UNIVERSITEIT GENT
FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2012 – 2013
De invloed van tijdsgebrek op voedingskeuzes
Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Science in de Toegepaste Economische Wetenschappen
Karla De Bot Nikki Van den Eynde onder leiding van Dr. Anneleen Van Kerckhove
UNIVERSITEIT GENT
FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2012 – 2013
De invloed van tijdsgebrek op voedingskeuzes
Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Science in de Toegepaste Economische Wetenschappen
Karla De Bot Nikki Van den Eynde onder leiding van Dr. Anneleen Van Kerckhove
Vertrouwelijkheidclausule
Ondergetekenden verklaren dat de inhoud van deze masterproef mag worden geraadpleegd en/of gereproduceerd, mits bronvermelding.
Karla De Bot Nikki Van den Eynde
I
Woord vooraf Deze thesis werd geschreven in het kader van onze opleiding Toegepaste Economische
Wetenschappen aan de Universiteit Gent. Het onderwerp voedingskeuzes sprak ons beide van bij de start erg aan en vooral de invloed van tijdsgebrek daarop leek een boeiende invalshoek. Gedurende
het werken aan de thesis werd steeds duidelijker dat het geen makkelijke opgave was. Desondanks hebben we voldoende bijgeleerd over het uitvoeren en analyseren van marktonderzoek. We wensen
alle personen die de vragenlijst invulden hartelijk te bedanken, aangezien we dankzij hen genoeg informatie hadden om tot enkele interessante conclusies te komen. In het bijzonder wensen we ook
onze promotor Anneleen Van Kerckhove te bedanken voor al haar hulp en ondersteuning tijdens het schrijven van de masterproef. We willen ook zeker onze ouders bedanken voor het schenken van de mogelijkheid om te studeren aan de Universiteit Gent en in het bijzonder voor de steun die zij ons in de voorbije jaren gegeven hebben.
Mei, 2013 Karla De Bot Nikki Van den Eynde
II
Inhoudsopgave Vertrouwelijkheidclausule ................................................................................................. I Woord vooraf ................................................................................................................... II Inhoudsopgave ................................................................................................................ III Algemene inleiding ........................................................................................................... 1 1.
Hoofdstuk: Schaarste ................................................................................................. 2 1.1.
1.1.1.
Objectieve tijdschaarste .................................................................................................. 2
1.1.2.
Subjectieve tijdschaarste ................................................................................................. 2
1.2.
Mentaliteit ....................................................................................................................... 3
1.2.2.
Waardegevoel ................................................................................................................. 3
Besluit ...................................................................................................................................... 5
Hoofdstuk: Effecten van schaarste ............................................................................. 6 2.1.
Effecten van geld- en voedselschaarste .................................................................................. 6
2.2.
Effecten van tijd en tijdschaarste ............................................................................................ 8
2.2.1.
Effect op voedselconsumptie .......................................................................................... 8
2.2.2.
Effect op geldbesteding ................................................................................................... 9
2.2.3.
Effect op gezondheid ....................................................................................................... 9
2.2.4.
Effecten van denken aan tijd ......................................................................................... 10
2.3.
3.
Invloeden op subjectieve (tijd)schaarste ................................................................................ 3
1.2.1. 1.3.
2.
Objectieve tijdschaarste versus subjectieve tijdschaarste ...................................................... 2
Besluit .................................................................................................................................... 12
Hoofdstuk: Voedingskeuzes ..................................................................................... 14 3.1.
Conceptueel model ............................................................................................................... 14
3.1.1.
Levensloop..................................................................................................................... 16
3.1.2.
Invloeden ....................................................................................................................... 16
3.1.3.
Persoonlijk systeem ....................................................................................................... 17
3.1.4.
Gedrag met betrekking tot voeding .............................................................................. 18
3.2.
Invloeden op voedingskeuzes ............................................................................................... 18
3.2.1.
Grootte van het assortiment ......................................................................................... 18
3.2.2.
De rol van promoties: prijsreductie vs. bonus pack ...................................................... 19
3.2.3.
Sociale context .............................................................................................................. 19
3.2.4.
Omgeving....................................................................................................................... 20
3.2.5.
Omgevingsstimuli .......................................................................................................... 21 III
3.3.
4.
3.2.5.1.
Kleur....................................................................................................................... 21
3.2.5.2.
Licht ....................................................................................................................... 21
3.2.5.3.
Temperatuur.......................................................................................................... 22
3.2.5.4.
Geluid .................................................................................................................... 22
Besluit .................................................................................................................................... 23
Hoofdstuk: Relatie tussen tijdschaarste en voedingskeuzes ...................................... 25
5. Hoofdstuk: Gemoedstoestand als verklaring voor de relatie tussen tijdschaarste en voedingskeuzes .............................................................................................................. 26 5.1.
6.
7.
Effect van gemoedstoestand op voedingskeuzes ................................................................. 26
Hoofdstuk: Formuleren van de hypothesen .............................................................. 28 6.1.
Relatie tussen tijdschaarste en voedingskeuzes ................................................................... 28
6.2.
Gemoedstoestand als verklaring voor effect tijdschaarste op voedingskeuzes ................... 29
Hoofdstuk: Opzet, verloop en resultaten van het onderzoek..................................... 30 7.1.
Inleiding ................................................................................................................................. 30
7.2.
Pretest ................................................................................................................................... 30
7.2.1.
7.2.1.1.
Steekproef ............................................................................................................. 30
7.2.1.2.
Experimenteel ontwerp ......................................................................................... 31
7.2.1.3.
Procedure .............................................................................................................. 32
7.2.2.
Resultaten...................................................................................................................... 33
7.2.3.
Besluit ............................................................................................................................ 36
7.3.
Eigenlijke onderzoek ............................................................................................................. 37
7.3.1.
Methode ........................................................................................................................ 37
7.3.1.1.
Steekproef ............................................................................................................. 37
7.3.1.2.
Experimenteel ontwerp ......................................................................................... 37
7.3.1.3.
Procedure .............................................................................................................. 38
7.3.2.
Resultaten...................................................................................................................... 40
7.3.2.1.
Invloed van tijdschaarste op voedingskeuzes ....................................................... 40
7.3.2.2.
Invloed van tijdschaarste op gevoelens ................................................................ 42
7.3.2.3.
Invloed van gevoelens op voedingskeuzes ............................................................ 44
7.3.3.
8.
Methode ........................................................................................................................ 30
Besluit ............................................................................................................................ 47
Hoofdstuk: Discussie ................................................................................................ 48
Lijst van geraadpleegde bronnen .................................................................................... VII Bijlagen ........................................................................................................................... XI IV
Bijlage 1: Pretest................................................................................................................................. XI Bijlage 2: Onderzoek......................................................................................................................... XXI
V
Lijst van figuren Figuur 1 : Voedingskeuzeproces ............................................................................................................ 15 Figuur 2 : Voedingsgedrag ..................................................................................................................... 18 Figuur 3 : Relatie tussen stemming en verlangen naar koolhydraten .................................................. 27
Lijst van tabellen Tabel 1 : n-waarden per conditie .......................................................................................................... 37
VI
Algemene inleiding Deze thesis behandelt de invloed van gepercipieerde tijdschaarste op voedingskeuzes. Gezien de steeds groter wordende obesitasproblematiek wordt ook steeds meer de aandacht gevestigd op voeding en de keuzes die mensen maken omtrent voeding. Hoewel algemeen geweten is dat te veel calorierijke voeding consumeren ongezond is, wordt toch meer en meer gegrepen naar fast food en
dergelijke ongezonde calorierijke voeding. Eén reden voor de toename in fast food consumptie die
reeds vaak onderzocht is, is een gebrek aan tijd voor het bereiden van gezonde maaltijden (Mothersbaugh, Herrmann & Warland, 1993). Het leek echter interessant om te bestuderen of er een
onderliggende reden is voor het grijpen naar ongezonde voeding wanneer men onder tijdsdruk staat. In plaats van te kijken naar een objectief gebrek aan tijd wordt in deze thesis geconcentreerd op een subjectief gebrek aan tijd en de gevolgen daarvan op de gemoedstoestand van de mens. Van deze gemoedstoestand wordt dan het effect op voedingskeuzes nagegaan. Vooreerst wordt begonnen met een overzicht van bestaande literatuur omtrent tijdschaarste. Het verschil tussen objectieve en subjectieve tijdschaarste wordt toegelicht, waarna enkele factoren die
meespelen in het al dan niet ervaren van een gevoel van tijdschaarste worden aangehaald. Een aantal reeds bestudeerde effecten van zowel tijd- als voedsel- en geldschaarste worden uitgebreid besproken. Verder wordt een algemeen model uiteengezet dat weergeeft hoe mensen voedingskeuzes maken, waarna ook een aantal specifieke factoren worden aangehaald die
menselijke voedingskeuzes kunnen beïnvloeden. Er wordt vervolgens aangehaald dat de relatie tussen subjectieve tijdschaarste en voedingskeuzes kan verklaard worden door een eventuele
verandering in gemoedstoestand. Deze verandering in gemoedstoestand kan te wijten zijn aan een gevoel van tijdsgebrek en kan op haar beurt zorgen voor het grijpen naar meer ongezonde voeding.
In deze uiteenzetting betekent ongezonde voeding dat de voeding hoog is in calorische waarde. In het onderzoek naar het verband tussen subjectieve tijdschaarste en voedingskeuzes wordt een
scenario voorgelegd dat ofwel een drukke dag, ofwel een rustige dag weergeeft. Op die manier wordt getracht bij de ene helft van de mensen subjectieve tijdsdruk te creëren, terwijl dat bij de
andere helft niet wordt getracht. Vervolgens wordt gepeild naar gevoelens op dat moment en wordt er gevraagd een keuze te maken tussen 10 paren voedingsmiddelen waarvan telkens een calorierijk en een niet calorierijk. Met dit opzet wordt beoogd te bewijzen dat onder subjectieve tijdsdruk staan resulteert in een negatieve gemoedstoestand, dewelke dan weer leidt tot het maken van meer calorierijke voedingskeuzes.
1
1. Hoofdstuk: Schaarste In dit inleidende hoofdstuk wordt eerst het onderscheid tussen objectieve en subjectieve
tijdschaarste verduidelijkt. Vervolgens wordt ingegaan op de verschillende factoren die invloed hebben op het voelen van (tijd)schaarste.
1.1.
Objectieve tijdschaarste versus subjectieve tijdschaarste
1.1.1. Objectieve tijdschaarste Tijdschaarste kan op twee verschillende manieren worden gedefinieerd: enerzijds is tijdschaarste te definiëren als een objectief fenomeen, anderzijds als een subjectief fenomeen. Objectieve tijd is
eindig, wat betekent dat er niet meer van kan worden verkregen dan er effectief is. Dit soort tijd kan ook niet worden bewaard of opgeslagen. In die zin betekent ‘tijd besparen’ dat tijd herverdeeld
wordt van de ene activiteit naar de andere om zo efficiënter de totale hoeveelheid beschikbare tijd
te gebruiken. Objectieve tijd is ook kwantificeerbaar, wat betekent dat ze is vast te leggen in eenheden zoals weken, dagen, uren, ... Doordat objectieve tijd eindig is, wordt een individu gedwongen keuzes te maken betreffende hoeveel van zijn tijd hij wenst te spenderen aan een
bepaalde activiteit. De twee grote groepen activiteiten waarover tijd kan worden verdeeld zijn ‘werk’ en ‘vrije tijd’. Deze laatste groep omvat meestal een hele reeks bezigheden die kunnen gedaan
worden in de tijd die overblijft nadat de tijd die nodig was voor het werk van de totale beschikbare tijd wordt afgetrokken (Feldman & Hornik, 1981). Wanneer er dan effectief te weinig weken, dagen,
uren, ... beschikbaar zijn om een bepaalde taak (in de categorieën ‘werk’ of ‘vrije tijd’) af te werken, ondervindt een persoon een objectief tijdsgebrek. Het merendeel van de gepubliceerde onderzoeken
omtrent tijd en consumentengedrag focussen op de zojuist beschreven objectieve tijd (Rizkalla, 1989). 1.1.2. Subjectieve tijdschaarste In de psychosociale theorie wordt tijd niet aanzien als een fenomeen bestaande uit weken, dagen,
uren, ... maar als een social construct. Dit is een sociaal mechanisme, fenomeen of categorie gecreëerd en ontwikkeld door de maatschappij. Social constructs bestaan niet buiten de context van
het menselijk sociaal gedrag en zijn geen objectieve dingen. Geld en taal vormen, naast tijd, ook
voorbeelden van social constructs. Het social construct ‘tijd’ heeft als doel het menselijk sociaal gedrag te regelen. Tijd bepaalt dan onder andere wanneer maaltijden worden genuttigd, wanneer
huishoudelijke taken worden gedaan of wanneer reizen worden gepland (Celnik, Gillespie & Lean, 2012). In Amerika heerst het gevoel dat men over minder vrije tijd beschikt dan vroeger. Dit komt doordat men moet omgaan met drukke autosnelwegen, langzamer woon-werkverkeer, langere
wachttijden in de supermarkt en de media die de gemeenschap ook portretteert als onder tijdsdruk. 2
Tijd lijkt amper beschikbaar te zijn, maar dit is slechts een perceptie van tijdschaarste. In
werkelijkheid is de hoeveelheid beschikbare vrije tijd constant gebleven of zelfs toegenomen
(Robinson, 1989). Hoewel de beschikbare objectieve tijd of tijdschaarste meespeelt in de ervaring
van subjectieve tijd of tijdschaarste, zijn deze twee niet noodzakelijk aan elkaar gelijk. Als voorbeeld kan gesteld worden dat hoewel een dag steeds bestaat uit 24 uren, een werkdag veel langer kan
lijken te duren dan een vrije dag bestaande uit allerlei zelf gekozen activiteiten (Feldman & Hornik, 1981).
1.2.
Invloeden op subjectieve (tijd)schaarste
In bovenstaande paragraaf 1.1.2 werd reeds beschreven dat objectieve en subjectieve tijdschaarste
niet altijd aan elkaar gelijk zijn. Men kan onder subjectieve tijdsdruk staan, terwijl er eigenlijk objectief geen tekort aan tijd is. Enkele factoren die meespelen in het al dan niet ervaren van subjectieve (tijd)schaarste worden hieronder aangehaald. 1.2.1. Mentaliteit De mentaliteit waarmee men in het leven staat, beïnvloedt het aanvoelen van schaarste: sommige
mensen ondervinden meer gevoelens van schaarste dan andere, een fenomeen dat in de literatuur wordt omschreven als het hebben van een scarcity mentality. Personen met een dergelijke
mentaliteit ervaren moeilijkheden met delen, hebben het gevoel dat ze een onvoldoende groot stuk van de koek krijgen en hebben het gevoel dat ze niet meetellen. Mensen met een dergelijke scarcity
mentality hebben het gevoel dat wanneer een ander meer heeft, dit sowieso betekent dat er minder
is voor hen. Zij hebben ook moeite met het delen van erkenning, lof, macht of winst en hebben het moeilijk met gelukkig zijn voor andere mensen en hun succes. Aan de andere kant staan de mensen
met een abundance mentality, die het gevoel hebben dat er genoeg is voor iedereen. Zij putten
kracht uit een diepgeworteld gevoel van eigenwaarde en zelfzekerheid. Zij menen dat het succes van een ander niet afdoet aan hun eigen succes. Dit resulteert in het makkelijk kunnen delen van prestige, herkenning, winst, etc. (Covey, 1989) 1.2.2. Waardegevoel Een andere factor die invloed heeft op het schaarstegevoel is het waardegevoel. Vroeger werd reeds
aangetoond dat de schaarste van een product of dienst zijn waarde verhoogt (Brock, 1968). Maar ook de omgekeerde relatie tussen deze twee variabelen geldt volgens Dai, Wertenbroch en Brendl
(2008). Zij leggen aan de hand van the value heuristic uit dat hoe hoger men de waarde van iets
ervaart, hoe groter men de schaarste van datzelfde goed of diezelfde dienst inschat. Het gevoel van schaarste hangt dus ook af van de waarde die een persoon aan een product of dienst hecht. 3
Bovenstaand verband tussen de perceptie van waarde en het schaarstegevoel dat men daardoor ervaart, wordt voor tijdschaarste aangetoond door DeVoe en Pfeffer (2011). Zij tonen aan dat een hogere gepercipieerde waarde van tijd zorgt voor meer gevoelens van tijdschaarste. Er wordt
geconcludeerd dat een hoger inkomen zorgt voor een gevoel dat tijd als meer waardevol wordt aanzien, waardoor tijd ook als meer schaars wordt aanzien. Er wordt ook ontdekt dat wanneer
personen een bepaalde geldwaarde toekennen aan een activiteit en daarbovenop tijd als waardevol aanschouwen, zij ook onder meer gepercipieerde tijdsdruk komen te staan.
Later wordt nog meer onderzoek gevoerd naar wat de effecten zijn van het geven van een geldwaarde aan tijd. DeVoe en House (2012) ontdekken dat mensen die betaald worden om
bijvoorbeeld naar muziek te luisteren hier meer plezier door ervaren dan mensen die daar niet voor worden betaald. Dit effect is echter enkel merkbaar wanneer zij vóór het beluisteren van de muziek
de taak krijgen hun loon per uur te berekenen. Het effect is niet zichtbaar bij mensen die eerst
betekenisloze calculaties moeten uitvoeren. Een gelijkaardig effect wordt vastgesteld inzake geduldigheid. Diegenen die worden betaald om naar muziek te luisteren, voelen zich minder ongeduldig dan diegenen die niet worden betaald. Alweer geldt dit enkel wanneer mensen eerst hun
loon per uur moeten berekenen. Denken aan de geldwaarde van tijd leidt dus tot ongeduld wanneer
men een gevoel heeft dat tijd wordt verspild (tijd wordt aanzien als schaars). Wanneer er een compensatie wordt gegeven, wordt dit laatste gevoel onderdrukt. Tijd lijkt dan niet te worden
verspild, want de mensen ontvangen geld gedurende de tijd dat er naar muziek wordt geluisterd. Hierdoor ondervinden ze ook meer plezier. Kortom, door geprimed te worden met geld ondervinden mensen tijdens een opgelegde activiteit
een gevoel van ongeduld en minder plezier. De activiteit wordt beschouwd als tijdverspilling. Dit effect vermindert wanneer men met geld wordt gecompenseerd voor het uitvoeren van die activiteit. Een geldprijs plakken op tijd verandert de manier waarop mensen tijd aanschouwen.
4
1.3.
Besluit
Uit dit inleidende hoofdstuk kan worden besloten dat wanneer onderzoek wordt gevoerd naar de effecten van tijdschaarste, het belangrijk is om naast een objectief gebrek aan tijd vooral subjectieve
tijdschaarste in acht te nemen. Of mensen een gevoel hebben dat tijd schaars is, hangt niet altijd af
van de objectieve klok- of kalendertijd (Feldman & Hornik 1981; Rizkalla 1989; Celnik et al. 2012; Robinson 1989). Meerdere factoren beïnvloeden of mensen al dan niet subjectieve (tijd)schaarste ervaren. Zowel de mentaliteit van een persoon als de waarde die men aan iets hecht, spelen een rol in het al dan niet ervaren van schaarste. Personen met een scarcity mentality hebben het gevoel dat wanneer een ander meer heeft er sowieso minder is voor hen. Mensen met een abundance
mentality ervaren dit soort gevoelens niet (Covey, 1989). De waarde die een persoon aan iets hecht,
bepaalt ook mee in welke mate die persoon dat bepaald iets als schaars aanziet. Hoe waardevoller een persoon iets vindt, hoe schaarser een persoon datzelfde iets beschouwt (Brock 1968; Dai et al. 2008). Dit laatste wordt ook al aangetoond specifiek voor tijdschaarste. Hoe hoger de gepercipieerde
waarde van tijd voor een bepaald persoon is, hoe meer men een gevoel van tijdschaarste ervaart.
Tevens voelen mensen zich meer alsof tijd verspild wordt wanneer zij herinnerd worden aan de
geldwaarde van tijd. Deze verspilling lijkt minder groot wanneer zij betaald worden voor de tijd die zij spenderen aan een bepaalde activiteit. Doordat ze worden betaald, worden ze minder ongeduldig en ervaren ze meer plezier tijdens de activiteit (DeVoe & Pfeffer 2011; DeVoe & House 2012). In het tweede hoofdstuk worden enkele effecten van een subjectief schaarstegevoel aangehaald. De bevindingen van het eerste en tweede hoofdstuk worden gebruikt om meer te weten te komen over tijdschaarste, in de hoop daarna met een onderzoek de specifieke invloed van een gevoel van tijdschaarste op voedingskeuzes na te gaan.
5
2. Hoofdstuk: Effecten van schaarste In het eerste hoofdstuk werd het verschil tussen objectieve en subjectieve tijdschaarste verduidelijkt.
De factoren die een invloed uitoefenen op de subjectieve ervaring van (tijd)schaarste werden ook kort besproken. In dit tweede hoofdstuk wordt ingegaan op het effect dat een bepaalde soort schaarste heeft op de mens en zijn gedrag. Er wordt gekeken naar de effecten van geld- en voedselschaarste, waarna specifiek wordt toegespitst op tijd(schaarste) en haar effecten.
2.1.
Effecten van geld- en voedselschaarste
Nelson en Morrison (2005) hebben onderzoek gevoerd om na te gaan of situationele gevoelens van resourceschaarste persoonlijke preferenties omtrent partnerkeuze binnen een cultuur kunnen
verklaren. Er wordt vastgesteld dat mannen die een gevoel van financiële ontevredenheid ervaren,
de voorkeur geven aan een vrouw met een zwaarder lichaamsgewicht dan mannen die geen gevoel
van financiële ontevredenheid ervaren. Hieruit kan worden afgeleid dat de subjectieve financiële status een invloed heeft op het ideaal bevonden lichaamsgewicht van een vrouw door een man.
