De
inspirerende leraar
Voorwoord Ter gelegenheid van nieuwe kabinetsplannen voor de integratie van wetenschap en technologie in het onderwijs, vertelt Jan Terlouw aan leraren over de verandering van de economie, het gevaar van klimaatverandering, de zoektocht naar duurzaamheid en de rol van de politiek in het licht van wetenschappelijke en technologische ontwikkeling. De weg naar succesvolle vernieuwing ligt bij jeugd, in de klas. De kracht om een beweging te bewerkstelligen ligt echter bij de persoon die ervoor staat: de inspirerende leraar. Hij vertelt als natuurkundige, als oud politicus, schrijver en verwonderaar.
,,Hoe mooi wetenschap en technologie is en wat je er allemaal mee kunt doen in praktische zin, dát zie je pas, door de ogen van de inspirerende leraar’’
Door Jan Terlouw 1 oktober 2014
medische wereld die we vroeger niet voor mogelijk hielden, zoals de verfijnde technologie van een
Dank aan wetenschap en technologie Vroeger was alles anders… Vaak klinkt het in nostalgische zin. Vroeger was inderdaad alles anders. Er is veel gebeurd. Niet alles is een verbetering geweest, maar de ontwikkeling van kennis heeft zoveel moois gebracht. Ter illustratie neem ik u mee terug in de tijd van Johan Sebastiaan Bach. Hij maakte niet alleen prachtige muziek. Uit twee huwelijken had hij maar liefst zestien kinderen, maar de helft hiervan overleed klein. Het gebeurde veel. We weten het van onze zeehelden, we weten het van Rembrandt. De lijst is lang. In die tijd stierf meer dan de helft van de kinderen klein. Het verdriet moet enorm zijn geweest. De angst en de zorg zijn langzaam uit onze generaties gevloeid en we denken er niet zo
operatie door de bloedvaten van het hart, de seksuele revolutie, de ontwikkeling van de pil, de landbouw, de grote uitbreiding van soorten voedsel, de machines die er allemaal voor ontwikkeld zijn, het heeft zoveel betekent voor de samenleving. Daarnaast is er nog de ontwikkeling van transport. Er zijn zoveel mogelijkheden om in korte tijd van de ene plaats naar de andere te komen. Deze ontwikkeling heeft vele positieve uitwerkingen, maar de mooiste is toch wel dat het ervoor heeft gezorgd dat brede lagen van de bevolking in aanraking kunnen komen en kennis kunnen maken met andere culturen. Het belang daarvan is niet te onderschatten in een mondiale samenleving. Het is allemaal de ontwikkeling van wetenschap en technologie.
vaak meer aan. Nu is het gelukkig een uitzondering dat een klein kind sterft. Een ander voorbeeld van
Meten is weten
de wetenschappelijke ontwikkelingen in de
Natuurlijk is dit geen nieuwe informatie, maar de
gezondheidszorg is de verlenging van de
snelheid waarmee de wereld verandert onder
gemiddelde leeftijd. In het jaar 1800 was de
aanvoering van wetenschappelijke en
gemiddelde leeftijd die de Nederlander bereikte 45
technologische ontwikkeling, maakt dat we het
jaar. Nu, ruim twee eeuwen later, is het gemiddeld
beeld soms even stil moeten zetten om te zien hoe
80 jaar. Die enorme verlenging van de levensduur
ver we zijn gekomen. De invloed op ons dagelijks
danken wij aan de ontwikkeling van wetenschap en
leven is enorm. Graag zet ik het beeld even stil bij
technologie.
