.4
Inleiding Polygamieverbod Toepassing op niet-huwelijke geregistreerde relaties Ratio polygamieverbod
161 162 162 163
3 3.1 3.2 3.3 3.3.1 3.3.2
Aangaan van een huwelijk in eigen land Inleiding Formele vereisten Materiële vereisten Lex loei celebrationis - recht van plaats van huwelijksvoltrekking Lex patriae-nationaliteit van partijen
163 163 164 164 164 164
4 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.3 4.3.1 4.3.2
Aangaan van polygame huwelijken in eigen land Inleiding Vergelijking ten aanzien van de regel Strijdigheid met eigen materieel recht Gebruik van de openbare orde exceptie Vergelijking ten aanzien van het gevolg Nietigverklaring: werking ex tune Ongedaanmaking: ex nunc
165 165 165 166 166 166 167 167
5 5.1 5.2 5.3
Erkenning van huwelijken gesloten in het buitenland 168 Inleiding 168 Twee benaderingen: procesrechtelijke of conflictenrechtelijke toets 170 Openbare orde toets 170
6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.4.1 6.4.2
Erkenning van polygame huwelijken gesloten in het buitenland Inleiding Twee benaderingen Het Deense model: erkenning, maar beëindigbaar Erkenning afhankelijk van de verbondenheid met het eigen land Er is een eigen onderdaan bij het tweede huwelijk betrokken Er is tenminste één onderdaan met de nationaliteit van een monogamiestelsel betrokken bij het tweede huwelijk Er zijn twee onderdanen met de nationaliteit van een polygamiestelsel betrokken bij het tweede huwelijk
6.4.3
171 171 172 173 173 174 174 175
xv
6.5
Betekenis van het eerste huwelijk: discussiepunt in de literatuur
175
7 7.1 7.2 7.3
Registratie van polygame huwelijken Inleiding Plaats van registratie Verplichting om te registreren
176 176 176 177
8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5
Maatregelen om een polygaam huwelijk te beëindigen Inleiding Twee modellen: vernietiging en ongedaanmaking Verplichting tot nietigverklaring of ongedaanmaking? Rechterlijke toets Reikwijdte van mogelijkheden tot nietigverklaring en ongedaanmaking Huwelijk in eigen land voltrokken Huwelijk in het buitenland voltrokken Nuancering van het onderscheid tussen vernietiging en ongedaanmaking
177 177 178 179 179
8.5.1 8.5.2 8.6
180 180 180 181
DEEL V EVALUATIE
183
1
Polygame huwelijken in Nederland aangegaan
184
2 2.1 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.4 2.4.1
Polygame huwelijken in het buitenland aangegaan Inleiding Belangen bij erkenning Belangen bij niet-erkenning Het belang bij de toepassing van eigen normen en waarden Het belang van bescherming van de eerste vrouw De belangenafweging Polygaam huwelijk gesloten voordat verbondenheid met de Nederlandse rechtsorde ontstaat (oude gevallen) Polygaam huwelijk gesloten nadat verbondenheid met de Nederlandse rechtsorde is ontstaan (nieuwe gevallen) Nauwe verbondenheid naar geldend recht Invulling van het begrip nauwe verbondenheid Relevante beginselen Relevantie van de nu gehanteerde criteria voor nauwe verbondenheid Invulling van de nauwe verbondenheid anders dan door het bezit van de Nederlandse nationaliteit
185 185 185 187 187 189 190
2.4.2 2.4.3 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3
xvi
190 191 191 193 193 194 198
2.6 2.6.1 2.6.2 2.6.3
Instrumenten om een polygaam huwelijk te beëindigen Twee systemen: nietigverklaring en ongedaanmaking Verplichting om te vernietigen? Rechtsgevolgen van een nietigverklaring
203 204 204 205
3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.2 3.2.1 3.2.2
206 207 207 207 208 208
3.3 3.4 3.5
Concrete aanbevelingen Noodzakelijke aanpassingen Polygame huwelijken in Nederland aangegaan Polygame huwelijken in het buitenland aangegaan Wenselijke aanpassingen Verblijf in Nederland als relevant feit voor nauwe verbondenheid Tweede echtgenoot heeft nauwe verbondenheid met een monogamiestelsel Mogelijke aanpassingen Onwenselijke aanpassing Slot
4
Literatuur
212
SAMENVATTING
215
1
Onderzoeksvraag en methode
215
2
Onderzoeksresultaten
215
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6
Polygame huwelijken in eigen land aangegaan Polygame huwelijken in het buitenland aangegaan Belangen bij erkenning en niet-erkenning De afweging in concrete gevallen Betere afbakening van het criterium nauwe verbondenheid Maatregelen om polygame huwelijken te beëindigen
215 216 217 217 218 219
3
Conclusies
220
209 210 210 211
XVll