Verder wordt aangetoond dat ook hongerige mannen een vrouw met een zwaarder lichaamsgewicht prefereren dan niet-hongerige mannen. Ook hier blijkt dat het subjectieve hongergevoel een invloed
heeft op het ideaal bevonden lichaamsgewicht van een vrouw door een man. Men komt tot de
conclusie dat wanneer mannen geld- of voedselschaarste ervaren, zij een zwaardere vrouw verkiezen
dan mannen die deze schaarste niet ervaren. Hiermee wordt aangetoond dat culturele verschillen kunnen worden verklaard aan de hand van individuele verschillen in resources. Door het ervaren van
een bepaald soort schaarste (hier geld en voedsel) verkiezen mannen in dit onderzoek vrouwen die zwaarder zijn. Zo kan worden verklaard waarom in armere landen (waar weinig resources voorhanden zijn) over het algemeen zwaardere vrouwen worden verkozen dan in rijkere landen (waar veel resources voorhanden zijn). In een onderzoek door Briers, Pandelaere, Dewitte en Warlop (2006) wordt nagegaan of de
hedendaagse drang naar geld eventueel een afgeleide kan zijn van de vroegere drang naar voedsel.
Afgaande op het onderzoek van Nelson en Morrison (2005) suggereren Briers et al. (2006) dat gevoelens van schaarste op een bepaald vlak mensen zouden kunnen motiveren om resources te
verschaffen of te behouden op een ander vlak. Zo wordt bevestigd dat honger ervoor zorgt dat mensen willen vasthouden aan hun geld, meer dan mensen die op dat moment geen honger voelen.
Men komt ook tot de conclusie dat mensen meer eten wanneer zij een hoge drang naar geld voelen, dan wanneer zij een lage drang naar geld voelen. De studies tonen met andere woorden aan dat er
een symmetrische relatie is tussen de waarde van geld en de waarde van voedsel. Deze resultaten van Briers et al. (2006) bieden ook een mogelijke gedeeltelijke verklaring voor de bovenstaande 6
bevinding van Nelson en Morrison (2005) dat zowel financiële als calorische deprivatie bij mannen gerelateerd is aan hun beeld van het ideale vrouwelijke lichaamsgewicht. Het feit dat zowel voedsel-
als geldschaarste dit beeld beïnvloedt, kan worden verklaard doordat deze twee onderling substitueerbaar zijn. Verder wordt in de studie van Briers et al. (2006) aangehaald dat het mogelijk is dat de
aantrekkelijkheid van geld in de hedendaagse maatschappij zo hoog is dat mensen, die relatief falen in hun zoektocht naar dat geld, gefrustreerd raken. Als gevolg proberen zij, aangezien financiële en calorische resources substituten zijn, hun drang naar geld te bedaren door meer calorieën te consumeren dan gezond is. Verder onderzoek met betrekking tot geld en de effecten ervan op de mens wordt gedaan door Vohs,
Mead en Goode (2006). Zij onderzoeken wat de psychologische gevolgen van het al dan niet ervaren van gevoelens van geldschaarste zijn. Aan de hand van negen experimenten komen zij tot de
conclusie dat geld zorgt voor een zelfvoorzienende oriëntatie waarin mensen zich onafhankelijk van anderen willen voelen. Er wordt aangetoond dat mensen minder hulp vragen aan anderen en ook minder hulp aanbieden wanneer zij worden aangezet om aan geld te denken. Dit laatste noemt men
money priming en houdt in dat de toegankelijkheid van het idee van geld wordt verhoogd in het onderbewustzijn. De respondenten werden aan geld herinnerd terwijl ze aan het experiment deelnamen, maar waren zich hier niet van bewust. Telkens werden ze onderworpen aan ofwel een
money prime conditie of een non money prime conditie. De eerste groep respondenten werd met
andere woorden onbewust aan geld herinnerd, de tweede groep niet. Het besluit van het onderzoek
is dat mensen die geprimed worden met geld er langer over doen om hulp te vragen aan een ander persoon dan mensen die niet geprimed worden met geld. Ook bieden zij zelf minder hulp aan dan
diegenen die niet aan geld worden herinnerd. Mensen die geprimed worden met geld, doneren ook
minder geld aan het goede doel dan hun non money prime tegenhangers. Als laatste besluit wordt geconstateerd dat mensen die geprimed worden met geld meer fysieke afstand houden van mensen
die ze net kennen dan mensen die niet geprimed worden met geld. Zij verkiezen ook om zowel werk als vrije tijd eerder alleen te spenderen dan in groep. Bovenstaande bevindingen zijn toe te schrijven aan het feit dat mensen die geprimed worden met geld een gevoel van zelfvoorziening ondervinden.
Zij willen persoonlijke doelen bereiken en dit liefst zonder hulp of tussenkomst van anderen. Mensen
die zelfvoorzienend denken, gaan ervan uit dat iedereen zo denkt en dat iedereen voor zichzelf kan
zorgen. Daarom vragen ze geen hulp, bieden ze geen hulp aan en houden zo veel mogelijk fysieke afstand van anderen.
7
Aangezien geld in de hedendaagse maatschappij zo belangrijk is, zorgt het ervoor dat een deel van de
mensen zich zelfvoorzienend voelen en bijgevolg meer individualistisch gedrag gaan vertonen. Zij gedragen zich bijgevolg sociaal ongevoeliger en zijn op zichzelf gericht. Een andere belangrijke
conclusie is ook dat het gevoel veel geld te bezitten zorgt voor een zelfvoorzienend gedrag, terwijl geldschaarste eerder zorgt voor een gevoel van vruchteloosheid. Mensen die het gevoel hebben
slechts over weinig geld te beschikken, komen dus in aanraking met een gevoel van vruchteloosheid, wat overeenkomt met een gevoel van machteloosheid en afhankelijkheid (Vohs et al., 2006).
2.2.
Effecten van tijd en tijdschaarste
In bovenstaande paragrafen werd reeds aangehaald dat gevoelens van schaarste een vrij grote
impact hebben op het gedrag van de mens. Een gevoel van geld- of voedselschaarste leidt namelijk tot het verkiezen van zwaardere partners, wat kan verklaren waarom in armere landen het schoonheidsideaal eerder zwaardere vrouwen omvat dan in rijkere landen. Ook werd gesuggereerd
dat de huidige drang naar geld zou kunnen worden verklaard door de vroegere drang naar voedsel, aangezien deze twee resources substitueerbaar zijn. De huidige drang naar geld brengt tevens ofwel
een gevoel van zelfvoorziening teweeg (wanneer men het gevoel heeft over veel geld te beschikken), maar kan ook een gevoel van vruchteloosheid veroorzaken (wanneer men het gevoel heeft over
weinig geld te beschikken). Er werd vastgesteld dat wanneer men een gevoel van geldschaarste
ervaart, men dit compenseert door meer voedsel te consumeren. In volgende paragrafen wordt specifiek ingegaan op een gevoel van tijdschaarste en wat voor effecten dat soort schaarste heeft op de mens. 2.2.1. Effect op voedselconsumptie Zoals eerder aangehaald is de effectieve beschikbare vrije tijd de laatste twee decennia constant
gebleven of zelfs toegenomen, terwijl de gemiddelde perceptie van tijdsdruk bij de bevolking gestegen is (Robinson, 1989). De effecten van deze gepercipieerde tijdsdruk op voedingskeuzes
wordt onder andere onderzocht door Mothersbaugh et al. (1993). Zij komen tot de conclusie dat gevoelens van tijdsdruk een negatief effect hebben op de eetgewoonten en de kwaliteit van het dieet. Diegenen die gevoelens van tijdsdruk ervaren blijken minder rekening te houden met de
aanbevolen voedingsrichtlijnen dan diegenen die bijna geen of geen gevoelens van tijdsdruk ervaren. Ze halen aan dat de kwaliteit van een dieet afhangt van de hoeveelheid fruit, groenten en vezels.
Verder is het ook belangrijk dat de hoeveelheid vetten, cholesterol en zout worden gelimiteerd. Het
belang van een goed dieet wordt steeds meer benadrukt aangezien dit sterk samenhangt met een
algemene goede gezondheid. Het blijkt dat wanneer men tijdsdruk ervaart, men bepaalde minder belangrijke activiteiten aan de kant schuift om meer belangrijke activiteiten te kunnen uitvoeren.
8
Helaas blijkt gezond koken voor veel mensen die onder tijdsdruk staan tot de minder belangrijke activiteiten te horen. Onder gepercipieerde tijdsdruk staan kan hier voortvloeien uit verschillende oorzaken. Misschien hebben mensen effectief te weinig objectieve tijd om (gezond) te koken of
misschien spelen er andere factoren mee. Zoals eerder aangehaald kan een gevoel van tijdsdruk door meerdere zaken beïnvloed worden. Vanwaar het gevoel van tijdsdruk precies komt, wordt in dit artikel niet specifiek getest. 2.2.2. Effect op geldbesteding Nickols en Fox (1983) tonen aan dat de werkende huisvrouw haar schijnbaar gebrek aan tijd
compenseert door te betalen voor zaken die zij niet meer kan doen in het huishouden door een
gevoel van tijdschaarste. Zij koopt bijvoorbeeld convenience products, zoals wegwerpluiers,
waardoor ze de tijd bespaart die kruipt in het wassen en opplooien van gewone luiers. Ook maaltijden worden door deze vrouwen meer en meer buitenshuis gekocht (zowel fast food als
restaurantbezoek), waardoor zij de tijd besparen die normaal wordt gespendeerd aan de bereiding
van een maaltijd. Ze tonen ook aan dat vrouwen die buitenshuis werken meer gebruik maken van
betaalde werkkrachten in het huis dan vrouwen die niet uit werken gaan. Zowel poetsvrouwen, wasdiensten en droogkuis, als kinderopvang worden meer ingehuurd door werkende vrouwen dan
door hun niet-werkende tegenhangers. Een hoger inkomen zorgt voor voldoende geld dat men dan
kan spenderen aan goederen of diensten die een tijdbesparend effect hebben. Douthitt (2000) toont
aan dat zowel geld als tijd essentieel zijn voor het onderhouden van een huishouden. Cohen (1998)
vult aan met het feit dat werken en tegelijkertijd het huishouden regelen moeilijker is voor armere families dan voor gezinnen die beschikken over een hoger inkomen, aangezien deze eersten geen tijd
kunnen kopen en misschien wel tijd die ze niet hebben moeten investeren in huishoudelijke taken.
Ook hier is het wel mogelijk dat een verhoging van de uitgaven voornamelijk het gevolg is van een objectief gebrek aan tijd en dus niet enkel van een gevoel van tijdschaarste. 2.2.3. Effect op gezondheid Ook op de algemene gezondheid heeft een gevoel van een gebrek aan tijd een vrij grote impact. Roxburgh (2006) stelt dat door tijdsdruk zowel mannen als vrouwen meer risico lopen op het voelen
van minder geluk, op minder voldoening halen uit het leven en op depressies. Dit wordt vooral bevestigd voor vrouwen omdat zij niet alleen op het werk tijdsdruk ervaren, maar ook in het huishouden onder druk staan om alle taken op tijd af te werken. Verder stelt Lundberg (2005) dat
tijdschaarste ervoor zorgt dat mensen niet kunnen recupereren van alledaagse activiteiten, zoals naar het werk gaan en het huishouden regelen. Hij stelt zelfs dat het gebrek aan herstelperiodes een grotere impact heeft op de gezondheid van mensen dan het absolute stressniveau waaraan zij
9
worden blootgesteld. In de vrije tijd kan men uitrusten en recupereren van de stress op het werk en de huishoudelijke taken. Wanneer deze vrije tijd ontbreekt, bouwt stress zich continu verder op en
kunnen zelfs slaapproblemen ontstaan. Zoals al eerder aangehaald zorgt een gebrek aan tijd er ook voor dat mensen minder gezond eten doordat ze geen tijd vinden om zelf gezonde maaltijden te bereiden en eerder grijpen naar afhaalmaaltijden of restaurantbezoeken. Ook het sporten
vermindert wanneer men het gevoel heeft nog weinig tijd over te houden naast de dagdagelijkse taken die men moet doen. Zowel gezonde maaltijden als dagelijks sporten zijn factoren die bijdragen tot een betere algemene gezondheid: beide worden ondermijnd door een gepercipieerd gebrek aan tijd. Alweer is echter niet duidelijk of dit gevoel van tijdsgebrek voortvloeit uit een al dan niet objectief gebrek aan tijd. In bovenstaande bevindingen kan het begrip ‘tijdsgebrek’ zowel objectieve als subjectieve schaarste omvatten. Het feit dat mensen minder en minder gezonde maaltijden bereiden en minder letten op
de voedingsrichtlijnen, kan in bovenstaande onderzoeken een gevolg zijn van een gebrek aan objectieve tijd. Ook de aangehaalde stress en de impact daarvan op de gezondheid kunnen te wijten
zijn aan te weinig weken, dagen, uren, … om al het noodzakelijk werk af te krijgen. Wanneer men
huishoudhulp inhuurt, kan dit zijn omdat de gezinsleden zelf effectief te weinig tijd hebben om het huishouden te doen. Aangezien nog weinig onderzoek werd gevoerd omtrent de psychologische gevolgen van subjectief tijdsgebrek, wordt in paragraaf 2.2.4 geconcentreerd op onderzoek meer in die richting. In deze onderzoeken wordt er gefocust op de psychologische gevolgen van denken aan tijd. 2.2.4. Effecten van denken aan tijd Onderzoek door Mogilner (2010) toont aan dat denken aan tijd ervoor zorgt dat mensen meer de
intentie krijgen om aan sociale activiteiten deel te nemen, terwijl denken aan geld net het omgekeerde effect teweegbrengt. Wanneer gedacht wordt aan geld zijn mensen dus minder geneigd sociaal gedrag te vertonen. Het soort sociaal gedrag dat hier wordt aangehaald, wordt geassocieerd
met de hoogste niveaus van geluk. Het denken aan tijd vermindert de drang om te werken, dewelke
een activiteit is die het minst geassocieerd wordt met geluk. Denken aan geld heeft weer het
omgekeerde effect en zet mensen aan tot meer werken. Nadat de intenties van mensen in kaart gebracht zijn, schakelt Mogilner (2010) in zijn onderzoek over naar het bestuderen van echt gedrag
van personen die aangezet worden tot denken aan tijd of geld. Alweer wordt bevestigd dat individuen geprimed met tijd zich meer engageren in sociale activiteiten en minder werken.
Individuen geprimed met geld doen net het omgekeerde. Verder worden personen die denken aan
tijd gelukkiger dan diegenen die denken aan geld. Dit grotere geluk wordt verklaard door het vertonen van meer sociaal gedrag door personen geprimed met tijd dan die geprimed met geld. Men
10
komt dus tot de conclusie dat een verhoogde aandacht voor tijd een persoon zijn geluk kan verhogen doordat hij meer sociale activiteiten onderneemt. Ander onderzoek door Mogilner en Aaker (2009) bestudeert het effect van denken aan tijd (ten
opzichte van geld) op productkeuze. Aan de hand van een aantal experimenten komt men tot de conclusie dat personen die aangezet worden te denken aan tijd een gunstigere attitude hebben ten
opzichte van een product dan personen die aangezet worden te denken aan geld. Wanneer personen aan geld denken, vindt het omgekeerde effect plaats en wordt de attitude ten opzichte van het product slechter. Deze effecten vloeien voort uit de verhoogde persoonlijke band die een individu
voelt ten opzichte van het product. Die persoonlijke band ontstaat doordat, wanneer mensen denken aan tijd, ze zich inbeelden dat ze het product gebruiken en zich ervaringen met het product herinneren. Het effect dat denken aan tijd heeft op attitude geldt niet voor prestigieuze producten. Simpelweg geprimed worden met tijd zorgt ervoor dat mensen meer sociale activiteiten
ondernemen, waardoor ze zich gelukkiger voelen. Ook zorgt dat soort priming voor een meer
positieve attitude ten opzichte van producten. Het concept ‘tijd’ speelt aldus een belangrijke rol in mensen hun attitudes en gedragingen.
11
2.3.
Besluit
In dit tweede hoofdstuk werden de verschillende effecten van gevoelens van schaarste uiteengezet.
Vooreerst werd beschreven dat de verschillen in partnervoorkeur tussen arme en rijke landen
kunnen worden verklaard aan de hand van individuele verschillen in resources. Schaarste van zowel
geld als voedsel leidt tot het verkiezen van zwaardere vrouwen vergeleken met situaties waarin deze schaarstes niet worden gevoeld. Verder werd aangehaald dat de resources geld en voedsel ook
onderling substitueerbaar zijn. De huidige drang naar geld zou een afgeleide kunnen zijn van de vroegere drang naar voedsel. Hieruit werd afgeleid dat wanneer mensen geldschaarste voelen, zij dit
kunnen compenseren door meer voedsel te consumeren. Daarna werd het effect van het al dan niet hebben van geld besproken. De onderzoekers komen hier tot de conclusie dat het gevoel van veel
geld hebben, leidt tot gevoelens van zelfvoorziening en onafhankelijkheid. Gevoelens van
geldschaarste leiden dan weer tot gevoelens van vruchteloosheid (Nelson & Morrison 2005; Briers et al. 2006; Vohs et al. 2006). Na de bespreking van de effecten van geld- en voedselschaarste werd overgegaan naar tijdschaarste
en de effecten daarvan op de mens. Wanneer wordt gekeken naar de impact van tijdschaarste op de mens kan men tot de conclusie komen dat aanhoudende tijdsdruk niet zonder gevolgen blijft aangezien het een effect heeft op de voedselconsumptie, geldbesteding en gezondheid. Men
besteedt minder tijd aan het bereiden van een meer voedzame, verse maaltijd. Men let ook minder op de aanbevolen voedingsrichtlijnen. De kwaliteit van het dieet lijdt hieronder. Mensen die over
minder tijd beschikken, spenderen meer geld aan het uitbesteden van huishoudelijke taken zoals poetsen, wassen en de opvoeding van de kinderen. Wanneer men geld besteedt aan het aankopen
van voedsel is dit eerder aan fast food en andere ongezondere voeding dan aan thuisbereide
maaltijden. Verder heeft men ook minder vrije tijd beschikbaar, waardoor men minder goed kan recupereren van de stress die men ondervindt zowel op het werk als in het huishouden. Hierdoor daalt de algemene well-being en stijgt de kans op depressies (Mothersbaugh et al. 1993; Nickols & Fox 1983; Douthitt 2000; Cohen 1998; Roxburgh 2006; Lundberg 2005). Aangezien het mogelijk is dat voorgaande onderzoeken het begrip tijdschaarste ook objectief
invulden, werd ook nog gekeken naar onderzoeken die enkel de gedachte aan tijd manipuleerden. Er wordt geconcludeerd dat het simpelweg denken aan tijd ervoor zorgt dat personen zich meer engageren in sociale activiteiten, waardoor zij ook gelukkiger worden. Personen die worden aangezet
om te denken aan geld ondervinden meer drang om te werken en worden ook minder gelukkig. Verder werd ook aangehaald dat personen geprimed met tijd een meer positieve attitude hebben
ten opzichte van producten dan personen geprimed met geld. De gedachte aan tijd alleen beïnvloedt 12
dus bepaalde attitudes die mensen hebben en bepaalde gedragingen die zij vertonen (Mogilner 2010; Mogilner & Aaker 2009).
13
3. Hoofdstuk: Voedingskeuzes In het eerste en tweede hoofdstuk werd het verschil tussen objectieve en subjectieve tijdschaarste
uitgelegd en werden de invloeden op subjectieve (tijd)schaarste beschreven. Daarna werden de
effecten van verschillende soorten schaarstes aangehaald. De interesse gaat in deze thesis voornamelijk uit naar de effecten van tijdschaarste en dan meer specifiek de effecten van subjectieve
tijdschaarste. Er werd in het tweede hoofdstuk aangehaald dat de effecten van dat soort schaarste te merken zijn in de voedingskeuzes die mensen maken. Door tijdsgebrek grijpen zij eerder naar
ongezonde voeding die snel en makkelijk te bereiden en te consumeren is. Dat soort voeding slorpt een groot deel van het budget op dat een gezin ter beschikking heeft. Er werd nog niet ontdekt of die invloed op voedingskeuzes voortkomt uit een objectief tijdsgebrek of eerder uit een subjectief
tijdsgebrek. Dit volgt later in deze thesis, waar er aan de hand van een onderzoek wordt nagegaan wat de invloed van subjectieve tijdschaarste op voedingskeuzes is. Met de bedoeling eerst meer te ontdekken over hoe mensen komen tot de manier waarop ze voedingskeuzes maken, wordt in dit hoofdstuk het voedingskeuzeproces van de mens beschreven.
Dit keuzemodel (Furst, Connors, Bisogni, Sobal & Falk, 1996) beschrijft de basis van voedingskeuzes waarop ander onderzoek omtrent voeding kan worden verdergezet. Later in dit hoofdstuk worden enkele contextuele invloeden aangehaald die de voedingskeuzes op een bepaald moment en onder bepaalde omstandigheden kunnen beïnvloeden.
3.1.
Conceptueel model
Het voedingskeuzemodel stelt dat specifieke voedingskeuzes de basis vormen van bepaalde gewoontes omtrent voeding op lange termijn. De manier waarop mensen bepaalde keuzes in voeding en drank overwegen en selecteren beïnvloedt waar ze hun uitverkoren producten kopen, hoe ze een maaltijd bereiden en op welke manier ze het verkozen voedsel consumeren. Het voedingskeuzeproces bestaat niet enkel uit het bewust nadenken over keuzes, maar ook uit
automatische keuzes, keuzes uit gewoonte en keuzes gemaakt in het onderbewustzijn (Furst et al., 1996).
Het doel van de onderzoekers is een werkend model op te zetten dat in kaart brengt op welke manier voedingskeuzes worden gemaakt. Ze trachten in dit model alle factoren te verwerken die het
proces van voedingskeuzes beïnvloeden. Het model werd ontwikkeld met behulp van interviews afgenomen bij mensen terwijl ze inkopen doen. Op die manier wordt een model opgebouwd
bestaande uit drie grote factoren die voedingskeuzes beïnvloeden: de levensloop, de invloeden die worden gevormd door de levensloop en daarna het persoonlijk systeem mee vormen en ten slotte 14
het persoonlijk systeem zelf. Deze drie factoren zijn volgens Furst et al. (1996) onderling met elkaar verbonden en worden schematisch weergegeven in figuur 1.
