- 642414 Tel'0174-621084. Fax0174 E-mail
[email protected]
lnternet: www,westlandsmuseum nl geopend Hetgehetejaar vandinsdag t/m zaterdag van1400-'1700uur TFTOOSDUIFIEPi MUSEUÍtii DËKOREFISEHUUR 2a Margaretha vanHennebergweg Telefoon070- 3979015 / 3122081 van1500- 1700 en Ceopend elkezaterdag 's junien september tussen ook zondags u a n 1 3 3 01 70 0u u r Ír4USf;UM DE$eHttpËru të MAÁSIAN* 's-Heerenstraaf 24 fel.010-5913334 / 5913658 iederezaterdag van'1000- 17O0u Ceopend [ausËutt{ TRAnis tsfrtte scF{'pttltDFFt OttovanZevenderstraat2,tel 015- 3808863 Ceopend elkewoensdag enzaterdag van14.00-16 00u MUSgUA{ AËTIMMgRWHRF TËPELESR Hoofdstraat 63,tel 0U 4-515779 - 16.00 Ceopend elkezaterdag van10.00 uur
Algemeen Historisch Spreekuur ledere zaterdagvanl4 00tot 1700uurinhet Westlands N/useum, Middel Broekweg 154, (A17 2675 KtHonselersd k 4) 621084 U (tussen HonselersdUk enKwintsheu ) Studiegroepen Archeologie, Cenealogie, Kastelen, Kerkarchieven, Plaatseluke Historische werkgroepen 0ud-'s-Cravenzande, 0ud-HonselersdUk, 0ud-De Lier, 0ud-Loosduinen, 0ud-[/aasland, 0ud-Monstet 0ud-NaaldwUk, 0ud-Schipluiden, OudWateringen & Kwintsheul,
0174-621084 0174-627072 0174-628393 0174-293716
0174-413073 0174-627868 0174-514472 0703974936 010-5913959 0174-247245 0174-629490 015-3808863 0174-292558
's-Gravenzande. vandat Eeuwen laterkwamoode olaats
"Vreeburch" Begijnhof de buitenplaats en ookde restanten hebbenmoetenwrJken voorhedendaagse bouw daarvan in hetWestlands N/useum Deschitterende tentoonstelling vertelter allesoverlZoverandert er veelen hetisgoedom te bewaren, aldiegeschiedenissen juistweernietof nauwelUks Andere veranderen Zo dingen w a sK o n i n g i n n e dt eangt U d ev a nK o n i n g W i n i l h e l m io np a (waarover en de Druivenfeesten Tonlrnmer5'1augustus zeelin dit nummermeervertelt) waren"altUd" beginseptember Feestweek met braderie en kermis DegroteNaaldwUkse plaats vindtookinde2'1e eeuwnogsteeds eindaugustus Enverder... 't Van Land EenkUkje in eenhuishoudboekje uit1920/1930 Borgstaan 50jaarterug UitnodÍgingdonateursavond Westlandse druivenfeesten Huisslachting Demuseumwinkel HerJse verhalen Tentoonstellingsen boekennieuws Aanmelding snoeicursussen
J
4 5 3
6 8 8 9 1A 11
graag Kopijenadvertentieopdrachten uiterlijkÍ februari inleveren bii deredactiel
TuinbouwhistorieWestland MiddelBroekweg 154,2675 KLHonselersdUk Westlands Redactie StreekHistorie |\levrl\4N/lDahmeJer-Fousert 's-Cravenzande H e l i o t r o o p1 1, 2 6 9 1 H J LJ l V v a nd e n E n d e Maris41,2681 IVP lvlonster -lA de Brabander W i t t ev d t a a n 2 \ , 2 2 9 1K A W a t e r i n g e n
10174621A84 (0174)413073 ( o 1 7 42 l 44315 (417q 296909
Distributie Westlands wordtgratistoegezonden StreekHistorie aan donateurs vande St StreekenTuinbouwhistorie Westland [osseabonnementen lV]useum f 12,50;in hetWestlands zijnbeperkt lossenummers te koop(f 3,50) Vormgevingen zetwerk N,4aarten Prins,PUBLISYS DTPte Naaldwrjk Druk en afwerking Drukker|J Piezebos, DeLier ISSN 1380-0108 O St Streeken Tuinbouwhistorie Westland Overnemen vanartikelen uit dit bladistoegestaan, mitsde bron duidelijk wordtvermeld graageenbew|JS-exemplaar Deredactie ontvangt
10,nummer4.4ekwartaal Jaargang 200'1
.p1ii1!ln, ibu]tràèiii:krwéÉr, nióu'ure ;{,is,i máai
.J^
beersel, naÊm: \rVe We'r.nn"nïrr#uá kennenatlemaalwiflóf, *itËi:ffi; wateigeniijk wit wordt beScherming vanhetfruit (wormstekeligheid), omdathetin hetdonkergeteeldwordt.Croenlof echter Ookhebbenwe nieuwekippenop de tuin.Elkjaarmoet
plantje in de nazomeren groeftop het landgewoondoor totdathetookeenkropvormt.Desmaakisbitter zelfsbitterderdanwitlof,wat echterweerkomtomdatwiflofzo g e c u l t i v e e ri sdd o o rd e t i j d d a tj e h e t h e l eg e w a sk a n gebruiken om te eten,Vroeger, de ouderenonderons wetendatnogwel,moestje de ondereinden vande witlof juistvanwege weggooien, diebitterheid, Maarvoormensendievanbitterhouden,isde groenlofnogeenprima groente. 00kdeSavooie koolstaater goedop Op28 oktoberhopenwe de laatsteopenzondagte hebbengehadWeproberen dannogwatvandezegroentete slUten. Ookzullendande laatste druivenwordengeoogst, watweereenhelehappening zalziJnDemensenmogen danin de kaszelfhunbosaanwlzen, waarna wrJdiewegen en verpakken , zodathUna betaling meenaarhuisgenomenkanworden.