iets prachtigs waar we bijna allemaal over mee kunnen praten, namelijk de iPhone. De
Onze koopkracht is nu meer dan vijf maal zo groot Ook op andere vlakken heeft het ons goed gedaan. Terugkijkend naar de welvaart in 1950 is onze koopkracht nu, 70 jaar na de Tweede Wereldoorlog, meer dan vijf maal zo groot. Maar er is nog zoveel meer zoals meer en betere medicijnen, geavanceerde technieken in de
ogenschijnlijke onuitputtelijke mogelijkheden blijven mij verbazen. Laten we samen een minuut stil zijn uit bewondering voor de iPhone! Wat een onvoorstelbaar mooi apparaatje. Ik kan hiermee over een minuut iemand aan de telefoon hebben die wandelt in de Andes! Het is niet alleen een telefoon, maar ook een videocamera, een dictafoon en een kompas ineen! Ik ben mij ervan bewust dat ik me verlies in zaken die u allang weet, maar wat een fantastisch fijn apparaatje. Het is
een samenballing van kennis en van
niet alle wis- en natuurkundigen het met mij eens,
ontwikkelingen, van creativiteit, technologisch en
maar mijns inziens is het niet de moeilijkste studie
wetenschappelijk, die zo’n belangrijke rol speelt in
in het hedendaagse wetenschappelijk onderwijs.
de samenleving. Daar kun je niet genoeg
Terugkijkend is wat ik heb gedaan vrij simpel
bewondering voor hebben.
uiteen te zetten. Het kernfusieonderzoek waar ik mij dertien jaar mee bezig heb gehouden, is
Zo’n 400 jaar geleden vond de wetenschappelijke revolutie plaats die ten grondslag ligt aan deze ontwikkeling. Grote namen als Copernicus en Galilei, Newton en Huygens gooiden het roer om: ,,Niet meer wat wij denken is waar, maar wat wij meten is waar.” Kortgezegd: meten is weten. Die instelling heeft al die vooruitgang gebracht.
eigenlijk de studie van hete gassen. Er zitten maar drie soorten deeltjes in: ionen, elektronen en misschien nog wat neutrale deeltjes. Dit kun je statistisch behandelen, want er zijn maar drie soorten. Dat is overzichtelijk en in mijn ogen niet moeilijk. Kijk je naar de chemie, dan wordt het alweer een stuk ingewikkelder met het periodiek
Als je iets zeker weet,
systeem der elementen, gerangschikt naar
is dat eigenlijk stilstand
naar de biologie, dat is nog weer een stuk
kerngetal en allemaal doen ze wat anders. Of kijk
ingewikkelder. Kijk maar naar een cel, miljoenen Dat betekent niet dat je klaar bent als je iets zeker
processen per seconde in een cel, dat is waanzinnig
weet. Als je iets zeker weet, is dat eigenlijk
ingewikkeld! Toch komen we daar ook door meten
stilstand. Twijfel is zoveel meer creatief dan zeker
is weten steeds verder.
weten, dat geldt op alle gebieden, zelfs op het gebied van politiek.
De natuur is lastig maar fair Als je naar de menswetenschap kijkt, dan wordt
De kracht die bestaat in twijfel, is de kracht die
het pas ingewikkeld. Het is een fluïde wetenschap.
maakt dat je meer wilt weten en nog preciezer wilt
De natuur is lastig, maar fair. Als je iets meet in je
zijn. Het is de kracht die deuren opent waarvan je
laboratorium en je komt de volgende morgen terug
eerder dacht dat ze gesloten zouden blijven. De
en je hebt niets veranderd, dan meet je hetzelfde.
kracht van de twijfel die zijn oorsprong vond in de
De natuur verandert de regels 's nachts niet
wetenschappelijke revolutie, stuwt ons sindsdien
stiekem. Maar bij economie of welke
met volle kracht vooruit. Het leven is er zo door
‘menswetenschap’ dan ook, is de wetenschap
veranderd. Het is er zo veel rijker door geworden.
compleet overgeleverd aan allerlei factoren waar
Als natuurkundige kan ik eindeloos van de
je als wetenschapper geen invloed op hebt.