Figuur 1 : Voedingskeuzeproces (Sobal & Bisogni, 2009, pg S41)
De levensloop omvat persoonlijke rollen en de sociale, culturele en fysieke omgevingen waaraan mensen doorheen hun leven worden blootgesteld. Door deze levensloop worden een aantal
invloeden op voedingskeuzes ontwikkeld. De invloeden zijn idealen, persoonlijke factoren, middelen, sociaal kader en voedingscontext. Deze invloeden geven vorm aan het persoonlijk systeem, hetwelk bewuste en onbewuste beslissingsmethoden omvat. Deze beide beslissingsstrategieën kunnen voorkomen wanneer keuzes omtrent voeding moeten worden gemaakt. De bewuste
beslissingsmethoden zijn zeer dynamisch en veranderlijk, terwijl de onbewuste beslissingsmethoden eerder routine zijn. Ten slotte kan worden gesteld dat alle factoren binnen het beschreven voedingskeuzeproces elkaar beïnvloeden (Furst et al., 1996).
15
3.1.1. Levensloop Zoals eerder aangehaald omvat de levensloop persoonlijke ervaringen gevormd door de sociale, culturele en fysieke omgeving waarin men zich nu bevindt of heeft bevonden (Furst et al., 1996). De opvoeding die men thuis heeft gehad vormt een voorbeeld van hoe de sociale omgeving voedingskeuzes beïnvloedt. Als een kind wordt aangeleerd dat gezonde voeding belangrijk is, dient
dit hoogstwaarschijnlijk als norm in het volwassen leven. Ook de rol die men heeft in het leven maakt
deel uit van de levensloop: een persoon in het leger die relatief veel fysieke inspanning levert, is vaker hongerig en is dus niet te kieskeurig als het op voedingskeuzes aankomt. Iemand die niet veel
geld ter beschikking heeft, kijkt eerder naar de prijs van de voeding dan aandacht te besteden aan de kwaliteit ervan. Ook verwachtingen voor de toekomst hebben een invloed op voedingskeuzes, net als angsten en vroegere gebeurtenissen. Deze voorgaande factoren maken stuk voor stuk deel uit van de levensloop en vormen de basis voor latere voedingskeuzes (Furst et al., 1996). 3.1.2. Invloeden Er werd al gezegd dat invloeden voortvloeien uit de levensloop. Deze invloeden bepalen verder hoe
voedingskeuzes worden gemaakt. Personen betrokken in de onderzoeken geven aan dat de grootste
invloeden op voedingskeuzes idealen, persoonlijke factoren, middelen, het sociaal kader en de voedingscontext zijn. Deze invloeden kunnen elk apart bepalen hoe voedingskeuzes worden gemaakt, maar hebben zeker ook een invloed op elkaar (Furst et al., 1996). -
De belangrijkste invloed gaat uit van de idealen. Deze omvatten verwachtingen, standaarden en wensen die de manier waarop mensen voeding evalueren en beoordelen mee bepalen
(Furst et al., 1996). Een voorbeeld hiervan is dat een gezonde maaltijd voor iedere persoon
iets anders betekent. Sommige mensen zien een maaltijd die weinig calorieën bevat als gezond, anderen kijken eerder naar de hoeveelheid vetten die de maaltijd bevat. Idealen -
-
kunnen uiteraard veranderen doorheen de levensloop.
Persoonlijke factoren omvatten zaken als geslacht, gezondheidsstatus of hongergevoel op het moment (Furst et al., 1996). Personen met hartproblemen bijvoorbeeld grijpen minder snel naar een hamburger uit de snackbar.
De beschikbare middelen beïnvloeden het voedingskeuzeproces in die zin dat de hoeveelheid geld ter beschikking, materiaal en ruimte, vaardigheden, kennis en dergelijke bepalen welke voeding kan worden geconsumeerd (Furst et al., 1996). Personen met genoeg geld ter beschikking kunnen bijvoorbeeld makkelijker genieten van een culinair hoogstaande maaltijd in een klassevol restaurant.
16
-
Het sociaal kader waarin men verkeert, heeft ook een invloed op het voedingskeuzeproces
(Furst et al., 1996). In een gezin zijn er bijvoorbeeld rollen weggelegd voor alle leden. Diegene die verantwoordelijk is voor de voedselbereiding overlegt eerst met de rest van het
-
gezin om af te toetsen dat het gekozen voedsel ook bij hen wordt aanvaard.
De voedingscontext wordt mede bepaald door het grotere voedingssysteem (winkels, distributeurs, ...) en kan voedingskeuzes verruimen of beperken (Furst et al., 1996). Sommige mensen kijken bijvoorbeeld naar de afgeprijsde artikelen en nemen enkel nog die in acht wanneer ze een voedingskeuze maken. 3.1.3. Persoonlijk systeem
Doorheen het leven telkens opnieuw voedingskeuzes maken, leidt ertoe dat mensen een persoonlijk
systeem ontwikkelen bij het maken van voedingskeuzes. Door de constante herhaling van vrij gelijkaardige beslissingen ontwikkelt zich een bepaald systeem in het maken van een keuze, hetgeen
dan het persoonlijk systeem vormt. Dit systeem is verschillend van persoon tot persoon en omvat twee grote elementen: (1) bewuste beslissingsmethoden, die inhouden dat er wordt nagedacht over de verschillende aspecten van de keuze en (2) onbewuste beslissingsmethoden die keuzepatronen omvatten die gebaseerd zijn op vroegere beslissingsmethoden en ondertussen een gewoonte zijn
geworden (Furst et al., 1996). Contextuele elementen kunnen ook meespelen in het maken van
onbewuste keuzes. De grootte van het assortiment, de rol van promoties, de sociale context, de omgeving waarin men eet en de omgevingsstimuli kunnen zonder dat mensen het beseffen bepaalde voedingskeuzes beïnvloeden. Over dit laatste meer onder paragraaf 3.2. Wanneer mensen bewuste beslissingsmethoden hanteren kan men een keuze maken aan de hand van een aantal categorieën. Mensen kunnen hun voedingskeuze maken aan de hand van hun zintuigen (smaak, geur, ...), monetaire overwegingen (prijs, waarde, ...), gemakzucht (te besparen
tijd, ...), gezondheidsoverwegingen (ziektes trachten te voorkomen, op gewicht blijven of
vermageren, ...), voorkeuren van anderen (voedselpreferenties van de rest van het gezin), kwaliteit
en dergelijke. Welke methode wordt gebruikt om de beslissing te nemen, hangt af van situatie tot situatie. De categorieën worden tegen elkaar afgewogen en diegene die het belangrijkst wordt
bevonden hangt voornamelijk af van het soort voedingskeuze dat moet worden gemaakt (Furst et al., 1996). Onbewuste beslissingsmethoden worden gevormd bij beslissingen die steeds opnieuw terugkomen
en relatief routine zijn geworden. Dit zijn simpele beslissingsmethoden waar niet echt wordt over nagedacht, maar die men blijft gebruiken omdat ze het keuzeproces een stuk simpeler maken (Furst et al., 1996).
17
3.1.4. Gedrag met betrekking tot voeding Uit het beschreven voedingskeuzeproces volgen verschillende soorten voedingsgedrag. Wanneer
men keuzes maakt met betrekking tot voeding is dit niet altijd een eenvoudige beslissing. Dit soort keuzes is meestal veelzijdig en omvat dus meerdere kleinere keuzes. In wat volgt wordt figuur 2 besproken, welke het onderste deel omvat van figuur 1. Het voedingsgedrag bestaat uit verschillende niveaus van voedselbewerking, waarbij telkens kleine beslissingen omtrent voeding moeten worden
gemaakt. Het gedrag met betrekking tot voeding wordt in figuur 2 schematisch weergegeven en
omvat de verwerving, de bereiding, het serveren, het opeten en het weggeven van voedsel. Tussen al
deze stappen moet het voedsel vaak worden gestockeerd. Nadat het hele proces wordt doorlopen, moet er worden schoongemaakt. Een beslissing gemaakt op het ene niveau, beïnvloedt verdere
beslissingen op andere niveaus (Sobal & Bisogni, 2009). Het bijvoorbeeld willen serveren van een spaghetti vereist dat er pasta en ingrediënten voor de saus moeten worden aangekocht.
Figuur 2 : Voedingsgedrag (Sobal & Bisogni, 2009, pg S38)
3.2.
Invloeden op voedingskeuzes
In paragraaf 3.1.3 werd aangehaald dat mensen onbewust beslissingen omtrent voeding kunnen nemen. Dit vergemakkelijkt de beslissing en zorgt ervoor dat een voedingskeuze niet teveel tijd in
beslag neemt. Bepaalde zaken kunnen voedingskeuzes van buitenaf beïnvloeden en maken geen deel
uit van bewuste beslissingen. Een voorbeeld hiervan zijn de contextuele invloeden op voedingskeuzes. Hieronder worden een aantal van deze invloeden beschreven. 3.2.1. Grootte van het assortiment In een aantal experimenten gedaan door Sela, Berger en Liu (2009) wordt opgemerkt dat hoe groter het assortiment is, hoe meer mensen deugdzame keuzes maken. De eerste keuze die wordt
voorgelegd is de keuze tussen gewoon roomijs en roomijs met verlaagd vetgehalte. Wanneer er meer soorten roomijs en roomijs met verlaagd vetgehalte worden tentoongespreid, kiezen meer
mensen voor het ijs met verlaagd vetgehalte ten opzichte van wanneer er minder soorten worden 18
tentoongespreid. In een tweede experiment waarin een keuze moet worden gemaakt tussen koekjes en fruit wordt net hetzelfde opgemerkt: wanneer er een grotere keuze is aan koekjes en fruit, wordt
meer voor het fruit gekozen dan wanneer er minder keuze is. Een groter aantal opties zorgt ervoor dat de keuze moeilijker te maken is en leidt mensen ertoe een keuze te maken die makkelijker is te verantwoorden. 3.2.2. De rol van promoties: prijsreductie vs. bonus pack Een studie van Mishra en Mishra (2010) toont aan dat een prijsreductie meer effect heeft voor vice foods, terwijl een bonus pack (meer van de voeding voor dezelfde prijs) meer effectief is voor virtue
foods. Dit komt doordat consumenten zich ongemakkelijk voelen bij het kopen van een vice food,
waardoor zij zoeken naar rechtvaardiging voor hun aankoop. Een prijsreductie is in dit geval de perfecte rechtvaardiging aangezien men het gevoel heeft geld te besparen en toch niet teveel te
eten van het ongezonde voedsel. Wanneer men echter een gezond voedingsitem wil kopen speelt schuldgevoel geen rol en moet men de aankoop niet rechtvaardigen. Men kan dus grote hoeveelheden van de voeding kopen, wat resulteert in het verkiezen van bonus packs boven prijsreducties. Vice foods worden dus eerder gekocht wanneer prijsreducties worden aangeboden, terwijl virtue foods eerder gekocht worden in bonus packs. 3.2.3. Sociale context Onderzoek gedaan door Salvy, Kieffer en Epstein (2008) tracht te bewijzen dat de sociale omgeving waarin mensen zich bevinden een invloed heeft op de voedingskeuzes die men maakt. Zij voeren een
experiment uit waarbij een onderscheid wordt gemaakt tussen kinderen met overgewicht en
kinderen met een normaal gewicht. Men tracht te ontdekken of de kinderen meer eten in groep of
dat ze net meer eten wanneer ze alleen zijn. Men komt tot de conclusie dat kinderen met overgewicht meer eten wanneer ze alleen zijn dan wanneer er een aantal andere kinderen in de
ruimte aanwezig zijn. Kinderen met een normaal gewicht daarentegen eten meer wanneer ze in groep zijn dan alleen. De mogelijke verklaring hiervoor is dat kinderen met overgewicht zich bewust
zijn van het feit dat ze meer wegen dan anderen en zich daardoor inhouden met eten. Een andere
mogelijke verklaring is dat zij hun leeftijdsgenoten volgen in de hoeveelheid voedsel die zij consumeren. Bij volwassenen worden gelijkaardige resultaten ondervonden door Krantz (1979). Hij
ontdekt dat obese mensen maaltijden met een beduidend hoger aantal calorieën kiezen wanneer ze alleen eten dan wanneer ze in groep eten. Mensen met een normaal gewicht doen net het
omgekeerde en consumeren dus meer calorieën in groep dan alleen. Hier wordt er vanuit gegaan dat deze effecten kunnen worden verklaard doordat diegenen met overgewicht zich bewust zijn van hun
19
gewicht en daarom minder eten. Bij mensen met een normaal gewicht wordt er vanuit gegaan dat zij in groep de maaltijd eerder bekijken als een sociaal evenement en daarom dus meer eten. Wanneer enkel wordt gekeken naar mensen met een normaal gewicht heeft de sociale context
volgens Herman, Polivy en Roth (2003) uiteenlopende effecten. Zij komen aan de hand van een
synthese van verschillende theorieën tot de conclusie dat de aanwezigheid van anderen de drang om
te eten zowel kan aanwakkeren als dat ze die drang kan onderdrukken. Ze beschrijven twee
verschillende soorten effecten, zijnde de social facilitation effecten en de impression-management effecten. De eerste soort stelt dat de aanwezigheid van anderen ervoor zorgt dat mensen meer eten.
De kritiek hierop is dat hoewel meer eten in groep voorkomt, dit niet altijd het geval is. Wanneer men omringd is door een groep vreemden ten opzichte van een groep vrienden eet men misschien
niet meer dan wanneer men alleen is. Hetzelfde kan gezegd worden over omringd worden door een
groep mensen die niet eten. De tweede soort effecten stelt dat de aanwezigheid van anderen de hoeveelheid voedsel die geconsumeerd wordt net vermindert, omdat mensen trachten een goede indruk te maken op de anderen in de ruimte. Als voorbeeld wordt aangehaald dat als een persoon
zich in een groep bevindt waarbij niemand eet, hij de hoeveelheid voedsel die hij consumeert beperkt.
Kortom, er kan worden gesteld dat de aanwezigheid van anderen een invloed heeft op de
hoeveelheid voedsel die mensen eten, alsook op de calorische inhoud die wordt geconsumeerd. In
welke richting die invloed precies gaat is niet altijd duidelijk, maar sociale context speelt zeker een rol in de voedingskeuzes die mensen maken. 3.2.4. Omgeving In een onderzoek gedaan door Bell, Meiselman, Pierson en Reeve (1994) wordt in een Brits restaurant gedurende vier dagen Britse en Italiaanse gerechten geserveerd. Tijdens twee van die
dagen wordt het restaurant meer Italiaans aangekleed, in de hoop zo de voedingskeuzes van de klanten te beïnvloeden. Om dezelfde reden worden ook de namen van de gerechten gedurende die
twee dagen in het Italiaans op het menu gezet. Men komt tot de vaststelling dat het omtoveren van
het restaurant in een meer Italiaanse stijl ervoor zorgt dat de maaltijd in zijn geheel en praktisch alle voorgerechten voor de klanten als meer authentiek Italiaans worden beschouwd. Op dagen dat het
Italiaanse thema aan de orde is, worden er meer pasta’s en desserts gekozen en wordt er minder vis
besteld. Deze eerste twee worden als meer Italiaans beschouwd en worden onder invloed van het
Italiaans thema meer gekozen. De verklaring hiervoor kan zijn dat mensen denken dat voeding die zij als Italiaans beschouwen beter worden klaargemaakt of een betere smaak hebben in een Italiaans
restaurant. Hetzelfde effect wordt vastgesteld bij de desserts, waar ijs en sabayon meer gekozen 20
worden. Dit komt doordat deze door de klant als typisch Italiaanse gerechten van betere kwaliteit beschouwd worden in een Italiaans restaurant. Men kan dus de perceptie die iemand heeft over
voeding en de voedingskeuzes die men maakt veranderen door simpelweg de omgeving waarin men die keuzes maakt aan te passen. Op die manier is het zelfs niet nodig aan de voeding zelf iets te veranderen. 3.2.5. Omgevingsstimuli
In paragraaf 3.2.4. werd al aangehaald dat de omgeving waarin men voeding consumeert belangrijk
is inzake welke preferenties mensen hebben en welke voedingskeuzes men op dat moment gaat
maken. Binnen zo een omgeving worden mensen vaak onderworpen aan nog allerlei andere prikkels of stimuli (geluid, licht, ...). Deze prikkels vormen de ‘sfeer’ die in een ruimte heerst. Verschillende
factoren eigen aan de sfeer kunnen eetgedrag en voedingskeuzes beïnvloeden (Stroebele & De Castro, 2004). Hieronder worden enkele factoren aangehaald. 3.2.5.1.
Kleur
De voedingskeuzes die een mens maakt, worden indirect beïnvloed door de kleuren die aanwezig zijn
in de omgeving. Het feit dat kleuren invloed hebben op voedingskeuzes komt doordat zij een effect hebben op cognitieve, emotionele of psychologische reacties. Zij bepalen mee de gemoedstoestand,
het hongergevoel, de mate waarin een persoon een bepaald soort voeding aantrekkelijk vindt, etc. Felle kleuren lijken opwindend en stimulerend, terwijl donkerdere kleuren eerder voor een relax gevoel zorgen. Kortom, de kleur van de plaats waar men eten nuttigt, kan de stemming van een
persoon zo beïnvloeden dat daardoor zijn voedingskeuzes er ook mee door worden bepaald (Stroebele & De Castro, 2004). 3.2.5.2.
Licht
Onderzoek met betrekking tot hoe licht de voedingskeuzes beïnvloedt, is vrij contradictorisch. Warm
licht geeft mensen een gevoel van comfort en leidt er dus toe dat ze langer in een bepaald
eetetablissement blijven en bijgevolg ook meer gaan eten. Fel licht zorgt er daarentegen voor dat mensen sneller weggaan van de plaats waar ze aan het eten zijn. Men kan echter ook argumenteren
dat dineren in een zacht verlichte plaats ervoor zorgt dat mensen rustig eten, waardoor ze lang kunnen blijven zitten. Op die manier is de kans kleiner dat ze zich overeten. Wanneer ze echter in
sterk licht zitten, eten ze sneller hun maaltijd op en consumeren op die manier meer calorieën op kortere tijd (Stroebele & De Castro, 2004).
21
3.2.5.3.
Temperatuur
De temperatuur die heerst in de ruimte waar men eet heeft eveneens een invloed op
voedingskeuzes. Wanneer het warm is in de ruimte eet men doorgaans minder. In koelere ruimtes daarentegen consumeert men meer voedsel (Stroebele & De Castro, 2004). 3.2.5.4.
Geluid
Luide en snelle muziek lijkt voedsel- en drankconsumptie te verhogen. Hier kan men echter ook wel
aanhalen dat mensen luidruchtige omgevingen sneller verlaten en zodoende ook minder drank en
voedsel consumeren in die omgeving gewoon door het feit dat ze minder lang blijven. Op die manier zou een plaats met zachte en trage muziek net moeten leiden tot meer eten en drinken (Stroebele &
De Castro, 2004). Een studie uitgevoerd in een restaurant door Milliman (1986) toont aan dat wanneer trage muziek speelt op de achtergrond, de klanten hun eten trager opeten dan diegenen
die tijdens het eten snelle muziek te horen krijgen. Onder de invloed van trage muziek worden ook gemiddeld meer alcoholische drankjes geconsumeerd dan wanneer snelle muziek wordt gespeeld op de achtergrond. Klanten blijven dus langer en drinken meer alcohol wanneer zij trage
achtergrondmuziek te horen krijgen. Hoewel gedane onderzoeken resultaten in verschillende richtingen aantonen, wordt wel besloten dat muziek in het algemeen de voedselconsumptie verhoogt (Stroebele & De Castro, 2004).
22
3.3.
Besluit
In dit derde hoofdstuk werd beschreven dat beslissingen omtrent voeding worden bepaald door een volledig proces, namelijk het voedingskeuzeproces. Dit voedingskeuzeproces bestaat uit drie grote
delen, namelijk de levensloop, de invloeden en het persoonlijk systeem. De levensloop vormt de basis van beslissingen omtrent voeding. Zij omvat de rollen die mensen hebben en in welke sociale,
culturele en fysieke omgeving mensen zijn opgegroeid. Deze omgeving geeft vorm aan de invloeden die later de voedingskeuzes bepalen. De invloeden bestaan uit idealen, persoonlijke factoren, middelen ter beschikking, sociaal kader en de voedingscontext. De invloeden bepalen het persoonlijk
systeem dat voor iedereen verschilt. Het persoonlijk systeem omvat beslissingsmethoden waarbij echt wordt nagedacht, naast beslissingsmethoden die eerder op basis van vorige keuzes routinematig worden genomen. Contextuele invloeden maken ook deel uit van de onbewuste
beslissingsmethoden. Uit dit voedingskeuzeproces volgt voedingsgedrag. Dit laatste houdt het verwerven, bereiden, serveren, eten, weggeven, stockeren en opruimen van voedsel in. Al deze
activiteiten vereisen beslissingen die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden (Furst et al. 1996; Sobal & Bisogni 2009). Enkele contextuele invloeden op voedingskeuzes werden verder uitgediept. De grootte van het
assortiment waaruit men kan kiezen speelt een rol: wanneer men uit meer voeding kan kiezen maakt men eerder een deugdzame keuze, aangezien deze makkelijker te verantwoorden is (Sela et al, 2009). Voor vice foods wordt eerder gekozen wanneer prijsreducties worden aangeboden, terwijl
voor virtue foods eerder gekozen wordt in een bonus pack (Mishra & Mishra, 2010). Afhankelijk of men in groep of alleen eet, consumeert men meer of minder voedsel. Hoewel sommige theorieën
zeggen dat alleen eten zorgt voor minder voedselconsumptie en in groep eten zorgt voor meer voedselconsumptie, wordt dit door andere theorieën dan weer tegengesproken. Ook zijn de effecten
verschillend voor mensen die lijden aan overgewicht ten opzichte van mensen met een normaal gewicht. In ieder geval kan wel worden besloten dat de sociale context een invloed heeft op de
voedingskeuzes die men maakt (Salvy et al. 2008; Krantz 1979; Herman et al. 2003). Ook de omgeving speelt een rol inzake het soort voedsel dat men consumeert. Er werd bevonden dat een Italiaans thema zorgt voor de keuze voor meer Italiaanse gerechten, omdat deze door het thema
beschouwd worden van betere kwaliteit te zijn (Bell et al., 1994). Andere stimuli binnen de eetomgeving spelen ook een rol: zowel kleur, licht, temperatuur als geluid beïnvloeden de hoeveelheid voedsel die mensen consumeren (Stroebele & De Castro 2004; Milliman 1986).