dat gebeurenom vanvoldoende eierente wordenvoorzien MetPasen zrlnzeuit hetei gekomen en nu zijnhetal flinkedames, nogwelnietaande leg,maarikverwacht dat dat nietlangmeerzalduren Wehebbenzwartgevlamde Barnevelders i jm k l a n dw i n t e r k t a taer I n d e z et i j d i s h e t g e b r u i k e t o maken, WUzUnvanmeningdatje betergeenonkruidkan dulden, dit in verband met het zaadwat in eenanderjaar weervoorveelwerkzorgt.Ookbemesten we hetlandmet (goedverteerd)Beendermeel paardenmest iseenorooucr vanvroeger, datweerterugisvoorbemesting vanstikstof. 'De ,1907 Eenreclame uit Veldbode'van ishierbU afgedrukt Of de uitkomsten vande RUksproefvelden nogte verkrUgenzUn,betwUfel ik. Toteenvolgende keer: Usbfand vanEendenburg
I I i;;: ; i,u,';;i;:-:;;;,;;,i ::,ï,1:i,:,jjJ,, Watdezezondagopeningen jaarbetreft,is overhet laatste e r d u i d e l i jvke e lv r a a gn a a rh o em e nz ' n p r o d u c t e on p eigentujn (moestuin) moettelen,zodatik hebbesloten wat meerinfodagen te gevenin de vormvanbr.tvoorbeeld 'snoeien eenzaterdagmorgen vanbessen', weereenande_ re dagvoordruivenen weereenvoorperziken en p[utmen.HjerbU krrlgtmendanwatschriftelUke informatie, zodathetvoorde volkstujnder eenanderjaarwatduidelUkeris om zelfte doen,Tevens willenwe in het voorjaar staftenmet de aanlegvanbUvoorbeeld eenplattebaken net opzettenvanbonenstaken Dusalsu interesse hebt, geefu op,wanter moetenwelgenoegdeelnemers zr.1n Vierpersonen is het minimum, zevenhet maximumDe prUS voorzo'ncursusochtend zalmaximaal f 50,-bedra_ r:.". II G,'*--'"ïi;:i;ï''";ï"ï'l::":'ï::::i::"r-"" EIiij' gen,voorkoffieen theezalgezorgdwordenOpgeven schriftelUk bUhet museum, t a.vde historische tuin (Zie bonachterin dit blad) Nuweerwatoverde tuin Beginoktoberhebbenwe onze.laarlrlkse teeltvanandijvie onderglasgeplantDit e e nt e e l td i ed e h e l ew i n t e ro v e rb l U f st t a a ne n d a ni geoogstkanwordenWelmoetenwe daneen maart/april n i e tt e s t r e n g ew i n t e rk r i j g e na, n d e r sm o e t e nw e h e t nit,ig,weèiihettaatsteinformatiebulteti n van2001, Vanaf gewasafdekken met krantenof tegenwoordig dun plastic d€7e,p'tek willenwe de inzènders vancopyweernéeilhar,táfolie.Voordatwe overgaan tot afdekking kanbij lichte Iiikbêdanken voorde ingestuurde verhalen en mededelinvorsthet gewasbeschermd wordendoorhetflinknatte gen.Wehopennatuurlrjk dat u hiermeeblUftooorgaan. g i e t e nt k h e bd i t i n m ' nj e u g do o kv e e lg e d a a n b u m , n Heeftu nogherinneringen aanvroegerjaren, vanuzelf,of ,giet vaderop detuinenalsje danklaar was,zeim,nvader: uw oudersen grootouders of heeftu ietswetenswaardigs zenogmaareens,netzouvannacht weleenshardkunnen gevonden in de archieven datookvooranderemensen het vriezen'Endangingje maarweer.MetUskoude handen lezenwaardis,probeerhet eensop papierte zettenen vanhetkoudewatermochtjedanom vUfuurnaarhuisom s t u u ru w v e r h a a il n, d i e nm o g e l i jok p d i s k e t t en, a a rd e je op te warmen, Ditgebeurde noueenmaal zo roenoer- redactie vanStreekHistorie. Alvast bedankt tUd:uit schoolgieten.Tegenwoordig zet mende regen_ leiding aanen klaarisKees. Nuwe hettochoverwaterhebVerderwensenwUu alvast ben,vergeetnietuw waterpomp en leidingen af te laten lopen,zodatze nietkunnenbevriezen. U bentoe eersre nietdiezo ietszouoverkomen. Deverwarmingsinstallatie op de tuin hebbenwe voorzien vanantivries, zodatonze installatie 20graden vorstkanhebben. Rupsenbanden dieu injuniof juliom defruitbomen hebt g e b o n d e nk ,u n tu n u e r a f h a l e ne n w e g d o e a n l sz ev o l '10,nummer4 . 4ekwartaal2ool Jaargang