wetenschap genieten. En ik gun dat ieder ander
Vertrouwen is daarvan een voorbeeld. Ter
mens. Het is niet zo moeilijk als het soms lijkt. Het
illustratie, Poetin kucht een keer en het
is overal. Toen ik wis- en natuurkunde ging
consumentenvertrouwen schudt op zijn
studeren, zeiden sommige mensen ook tegen mij
grondvesten. Dat lijkt wat overdreven, maar zo
,,Maar het is zo moeilijk!’’. De werkelijkheid ligt
fragiel is vertrouwen in de economie. Het laat
volgens mij een klein beetje anders. Welllicht zijn
zomaar de regels veranderen en dat maakt dat soort van vakken pas echt ingewikkeld.
We hebben als mensheid onvoorstelbaar veel
inspireerden. Het zijn de leraren die niet alleen de
bereikt op het gebied van alles wat met
kennis overbrachten maar ook het enthousiasme
wetenschap en technologie te maken heeft, maar
en de voorliefde voor hun vak. Je laten inspireren
als je ziet wat we hebben gepresteerd op het
door de leraar is zo belangrijk.
gebied van het bewaren van de vrede, dan laat dat direct zien hoe veel moeilijker het is om daar vooruitgang in te boeken. Zouden we ook daarvoor kunnen putten uit wetenschap en technologie? Zie het als een uitdaging.
Een voorbeeld van hoe het niet moet is het even geleden ingevoerde studiehuis. De uitkomst ervan is gelijk aan het idee; inspiratieloos. Het idee dat de leraar er alleen maar is om aan te wijzen ‘daar staat het’ gaat compleet voorbij aan de kracht van
De inspiratoren
een voorbeeld, een inspiratiebron bij het
Terug naar wetenschap en technologie vandaag de
overbrengen van informatie.
dag. Voor alles wat het doet in de samenleving en in je persoonlijke leven, is het niet alleen heel belangrijk, het is ook zo allemachtig mooi. Het hele bouwwerk van de natuurwetenschappen zoals de grote genieën het eeuwen lang voor ons hebben
Het gaat niet alleen om het weten, het gaat ook om de vreugde van het weten
ontwikkeld, het bouwwerk van wat we nu weten van het heelal, van de biologie, de weinige natuurkrachten die er zijn en hoe dit alles onze wereld zo beïnvloedt, is zo mooi.
Vergeten wordt hoe mooi het is, want het gaat niet alleen om kennis, het gaat ook om de schoonheid van kennis. Het gaat niet alleen om het weten, het
Net als de taal van de wiskunde, is de taal van de
gaat ook om de vreugde van het weten. Het gaat
natuurwetenschappen zo mooi. Ik weet mijn eigen
om de gezamenlijke verwondering over wat er is
kennismaking met de wiskunde nog als de dag van
en hoe je er in kunt doordringen. Het gaat om het
gisteren. Ik vond het meteen zo prachtig. De leraar
mooie besef van wat je er allemaal mee kunt doen
speelde bij deze inspirerende kennismaking met dit
in praktische zin. Dát zie je pas, bijna zonder
prachtige vak een essentiële rol. Mijn leraar wist
uitzonderingen, door de ogen van de inspirerende
de schoonheid van de wiskunde op mij over te
leraar.