Beslissingen omtrent voeding zijn dus veelzijdig, afhankelijk van veel factoren, veranderen doorheen
de tijd, zijn afhankelijk van situatie tot situatie en worden beïnvloed door allerlei contextuele 23
factoren. Hierdoor kan men stellen dat geen enkel idee, theorie of model de complexiteit van eetgedrag volledig kan vatten. Daarom is het nodig meerdere perspectieven te bekijken, meerdere
factoren aan te halen die eetgedrag kunnen beïnvloeden en die bevindingen te combineren in de hoop beslissingen rond voeding beter te kunnen begrijpen (Sobal & Bisogni, 2009).
24
4. Hoofdstuk: Relatie tussen tijdschaarste en voedingskeuzes Aan de hand van bevindingen besproken in bovenstaande hoofdstukken lijkt het nuttig te onderzoeken hoe een gevoel van tijdschaarste het complexe voedingskeuzeproces beïnvloedt. De keuze voor het dieper ingaan op tijdschaarste stamt uit het feit dat al eerder werd aangetoond dat
een subjectief tijdsgebrek een grote invloed heeft op het gedrag van de mens. Eerder in deze thesis
werd bijvoorbeeld beschreven dat door het denken aan tijd een mens meer sociale activiteiten
aangaat en bijgevolg gelukkiger wordt (Mogilner, 2010). Ook werd beschreven dat denken aan tijd zorgt voor een gunstigere attitude ten opzichte van een product, doordat mensen zich inbeelden
welke ervaringen ze allemaal kunnen hebben met het product (Mogilner & Aaker, 2009). Een gevoel
van een gebrek aan tijd leidt er ook toe dat meer mensen naar ongezonde voeding grijpen, in plaats van zelf een gezonde maaltijd te bereiden (Mothersbaugh et al., 1993). Er werd echter nog niet
onderzocht of dat laatste effect afstamt uit een objectief gebrek aan tijd of uit psychologische
gevolgen die mensen ondervinden door tijdsgebrek. Verder werd in paragraaf 3.2 aangetoond dat verschillende contextuele elementen een significante invloed hebben op voedingskeuzes. Het is
interessant om naast deze reeds beschreven contextuele invloeden, de invloed van tijd op voedingskeuzes te onderzoeken. In het volgende hoofdstuk wordt een mogelijke verklaring aangehaald voor de invloed die tijdschaarste zou hebben op voedingskeuzes.
25
5. Hoofdstuk: Gemoedstoestand als verklaring voor de relatie tussen tijdschaarste en voedingskeuzes In verband met het nagaan of de ervaring van subjectieve tijdschaarste een invloed heeft op voedingskeuzes wordt eerst dieper ingegaan op de gemoedstoestand. Deze heeft namelijk een reeds aangetoonde invloed op voedingskeuzes.
5.1.
Effect van gemoedstoestand op voedingskeuzes
Over het effect van negatieve gevoelens op voedingsgedrag is al eerder onderzoek gedaan door onder andere Hill, Weaver en Blundell (1991). Zij stellen dat het menselijk verlangen naar voedsel
maar matig voortkomt uit een effectieve beperkte opname van voedsel. Het verlangen naar voedsel hangt meer samen met het al dan niet emotionele eter zijn. Een verlangen naar voedsel wordt gedefinieerd als een sterke drang om een bepaald soort voedsel te eten. Personen die vaak deze
drang voelen, rapporteren meer gevoelens van verveling en angst doorheen de dag. De onderzoekers komen tot de conclusie dat het niet noodzakelijk is om een echt hongergevoel (gebrek aan voedsel) te hebben om een verlangen naar voedsel (craving) te voelen. Dit laatste hangt veeleer samen met
de stemming van de persoon. De stemming is zowel de voorganger van het verlangen naar voedsel,
als het gevolg van de bevrediging van het verlangen. Men kan bijvoorbeeld verdrietig zijn en als gevolg hiervan een stuk chocolade eten en zich daarna door het eten van chocolade terug gelukkig voelen. Over het algemeen wordt gesteld dat een negatieve stemming zorgt voor meer verlangen naar voedsel en de bevrediging van dat verlangen zorgt dan weer voor een nieuwe stemming. Ook Christensen en Brooks (2006) doen onderzoek naar het effect van de gemoedstoestand op
voedingskeuzes. Aan de hand van ‘blije’ en ‘trieste’ condities wordt aan respondenten gevraagd wat
voor soort voedsel zij na een bepaalde conditie zouden consumeren. Zo komt men tot de conclusie dat het soort voedsel dat wordt geconsumeerd, afhankelijk is van het soort gebeurtenis.
Vegetarische snacks (nootjes, rauwe groenten, chips, ...) worden eerder geconsumeerd na een blije gebeurtenis ten opzichte van een trieste gebeurtenis. Specifiek bij vrouwen wordt bevonden dat zij eerder grijpen naar zoetigheden nadat een trieste gebeurtenis plaatsvond. Er werd reeds gesteld dat negatieve stemming zorgt voor een groter verlangen naar voedsel. Ook werd gesteld dat wanneer men een onderscheid maakt tussen blije en trieste gevoelens, men bij het
ondervinden van trieste gevoelens eerder naar zoete koolhydraatrijke voeding grijpt dan bij het
ondervinden van blije gevoelens. Lyman (1982) pakt het ruimer aan en bevraagt studenten naar het soort voedsel dat zij zouden eten na het ervaren van 22 verschillende emoties. De voeding die de studenten aangeven te willen eten, wordt ingedeeld in de categorieën healthful, junk, half-and-half
en no food. Men komt tot de conclusie dat gezonde voeding het meest gekozen wordt na het ervaren 26
van voornamelijk positieve emoties (zelfvertrouwen, geluk, ...). Ook wordt geconcludeerd dat
wanneer personen ongezonde voeding verkiezen dit meestal is na het ervaren van negatieve emoties
(verveling, frustratie, ...). Positieve emoties worden dus gevolgd door het consumeren van gezonde voeding, terwijl negatieve emoties worden gevolgd door het consumeren van ongezonde voeding. Algemeen gesteld zorgt emotioneel ongemak voor een verlangen naar zoete koolhydraat- en vetrijke voeding aangezien deze voeding een positief effect heeft op de gemoedstoestand. Het emotionele
ongemak zorgt dus voor een conditionele stimulus die een verlangen naar dat soort voeding creëert. De consumptie van deze voeding zorgt voor een verbetering van de stemming en op die manier een
verlaging van de drang naar de zoete koolhydraat- en vetrijke voeding. Dit positieve effect, gehaald uit de consumptie van de koolhydraat- en vetrijke voeding, is echter van korte duur. Het emotionele
ongemak keert terug en de hele cirkel herhaalt zich weer (figuur 3). De enige manier om deze te doorbreken is door de bron van het emotionele ongemak aan te pakken (Christensen, 2001).
Figuur 3: Relatie tussen stemming en verlangen naar koolhydraten (Christensen, 2001, pg 164)
27
6. Hoofdstuk: Formuleren van de hypothesen 6.1.
Relatie tussen tijdschaarste en voedingskeuzes
In bovenstaande hoofdstukken werd reeds aangehaald dat tijdsdruk kan zorgen voor een verminderde gezondheid door meer stress en meer kans op depressies (Lundberg 2005; Roxburgh
2006). Ook werd beschreven dat tijdsgebrek negatieve effecten heeft op de eetgewoonten en de
kwaliteit van het dieet. Tijdsgebrek zorgt ervoor dat mensen gezond koken aan de kant schuiven doordat dit een tijdsintensieve activiteit is. Hierdoor grijpt men naar convenience en fast foods,
waarbij de meerderheid hiervan het volgen van de aanbevolen voedingsrichtlijnen verhinderen door
hun hoge sodium- en vetgehalte. De reden voor het grijpen naar convenience en fast foods is dat deze de bereidingstijd verminderen (Mothersbaugh et al., 1993). Het verband dat werd beschreven
tussen tijdschaarste en voedingskeuzes kan echter gebaseerd zijn op een objectief gebrek aan tijd.
Dit betekent dat mensen een effectief gebrek aan tijd hebben waardoor ze overschakelen naar
makkelijk te bereiden, maar meestal ongezonde voeding. Wat hier echter meer van belang lijkt is subjectieve tijdschaarste. Er wordt in onderstaand onderzoek gefocust op een gevoel van gebrek aan tijd en de psychologische gevolgen daarvan. Met betrekking tot deze subjectieve tijdschaarste
werden (in paragraaf 2.2.4) de effecten van simpelweg denken aan tijd aangehaald. Dit denken aan tijd (t.o.v. aan geld) zorgt er namelijk voor dat mensen meer sociale activiteiten ondernemen
waardoor ze zich gelukkiger gaan voelen (Mogilner, 2010). Ook zorgt het ervoor dat mensen hun
attitudes ten opzichte van producten positiever worden (Mogilner & Aaker, 2009). De invloed van denken aan tijd is aldus vrij groot en beïnvloedt bepaalde attitudes en gedragingen. Het zou niet verbazen moest het effect van tijd ook merkbaar zijn in het maken van voedingskeuzes. Er werd
namelijk (in paragraaf 3.2) al aangehaald dat voedingskeuzes beïnvloed worden door tal van contextuele factoren, zoals de grootte van het assortiment, het soort promotie, de hoeveelheid
mensen die in de ruimte aanwezig is en verscheidene omgevingstimuli (Sela et al. 2009; Mishra & Mishra 2010; Salvy et al. 2008; Krantz 1979; Herman et al. 2003; Bell et al. 1994; Stroebele & De Castro 2004; Milliman 1986). Met behulp van bovenstaande informatie wordt er dus toe gekomen dat de invloed van subjectieve tijdschaarste op voedingskeuzes wordt onderzocht. Er wordt gefocust
op het maken van gezonde of ongezonde voedingskeuzes. Bij het bepalen van het criterium ‘gezonde
of ongezonde’ voeding wordt vooral de calorische waarde van de voeding gebruikt. Er wordt met
andere woorden in het verdere verloop van deze thesis getest of het al dan niet ervaren van een gevoel van tijdschaarste bepalend kan zijn in de keuze tussen calorierijke en caloriearme voeding. Volgende hypothese wordt opgesteld:
28
Hypothese 1: Personen die een gevoel van tijdschaarste ervaren zullen calorierijke producten aantrekkelijker vinden dan personen die geen gevoel van tijdschaarste ervaren.
6.2.
Gemoedstoestand als verklaring voor effect tijdschaarste op voedingskeuzes
In hoofdstuk 5 werd reeds aangehaald dat negatieve gevoelens kunnen zorgen voor veranderd voedselgedrag. Negatieve gevoelens zorgen voor een verhoogd verlangen naar voedsel alsook voor
het meer verkiezen van ongezonde voeding ten opzichte van gezonde voeding (Hill et al. 1991; Lyman 1982). Er wordt verondersteld dat personen onder tijdsdruk door die tijdsdruk negatievere gevoelens ondervinden, die op hun beurt zorgen voor een negatieve gemoedstoestand. Deze negatieve
gemoedstoestand zorgt op haar beurt dan weer voor een verhoogde drang naar ongezonde calorierijke voeding. Volgende hypothesen worden opgesteld: Hypothese 2: Gemoedstoestand is de verklaring voor het effect van gepercipieerde tijdschaarste op voedingskeuzes. Hypothese 2a: Personen die onder gepercipieerde tijdsdruk staan zullen eerder negatieve gevoelens ervaren dan personen die niet onder gepercipieerde tijdsdruk staan. Hypothese 2b: Personen die negatieve gevoelens ervaren zullen eerder calorierijke voeding verkiezen dan personen die geen negatieve gevoelens ervaren. Op die manier tracht er bewezen te worden dat personen die een gevoel van tijdschaarste ervaren door deze tijdsdruk negatieve gevoelens ondervinden. Deze negatieve gevoelens zijn onderdeel van
een algemeen negatieve gemoedstoestand. Door het ondervinden van een negatieve stemming verkiezen mensen meer calorierijke voeding. Bij personen die niet onder gepercipieerde tijdsdruk staan ontwikkelen er zich minder negatieve gevoelens en wordt er minder calorierijke voeding verkozen.
29
7. Hoofdstuk: Opzet, verloop en resultaten van het onderzoek 7.1.
Inleiding
In dit hoofdstuk wordt het experiment beschreven waarmee wordt getracht de invloed van gevoelens van tijdschaarste op voedingskeuzes na te gaan. Er wordt vooropgesteld dat het ervaren
van gevoelens van tijdschaarste ervoor zorgt dat mensen meer calorierijke voeding kiezen dan
personen die geen gevoelens van tijdschaarste ervaren (hypothese 1). Als dit verband effectief bestaat kan dit te maken hebben met een bepaalde gemoedstoestand die voortvloeit uit het ervaren van een subjectief gebrek aan tijd. Dat gevoel van tijdsgebrek zorgt voor een negatieve
gemoedstoestand die op haar beurt weer zorgt voor het verkiezen van meer calorierijk voedsel (hypothese 2). Personen die geen gevoelens van tijdsdruk ervaren, ondervinden deze negatieve
gevoelens niet en grijpen daarom ook minder naar calorierijke voeding. De hypothesen worden
getest aan de hand van een experiment bestaande uit 2 manipulaties met daarna een aantal voedingskeuzes tussen 10 paren voedingsmiddelen waarvan telkens een caloriearm en een calorierijk. In dit hoofdstuk wordt het gehele onderzoek grondig beschreven. De steekproef, het experimenteel
ontwerp, de procedure en vooral de resultaten van het onderzoek komen aan bod. Om na te gaan of de manipulatie via de scenario’s om gevoelens van tijdsdruk te creëren het beoogde effect
teweegbrengt, werd een pretest uitgevoerd. Het ene scenario moet gevoelens van tijdschaarste veroorzaken, het andere niet. Pas nadat dit getest werd, kon worden overgegaan tot het eigenlijke onderzoek.
7.2.
Pretest
De pretest (bijlage 1) werd uitgevoerd om na te gaan of het scenario dat tijdsdruk moet creëren dit
ook effectief doet. Ook werd aan de hand van schaalmetingen getest of het lezen van de scenario’s
niet te frustrerend is voor de respondenten, of het evenveel tijd in beslag neemt om beide scenario’s te lezen, of de respondenten zich de scenario’s voldoende kunnen herinneren, of ze zich de
scenario’s makkelijk kunnen inbeelden en of ze zich betrokken voelen bij het lezen van de scenario’s. Deze testen bepalen of de scenario’s geschikt zijn om te gebruiken in het effectieve onderzoek naar het effect van subjectieve tijdsdruk op voedingskeuzes. 7.2.1. Methode 7.2.1.1.
Steekproef
De pretest werd ingevuld door 44 personen waarvan de ene helft vrouwen en de andere helft
mannen. De gemiddelde leeftijd van de respondenten bedroeg 46 jaar met een standaardafwijking 30
van 9 jaar. Het aantal werkenden binnen de steekproef was 86,4 %. De resterende respondenten
waren studenten, gepensioneerden, huismoeder/huisvader of andere. Uit de hele groep kregen 23 respondenten het scenario te lezen dat tijdsdruk moet creëren, terwijl de andere 21 respondenten
het andere scenario kregen voorgeschoteld. Het eerste scenario beschrijft een drukke dag, terwijl het tweede een eerder rustige dag beschrijft. 7.2.1.2.
Experimenteel ontwerp
De pretest werd ontworpen volgens een (tijdsdruk vs. geen tijdsdruk) independent groups single factor design. De respondenten kregen ofwel het scenario dat tijdsdruk moet teweegbrengen te lezen, ofwel kregen ze het scenario dat geen tijdsdruk moet teweegbrengen te lezen. Hieronder worden beide scenario’s weergegeven. Scenario met tijdsdruk Je staat ’s ochtends op, kleedt je aan en ontbijt. Je springt vervolgens in de wagen, zet de kinderen af aan de schoolpoort en rijdt door naar het werk. Onderweg versnel je op de baan en rijd je door het oranje licht. Je haat het om stil te staan voor een rood licht. Je komt aan op het werk en de persoon waarmee je een afspraak hebt, zit reeds op je te wachten in de wachtzaal. Je verwelkomt hem in je kantoor en begint meteen met de onderhandelingen. Je bespoedigt het gesprek en begint iets sneller te praten zodat je verder kan met de andere noodzakelijke taken van je werkdag. De onderhandelingen zitten er eindelijk op, tijd voor middagpauze. Je gaat naar de bedrijfscafetaria en wil bestellen. Natuurlijk staat er zoals elke dag een rij wachtenden voor je. Je sluit aan in de rij en wacht je beurt af. De rij begint te verkorten en het is eindelijk aan jou om te bestellen. Je gaat zitten en eet. De namiddag bestaat vervolgens nog uit een aantal dringende zaken die je moet afhandelen en uit een aantal afspraken met collega’s. Dit is dagelijkse kost voor jou. Je rijdt naar huis, de werkdag zit erop. Onderweg naar huis verstoort sneeuwval het wegverkeer en de files stapelen zich op. Je moet nog een kleine omweg maken aangezien de kinderen nog op school aanwezig zijn. Je haalt Marie en Jan op en rijdt naar huis. De kinderen moeten huiswerk maken en jij helpt hen hierbij. De avondmaaltijd bereiden is dan het volgende op de agenda, waarna je ook nog wou gaan sporten. Maar Marie voelt zich plots misselijk en heeft last van hoofdpijn, waardoor het sporten uitgesteld zal moeten worden. Je stopt haar in bed. Jan daarentegen zit nog vol energie. Hij wil nog wat spelen en televisie kijken. Hij stopt niet met zeuren, waardoor je toegeeft en nog even met hem speelt. Daarna stop je hem in bed. De afwas staat er nog, strijken moet ook nog gebeuren en daarbovenop moet je nog een document lezen voor de afspraak van morgen. Je begint eraan. Een boek lezen, televisie kijken of andere leuke dingen doen, zit er niet meer in. Je moet gaan slapen aangezien dit noodzakelijk is om de dagelijkse routine aan te kunnen. Het document lezen zal uitgesteld worden naar morgenvroeg. Je staat vroeger op en neemt het document nog even door voor je de kinderen wakker maakt voor school.
31
Scenario zonder tijdsdruk Je staat ’s ochtends op, kleedt je aan en ontbijt. De kinderen worden opgehaald door de grootouders en aan de schoolpoort afgezet. Je stapt vervolgens in de wagen en rijdt naar het werk. Het verkeer verloopt vlot en je komt aan op het werk. De persoon waarmee je een afspraak hebt, komt aan en je verwelkomt hem in je kantoor. Je drinkt samen een koffie, voert een gezellig gesprek en begint daarna aan de onderhandelingen. De onderhandelingen zitten erop en het is tijd voor een uurtje middagpauze. Je stapt naar de bedrijfscafetaria en het is meteen aan jou. Geen wachtrij waardoor je onmiddellijk kunt bestellen. Je gaat zitten, eet en leest een beetje in de krant. De namiddag bestaat vervolgens nog uit een aantal zaken die je moet afhandelen. Niets om je zorgen over te maken. Aangezien deze zaken niet dringend zijn kan je er de komende dagen nog aan verder werken. Verdere afspraken staan ook niet op de agenda voor vandaag, dus je kan gewoon doorgaan met je dagelijkse taken. De werkdag zit erop en je rijdt naar huis. Onderweg naar huis is er geen sprake van file. Het verkeer verloopt, net zoals deze ochtend, opnieuw vlotjes. Je hoeft ook geen omweg meer te maken om de kinderen af te halen na schooltijd, want de grootouders hebben Marie en Jan al naar huis gebracht. Je komt thuis en Marie en Jan zijn zelfs al klaar met hun huiswerk. Ze zijn rustig aan het spelen met elkaar in de woonkamer en er staat een klaargemaakt stoofpotje op het vuur. De goedheid van oma en opa is weer eens bewezen. Je kan dus meteen met de kinderen aan tafel. Na het avondeten, stop je de kinderen in bed. Je sport nog heel even op de hometrainer zoals je gepland had en daarna neem je een relaxerend bad. Je zou graag nog een document voor het werk willen doornemen. Je beslist het document pas later door te nemen aangezien het niet dringend is en kijkt nog naar jouw favoriete serie voor het slapengaan. Je gaat slapen. Zalige nachtrust om de dag nadien weer actief te kunnen zijn. Je staat op, maakt de kinderen wakker en ontbijt. De grootouders staan al voor de deur. Ze komen nog even binnen en je drinkt een koffietje met hen. Daarna vertrek je naar je werk, terwijl de grootouders de kinderen afzetten aan de schoolpoort. 7.2.1.3.
Procedure
De vragenlijst ving aan met een introductietekst die de respondent inlichtte over het doel van het onderzoek en die hen verzekerde dat de resultaten volledig anoniem verwerkt zouden worden.
Daarna werden de respondenten bevraagd omtrent hun geslacht, leeftijd en beroep. Vervolgens kregen de respondenten ofwel het scenario dat tijdsdruk moet creëren, ofwel het scenario dat geen tijdsdruk moet creëren te lezen. De eerste meting die de respondent tegenkwam is die voor tijdsdruk. Hiermee werd aan de hand van
een bestaande meting van Beatty en Ferrell (1998) nagegaan of personen na het lezen van de scenario’s een gevoel van tijdsdruk ervaren op dat moment. Aangezien in deze bron gebruik werd gemaakt van twee metingen voor tijdsdruk, werd besloten dezelfde methode te gebruiken. Deze
meting van tijdsdruk bestaat uit twee vragen te beantwoorden op een 7-punt Likertschaal gaande van 1 (= helemaal oneens) tot 7 (= helemaal eens) en één vraag te beantwoorden op een 7-punt Likertschaal gaande van 1 (= geen) tot 7 (= zeer hoog). De correlatie van de eerste twee vragen
bedroeg .813 wat betekent dat beide items binnen de schaal sterk positief correleren en dus hetzelfde meten.
32
Aan de hand van een methode van Glass (1999) werden daarna aan de respondenten 7 vragen
gesteld over het scenario dat ze hebben gelezen. Glass (1999) heeft gebruik gemaakt van een aantal verhalen die gelezen moeten worden waarna enkele vragen worden gesteld over de inhoud van de
verhalen. De 7 vragen gebruikt in de pretest zijn uiteraard andere vragen dan deze die Glass (1999) gebruikt heeft aangezien de scenario’s een andere inhoud hebben dan de verhalen gebruikt door
Glass (1999). De vragen in de pretest hadden als nut dat op deze wijze kon worden getest of personen zich de scenario’s voldoende makkelijk kunnen herinneren.
Vervolgens werd op basis van een schaalmeting van Peters, O’Connor en Rudolf (1980) de mate van
frustratie die mensen ervaren door het lezen van de scenario’s nagegaan. Deze bestaat uit 3 items die worden gemeten op een 7-punt Likertschaal gaande van 1 (= helemaal oneens) tot 7 (= helemaal eens). De Cronbach’s alpha (α = 0.91) gaf aan dat deze schaal een hoge betrouwbaarheid geniet en dat er een hoge interne consistentie is van de items. Hierna kregen de respondenten een schaalmeting van Miller, Hadjimarcou en Miciak (2000) te zien,
die het vermogen van de respondenten om zich het scenario in te beelden nagaat. Dit is een meting
bestaande uit 16 items, gemeten op een 7-punt Likertschaal gaande van 1 (= helemaal oneens) tot 7 (= helemaal eens). De Cronbach’s alpha (α = 0.89) was voldoende hoog. Daarna werd de mate van betrokkenheid bij de scenario’s nagegaan op basis van een schaalmeting van Norris en Colman (1992). Deze bestaat uit een lijst van 12 items waarvan de resultaten worden
gemeten aan de hand van een 7-punt Likertschaal van 1 (= helemaal oneens) tot 7 (= helemaal eens). Ook hier was de Cronbach’s alpha (α = 0.86) voldoende hoog. Daarnaast werd aan de hand van een onzichtbare timer, geplaatst bij elk van de scenario’s, gemeten hoe lang respondenten erover doen om deze te lezen. Tenslotte werd afgesloten met een dankwoord gericht naar de respondent. 7.2.2. Resultaten De eerste meting voor tijdsdruk gaf via een One-way ANOVA test aan dat de gemiddelde score voor
tijdsdruk bij het scenario dat tijdsdruk moet creëren significant (F(1, 42) = 38.41, p < .001) hoger ligt (M = 5.48) dan bij het scenario dat geen tijdsdruk moet creëren (M = 2.79). Er werd dus besloten dat respondenten die het scenario voor tijdsdruk te lezen kregen significant meer tijdsdruk voelen dan
diegenen die het scenario te lezen kregen dat geen tijdsdruk moet veroorzaken. Uit de tweede meting voor tijdsdruk, bestaande uit één item, kon dezelfde conclusie worden getrokken. Personen
die het tijdsdruk creërende scenario te lezen kregen, gaven significant (F(1, 42) = 26.64, p < .001) hogere scores voor tijdsdruk (M = 5.17) dan diegenen die het andere scenario te lezen kregen (M = 33
3.05). Hierna werd nog eens nagegaan of de scores voor tijdsdruk significant verschillen van een waarde die het middelpunt aangeeft voor tijdsdruk. Aan de hand van een one sample t-test werd bevonden dat de gemiddelden 5.48 en 5.17 significant (t(22) = 5.49, p < .001 en t(22) = 4.21, p < .001)
hoger zijn dan het middelpunt 4. Er kon dus worden besloten dat beide delen van de meting voor tijdsdruk aangeven dat personen een meer dan gemiddeld gevoel van tijdsdruk ervaren na het lezen
van het scenario dat als doel heeft tijdsdruk te creëren. Voor het andere scenario werd bevonden dat
de gemiddelde scores voor tijdsdruk van 2.79 en 3.05 significant (t(20) = -3.51, p = .002 en t(20) = 3.13, p = .005) lager zijn dan het middelpunt 4. Respondenten voelen dus een lager dan gemiddelde tijdsdruk na het lezen van het scenario dat geen tijdsdruk moet creëren. De scenario’s brengen
teweeg wat ze moeten teweegbrengen, wat betekent dat qua creatie van tijdsdruk de manipulatie geslaagd is. Respondenten die het scenario te lezen kregen dat tijdsdruk moet veroorzaken voelen effectief meer tijdsdruk dan het middelpunt 4 voorstelt en voelen meer tijdsdruk dan diegenen die het andere scenario te lezen kregen. Vervolgens werd gekeken naar de mate waarin de respondenten zich de scenario’s kunnen herinneren. Het aantal juist beantwoorde vragen per respondent werd opgeteld, waarna een Oneway ANOVA test werd uitgevoerd. Het gemiddeld aantal juiste antwoorden gegeven door de
respondenten die het scenario met tijdsdruk lazen (M = 6.09) verschilt niet significant (F(1, 42) = .50, p = .482) van het gemiddeld aantal juiste antwoorden gegeven door respondenten die het andere scenario lazen (M = 5.86). Respondenten onder tijdsdruk beantwoordden de vragen over hun
scenario even goed als diegenen die het andere scenario lazen. Beide scenario’s zijn even makkelijk te onthouden. Om frustratie te testen werd gebruik gemaakt van een One-way ANOVA test. Personen die het
scenario met tijdsdruk lazen gaven een gemiddelde score van 3.46 voor frustratie aan hun scenario, terwijl diegenen die het andere scenario lazen een gemiddelde score van 2.52 voor frustratie gaven. Deze gemiddelden verschillen significant (F(1, 42) = 4.72, p = .035) van elkaar, wat betekent dat het scenario dat tijdsdruk moet creëren meer frustrerend is dan hetgene dat geen tijdsdruk moet creëren. Er werd vervolgens nagegaan hoe frustrerend de scenario’s precies zijn aan de hand van een one sample t-test die nagaat of de scores voor frustratie significant verschillen van het middelpunt 4.
De gemiddelde score voor frustratie bij het scenario met tijdsdruk (M = 3.46) verschilt niet significant
(t(22) = -1.70, p = .103) van het middelpunt 4. Dit scenario is dus matig frustrerend om te lezen. De
gemiddelde score voor frustratie bij het rustige scenario (M = 2.52) verschilt dan weer wel significant (t(20) = -5.05, p < .001) van het middelpunt 4. Dit scenario brengt dus minder frustratie teweeg dan
het andere. Hoewel de mate van frustratie bij beide scenario’s verschillend is, brengt geen van beide echter een echte frustratie teweeg. 34
Via een One-way ANOVA test werd tot de conclusie gekomen dat de scores voor vermogen om zich
het scenario in te beelden significant (F(1, 42) = .86, p = .360) gelijk zijn bij beide scenario’s. Het scenario dat tijdsdruk moet teweegbrengen krijgt gemiddeld 4.20, terwijl het andere scenario
gemiddeld 4.45 krijgt. Het is met andere woorden bij beide scenario’s even makkelijk zich in te beelden wat er wordt beschreven. Via een one sample t-test werd vastgesteld dat beide scores
bovendien niet significant verschillend zijn van het middelpunt 4 (t(22) = 1.81, p = .084 en t(20) =
1.78, p = .091). Het is in beide scenario’s voor de respondenten matig makkelijk zich in te beelden wat er gebeurt. Om de mate van betrokkenheid van de respondenten bij de scenario’s na te gaan werd er alweer gebruik gemaakt van een One-way ANOVA test. De scores voor betrokkenheid gegeven in beide scenario’s verschillen niet significant (F(1, 42) = .30, p = .586) van elkaar. Diegenen die het scenario dat tijdsdruk moet creëren lazen gaven een gemiddelde score van 3.89 voor betrokkenheid aan hun
scenario. De andere groep gaf een gemiddelde score van 4.03 voor betrokkenheid aan het scenario
dat geen tijdsdruk moet teweegbrengen. De mate van betrokkenheid van de respondenten is in
beide scenario’s even groot. Via een one sample t-test werd vastgesteld dat beide scenario’s niet significant verschillen van het middelpunt 4 (t(22) = -.79, p = .439 en t(20) = .14, p = .890). Respondenten voelen zich bij beide scenario’s matig betrokken. Tenslotte werd via een One-way ANOVA test aan de hand van een onzichtbare timer vastgesteld dat
de gemiddelden voor duur van het lezen van de scenario’s niet significant (F(1, 42) = .09, p = .767) verschillen van elkaar, wat betekent dat mensen even lang doen over het lezen van beide scenario’s. Gemiddeld doen respondenten er 84.57 seconden over om het scenario met tijdsdruk te lezen, terwijl ze er gemiddeld 88.16 seconden over doen om het scenario zonder tijdsdruk te lezen.
35
7.2.3. Besluit Er werd vastgesteld dat de scenario’s even makkelijk te herinneren zijn, alsook dat het bij beide scenario’s matig makkelijk is voor de respondenten om ze zich in te beelden en er zich betrokken bij
te voelen. Hoewel het beter zou zijn dat respondenten zich goed tot zeer goed kunnen inleven en
zich zeer betrokken voelen bij de scenario’s, werd besloten dit niet als een probleem te beschouwen, in de hoop dat de maar matige betrokkenheid en het maar matige inlevingsvermogen de resultaten
niet vertekent. Verder namen de scenario’s ongeveer even veel tijd in beslag om te lezen. Doordat de scenario’s niet van elkaar verschillen op vlak van herinnering, betrokkenheid, inlevingsvermogen en
tijd om te lezen kan er besloten worden dat latere voedingskeuzes niet kunnen beïnvloed worden
door dit soort verschillen. Wat de mate van frustratie betreft, verschillen de scenario’s dan weer wel. Het scenario dat tijdsdruk beoogt te creëren is matig frustrerend, terwijl het andere scenario
minder dan matig frustrerend is. Dit wordt echter ook niet beschouwd als een probleem aangezien geen van beide echt frustratie opwekt bij de respondent. Het belangrijkste is echter dat de
manipulatie kan gebruikt worden in het eigenlijke onderzoek. Het scenario dat tijdsdruk moet creëren doet dit effectief, terwijl het andere scenario geen tijdsdruk creëert. Er kan dus met deze scenario’s gewerkt worden wanneer er wordt nagegaan of subjectieve tijdsdruk een invloed heeft op het al dan niet verkiezen van calorierijke voeding.
36
7.3.
Eigenlijke onderzoek
7.3.1. Methode 7.3.1.1.
Steekproef
Een onderzoek werd uitgevoerd waarbij mensen een online vragenlijst dienden in te vullen. Bij het afsluiten van de vragenlijst hadden 237 respondenten deze ingevuld. Daarvan werden er 34 verwijderd omdat ze de vragenlijst niet volledig hadden afgemaakt. Vervolgens werden er nog 4
verwijderd omdat ze ofwel te weinig tijd hadden besteed aan het lezen van de scenario’s, ofwel hier net teveel tijd aan hadden gespendeerd. Personen die er minder dan 30 seconden over deden om de
lijst in te vullen, alsook personen die er langer dan 6 uur over deden werden uit de steekproef
gehaald. Op die manier werd er begonnen aan de analyse met 199 respondenten. Van dit aantal waren 43% mannen en 57% vrouwen, dewelke een gemiddelde leeftijd hadden van 45 jaar met een standaardafwijking van 11 jaar. Het aantal werkenden binnen de steekproef was 88%. De resterende respondenten waren studenten, werkzoekenden, huismoeder/huisvader of andere. Het aantal respondenten per conditie wordt weergegeven in tabel 1.
Volgorde voeding gevoelens Volgorde gevoelens voeding Totaal
Scenario met tijdsdruk
Scenario zonder tijdsdruk
Totaal
55
49
104
45
50
95
100
99
199
Tabel 1 : n-waarden per conditie
7.3.1.2.
Experimenteel ontwerp
De studie werd ontworpen volgens een 2 (tijdsdruk vs. geen tijdsdruk) x 2 (volgorde voeding-
gevoelens vs. volgorde gevoelens-voeding) between-subjects design.
De eerste manipulatie is de eerder vermelde scenario’s die het verloop van een dag beschrijven. In
deze scenario’s moeten respondenten zich zo goed mogelijk trachten in te leven. De helft van de respondenten krijgt een beschrijving van een drukke dag te lezen waarmee wordt gehoopt gevoelens van tijdschaarste te creëren. De andere helft van de respondenten krijgt een rustige dagindeling te
lezen, waarmee geen gevoelens van tijdschaarste worden gecreëerd. Via deze manipulatie wordt het totaal aantal respondenten in 2 groepen verdeeld. De ene groep heeft het gevoel onder tijdsdruk te staan, terwijl de andere groep het gevoel heeft niet onder tijdsdruk te staan. 37
Als tweede manipulatie wordt er gekozen om de helft van de respondenten na het lezen van de
scenario’s eerst de voedingskeuzes te laten maken en daarna hun gevoelens aan te geven, terwijl de andere helft net de omgekeerde volgorde te zien krijgt. Een deel van de respondenten krijgt dus de
volgorde gevoelens – voedingskeuzes te zien, terwijl het andere deel de volgorde voedingskeuzes – gevoelens te zien krijgt. Op die manier kan worden gekeken of er verschillen optreden in gevoelens
en voedingskeuzes wanneer er direct na de tijdsdrukmanipulatie wordt ingevuld ten opzichte van wanneer er een bepaalde tijd verstrijkt. Er kan bijvoorbeeld worden bedacht dat wanneer
respondenten de voedingskeuzes direct moeten maken na het lezen van de scenario’s, zij meer beïnvloed worden door die scenario’s dan wanneer ze daartussen eerst worden gepeild naar hun
gevoelens. Het is mogelijk dat diegenen die direct na de tijdsdrukmanipulatie voedingskeuzes moeten maken meer calorierijke voeding kiezen dan diegenen die pas voedingskeuzes moeten
maken na het rapporteren van de gevoelens. Hetzelfde kan gelden voor de gevoelens, aangezien ook deze kunnen veranderen indien er meer tijd verstrijkt tussen hun meting en de tijdsdrukmanipulatie. 7.3.1.3.
Procedure
De vragenlijst (bijlage 2) ving aan met een introductietekst die de respondenten informeert over het doel van de vragenlijst en die hen verzekert dat de antwoorden die zij geven volledig anoniem worden verwerkt. Vervolgens werd de respondent gevraagd naar zijn geslacht, leeftijd en beroep. Na de sociodemografische variabelen volgden de scenario’s. De helft van de respondenten kreeg het drukke scenario te lezen, de andere helft het niet-drukke scenario. Hierna kreeg een deel van de respondenten het gedeelte te zien waarin de voedingskeuzes moesten worden gemaakt, terwijl het andere deel eerst moest aangeven welke gevoelens ze ervaren op dat
moment. Dit zoals eerder gezegd om na te gaan of er verschillen zijn in gevoelens en voedingskeuzes wanneer er al dan niet meer tijd verstrijkt na de tijdsdrukmanipulatie. Het gedeelte met de voedingskeuzes bestaat uit 10 paren gelijkaardige voedingsmiddelen waarvan telkens een calorierijk en een caloriearm is. Respondenten moeten telkens aangeven welk van de
twee ze op dat moment het liefst zouden eten of drinken. De voedingsmiddelen gebruikt in dit deel zijn zelf gekozen en gepaard, maar het experiment is wel gebaseerd op één voedingsmiddelenpaar
van Roininen en Tuorila (1999). Deze onderzoekers willen via Health and Taste Attitude vragenlijsten voorspellen of respondenten voor gezonde of minder gezonde snacks zullen kiezen. De respondenten moeten na het invullen van de vragenlijsten een keuze maken tussen een appel of een chocoladereep. Er wordt specifiek voor deze snacks gekozen wegens hun veelvoorkomend gebruik
als snacks en door hun verschillende sensorische eigenschappen en gezondheidswaarden. In deze 38
thesis wordt gebruik gemaakt van scenario’s die al dan niet een gevoel van tijdsdruk creëren waarna
op basis van het gelezen scenario wordt getracht de keuze die respondenten maken tussen snacks te
voorspellen. Het idee om respondenten binaire voedingskeuzes te laten maken en daarbovenop
enkel snacks als mogelijke keuze-opties te geven is ontstaan op basis van het onderzoek door
Roininen en Tuorila (1999). Niet alleen wordt in de vragenlijst gebruik gemaakt van de benaming van de snacks, maar de snacks worden ook op foto getoond. De snacks binnen een paar worden ook
gekozen op basis van gelijkaardigheid en verschillen dus enkel substantieel van elkaar in calorische waarde. Er wordt verondersteld dat de voedingsmiddelen binnen een paar telkens ongeveer even
duur, even vullend, even makkelijk op te eten en even bekend bij de populatie zijn. Verder hoeft het niet bereid te worden en wordt er verondersteld dat het even lang duurt om beide voedingsmiddelen binnen een paar op te eten. Hoewel niet gepretest werd of de voedingsmiddelen
binnen een paar effectief even vullend, even duur, ... overkomen voor de populatie, wordt er verondersteld dat de resultaten niet vertekend worden door eventuele verschillen in bijvoorbeeld de
perceptie van prijs of het gemak om op te eten. Op die wijze werd gekomen tot volgende paren voedingsmiddelen: Appel – Chocoladereep
Frambozen – Zoete, zachte snoepjes
Druiven – Met chocolade overgoten pinda’s Magere yoghurt – Chocolademousse Fruitsalade uit winkel – Stuk cake
Rijstwafel – Chocolate Chip Cookie Glas water – Glas cola Peer – Wafel
Frozen yoghurt – Roomijs Rozijnen - Borrelnootjes Er werd niet alleen aandacht besteed aan de gelijkaardigheid tussen de voedingsmiddelenparen op zich, maar ook bij het tonen van de foto’s werden een aantal beïnvloedende factoren in acht genomen. Er werd voor gezorgd dat de foto’s van de voedingsgroepen even groot zijn, de
hoeveelheden van de voedselgroepen die tegenover elkaar staan in een paar gelijk zijn (bv. 1 appel versus 1 chocoladereep) en er werd voor gezorgd dat de getoonde voedselgroepen merkloos zijn. Als de foto’s namelijk te verschillend zijn, kan dit een vertekenende invloed hebben op de voedingskeuze.
39
Het deel waarin mensen aangeven welke gevoelens ze op dat moment ervaren is een schaalmeting
overgenomen uit Watson, Clark en Tellegan (1988), de PANAS-schaal genaamd. Respondenten worden gevraagd in welke mate ze bepaalde gevoelens of emoties op dat moment ervaren. De
schaal bestaat uit 20 items, omvat gevoelens zoals droefheid, angst, interesse, ... en wordt gemeten op een 5-punt Likertschaal gaande van 1 (= zeer weinig tot niet) tot 5 (= heel erg veel). Met behulp
van deze schaalmeting kan worden nagegaan of personen met gevoelens van tijdsdruk effectief negatieve gevoelens ervaren en of ze dan daardoor meer calorierijke voeding verkiezen (hypothese 2). Verder werden nog een aantal factoren gemeten die de gemaakte voedingskeuzes kunnen verklaren. Op die manier is het mogelijk het effect van deze factoren weg te filteren vooraleer het effect van tijdsdruk op voedingskeuzes en het effect van gevoelens op voedingskeuzes wordt gemeten.
Vooreerst wordt het hongergevoel van de respondenten nagegaan aan de hand van een visuele analoge schaal gaande van 0 (= helemaal niet hongerig) tot 100 (=zeer hongerig) (Bevelander,
Anschütz & Engels, 2012). Daarna wordt aan de respondenten gevraagd of ze al dan niet op dieet zijn, waarna aan de hand van de Dietary Restraint Scale van Ruderman (1985) meer kan worden
ontdekt over de eetgewoontes van de respondenten. Als laatste factor wordt nog gepeild naar het schuldgevoel. Dit wordt nagegaan aan de hand van een schaalmeting van Mishra en Mishra (2011) die voor elk van de in het experiment gebruikte voedingswaren de vraag stelt of de respondent zich
schuldig zou voelen na het eten van dat voedingsmiddel. De respondent antwoordt aan de hand van een 7-punt Likertschaal gaande van 1 (= helemaal niet schuldig) tot 7 (= zeer schuldig). Tenslotte werden de respondenten bedankt voor hun deelname en uitgenodigd om eventueel deel te nemen aan meer onderzoeken uitgaande van de Universiteit Gent. 7.3.2. Resultaten 7.3.2.1.