brengen. Daarmee kom ik op het belang van de leraar. Het is een belang dat mijns inziens nooit onderschat mag worden. De statistische onderzoeken die anders beweren, leg ik dan ook graag en zonder twijfel naast me neer. Mijn persoonlijke ervaring leert dat ik me in de gehele tijd dat ik van onderwijs heb mogen genieten, van de lagere school tot de universiteit, nog maar een aantal leraren kan herinneren. Het is geen verrassing dat die leraren de leraren zijn die mij
Toen ik zelf wiskunde studeerde, had ik les van prof. Freudenthal. Een groot wiskundige, alsook een groot onderwijsdeskundige. Toen ik later in de Tweede Kamer zat, kreeg ik een brief van hem en daar stond onder andere in: Realiseert u zich meneer Terlouw - want toen deden we nog heel deftig tegen elkaar - dat van al die nieuwe onderwijstechnieken, er eigenlijk maar één echt goed is, en dat is de overheadprojector. Weet u waarom? Omdat de leraar met zijn gezicht naar de
leerling nog in contact staat met de klas, waarbij
belang en mogelijke politieke implicaties. De
hijzelf tegen ze spreekt in plaats van het scherm
reacties na zo’n optreden waren vaak vriendelijk
waar hij voor staat. Ik ben zijn uitspraak nooit
maar lauw. Ik miste iets en ik ontdekte al gauw wat
vergeten, omdat deze uitspraak voor mij de zorg
het was. Programmapunten zijn mooi, maar
voor het verlies en de overtuiging van de noodzaak
aandacht besteden aan de vraag waarom iemand
illustreert van een verbinding tussen de leraar en
daar iets mee moet doen, wat iemand inspireert,
de leerling in een leerproces. Ik deel zijn zorg en
waarom iemand op zaterdagmiddag daar zit, dat
zijn overtuiging.
maakte dat de reacties van de aanwezigen veranderden in; ,,Prachtige toespraak.” En dan was
Kracht van inspiratie Er zijn vele bekende en minder bekende natuurkundigen waarmee ik in mijn tijd als natuurkundestudent heb mogen kennismaken. De
er inhoudelijk eigenlijk zo weinig gebeurd, maar op het gebied van inspiratie des temeer. En dat element in de leraar, mag niet onderschat worden, dat is zo belangrijk.
één briljant, de ander iets minder, maar bijna allemaal werden ze ook hoogleraar. De drijfveer
Technologie gebeurt overal
daarvoor leek voor iedereen hetzelfde. Ze waren
De rol van de technologie in de wetenschap is
geïnspireerd door hun leraar en in hun kracht die
enorm. In 1950 had een grote Groningse boer tien
inspiratie door te geven aan de nieuwe generatie
knechten, nu in 2014 heeft hij geen knechten meer
waren ze in briljantie gelijk. Dat is namelijk wat een
en in plaats daarvan heeft hij een enorm
leraar een goede leraar maakt. Kennis speelt
machinepark en doet hij het werk alleen of
daarbij een ondergeschikte rol. Dat is iets wat
misschien nog met zijn vrouw. Maar wat gebeurt
nooit vergeten mag worden.
er als hij ophoudt? Eigenlijk niks en dus zie je leegstand. Voor veel boerderijen wordt geen opvolger meer gevonden. De wetenschap en
Inhoudelijk was er eigenlijk zo
technologie heeft de spierkracht vervangen door
weinig gebeurd, maar op het
machines. Het gebeurt overal. Het gebeurt in het
gebied van inspiratie des te
lichamelijk moest arbeiden in het huishouden is nu
meer Als spreker inspireren Ik ben ooit in mijn leven partijleider geworden van een politieke partij. Ik kreeg toen de gelegenheid
huishouden, waar mijn moeder vroeger nog
alles zo prachtig gemechaniseerd. Het gebeurt in het bedrijfsleven, waar computers, met bijvoorbeeld computerdesign en computermanufacturing, ons allemaal werk uit handen neemt.
en de plicht om tijdens congressen grote groepen
De computer heeft de laatste 25 jaar gezorgd voor
mensen toe te spreken. In het begin wilde ik onze
een enorme digitale revolutie. Neem de komst van
identiteit als een programmatische partij uitdragen
het internet en de automatisering die ermee
bij elke gelegenheid die ik daarvoor kreeg. Ik
gepaard ging. Niet alleen fysieke maar ook
diepte programmapunten uit en sprak over het
geestelijke arbeid is intussen voor een groot deel
door technologie vervangen. De mogelijkheden
De technologie zal dus ook banen bieden! Zoals de
lijken eindeloos te zijn. Een voorbeeld daarvan
bediening en ontwikkeling van machines, maar ook
mogen we al even aanschouwen in landen als
in de wetenschap zal de vraag naar goede mensen
Japan; de robotisering. Ook in ons land sijpelt het
blijven bestaan. Elke antwoord leidt immers tot
langzaam door vernieuwende processen heen. De
een nieuwe vraag en zo zal het altijd zijn, daarom is
politiek pakt het gretig op en spreekt bijvoorbeeld
het zo belangrijk om onze kinderen nu mee te
over de komst van robots die werk gaan
nemen in de wondere wereld van wetenschap en
overnemen in de zorg. Ik vraag me daarbij direct af
technologie. Wek hun belangstelling! Omdat het zo
of nu de spierkracht én de denkkracht vervangen
mooi en zo nuttig is én omdat je er later werk in
is, we ook nog de empathie gaan vervangen. Gaat
kunt vinden. In overtuiging hiervan, schaar ik mij
nu de computer vriendelijk spreken tegen de oude
achter de oproep van het kabinet aan het
van dagen? Het lijkt ondenkbaar, maar dat is het
onderwijs om wetenschap en technologie te
niet. In de zorg zullen we sprekende computers
integreren in de klas ter voorbereiding op de
krijgen die de eenzaamheid een beetje moeten
toekomst.
verdrijven. Ze zullen leren koken, ze zullen boodschappen bestellen. Ze zullen al dat soort dingen gaan doen en, of je het leuk vindt of niet, het komt er aan. Het duurt niet eens meer lang.
Het grootste gevaar wat de mensheid bedreigt Wetenschap en technologie vindt zijn belang in nog een ander punt. Een punt waarvan de immense impact allang is voorspeld, maar waarop
Dat is de trend die we hebben gezien: spierkracht
nog steeds veel te weinig actie wordt ondernomen.
geestkracht en denkkracht is of wordt vervangen
Kortgeleden bracht Obama het in een toespraak
en empathie lijkt het volgende te zijn. De vraag
treffend onder woorden: ,,Van alle directe
rijst: waar zal er nog werk zijn? Tot op heden valt
uitdagingen; terrorisme, instabiliteit, ongelijkheid,
het mee. Waar technologie werkgelegenheid heeft
ziektes, is er één onderwerp dat de contouren van
weggenomen, heeft de ontwikkeling en constructie
deze eeuw meer dramatisch zal bepalen dan enige
ervan ook werkgelegenheid gecreëerd. Voor
andere en dat is de urgente en groeiende
computers geldt hetzelfde. Sterker nog, juist in die
bedreiging van de klimaatverandering.” Of hij zijn
sector zal veel werkgelegenheid ontstaan om
woorden ook in actie kan omzetten, valt in het
bijvoorbeeld software te ontwikkelen. De
huidige politieke klimaat in Amerika te bezien,
ontwikkeling van technologie zal hand in hand
maar elk woord dat hij erover zegt is waar.
gaan met de ontwikkeling van arbeidsplaatsen.
Klimaatverandering is het allergrootste gevaar wat
Nieuwe technologie vraagt om nieuwe banen, in
de mensheid bedreigt en daarmee de allergrootste
elke sector.
uitdaging waar we samen voor staan. Er liggen meerdere gevaren op de loer in onze mondiale
Wek de belangstelling bij de leerlingen!
samenleving die aandacht verdienen, maar klimaatverandering kent in mate van bedreiging geen gelijke. Deze is veel groter dan de meeste mensen weten en veel groter dan de politiek zich lijkt te realiseren.