Invloed van tijdschaarste op voedingskeuzes
Er wordt gestart met het nagaan of gevoelens van tijdsdruk ervoor zorgen dat mensen meer
calorierijke voedingskeuzes maken (hypothese 1). Om al dan niet tijdsdruk te creëren wordt gebruik
gemaakt van de scenario’s. Met betrekking tot voedingskeuzes worden de scores voor calorierijke keuzes voor alle 10 voedingsmiddelenparen opgeteld. Vooraleer echter kan worden getest of gevoelens van tijdsdruk effectief zorgen voor het verkiezen
van calorierijke voeding, moet worden getest of de volgorde van de PANAS-schaal en voedingskeuzes in de vragenlijst een rol speelt. Het kan namelijk zijn dat personen die voedingskeuzes moeten maken vlak na het lezen van het scenario en al dan niet gevoelens van tijdsdruk ervaren, andere 40
keuzes maken dan diegenen die tussen de eerste manipulatie (scenario tijdsdruk of geen tijdsdruk
lezen) en de voedingskeuzes eerst nog hun gevoelens via de PANAS-schaal moeten aangeven. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat de groep die de volgorde voedingskeuzes – gevoelens kreeg nog meer onder invloed is van de eerste manipulatie via de scenario’s van tijdsdruk dan de groep die de
volgorde gevoelens – voedingskeuzes te zien kreeg. Om dit na te gaan wordt een Two-way ANOVA test gedaan. Voedingskeuzes is de afhankelijke variabele, terwijl zowel de volgorde van metingen voor gevoelens en voedingskeuzes als het al dan niet tijdsdruk ervaren de onafhankelijke variabelen zijn. Er wordt vastgesteld dat er geen sprake is van een interactie-effect (F(1, 195) = 1.35, p = .246)
tussen volgorde van gevoelens en voedingskeuzes en het al dan niet tijdsdruk ervaren. Wanneer wordt gekeken naar de hoofdeffecten kan geconcludeerd worden dat de volgorde van de metingen geen significante invloed (F(1, 195) = .05, p = .828) heeft op het verkiezen van calorierijke voeding. Er
kan ook reeds gezien worden dat het al dan niet tijdsdruk ervaren geen significante (F(1, 195) = .02, p = .901) invloed heeft op het verkiezen van calorierijke voeding. Wanneer verder wordt nagegaan of
personen onder subjectieve tijdsdruk meer calorierijke keuzes maken kan dus worden gekeken naar het totaal aantal respondenten en moet er dus geen onderscheid worden gemaakt tussen diegenen die eerst de PANAS-schaal te zien kregen en diegenen die eerst de voedingskeuzes te zien kregen. Vervolgens wordt door middel van One-way ANOVA, met als onafhankelijke variabele tijdsdruk en als
afhankelijke variabele voedingskeuzes, nogmaals ondervonden dat er geen significant verschil (F(1, 197) = .04, p = .850) is tussen de groep onder tijdsdruk (M = 4.64) en de groep niet onder tijdsdruk (M = 4.59) in het maken van calorierijke voedingskeuzes. De vooropgestelde hypothese hieromtrent kan dus niet worden bevestigd. Er worden nog een aantal factoren getest die een invloed kunnen hebben op de gemaakte
voedingskeuzes. Om deze factoren te testen wordt gebruik gemaakt van een One-way ANCOVA test met als afhankelijke variabele de voedingskeuzes, als onafhankelijke variabele al dan niet een gevoel
van tijdsdruk ervaren, en als covariaten geslacht, hongergevoel, het al dan niet op dieet zijn, het al dan niet verstandig eten, het al dan niet bewust zijn van wat men eet, het maximale verloren
gewicht, de maximale toename van het gewicht, het fluctueren van het gewicht, het aantal kilo’s boven het ideale gewicht, en tenslotte het al dan niet ervaren van schuldgevoelens. Uit deze reeks covariaten worden hongergevoel en het fluctueren van het gewicht geselecteerd als de meest
zinvolle om te bespreken. Hongergevoel heeft een significante (F(1, 195) = 4.92, p = .028) invloed op
het verband tussen het al dan niet ervaren van een gevoel van tijdschaarste en voedingskeuzes. Via een One-way ANOVA wordt gezien dat personen met veel honger significant (F(1, 197) = 4.66, p = .032) meer calorierijke voedingskeuzes (M = 4.92) maken dan personen met weinig honger (M = 4.31). Dat hongergevoel deze invloed heeft is uiteraard te verwachten. De covariaat die het 41
fluctueren van het gewicht weergeeft heeft een marginaal significante (F(1, 195) = 3.19, p = .076) invloed op het verband tussen het al dan niet ervaren van tijdschaarste en voedingskeuzes. Hoe meer een persoon zijn gewicht gemiddeld per week fluctueert, hoe meer calorierijke voedingskeuzes hij maakt. Wanneer de groep respondenten in vier wordt opgedeeld op basis van het fluctueren van
hun gewicht, geeft de groep die het minst fluctuerend gewicht heeft een gemiddelde score van 4.39 voor calorierijke voeding. De groep die het meest fluctuerend gewicht heeft geeft een gemiddelde
score van 5.50 voor calorierijke voedingskeuzes. Na het controleren voor hongergevoel en het
fluctueren van het gewicht heeft tijdsdruk nog steeds geen significante (F(1, 195) = .015, p = .903) invloed op voedingskeuzes. Personen onder tijdsdruk geven wanneer gecontroleerd wordt voor de
invloed van hongergevoel en de fluctuatie van het gewicht een gemiddelde score van 4.60 voor de calorierijke voeding, terwijl personen niet onder tijdsdruk gemiddeld 4.63 geven. In het geval dat dus
gecontroleerd wordt voor hongergevoel en de fluctuatie van het gewicht klopt de hypothese dat
mensen onder gepercipieerde tijdsdruk meer calorierijke voeding verkiezen al helemaal niet meer. Het model met toevoeging van de covariaten hongergevoel en het fluctueren van het gewicht zorgen
voor een toename in de verklaarde variantie van voedingskeuzes. Hongergevoel en de fluctuatie van het gewicht hebben een klein effect (ηp2 = 0.03 en ηp2 = 0.02) op de voedingskeuzes. 7.3.2.2.
Invloed van tijdschaarste op gevoelens
Vervolgens wordt gekeken naar hypothese 2, die tracht een verklaring te geven voor hypothese 1.
Het eerste deel van de tweede hypothese stelt dat onder tijdsdruk staan kan zorgen voor meer negatieve gevoelens. De negatieve gevoelens worden gecreëerd door in de PANAS-schaal een onderscheid te maken tussen de positieve gevoelens (alert, geïnteresseerd, ...) en de negatieve
gevoelens (bang, geïrriteerd, ...). Van deze laatsten werd een gemiddelde gemaakt die de mate van
negatieve gevoelens per respondent weergeeft. Ook van de positieve gevoelens werd op dezelfde wijze een gemiddelde gemaakt. Vooraleer kan worden overgegaan tot de analyse van de invloed van
gevoelens van tijdschaarste op negatieve gevoelens wordt ook hier eerst nagegaan of de volgorde van de PANAS-schaal en de voedingskeuzes een rol speelt in het ervaren van negatieve gevoelens onder gepercipieerde tijdsdruk. Mogelijks ondervinden mensen meer negatieve gevoelens onder gepercipieerde tijdsdruk wanneer direct naar deze gevoelens wordt gepeild in plaats van dat er tijd
tussen de tijdsdrukmanipulatie en de meting van gevoelens zit. Door middel van een Two-way ANOVA, met het al dan niet tijdschaarste ervaren en de volgorde van de metingen als onafhankelijke variabelen en de negatieve gevoelens als afhankelijke variabele, wordt ondervonden dat er ook hier geen interactie-effect (F(1, 195) = .06, p = .809) is tussen de volgorde van de metingen en het al dan
niet ervaren van tijdsdruk. Wanneer naar de hoofdeffecten wordt gekeken, is het duidelijk dat de volgorde van de metingen geen significante (F(1, 195) = 1.71, p = .193) invloed heeft op negatieve 42
gevoelens. Er wordt ook geconcludeerd dat het gelezen scenario wel een significante (F(1, 195) = 18.90, p < .001) invloed heeft op negatieve gevoelens. Wanneer op dezelfde manier wordt nagegaan of de positieve gevoelens worden beïnvloed door het al dan niet ervaren van tijdsdruk, wordt opgemerkt dat ook hier geen interactie-effect (F(1, 195) =
1.25, p = .266) is tussen de volgorde van de metingen en het al dan niet ervaren van tijdsdruk. Wanneer wordt gekeken naar de hoofdeffecten wordt duidelijk dat de volgorde in dewelke de respondenten de voedingskeuzes en de meting voor gevoelens te zien kregen hier wel een significante (F(1, 195) = 19.40, p < .001) rol speelt. Er moet dus voor verdere analyse gekeken worden naar enerzijds welke invloed tijdsdruk heeft op positieve gevoelens bij personen die eerst de
voedingskeuzes te zien kregen en anderzijds welke invloed tijdsdruk heeft op positieve gevoelens bij personen die eerst hun gevoelens moesten aangeven. Er wordt ook geconcludeerd dat het gelezen scenario geen significante (F(1, 195) = 3.54, p = .061) rol speelt op positieve gevoelens. Tijdsdruk beïnvloedt negatieve gevoelens dus voor alle respondenten op dezelfde manier, ongeacht
de volgorde van metingen voor voedingskeuzes en gevoelens die zij kregen. Tijdsdruk beïnvloedt positieve gevoelens echter anders voor personen die eerst voedingskeuzes te zien kregen, dan voor
personen die eerst de PANAS-schaal te zien kregen. Er wordt eerst overgegaan tot MANOVA met als afhankelijke variabelen de negatieve gevoelens en de positieve gevoelens van diegenen die eerst de
PANAS-schaal te zien kregen en als onafhankelijke variabele al dan niet het ervaren van tijdsdruk. De
test toont aan dat er een significant (F(2, 92) = 5.05, p = .008) verschil is tussen de invloed van tijdschaarste op negatieve gevoelens en de invloed van tijdschaarste op positieve gevoelens van
mensen die eerst de PANAS-schaal te zien kregen. Er is een significante (F(1, 93) = 9.30, p = .003) invloed van het al dan niet tijdsdruk ervaren op negatieve gevoelens, terwijl er geen significante (F(1,
93) = 3.20, p = .077) invloed is van het al dan niet tijdsdruk ervaren op positieve gevoelens waarbij de PANAS-schaal eerst wordt ingevuld. Daarna wordt een tweede MANOVA uitgevoerd met als afhankelijke variabelen de negatieve gevoelens en de positieve gevoelens van diegenen die eerst de
voedingskeuzes moeten maken en als onafhankelijke variabele het al dan niet ervaren van tijdsdruk. Ook deze test toont aan dat er een significant (F(2, 101) = 4.73, p = .011) verschil is tussen de invloed
van tijdsdruk op negatieve gevoelens en de invloed van tijdsdruk op positieve gevoelens van
personen die eerst de voedingskeuzes moeten maken. Er is namelijk een significante (F(1, 102) = 9.55, p = .003) invloed van tijdsdruk op negatieve gevoelens, terwijl er geen significante (F(1, 102) = .45, p = .505) invloed is van tijdsdruk op positieve gevoelens van mensen die eerst de voedingskeuzes
moeten maken. Het al dan niet onder tijdsdruk staan beïnvloedt steeds significant de negatieve
gevoelens. Daarentegen wordt voor beide volgordes gezien dat het al dan niet ervaren van tijdsdruk geen significante verschillen in positieve gevoelens oplevert. 43
Om de resultaten meer uit te diepen wordt overgegaan tot een One-way ANOVA test met als onafhankelijke variabele de tijdsdruk en als afhankelijke variabele de negatieve gevoelens. Er wordt
geconcludeerd dat personen onder gepercipieerde tijdsdruk significant (F(1, 197) = 18.30, p < .001) meer negatieve gevoelens (M = 1.66) ervaren dan personen niet onder gepercipieerde tijdsdruk (M =
1.30). Hypothese 2a wordt dus bevestigd; onder gepercipieerde tijdsdruk staan zorgt voor meer negatieve gevoelens dan niet onder gepercipieerde tijdsdruk staan. Met betrekking tot positieve gevoelens wordt op dezelfde manier vastgesteld dat de volgorde van de
meting voor gevoelens en de meting voor voedingskeuzes dit keer wel een significante (F(1, 195) = 19.40, p < .001) rol speelt in het ervaren van positieve gevoelens. Wanneer gevoelens worden
gemeten na de voedingskeuzes zijn personen meer geneigd positieve gevoelens te ervaren dan
wanneer gevoelens worden gemeten vlak na de manipulatie van tijdsdruk. Via een One-way ANOVA
wordt vastgesteld dat er echter geen significant verschil (F(1, 102) = .45, p = .505) is in de gemiddelde positieve gevoelens binnen de groep waar eerst de voedingskeuzes worden gemaakt wanneer een onderscheid wordt gemaakt tussen de groepen onder gepercipieerde tijdsdruk (M = 2.89) en niet
onder gepercipieerde tijdsdruk (M = 2.80). Er wordt ook geen significant verschil (F(1, 93) = 3.20, p = .077) opgemerkt in de gemiddelde positieve gevoelens binnen de groep waar eerst de PANAS-schaal wordt ingevuld wanneer een onderscheid wordt gemaakt tussen de groepen onder gepercipieerde tijdsdruk (M = 2.52) en niet onder gepercipieerde tijdsdruk (M = 2.19). 7.3.2.3.
Invloed van gevoelens op voedingskeuzes
a. Invloed van negatieve gevoelens Het tweede en laatste deel van hypothese 2 stelt dat het ervaren van negatieve gevoelens ervoor kan
zorgen dat meer calorierijke voedingskeuzes worden gemaakt. Ook hier wordt eerst getest of er
sprake is van een interactie-effect tussen de volgorde van de metingen voeding - gevoelens en de negatieve gevoelens. Als onafhankelijke variabelen worden de negatieve gevoelens en de volgorde
van de metingen voeding - gevoelens genomen. Via Two-way ANOVA wordt tot de conclusie gekomen dat er geen interactie-effect (F(1, 195) = 1.61, p = .207) is. Wanneer wordt gekeken naar de hoofdeffecten wordt vastgesteld dat de volgorde waarin voedingskeuzes en gevoelens gemeten
worden geen significante (F(1, 195) = 1.09, p = .297) invloed heeft op het maken van calorierijke voedingskeuzes. Het ervaren van negatieve gevoelens heeft ook geen significante (F(1, 195) = 2.15, p = .144) invloed op het maken van calorierijke voedingskeuzes. Om de invloed van de negatieve gevoelens op voedingskeuzes te testen wordt nog voor alle
respondenten samen een regressie-analyse uitgevoerd met als onafhankelijke variabele negatieve gevoelens en als afhankelijke variabele de voedingskeuzes. Het model is echter niet significant (F(1, 44
197) = 1.96, p = .163), wat betekent dat voedingskeuzes niet kunnen worden verklaard door het al dan niet ervaren van negatieve gevoelens. Deze hypothese 2b kon dus niet worden bevestigd. Ook hier wordt nagegaan of één van de in het onderzoek opgenomen covariaten het verband tussen
negatieve gevoelens en voedingskeuzes kan beïnvloeden wanneer er voor het effect van deze
covariaten wordt gecontroleerd. Er wordt dus nagegaan wat het effect van negatieve gevoelens op voedingkeuzes is wanneer er rekening wordt gehouden met in welke mate de covariaten reeds een invloed hebben op de voedingskeuzes. Een One-way ANCOVA test wordt uitgevoerd met als
afhankelijke variabele de voedingskeuzes, als onafhankelijke variabele de negatieve gevoelens en als
covariaten geslacht, hongergevoel, al dan niet op dieet zijn, verstandig eten, bewust zijn van wat men eet, het maximaal verloren gewicht, de maximale toename van het gewicht, de fluctuatie van het gewicht, de kilo’s boven het ideale gewicht en het schuldgevoel. Uit deze reeks covariaten
worden hongergevoel en het fluctueren van het gewicht geselecteerd als de meest zinvolle om te
bespreken. Hongergevoel heeft een significante (F(1, 195) = 4.39, p = .037) invloed op het verband
tussen het al dan niet ervaren van negatieve gevoelens en voedingskeuzes. Via een One-way ANOVA wordt gezien dat personen met veel honger significant (F(1, 197) = 4.66, p = .032) meer calorierijke
voedingskeuzes (M = 4.92) maken dan personen met weinig honger (M = 4.31). De covariaat die het
fluctueren van het gewicht weergeeft heeft geen significante (F(1, 195) = 2.68, p = .103) invloed op het verband tussen negatieve gevoelens en voedingskeuzes. Na het controleren voor hongergevoel
en het fluctueren van het gewicht hebben negatieve gevoelens nog steeds geen significante (F(1, 195) = .93, p = .336) invloed op voedingskeuzes. Het model met toevoeging van de covariaten
hongergevoel en het fluctueren van het gewicht zorgen voor een toename in de verklaarde variantie van voedingskeuzes. Zowel hongergevoel als de fluctuatie van het gewicht hebben een klein effect (ηp2 = 0.02 en ηp2 = 0.01) op de voedingskeuzes. b. Invloed van positieve gevoelens Met betrekking tot positieve gevoelens wordt volgens dezelfde methode als hierboven conclusies getrokken. Om te testen of er een interactie-effect is tussen de volgorde van de metingen voeding -
gevoelens en de positieve gevoelens wordt gebruik gemaakt van een Two-way ANOVA. Als afhankelijke variabele worden de voedingskeuzes genomen en als onafhankelijke variabelen worden de positieve gevoelens en de volgorde van de metingen voeding - gevoelens genomen. Er wordt
geconcludeerd dat er geen interactie-effect (F(1, 195) = .64, p = .425) is tussen positieve gevoelens en de volgorde van de metingen voor gevoelens en voedingskeuzes. Geen van de hoofdeffecten is
significant, zowel de volgorde van de metingen (F(1, 195) = .87, p = .351) als positieve gevoelens (F(1, 195) = 2.02, p = .157) hebben geen invloed op voedingskeuzes. 45
Met behulp van een regressie-analyse voor alle respondenten samen wordt tot dezelfde resultaten
gekomen. Als onafhankelijke variabele worden de positieve gevoelens genomen en als afhankelijke
variabele de voedingskeuzes. Het model dat tracht voedingskeuzes te verklaren op basis van positieve gevoelens is niet significant (F(1, 197) = 1.24, p = .267). Voedingskeuzes kunnen dus niet worden verklaard op basis van het hebben van al dan niet positieve gevoelens. Wanneer wordt gekeken of covariaten het verband tussen positieve gevoelens en voedingskeuzes beïnvloeden wordt er gebruik gemaakt van een One-way ANCOVA test. De voedingskeuzes vormen
de afhankelijke variabele en de positieve gevoelens vormen de onafhankelijke variabele. De covariaten zijn opnieuw dezelfde als deze bij de analyse voor negatieve gevoelens. Opnieuw worden
enkel hongergevoel en het fluctueren van het gewicht geselecteerd als zinvolle covariaten.
Hongergevoel heeft een significante (F(1, 195) = 5.60, p = .019) invloed op het verband tussen het al
dan niet ervaren van positieve gevoelens en voedingskeuzes. Nogmaals wordt via een One-way ANOVA gezien dat personen met veel honger significant (F(1, 197) = 4.66, p = .032) meer calorierijke
voedingskeuzes (M = 4.92) maken dan personen met weinig honger (M = 4.31). De covariaat die het
fluctueren van het gewicht weergeeft heeft hier een marginaal significante (F(1, 195) = 3.88, p = .050) invloed op het verband tussen het al dan niet ervaren van tijdschaarste en voedingskeuzes. Hoe meer een persoon zijn gewicht gemiddeld per week fluctueert, hoe meer calorierijke voedingskeuzes hij maakt. Wanneer de groep respondenten in vier wordt opgedeeld op basis van het fluctueren van
hun gewicht, geeft de groep die het minst fluctuerend gewicht heeft een gemiddelde score van 4.39 voor calorierijke voeding. De groep die het meest fluctuerend gewicht heeft geeft een gemiddelde
score van 5.50 voor calorierijke voedingskeuzes. Na het controleren voor hongergevoel en het
fluctueren van het gewicht hebben positieve gevoelens nog steeds geen significante (F(1, 195) = 2.40, p = .123) invloed op voedingskeuzes. Het model met toevoeging van de covariaten hongergevoel en
het fluctueren van het gewicht zorgen voor een toename in de verklaarde variantie van voedingskeuzes. Zowel hongergevoel als de fluctuatie van het gewicht hebben een klein effect (ηp2 = 0.03) op de voedingskeuzes.
46
7.3.3. Besluit Er wordt dus ondervonden dat er geen significante invloed is van een gevoel van tijdsdruk op voedingskeuzes. Wanneer het gaat om al dan niet calorierijke voeding verkiezen kan er geen verschil
gevonden worden tussen de personen die menen onder tijdsdruk te staan en diegenen die dit gevoel
niet hebben. Wanneer er wordt gekeken naar negatieve gevoelens als oorzaak van het niet bewezen verband wordt tot de conclusie gekomen dat een gevoel van tijdsdruk wel negatieve gevoelens veroorzaakt. Personen die zich onder tijdsdruk gezet voelen ervaren meer negatieve gevoelens dan personen die zich niet onder tijdsdruk gezet voelen. Deze negatieve gevoelens leiden echter niet tot
meer calorierijke voedingskeuzes. Hoewel tijdsdruk dus wel zorgt voor een negatieve gemoedstoestand, zorgt deze laatste niet voor meer calorierijke voedingskeuzes. Tevens wordt er
vastgesteld dat het al dan niet ervaren van tijdsdruk geen invloed heeft op positieve gevoelens
ervaren en dat deze positieve gevoelens ook geen invloed hebben op al dan niet calorierijke voedingskeuzes maken. Tevens worden uit alle mogelijke covariaten twee zinvolle geselecteerd,
namelijk hongergevoel en de fluctuatie van het gewicht. Deze beïnvloeden beide de relatie tussen
tijdschaarste en voedingskeuzes. Zowel meer honger hebben als meer fluctuatie in het gewicht zorgen voor meer calorierijke voedingskeuzes. Ook voor de relatie tussen negatieve gevoelens en
voedingskeuzes wordt er gecontroleerd voor het effect van hongergevoel en fluctuatie van het
gewicht. Hier kwam naar voor dat hongergevoel een invloed heeft op deze relatie. Ook hier zorgt meer honger voor meer calorierijke voedingskeuzes. Tenslotte kan nog worden gesteld dat de
covariaten voor hongergevoel en fluctuatie van het gewicht allebei een invloed hebben op de relatie tussen positieve gevoelens en voedingskeuzes, waarbij ze beide zorgen voor meer calorierijke
voedingskeuzes. Geen enkel van de besproken verbanden wordt echter significant na het controleren voor de covariaten.
47
8. Hoofdstuk: Discussie Met betrekking tot een onderzoek naar het effect van gepercipieerde tijdschaarste op
voedingskeuzes werd eerst een overzicht gegeven van reeds bestaande literatuur omtrent
(tijd)schaarste, voedingskeuzes en gemoedstoestand. Deze laatste werd immers gezien als een mogelijke verklaring voor het eventuele verband tussen de eerste twee. Vooreerst werd in verband met tijdschaarste aangehaald dat er een verschil is tussen objectieve en
subjectieve tijdschaarste. Objectieve tijdschaarste ontstaat wanneer er effectief te weinig dagen, uren, minuten, ... zijn om bepaalde taken of activiteiten af te werken (Feldman & Hornik, 1981).
Subjectieve tijdschaarste daarentegen is een social construct, wat betekent dat het als doel heeft
menselijk sociaal gedrag te regelen. Het bepaalt bijvoorbeeld wanneer wordt gegeten, wanneer het
huishouden wordt gedaan, etc. (Celnik et al., 2012) Als voorbeeld voor het verschil tussen objectieve
en subjectieve tijd kan worden gesteld dat elke dag uit 24 uur bestaat, maar een werkdag langer kan lijken te duren dan een vrije dag (Feldman & Hornik, 1981). Meerdere factoren kunnen beïnvloeden
of een persoon al dan niet een gevoel van (tijd)schaarste ervaart. Mensen met een scarcity mentality hebben bijvoorbeeld steeds het gevoel dat wanneer een ander meer heeft, er minder is voor hen.
Mensen met een abundance mentality daarentegen hebben dit gevoel niet (Covey, 1989). Wat ook
specifiek kan worden aangetoond voor tijdschaarste, is dat de waarde die men aan iets hecht een grote rol speelt. Wanneer bijvoorbeeld een hogere geldwaarde aan tijd wordt toegekend, wordt deze
tijd als meer waardevol beschouwd, waardoor tijd ook als meer schaars wordt aanzien (DeVoe & Pfeffer 2011; DeVoe & House 2012). Daarna werd uiteengezet hoe schaarste een mens kan beïnvloeden. Met betrekking tot geld- en
voeldselschaarste werd vastgesteld dat zowel calorische als financiële deprivatie de partnerkeuze kan beïnvloeden. Hoe meer schaars voedsel of geld is, hoe meer mannen zwaardere vrouwen
verkiezen. Ook werd vastgesteld dat honger ervoor zorgt dat mensen willen vasthouden aan hun geld en dat mensen meer eten wanneer ze een hoge drang naar geld voelen. Voedsel en geld lijken dus substitueerbare resources te zijn (Nelson & Morrison 2005; Briers et al. 2006). Specifiek voor geld werd aangetoond dat denken aan geld, zorgt voor een zelfvoorzienende oriëntatie. Dit soort
oriëntatie zorgt ervoor dat mensen geen hulp vragen, geen hulp aanbieden en zoveel mogelijk fysieke afstand houden van anderen. Terwijl een gevoel van veel geld hebben zorgt voor zelfvoorzienend gedrag, zorgt een gevoel van geldschaarste voor gevoelens van machteloosheid en afhankelijkheid (Vohs et al., 2006). Voor tijdschaarste werd beschreven dat er minder aandacht
wordt besteed aan gezond koken wanneer men onder tijdsdruk staat (Mothersbaugh et al., 1993).
Ook werd aangehaald dat een gebrek aan tijd kan worden aangepakt door het betalen voor zaken als 48
huishoudelijke hulp, convenience products en kant-en-klare maaltijden (Nickols & Fox, 1983). Onder
tijdsdruk staan kan tevens leiden tot onder andere slaapproblemen en depressies (Roxburgh 2006;
Lundberg 2005). De effecten van tijdsdruk op de hier aangehaalde voedselconsumptie, geldbesteding en gezondheid kunnen echter voortvloeien uit een objectief gebrek aan tijd en zijn niet per se enkel
het gevolg van psychologische effecten van tijdschaarste. Er werd daarom ook gekeken naar de effecten van simpelweg denken aan tijd. Deze gedachte alleen zet mensen ertoe aan zich meer te
engageren in sociale activiteiten en minder tijd te besteden aan werk. Het plannen zich meer bezig te
houden met sociale activiteiten maakt mensen tevens gelukkiger (Mogilner, 2010). Overigens zorgt denken aan tijd voor een gunstigere attitude ten opzichte van een product. Doordat er wordt
gedacht aan eerdere ervaringen met het product of door zich simpelweg in te beelden dat men het product gebruikt ontwikkelen mensen er een meer persoonlijke band mee, dewelke leidt tot een
meer gunstige productattitude (Mogilner & Aaker, 2009). Enkel nog maar de gedachte aan tijd heeft dus een bepaalde invloed op menselijke gedragingen en attitudes. Nadat dus werd vastgesteld dat schaarsten in het algemeen kunnen worden gecompenseerd met
andere resources en er werd geconstateerd dat tijdschaarste en denken aan tijd een invloed hebben
op menselijke gedragingen en attitudes werd overgegaan tot voedingskeuzes. Een algemeen conceptueel model werd uiteengezet, in de hoop meer te weten te komen over hoe mensen
voedingskeuzes maken. Dit model bestaat uit drie grote delen, zijnde de levensloop, de invloeden en
het persoonlijk systeem. De levensloop vormt de basis van beslissingen omtrent voeding. Zij omvat de rollen die mensen hebben in het leven en in welke sociale, culturele en fysieke omgeving mensen zijn opgegroeid. Uit deze levensloop ontstaan invloeden die latere voedingskeuzes bepalen. De
invloeden zijn idealen, persoonlijke factoren, middelen ter beschikking, het sociaal kader en de voedingscontext. Deze invloeden bepalen het persoonlijk systeem, wat voor iedereen verschillend is.
Het persoonlijk systeem omvat beslissingsmethoden waarbij echt wordt nagedacht, maar omvat ook beslissingsmethoden die eerder gebaseerd zijn op routine (Furst et al., 1996). Verder worden enkele
contextuele invloeden op voedingskeuzes aangehaald die deel uitmaken van de onbewuste beslissingsmethoden. De eerste invloed die wordt aangehaald is de grootte van het assortiment: hoe
meer keuzemogelijkheden, hoe moeilijker de te maken keuze en hoe meer men een keuze maakt die makkelijker te verantwoorden is. In een keuze tussen veel koekjes en veel fruit wordt meer voor fruit gekozen dan voor koekjes ten opzichte van een keuze tussen weinig koekjes en weinig fruit. Dit
omdat in het grote assortiment het fruit de meest deugdzame, en dus makkelijkst te verantwoorden, keuze is (Sela et al., 2009). Verder speelt ook het soort promotie een rol. Virtue foods worden meer
aangekocht in een bonus pack, terwijl vice foods eerder worden aangekocht wanneer een
prijsreductie wordt gegeven (Mishra & Mishra, 2010). Qua sociale context werd gezegd dat mensen 49
met een normaal gewicht meer eten in groep, terwijl mensen met overgewicht net meer eten
wanneer ze alleen zijn (Salvy et al. 2008; Krantz 1979; Herman et al. 2003). Ook de omgeving waarin men eet kan de perceptie die een persoon heeft over de daar gereserveerde voeding veranderen.
Een meer Italiaans thema op restaurant zorgt er bijvoorbeeld voor dat de voeding als meer
authentiek Italiaans wordt beschouwd (Bell et al., 1994). Binnen die omgeving zijn er ook nog bepaalde prikkels die voedingskeuzes kunnen beïnvloeden. Zo kunnen de kleur van de omgeving, de sterkte van het licht, de temperatuur en het geluid bepalen in welke mate mensen meer of minder eten (Stroebele & De Castro 2004; Milliman 2006). Beslissingen omtrent voeding zijn dus afhankelijk van veel factoren en kunnen veranderen van situatie tot situatie. Er kan dus worden gesteld dat tijd en tijdschaarste een grote invloed hebben op menselijke
gedragingen. Simpelweg denken aan tijd zorgt voor het willen uitvoeren van sociale activiteiten, meer geluk en gunstigere productattitudes (Mogilner 2010; Mogilner & Aaker 2009). Ook werd
aangehaald dat onder tijdsdruk veel naar ongezonde voeding gegrepen wordt (Mothersbaugh et al.,
1993). Van dit laatste is echter nog niet bewezen dat het meer ongezonde voeding verkiezen afstamt
uit een psychologisch effect van subjectieve schaarste. Het is interessant om dit effect van een gevoel van tijdsgebrek op voedingskeuzes na te gaan.
Eerder werd reeds aangetoond dat gemoedstoestand een effect heeft op voedingskeuzes. Een verlangen naar voedsel heeft vaak meer te maken met een craving dan met een effectief
hongergevoel (Hill et al., 1991). Ook werd aangehaald dat mensen in een negatieve stemming eerder
naar ongezonde voeding grijpen, terwijl ze in een positieve stemming eerder naar gezonde voeding
grijpen. Een slecht gevoel zorgt voor een craving naar ongezonde voeding. Deze voeding consumeren
zorgt ervoor dat de negatieve stemming verbetert (Christensen & Brooks 2006; Lyman 1982; Christensen 2001).
Op basis van bovenstaande bevindingen werd vooropgesteld dat tijdschaarste ervaren zorgt voor een
meer negatieve gemoedstoestand. Deze negatieve stemming zorgt op haar beurt voor het maken
van meer calorierijke voedingskeuzes. Via gemoedstoestand is er dus een verband tussen al dan niet tijdschaarste ervaren en het al dan niet maken van calorierijke voedingskeuzes. Om te testen of er
effectief een verband is tussen tijdschaarste, gemoedstoestand en voedingskeuzes werd overgegaan tot een experiment. Er wordt getracht gevoelens van tijdsdruk te creëren bij de helft van de respondenten via een online vragenlijst om daarna na te gaan of dit een invloed heeft op hun
gevoelens op dat moment en de voedingskeuzes die ze op dat moment maken. Vooraleer over te
gaan naar het effectieve onderzoek werd een pretest uitgevoerd die nagaat of de manipulatie van tijdsdruk effectief is. Deze manipulatie zijn twee scenario’s waarvan één een drukke dag beschrijft,
50
terwijl het andere een rustige dag beschrijft. Er werd geconcludeerd dat het drukke scenario effectief
gevoelens van tijdsdruk teweeg brengt, terwijl het andere dat niet doet. Beide scenario’s zijn even
makkelijk te herinneren en duren even lang om te lezen. Het is voor de respondenten matig
makkelijk zich beide scenario’s in te beelden en ze voelen zich bij beide scenario’s matig betrokken. Het scenario dat tijdsdruk moet creëren is meer frustrerend dan het andere, maar geen van beide is echt frustrerend. Aangezien de tijdsdrukmanipulatie geslaagd is, werd deze gebruikt in het
experiment. Verder worden in de vragenlijst gevoelens gemeten en moeten respondenten uit 10
paren voedingsmiddelen telkens een keuze maken tussen één calorierijke en één niet calorierijke snack. Er wordt na de analyse van de gegevens geconcludeerd dat het al dan niet ervaren van gevoelens van tijdsdruk geen rol speelt in het maken van calorierijke voedingskeuzes. De gemiddelde scores die de groepen onder gepercipieerde tijdsdruk en niet onder gepercipieerde tijdsdruk geven voor het
verkiezen van calorierijke voeding verschillen niet significant van elkaar. De vooropgestelde hypothese kan dus niet worden bevestigd. Er kon echter wel worden bevestigd dat onder gepercipieerde tijdsdruk staan zorgt voor meer negatieve gevoelens. Personen onder subjectieve
tijdsdruk ervaren significant meer negatieve gevoelens dan personen niet onder subjectieve
tijdsdruk. Tenslotte werd nog getest of deze negatieve gevoelens dan ook meer calorierijke voedingskeuzes teweegbrengen. Er werd aangetoond dat negatieve gevoelens echter geen rol spelen in het maken van al dan niet calorierijke voedingskeuzes. Terzijde werd aangetoond dat het al dan niet ervaren van gevoelens van tijdsdruk geen invloed heeft op positieve gevoelens en dat deze
laatsten ook in het maken van voedingskeuzes geen rol spelen. Samengevat kan worden gesteld dat hoewel gepercipieerde tijdschaarste dus wel zorgt voor een meer negatieve gemoedstoestand, deze
laatste echter niet zorgt voor meer calorierijke voedingskeuzes. Voor elk van de hypothesen werd nog nagegaan of het hongergevoel dat mensen ervaren tijdens het onderzoek en de gemiddelde
fluctuatie in gewicht die zij per week ervaren een rol spelen. Er werd bevonden dat zowel meer
hongergevoel als meer fluctuatie van het gewicht zorgen voor meer calorierijke voedingskeuzes. Dit feit kan de geteste relaties tussen tijdschaarste, gevoelens en voedingskeuzes beïnvloeden. Het is
namelijk mogelijk dat de voedingskeuzes die gemaakt worden een deel verklaard worden door het
hongergevoel dat respondenten hebben op het moment van het maken van de voedingskeuzes en de gemiddelde fluctuatie per week in hun gewicht. Wanneer er wordt gecontroleerd voor deze twee
factoren, is het waargenomen effect van tijdschaarste op voedingkeuzes zuiverder. In de relatie tussen tijdschaarste en voedingskeuzes en tussen positieve gevoelens en voedingskeuzes spelen
beide covariaten een significante rol. In de relatie tussen negatieve gevoelens en voedingskeuzes
51
speelt vooral hongergevoel een significante rol. Geen van die relaties werd echter significant na het controleren voor het effect van hongergevoel en het fluctueren van het gewicht. Het feit dat de vooropgestelde hypothesen niet konden worden bewezen kan eventueel te maken hebben met een aantal beperkingen van het onderzoek. Vooreerst werd reeds tijdens de pretest van
de tijdsdrukmanipulatie opgemerkt dat personen zich maar matig betrokken voelen bij de scenario’s
en dat het vermogen om ze zich in te beelden ook maar matig is. Hoewel de respondenten wel tijdsdruk ondervonden na het lezen van het scenario dat tijdsdruk moet creëren, heeft dit misschien
eerder te maken met het feit dat zij zich kunnen inbeelden onder tijdsdruk te staan wanneer ze een dag zoals in het scenario zouden meemaken. De matige betrokkenheid bij het scenario kan echter betekenen dat zij niet echt nog gevoelens van tijdsdruk ervaren wanneer de voedingskeuzes moeten
worden gemaakt. Ook met betrekking tot de voedingsparen kan enige vorm van kritiek worden
opgemerkt. De paren van telkens één calorierijk en één niet calorierijk voedingsmiddel werden zelf gekozen en zijn dus niet reeds effectief bewezen in eerder onderzoek. Het is vooral ook mogelijk dat mensen, zelfs wanneer ze een gevoel van tijdsdruk zouden ervaren, gewoon het voedingsitem kiezen
dat ze het lekkerst vinden. Vooral wanneer een persoon één van de twee voedingsitems niet lust, is de keuze niet gebaseerd op het al dan niet tijdsdruk ervaren. In verband daarmee kan ook worden aangehaald dat de grootte van het assortiment de voedingskeuze beïnvloedt. Hoe groter de keuze,
hoe meer deugdzame keuzes men maakt, aangezien die beslissing makkelijker te verantwoorden is (Sela et al., 2009). In dit onderzoek was er echter maar keuze tussen twee voedingsitems, wat de resultaten misschien ook kan vertekenen. Ook de gekozen covariaten waren grotendeels overbodig.
Slechts twee van de tien factoren hadden effectief een invloed op de voedingskeuzes. Als laatste beperking van de resultatenverzameling kan worden aangehaald dat online voedingskeuzes maken niet hetzelfde is als effectief de voedingsitems mogen meenemen en opeten. Een onderzoek waar in het echte leven subjectieve tijdsdruk wordt gecreëerd, en een effectieve keuze moet worden
gemaakt tussen een calorierijke en niet calorierijke snack kan andere resultaten opleveren. Met
betrekking tot de gevonden bevindingen kan nog worden gezegd dat het effect van tijdsdruk op negatieve gevoelens moet worden genuanceerd: er werd gesteld dat mensen onder subjectieve
tijdsdruk significant meer negatieve gevoelens ondervinden dan mensen die niet onder subjectieve
tijdsdruk staan. Hoewel dit uiteraard een interessante conclusie is, moet wel worden vermeld dat mensen onder tijdsdruk gemiddeld een score van 1.66 op 5 gaven voor negatieve gevoelens, terwijl
dat 1.30 was bij diegenen niet onder tijdsdruk. De gemiddelde score van 1.66 is wel meer negatief dan 1.30, maar over een echt negatieve gemoedstoestand kan hier misschien niet worden gesproken. De bevestigde hypothese dat tijdsdruk zorgt voor een meer negatieve gemoedstoestand moet dus met een zekere nuance worden bekeken. 52
Wanneer dit onderzoek herhaald zou worden moet dus rekening worden gehouden met het feit dat zowel de manipulatie van tijdsdruk als de meting van de voedingskeuzes beter kan. Personen moeten zich meer betrokken voelen bij de tijdsdrukmanipulatie en er zouden eventueel meer
voedingsmiddelen moeten kunnen gekozen worden binnen een groep. Twee of drie calorierijke ten
opzichte van twee of drie niet calorierijke voedingsmiddelen zou misschien betere of meer accurate resultaten kunnen opleveren. Ook lijkt offline onderzoek, wanneer het gaat om voeding, een beter
idee. Met betrekking tot verder onderzoek lijkt het interessant om specifiek toe te spitsen op gevoelens en gemoedstoestand. Aangezien dit onderzoek met de nodige nuances leidde tot de bevinding dat tijdsdruk wel meer negatieve gevoelens veroorzaakt, is verder onderzoek omtrent hoe gemoedstoestand de keuze voor al dan niet calorierijke voeding precies beïnvloedt aangewezen.
53
Lijst van geraadpleegde bronnen Beatty, S.E., & Ferrell, M.E. (1998). Impulse buying : Modeling its precursors. Journal of retailing, volume 74, nr. 2, pg 169-191. Bell, R., Meiselman, H.L., Pierson, B.J., & Reeve, W.G. (1994). Effects of adding an Italian theme to a restaurant on the perceived ethnicity, acceptability, and selection of foods. Appetite, volume 22, pg 11 – 24.
Bevelander, K.E., Anschütz, D.J., & Engels, R.C.M.E. (2012). The effect of a fictitious peer on young
children’s choice of familiar v. unfamiliar low- and high- energy – dense foods. British journal of nutrition, volume 108, pg 1126 – 1133.
Briers, B., Pandelaere, M., Dewitte, S., & Warlop, L. (2006). Hungry for money: On the fungibility of
financial and caloric resources. Psychological science, volume 17, pg 939-943.
Brock, T.C. (1968). Implications of commodity theory for value change. In A.G. Greenwald, T.C. Brock,
& T.M. Ostrom (Eds.), Psychological foundations of attitudes (pg 243–275). New York: Academic press.
Celnik, D., Gillespie, L., & Lean, M.E.J. (2012). Time-scarcity, ready-meals, ill-health and the obesity epidemic. Trends in food science and technology, volume 27, pg 4 – 11.
Christensen, L. (2001). The effect of food intake on mood. Clinical nutrition, volume 20, nr. 1, pg 161 –
166.
Christensen, L., & Brooks, A. (2006). Changing food preference as a function of mood. The journal of psychology, volume 140, nr. 4, pg 293 – 306.
Cohen, P.N. (1998). Replacing housework in the service economy: Gender, class, and race-ethnicity in service spending. Gender and society, volume 12, pg 219 – 231.
Covey, S. (1989). The 7 habits of highly effective people. New York: Simon & Schuster. Dai, X., Wertenbroch, K., & Brendl, C.M. (2008). The value heuristic in judgements of relative frequency. Psychological science, volume 19, pg 18 – 19.
DeVoe, S.E., & House, J. (2012). Time, money, and happiness: How does putting a price on time affect our ability to smell the roses? Journal of experimental social psychology, volume 48, pg 466 – 474.
DeVoe, S.E., & Pfeffer, J. (2011). Time is tight: How higher economic value of time increases feelings of time pressure. Journal of applied psychology, volume 96, pg 665 – 676.
VII
Douthitt, R.A. (2000). “Time to do the chores?” Factoring home production needs into measures of poverty. Journal of family and economic issues, volume 21, pg 7 – 22.
Feldman, L.P., & Hornik, J. (1981). The use of time: An integrated conceptual model. Journal of consumer research, volume 7, nr. 4, pg 407 – 419.
Furst, T., Connors, M., Bisogni, C. A., Sobal, J., & Falk, L. W. (1996). Food choice: A conceptual model
of the process. Appetite, volume 26, pg 247–265.
Glass, J.N. (1999). Measuring memory in older adults : The relevance of everyday memory and the rivermead behavioural memory test (Master’s thesis, Massey university of psychology, New Zealand). Retrieved from http://muir.massey.ac.nz/bitstream/handle/10179/2587/02_whole.pdf?sequence=1. Herman, C.P., Polivy, J., & Roth, D.A. (2003). Effects of the presence of others on food intake: A normative interpretation. Psychological bulletin, volume 129, nr. 6, pg 873 – 886.
Hill, A.J., Weaver, C.F.L., & Blundell, J.E. (1991). Food craving, dietary restraint and mood. Appetite, volume 17, pg 187 – 197.
Krantz, D.S. (1979). A naturalistic study of social influences on meal size among moderately obese and
nonobese subjects. Psychosomatic medicine, volume 41, nr. 1, pg 19 – 27.
Lundberg, U. (2005). Stress hormones in health and illness: The roles of work and gender. Psychoneuroendocrinology, volume 30, pg 1017 – 1021.
Lyman, B. (1982). The nutritional values and food group characteristics of foods preferred during
various emotions. The journal of psychology, volume 112, pg 121 – 127.
Miller, D.W., Hadjimarcou, J., & Miciak, A. (2000). A scale for measuring advertisement-evoked mental imagery. Journal of marketing communications, volume 6, pg 1 – 20. Milliman, R.E. (1986). The influence of background music on the behavior of restaurant patrons. Journal of consumer research, volume 13, nr. 2, pg 286 – 289. Mishra, A., & Mishra, H. (2010). The influence of price discount versus bonus pack on the preference for virtue and vice foods. Journal of marketing research, pg 1 – 42. Mishra, A., & Mishra, H. (2011). The influence of price discount versus bonus pack on the preference for virtue and vice foods. Journal of marketing research, volume XLVIII, pg 196 – 206. Mogilner, C. (2010). The pursuit of happiness: Time, money, and social connection. Psychological
science, volume 21, nr. 9, pg 1348 – 1354.
VIII
Mogilner, C., & Aaker, J. (2009). The time vs. money effect: Shifting product attitudes and decisions through personal connection. Journal of consumer research, volume 36, nr. 2, pg 277 – 291.
Mothersbaugh, D.L., Herrmann, R.O., & Warland, R.H. (1993). Perceived time pressure and
recommended dietary practices : The moderating effect of knowledge of nutrition. The journal of consumer affairs, volume 27, nr. 1, pg 106.