Waar op andere vlakken in de wetenschap vaak
miljarden processen bestaan, waar we niets aan
vele verschillende geluiden opgaan, zijn de
hoeven te doen. We hoeven er geen kunstmest
wetenschappers het in deze met elkaar eens.
heen te brengen, we hoeven er geen afval uit te
Maar liefst 97% van de artikelen van de
halen, we hoeven er geen regen te laten vallen.
klimatologen, geologen, natuurkundigen, biologen
Het gebeurt allemaal vanzelf. Het heeft slechts
enzovoort over de klimaatverandering vermelden
één ding nodig en dat is energie.
dezelfde conclusie; Wij denken met grote stelligheid dat wij de verhoging van de temperatuur op deze aarde niet deze eeuw tot 2° kunnen beperken als het beleid niet drastisch wordt veranderd. Want, zeggen die 97% van de
Het oerwoud heeft niks anders nodig dan de zon, waarom wij dan wel?
wetenschappers, het komt grotendeels door het verbranden van fossiele brandstoffen, zoals het
Voor alles wat leeft en groeit, is energie nodig en
verbranden van olie, kolen en gas. Het is veel
laat die energie nou net gratis van buiten door de
erger dan verwacht. De CO2 toename in de
zon op dat oerwoud komen. Het oerwoud redt zich
dampkring en de uitstoot is groter dan voorspeld,
daar prima mee. Het heeft niks anders nodig dan
het smelten van de ijskappen, Noordpool met
de zon, waarom wij dan wel? Waarom moeten wij
name, maar ook de Zuidpool gaat harder dan
als menselijke samenleving nou die gedateerde
verwacht. Daarbij is het effect exponentieel. Als
energie gebruiken die in honderden miljoenen
dat ijs smelt, dan reflecteert er minder zonlicht
jaren is opgeslagen in olie, kolen, gas, leisteen,
waardoor we ons op een hellend vlak begeven. Al
teerzanden, enzovoort? Waarom kunnen we het
bij een lichte stijging van de temperatuur zullen de
niet doen met de duurzame energie die de zon
permafrostlagen in Alaska en in Siberië smelten,
vandaag op ons schijnt? Een vraag die nochtans
waardoor allerlei broeikasgassen loskomen zoals
onbeantwoord blijft. De beschikbaarheid biedt in
methaan dat in vergelijking met CO2 twintig keer
ieder geval geen enkel obstakel. Er is meer dan
zo sterk is .
genoeg.
Er is genoeg
Laten we ons even samen kosmologisch
Het gebeurt en je kunt het dagelijks waarnemen.
verwonderen over de kracht van de zon. De zon
De stormen worden heftiger, de hoeveelheid
straalt het equivalent uit van tien miljoen vaten
energie in de atmosfeer is groter, de regenval, én
olie, dat is 159 liter per vat, per aardbewoner per
de droogtes zijn ernstiger. Overal kun je het
seconde. Ondanks dat maar een heel klein deel op
waarnemen en we doen er veel te weinig aan,
aarde komt (99% van de energie gaat zo weer het
terwijl het overduidelijk is wat er moet gebeuren.
heelal in), geeft de zon ons in een uur al genoeg
We moeten stoppen met het verbranden van
voor het hele jaar. Er is meer en meer en meer dan
fossiele grondstoffen en beginnen met het gebruik
genoeg. Waarom maken we daar geen gebruik
van duurzame energie. Die duurzame energie is er
van? Het kán geen technisch probleem zijn. We
allang, in overvloed zelfs. Kijk bijvoorbeeld naar de
kunnen een capsule laten landen op een komeet,
natuur zoals het oerwoud in Brazilië, waar
gaatjes graven op Mars en ogen repareren met
laserstralen. De oorzaak zoeken in het gebrek aan
Op technologisch en economisch gebied zijn er
technologische mogelijkheden is in dat licht
geen onoverkomelijke obstakels. Toch gebeurt het
compleet ridicuul. De oorzaak wordt gedeeltelijk
niet. Er speelt nog maar één probleem wat ervoor
gevonden in het economische aspect. Kosten gaan
zorgt dat de ontwikkelingen stagneren. Dat is
voor de baten uit. Er zijn allerlei kosten-
natuurlijk het politieke probleem, omdat er
batenanalyses gemaakt, maar die komen er
gevestigde belangen aan verbonden zijn. Er zijn
allemaal op neer dat de eerste twintig jaar lastig
enorme kapitaalaccumulaties overal en de politiek
zijn met alle benodigde investeringen en dat het
kan of durft het niet te doorbreken. In ieder geval
zich pas na de tweede twintig jaar gaat uitbetalen
doet zij het niet, terwijl het toch de taak van de
met gratis zonne-energie. Dat lijkt te lang te duren
politiek is om daarvoor te zorgen. De oplossing lijkt
voor de economen.