Nelson, L.D., & Morrison, E.L. (2005). The symptoms of resource scarcity: Judgments of food and finances influence preferences for potential partners. Psychological science, volume 16, pg 167–173.
Nickols, S.Y., & Fox, K.D. (1983). Buying time and saving time – Strategies for managing household
production. Journal of consumer research, volume 10, pg 197 – 208.
Norris, C.E., & Colman, A.M. (1992). Context effects on recall and recognition of magazine advertisements. Journal of advertising, volume 21, nr. 3, pg 37-46. Peters, L.H., O’Connor, E.J., & Rudolf, C.J. (1980). The behavioral and affective consequences of
performance-relevant situational variables. Organizational behavior and human performance, volume 25, pg 79- 96. Rizkalla, A.N. (1989). Sense of time urgency and consumer well-being : Testing alternative causal models. Advances in consumer research, volume 16, pg 180 – 188.
Robinson, J.P. (1989). Time’s up. American demographics, volume 11, pg 33 – 35. Roininen, K., & Tuorila, H. (1999). Health and taste attitudes in the prediction of use frequency and
choice between less healthy and more healthy snacks. Food quality and preference, volume 10, pg 357 – 365. Roxburgh, S. (2006). "I wish we had more time to spend together ..." - The distribution and predictors
of perceived family time pressures among married men and women in the paid labor force. Journal of family issues, volume 27, pg 529 – 553.
Ruderman, A.J. (1985). Dysphoric mood and overeating : A test of restraint theory’s disinhibition hypothesis. Journal of abnormal psychology, volume 94, nr. 1, pg 78 – 85. Salvy, S-J., Kieffer, E., & Epstein, L.H. (2008). Effects of social context on overweight and normalweight children’s food selection. Eating behaviors, volume 9, pg 190 – 196.
Sela, A., Berger, J., & Liu, W. (2009). Variety, vice and virtue: How assortment size influences option
choice. Journal of consumer research, volume 35, nr. 6, pg 941 – 951.
IX
Sobal, J., & Bisogni, C.A. (2009). Constructing food choice decisions. The society of behavioral medicine, volume 38, pg S37 – S46.
Stroebele, N., & De Castro, J.M. (2004). Effect of ambience on food intake and food choice. Nutrition, volume 20, pg 821 – 838.
Vohs, K.D., Mead, N.L., & Goode, M.R. (2006). The psychological consequences of money. Science, volume 314, pg 1154.
Watson, D., Clark, L.A., & Tellegan, A. (1988). Development and validation of brief measures of
positive and negative affect: The PANAS scales. Journal of personality and social psychology, volume 54, nr. 6, pg 1063 – 1070.
X
Bijlagen Bijlage 1: Pretest Beste respondent, In het kader van onze masterproef voeren wij een onderzoek naar de invloed van tijdschaarste op
voedingskeuzes. Het invullen van deze vragenlijst verloopt volledig anoniem en zal slechts een tiental minuten in beslag nemen. Gelieve de vragen zorgvuldig te lezen en elke vraag te beantwoorden. Er zijn geen juiste of foute antwoorden. Alvast bedankt voor uw medewerking! Wat is uw geslacht? Man Vrouw Wat is uw leeftijd? Wat is uw beroep? Student
Werkende
Werkzoekende
Gepensioneerd
Huismoeder/huisvader Ander Scenario met tijdsdruk Lees onderstaand scenario en leef je zo goed mogelijk in. Je staat ’s ochtends op, kleedt je aan en ontbijt. Je springt vervolgens in de wagen, zet de kinderen af aan de schoolpoort en rijdt door naar het werk. Onderweg versnel je op de baan en rijd je door het oranje licht. Je haat het om stil te staan voor een rood licht. Je komt aan op het werk en de persoon
waarmee je een afspraak hebt, zit reeds op je te wachten in de wachtzaal. Je verwelkomt hem in je kantoor en begint meteen met de onderhandelingen. Je bespoedigt het gesprek en begint iets sneller
te praten zodat je verder kan met de andere noodzakelijke taken van je werkdag. De
onderhandelingen zitten er eindelijk op, tijd voor middagpauze. Je gaat naar de bedrijfscafetaria en wil bestellen. Natuurlijk staat er zoals elke dag een rij wachtenden voor je. Je sluit aan in de rij en wacht je beurt af. De rij begint te verkorten en het is eindelijk aan jou om te bestellen. Je gaat zitten en eet. De namiddag bestaat vervolgens nog uit een aantal dringende zaken die je moet afhandelen XI
en uit een aantal afspraken met collega’s. Dit is dagelijkse kost voor jou. Je rijdt naar huis, de
werkdag zit erop. Onderweg naar huis verstoort sneeuwval het wegverkeer en de files stapelen zich
op. Je moet nog een kleine omweg maken aangezien de kinderen nog op school aanwezig zijn. Je haalt Marie en Jan op en rijdt naar huis. De kinderen moeten huiswerk maken en jij helpt hen hierbij.
De avondmaaltijd bereiden is dan het volgende op de agenda, waarna je ook nog wou gaan sporten. Maar Marie voelt zich plots misselijk en heeft last van hoofdpijn, waardoor het sporten uitgesteld zal
moeten worden. Je stopt haar in bed. Jan daarentegen zit nog vol energie. Hij wil nog wat spelen en televisie kijken. Hij stopt niet met zeuren, waardoor je toegeeft en nog even met hem speelt. Daarna
stop je hem in bed. De afwas staat er nog, strijken moet ook nog gebeuren en daarbovenop moet je
nog een document lezen voor de afspraak van morgen. Je begint eraan. Een boek lezen, televisie kijken of andere leuke dingen doen, zit er niet meer in. Je moet gaan slapen aangezien dit
noodzakelijk is om de dagelijkse routine aan te kunnen. Het document lezen zal uitgesteld worden naar morgenvroeg. Je staat vroeger op en neemt het document nog even door voor je de kinderen wakker maakt voor school. Scenario zonder tijdsdruk Lees onderstaand scenario en leef je zo goed mogelijk in. Je staat ’s ochtends op, kleedt je aan en ontbijt. De kinderen worden opgehaald door de grootouders en aan de schoolpoort afgezet. Je stapt vervolgens in de wagen en rijdt naar het werk. Het verkeer
verloopt vlot en je komt aan op het werk. De persoon waarmee je een afspraak hebt, komt aan en je verwelkomt hem in je kantoor. Je drinkt samen een koffie, voert een gezellig gesprek en begint daarna aan de onderhandelingen. De onderhandelingen zitten erop en het is tijd voor een uurtje
middagpauze. Je stapt naar de bedrijfscafetaria en het is meteen aan jou. Geen wachtrij waardoor je onmiddellijk kunt bestellen. Je gaat zitten, eet en leest een beetje in de krant. De namiddag bestaat vervolgens nog uit een aantal zaken die je moet afhandelen. Niets om je zorgen over te maken. Aangezien deze zaken niet dringend zijn kan je er de komende dagen nog aan verder werken.
Verdere afspraken staan ook niet op de agenda voor vandaag, dus je kan gewoon doorgaan met je
dagelijkse taken. De werkdag zit erop en je rijdt naar huis. Onderweg naar huis is er geen sprake van file. Het verkeer verloopt, net zoals deze ochtend, opnieuw vlotjes. Je hoeft ook geen omweg meer
te maken om de kinderen af te halen na schooltijd, want de grootouders hebben Marie en Jan al naar
huis gebracht. Je komt thuis en Marie en Jan zijn zelfs al klaar met hun huiswerk. Ze zijn rustig aan het spelen met elkaar in de woonkamer en er staat een klaargemaakt stoofpotje op het vuur. De goedheid van oma en opa is weer eens bewezen. Je kan dus meteen met de kinderen aan tafel. Na
het avondeten, stop je de kinderen in bed. Je sport nog heel even op de hometrainer zoals je gepland XII
had en daarna neem je een relaxerend bad. Je zou graag nog een document voor het werk willen
doornemen. Je beslist het document pas later door te nemen aangezien het niet dringend is en kijkt
nog naar jouw favoriete serie voor het slapengaan. Je gaat slapen. Zalige nachtrust om de dag nadien weer actief te kunnen zijn. Je staat op, maakt de kinderen wakker en ontbijt. De grootouders staan al voor de deur. Ze komen nog even binnen en je drinkt een koffietje met hen. Daarna vertrek je naar je werk, terwijl de grootouders de kinderen afzetten aan de schoolpoort.
Duid aan in welke mate u het eens bent met volgende stellingen. Helemaal oneens De tijd die ik op dit moment beschikbaar heb is gelimiteerd. Ik ben niet gehaast op dit moment.
Oneens
Eerder oneens
Noch mee eens, noch mee oneens
Eerder eens
Eens
Helemaal eens
Duid aan in welke mate u onderstaande stelling aanvoelt.
De hoeveelheid tijdsdruk die ik voel op dit moment kan gekarakteriseerd worden als :
Geen
Laag
Eerder laag
Gemiddeld
Eerder hoog
Hoog
Zeer hoog
XIII
Beantwoord volgende vragen volgens wat u gelezen hebt in het scenario.
1. Neemt u, volgens het scenario, een ontbijt?
2. Gaan de kinderen, volgens het scenario, naar school? 3. Is het vervoermiddel om naar het werk te gaan in het scenario een auto? 4. Heeft u een afspraak met een persoon op het werk volgens het scenario?
5. Gaat u tijdens de middagpauze eten in de bedrijfscafetaria volgens het scenario? 6. Zijn de namen van de kinderen in het scenario Marie en Jan? 7. Gaat u naar een kuuroord om te ontspannen in het scenario?
Ja
Nee
Weet niet
XIV
Geef aan in welke mate u het eens bent met volgende stellingen. Helemaal oneens 1. Bovenstaand scenario lezen was een zeer frustrerende ervaring. 2. Een gevoel van frustratie hoort bij het lezen van dit scenario.
3. In het algemeen heb ik zeer weinig frustratie ervaren tijdens het lezen van bovenstaand scenario.
Oneens
Eerder oneens
Noch mee eens, noch mee oneens
Eerder eens
Eens
Helemaal eens
XV
Geef aan in welke mate u het eens bent met volgende stellingen. Helemaal oneens 1. Terwijl ik het scenario las, kon ik mij veel beelden voor de geest halen.
2. Terwijl ik het scenario las, kon ik mij een heleboel beelden voor de geest halen. 3. Terwijl ik het scenario las, ervoer ik zeer weinig beelden.
4. Terwijl ik het scenario las, stelde ik mij geluiden voor.
5. Terwijl ik het scenario las, stelde ik mij smaken voor. 6. Terwijl ik het scenario las, stelde ik mij geuren voor. 7. De beelden die ik me voor de geest haalde
Oneens
Eerder oneens
Noch mee eens, noch mee oneens
Eerder eens
Eens
Helemaal eens
XVI
tijdens het lezen van het scenario waren levendig.
8. De beelden die ik me voor de geest haalde tijdens het lezen van het scenario waren helder. 9. De beelden die ik me voor de geest haalde tijdens het lezen van het scenario waren scherp.
10. De beelden die ik me voor de geest haalde tijdens het lezen van het scenario waren intens. 11. De beelden die ik me voor de geest haalde tijdens het lezen van het scenario waren wazig. 12. De beelden die ik me voor de geest haalde
XVII
tijdens het lezen van het scenario waren prettig.
13. De beelden die ik me voor de geest haalde tijdens het lezen van het scenario waren goed. 14. De beelden die ik me voor de geest haalde tijdens het lezen van het scenario waren mooi.
15. De beelden die ik me voor de geest haalde tijdens het lezen van het scenario waren aangenaam. 16. De beelden die ik me voor de geest haalde tijdens het lezen van het scenario waren positief.
XVIII
Geef aan in welke mate u het eens bent met volgende stellingen. Helemaal oneens 1. Ik vind het scenario zeer amusant.
2. Ik voel me betrokken bij het scenario.
3. Ik vind het scenario zeer spannend.
4. Ik kan mij goed concentreren tijdens het lezen van het scenario. 5. Ik was ontspannen tijdens het lezen van het scenario. 6. Ik vind het scenario zeer interessant. 7. Ik heb veel geleerd van het scenario. 8. Ik heb genoten van het scenario.
9. Ik werd volledig geabsorbeerd in het scenario. 10. Ik was zeer gespannen tijdens het lezen van het scenario.
11. Ik heb het scenario zeer nauw bijgewoond. 12. Ik vind de algemene
Oneens
Eerder oneens
Noch mee eens, noch mee oneens
Eerder eens
Eens
Helemaal eens
XIX
kwaliteit van het scenario zeer hoog.
U heeft het einde van de vragenlijst bereikt. Hartelijk dank voor uw medewerking.
XX
Bijlage 2: Onderzoek Beste respondent, In het kader van onze masterproef voeren wij een onderzoek naar de invloed van tijdschaarste op
voedingskeuzes. Het invullen van deze vragenlijst verloopt volledig anoniem en zal slechts een tiental minuten in beslag nemen. Gelieve de vragen zorgvuldig te lezen en elke vraag te beantwoorden. Er zijn geen juiste of foute antwoorden. Alvast bedankt voor je medewerking!
Wat is jouw geslacht? Man
Vrouw Wat is jouw leeftijd? Wat is jouw beroep? Student
Werkende
Werkzoekende
Gepensioneerd
Huismoeder/huisvader Ander
Scenario met tijdsdruk Lees onderstaand scenario en leef je zo goed mogelijk in. Je staat ’s ochtends op, kleedt je aan en ontbijt. Je springt vervolgens in de wagen, zet de kinderen af aan de schoolpoort en rijdt door naar het werk. Onderweg versnel je op de baan en rijd je door het oranje licht. Je haat het om stil te staan voor een rood licht. Je komt aan op het werk en de persoon
waarmee je een afspraak hebt, zit reeds op je te wachten in de wachtzaal. Je verwelkomt hem in je kantoor en begint meteen met de onderhandelingen. Je bespoedigt het gesprek en begint iets sneller
te praten zodat je verder kan met de andere noodzakelijke taken van je werkdag. De
onderhandelingen zitten er eindelijk op, tijd voor middagpauze. Je gaat naar de bedrijfscafetaria en wil bestellen. Natuurlijk staat er zoals elke dag een rij wachtenden voor je. Je sluit aan in de rij en wacht je beurt af. De rij begint te verkorten en het is eindelijk aan jou om te bestellen. Je gaat zitten
XXI
en eet. De namiddag bestaat vervolgens nog uit een aantal dringende zaken die je moet afhandelen en uit een aantal afspraken met collega’s. Dit is dagelijkse kost voor jou. Je rijdt naar huis, de
werkdag zit erop. Onderweg naar huis verstoort sneeuwval het wegverkeer en de files stapelen zich
op. Je moet nog een kleine omweg maken aangezien de kinderen nog op school aanwezig zijn. Je haalt Marie en Jan op en rijdt naar huis. De kinderen moeten huiswerk maken en jij helpt hen hierbij.
De avondmaaltijd bereiden is dan het volgende op de agenda, waarna je ook nog wou gaan sporten. Maar Marie voelt zich plots misselijk en heeft last van hoofdpijn, waardoor het sporten uitgesteld zal
moeten worden. Je stopt haar in bed. Jan daarentegen zit nog vol energie. Hij wil nog wat spelen en televisie kijken. Hij stopt niet met zeuren, waardoor je toegeeft en nog even met hem speelt. Daarna
stop je hem in bed. De afwas staat er nog, strijken moet ook nog gebeuren en daarbovenop moet je
nog een document lezen voor de afspraak van morgen. Je begint eraan. Een boek lezen, televisie kijken of andere leuke dingen doen, zit er niet meer in. Je moet gaan slapen aangezien dit
noodzakelijk is om de dagelijkse routine aan te kunnen. Het document lezen zal uitgesteld worden naar morgenvroeg. Je staat vroeger op en neemt het document nog even door voor je de kinderen wakker maakt voor school.
Scenario zonder tijdsdruk Lees onderstaand scenario en leef je zo goed mogelijk in. Je staat ’s ochtends op, kleedt je aan en ontbijt. De kinderen worden opgehaald door de grootouders en aan de schoolpoort afgezet. Je stapt vervolgens in de wagen en rijdt naar het werk. Het verkeer
verloopt vlot en je komt aan op het werk. De persoon waarmee je een afspraak hebt, komt aan en je verwelkomt hem in je kantoor. Je drinkt samen een koffie, voert een gezellig gesprek en begint daarna aan de onderhandelingen. De onderhandelingen zitten erop en het is tijd voor een uurtje
middagpauze. Je stapt naar de bedrijfscafetaria en het is meteen aan jou. Geen wachtrij waardoor je onmiddellijk kunt bestellen. Je gaat zitten, eet en leest een beetje in de krant. De namiddag bestaat vervolgens nog uit een aantal zaken die je moet afhandelen. Niets om je zorgen over te maken. Aangezien deze zaken niet dringend zijn kan je er de komende dagen nog aan verder werken.
Verdere afspraken staan ook niet op de agenda voor vandaag, dus je kan gewoon doorgaan met je
dagelijkse taken. De werkdag zit erop en je rijdt naar huis. Onderweg naar huis is er geen sprake van file. Het verkeer verloopt, net zoals deze ochtend, opnieuw vlotjes. Je hoeft ook geen omweg meer
te maken om de kinderen af te halen na schooltijd, want de grootouders hebben Marie en Jan al naar
huis gebracht. Je komt thuis en Marie en Jan zijn zelfs al klaar met hun huiswerk. Ze zijn rustig aan het spelen met elkaar in de woonkamer en er staat een klaargemaakt stoofpotje op het vuur. De XXII
goedheid van oma en opa is weer eens bewezen. Je kan dus meteen met de kinderen aan tafel. Na
het avondeten, stop je de kinderen in bed. Je sport nog heel even op de hometrainer zoals je gepland had en daarna neem je een relaxerend bad. Je zou graag nog een document voor het werk willen
doornemen. Je beslist het document pas later door te nemen aangezien het niet dringend is en kijkt
nog naar jouw favoriete serie voor het slapengaan. Je gaat slapen. Zalige nachtrust om de dag nadien weer actief te kunnen zijn. Je staat op, maakt de kinderen wakker en ontbijt. De grootouders staan al voor de deur. Ze komen nog even binnen en je drinkt een koffietje met hen. Daarna vertrek je naar je werk, terwijl de grootouders de kinderen afzetten aan de schoolpoort.
In het volgende deel van het onderzoek zal je een aantal keuzes moeten maken omtrent voeding. Je
krijgt telkens de keuze tussen 2 soorten voedsel. Geef aan welk van beide je op dit moment het liefst zou willen eten of drinken.
Wat zou je op dit moment het liefst eten? 1)
Appel
Chocoladereep
Wat zou je op dit moment het liefst eten? 2)
Frambozen
Zoete, zachte snoepjes
XXIII
Wat zou je op dit moment het liefst eten? 3)
Druiven
Met chocolade overgoten pinda’s
Wat zou je op dit moment het liefst eten? 4)
Magere yoghurt
Chocolademousse
Wat zou je op dit moment het liefst eten? 5)
Fruitsalade uit de winkel
Stuk cake
XXIV
Wat zou je op dit moment het liefst eten? 6)
Rijstwafel
Chocolate Chip Cookie
Wat zou je op dit moment het liefst drinken? 7)
Glas water
Glas cola
Wat zou je op dit moment het liefst eten? 8)
Peer
Wafel
XXV
Wat zou je op dit moment het liefst eten? 9)
Frozen yoghurt
Roomijs
Wat zou je op dit moment het liefst eten? 10)
Rozijnen
Borrelnootjes
XXVI
Hieronder vind je een reeks woorden die verschillende gevoelens en emoties weergeven. Geef aan de hand van onderstaande schaal aan in welke mate je deze gevoelens of emoties nu ervaart.
Geïnteresseerd Bedroefd
Opgewonden Van streek
Zeer weinig tot niet
Een beetje
Middelmatig
Behoorlijk veel
Heel erg veel
Sterk
Bang
Schuldig Vijandig
Enthousiast
Geïrriteerd
Beschaamd
Nerveus
Trots Alert
Geïnspireerd Vastbesloten
Aandachtig
Actief
Gejaagd Bang
Geef op onderstaande schaal aan hoe hongerig je op dit moment bent. 0 |----------------------------------------------------------------------|100
XXVII
Ben je op dit moment op dieet? Ja
Nee Geef aan in welke mate volgende stellingen op jou van toepassing zijn.
Ik ga op dieet.
Ik eet verstandig als er mensen bij zijn, maar eet overvloedig als ik alleen ben. Ik besteed veel tijd en aandacht aan voeding. Ik voel mij schuldig nadat ik teveel gegeten heb.
Nooit
Zelden
Soms
Vaak
Altijd
Beantwoord volgende vragen.
Hoe bewust ben je van wat je eet?
Zou een verandering in gewicht van 2,5 kilo de manier waarop je leeft beïnvloeden?
Helemaal niet
Lichtelijk
Middelmatig
Extreem
XXVIII
Wat is het maximale gewicht dat je al hebt verloren op een maand? 0-2
3-5
6-8
9 - 10 11 + Wat is je maximale gewichtstoename in de tijdspanne van één week geweest? 0-1
2-4
5-7
8-9 10 +
Met hoeveel kilogram fluctueert jouw gewicht gemiddeld per week? 0 - 0,5
0,6 - 1
1,1 - 1,5
1,6 - 2,4
2.5 +
Toen je op je maximale gewicht was, hoeveel kilogram zat je dan boven je ideale gewicht? 0 - 0,5
0,6 - 2,5
2,6 - 5
5,1 - 10 10,1 +
XXIX
Geef aan hoe schuldig je je zou voelen bij het eten/drinken van onderstaande soorten voeding/drank.
Frozen yoghurt
Helemaal niet schuldig
Niet schuldig
Eerder niet schuldig
Neutraal
Eerder schuldig
Schuldig
Zeer schuldig
Appel
Roomijs
Stuk cake
Rozijnen
Chocoladereep
Peer
Borrelnootjes Fruitsalade
Wafel
Chocolate Chip Cookie
Magere yoghurt
Druiven
Chocolademousse
Rijstwafel
Glas Cola
Zoete, zachte snoepjes
Frambozen
Met chocolade overgoten pinda's Glas water
XXX