simpel en dat is het ook: de vervuiler betaalt. Als de politiek daarachter zou gaan staan en dat
Iets doen, namelijk overgaan
rigoureus zou doorvoeren, door te zeggen als
naar duurzame energie, is
overheid tegen het bedrijfsleven, doe zoals je wilt,
uiteindelijk veel goedkoper dan
de prijs van de vervuiling. Eigenlijk hoef je niet veel
niets doen Politiek probleem De studies verschijnen nu bijna dagelijks met dezelfde bijna wanhopige oproep. We moeten nu iets doen. De zorg om de kosten nu, is kortzichtig en niet realistisch. Iets doen, namelijk overgaan
maar de vervuiler betaalt, komt op ieder product
meer te doen. Het is eenvoudig en je schept een gelijk speelveld. Op het ogenblik wordt fossiele energie nog met zo'n $ 500.000.000.000 per jaar gesubsidieerd, duurzame energie met zo'n $ 100.000.000.000. Dat geeft zo'n ongelijk speelveld. Als dat zo blijft krijg je het nooit voor elkaar.
Alleen wetenschap en
naar duurzame energie, is uiteindelijk veel goedkoper dan niets doen. Niets doen betekent enkel dat de kosten om de gevolgen daarvan recht te zetten, worden doorgeschoven naar de volgende generatie, onze kinderen. Dit klinkt wellicht wat stoffig, maar ik zeg dit echt niet met geitenwollen sokken aan, dit zijn
technologie kan het probleem oplossen dat ze in zekere zin zelf veroorzaakt heeft, als de politiek maar zegt dat het moet
wetenschappelijke feiten. De contouren van het belang én de haalbaarheid worden steeds beter zichtbaar. Duurzame energie gaat winnen. Het schept werkgelegenheid, het schept welvaart. Het idee dat het een achteruitgang in welvaart zou betekenen, kunnen direct van tafel worden geveegd.
De politiek moet het afdwingen en dan, dan zullen het bedrijfsleven, de wetenschap en de technologie het gezamenlijk oplossen. En als u mij vraagt of het moet gaan om een windmolenpark , zonnepanelen of thermische energie van de zon, houd ik wijselijk mijn mond. De vorm waarin dat gebeurt, is niet zo belangrijk en ondanks dat ik
daar wel bepaalde opvattingen over heb, laat ik
Er moet meer aandacht voor wetenschap en
het graag over aan wetenschap, technologie en het
technologie komen in de klas. En daar staat u. Aan
bedrijfsleven. Dat het gebeurt, is belangrijker dan
het begin van het pad naar onvermijdelijke
hoe. Als de randvoorwaarden dat het moet
duurzaamheid met het lot van de volgende
gebeuren en dat het kan gebeuren, omarmd
generatie in uw handen. Wat een belangrijke en
worden, komt het in orde.
prachtige taak. Want dames en heren, wetenschap zoals wiskunde is zo mooi. Het klopt altijd en als
Als we onze kinderen en kleinkinderen niet willen opzadelen met enorme kosten, met een veel moeilijker leefbare aarde, met een hoog gestegen zeespiegel, met enorme regenval en droogte, zoals in China op het ogenblik het geval is, als we dat niet willen en de politiek doet niets, dan moet er een andere oplossing komen. De oplossing wordt gevonden in wetenschap en technologie, samen met het bedrijfsleven. Alleen wetenschap en technologie, die het in zekere zin, met de ontwikkeling van al die technische toepassingen die de aarde uitputten zelf veroorzaakt heeft, kan het oplossen, als de politiek maar zegt dat het moet en daarmee actie afdwingt.
het niet klopt, hoef je alleen maar verder te zoeken tot het wel klopt. Theoretische natuurkundigen zetten in formules wat ze waarnemen in het heelal aan krachten en bewegingen. Wanneer ze hun formule niet kloppend krijgen, blijkt dat de natuur zich niets gelegen laat aan wiskunde. Ze weten dat om hun vergelijking kloppend te krijgen, er nog een deeltje moét zijn ook al kunnen we het nu nog niet zien. Dan wordt er voor honderden miljoenen apparatuur opgezet om het deeltje te vinden. Nooit tevergeefs, want altijd weer doemt warempel het deeltje op! Met zo iets ontzaglijks prachtigs kun je kinderen inspireren! En het schept zoveel kansen op de arbeidsmarkt. Het schept
Taak om te inspireren
zoveel werkgelegenheid in de toekomst. Het is ons
Iedereen in het onderwijs heeft de prachtige taak
wapen tegen de concurrentiestrijd in lage
om de leerlingen ervan te doordringen dat
loonlanden. De volledige werkgelegenheid wankelt
wetenschap en technologie zo mooi en zo
doordat machines, spierkracht, geestkracht en
belangrijk is in alle opzichten. Dat kan bijna geen
uiteindelijk ook empathie gaan overnemen. Onze
moeilijke taak zijn, want aan alle kanten zie je hoe
hele economie zal op de helling moeten en worden
belangrijk het is.
omgevormd naar een ander soort economie. Er zal nog meer dan genoeg te doen blijven en nieuwe
Het kabinet heeft gelijk, meer aandacht voor wetenschap en technologie in het onderwijs en u zult het moeten doen
banen zullen ontstaan. Daarnaast is een beetje meer vrije tijd voor iedereen ook helemaal niet verkeerd, zolang mensen maar de keuze en de kans hebben om te werken. Als je kans ziet om kinderen nu voor te bereiden op werk dat er echt toe doet, wat echt belangrijk is, pak die kans dan met beide handen aan en inspireer.
De mogelijkheden van de wetenschap zijn echt bewonderingswaardig en het kabinet heeft gelijk.
Ik eindig met een illustratie daarvan. Mijn vader zat ongeveer honderd jaar geleden op het gymnasium
in Utrecht. De rector was dr. Hengeveld. Een
mooi.” Daardoor heeft mijn vader ons opgevoed
classicus, en hij was net zo streng als mijn meneer
met Griekse en Latijnse spreekwoorden, altijd
Van de Lek in de wiskunde. Mijn vader vertelde dat
weer. Ik ben geen classicus geworden en ik weet er
als een leerling uit de klas gestuurd werd en hij
allemaal heel weinig van, maar al die zinnen die hij
moest naar de rector, dan sidderde hij van angst,
ons toe riep die zitten nog in mijn hoofd dankzij
zo streng was dr. Hengeveld. Naast rector was hij
dokter Hengeveld. En als ik bijvoorbeeld uit ging
ook leraar in Grieks en Latijn in de hogere klassen.
dan riep hij mij na quid quid id est, timeo puellas et
Zo streng als hij was, kreeg hij tranen in zijn ogen
oscula dantes: “Hoe het ook zij, pas op voor de
als hij Homerus voorlas. Dan zei hij: ,,Jongens let er
meisjes, ook al geven zij kusjes”. Maar dat heeft
maar niet op, ik word weer nat, maar het is ook zo
niet geholpen.