UITt92011930 HUTSHOUDBOEKIE (1895-1980), hadalsgewoonteal W.L.Kruijk Mijnvader, o p t e s c h r i j v e nD. a a r h imj a a k t eh i j z i j nu i t g a v e n diedusapartwerden in enkelezaken, onderscheid g e n o t e e r dz .o w e r d e nd e k o s t e nv a nd e t u i n a p a r t o p g e s c h r e v eDni t.o o ki n g e v avl a nn i e u w b o uvwa n Hij vanhethuishouden. eenkas.Ookechterdekosten en ookde gegevens hadsteedsookenkelevarkens reven. werdenapartopgesch daarvan np t U i td e z en o t i t i e sh, o e w enl i e ta l t i j dc o n s e q u e o krijgtmentochaan manieropgeschreven, dezelfde a a r d i gb e e l dv a nd e k o s t e nv a ne e ng r o o t a a n t a l zaKen.
Erzrjnverderveelkleineposten:eenrtjwielplaatje f 3,- in v00rde vaste 1928en daarna f 2,50.TweeKeerperJaar p l a a t isn d e k e r kf 5 , - E e np a r a p lvuo o rf 7 , 5 0 K o s t e n waterleiding f 5,-en eenkeerf 15,- Voorvisitekaartjes vande ttsen voorhet lidmaatschap werdf 3,-uitgegeven met warengoedkoop en tUdschriften clubf 1,50,Kranten vanf 2,50of Í 3,50.Erwerdenook abonnementsbedragen veelalvoorde missieen soortnogalwatgiftengegeven, gelUke vanf 2,50of f 3,doelen,Datwarendanbedragen enéénkeertrof ikf 10,-aan , a a rs o m sw a sd a t k e n n e l i j k C e r e r swde r de r n i e tv e e l m "neisnaarZeeland' nodigZokwamik in de omschrUving t e g e nm e t e e nk o s t e n b e d r vaagnÍ 8 , -e n " R e i sB a a r l e vergdeÍ 60,-l voorf 12,50Eennieuwrtlwiel Nassau"
EnwUkUken daarnu watvreemdtegenaan NemenwUbUv op hoe 1925en 1930, danvaltallereerst tussen de oeriode r e nr a d i o - a p p a r aKaet .n n e l i j k ztjnvooreengezindat l n 1 9 2 8k o c h tm i j nv a d e e laagde huishoudkosten bUzonder wanthUbetaalde wildehueerstde katuit de boomkuken, mettwee- en in uit eenechtpaar in dieperiode bestond groeiend en eenmaandlaterhet restant een injunidaarvoor met daarbtl naarvtjf- kinderen dieperiode f 125,10 d i e n s t b o dveo o rd a ge n n a c h te n t i j d e l i jok o kn o ge e n vanf 100,-Veelgeldvoordietud PromptwerdhUtoenlid watf 5,-kostte,maarhuhaddantenminste kostenwarenniet vande KRO, knecht.Dezehuishoudeluke inwonende toen nog geen afhankelUk eengids,wantde krantenpubliceerden en warenduskenneluk constant; dievarieerden pr0grammagegevens. Vaakwasdit f 20,-perweek;in vande omstandigheden stondook in het huishoudboekje belasting ookechterf 15,-of Í 17,- Somswat Debetaalde eenaantalgevallen voor belasting eénkeer:Personele maarslechts vanbuzondere omstan- vermeld, hogel btjvf 30,-of meeringeval geboorte maar niet aangegeven belastingpost, 8,20. Een andere van een babV. zoals de digheden, f bedroeg vufjaariser slechts een voorwelkebelasting, vande genoemde Overde periode f 204,50 geringe zoalswoningintrendtot verhogingVeelzaken, r a tb i g g e nd, i ev o o rd e s l a c h t w e r d e nn i e tv a nh e t h u i s h o u d g e l d E l kj a a rk o c h tm ' n v a d e w r i c h t i n ge n k l e d i n g gebruik gemest altUd twee voor tenminste werden; eigen en zaken die als btlzonder alsreiskosten betaald, evenmin voldoende, wanter werd wasdit nietaltUd vooreenbevalling stuks,KennelUk Zowarende onkosten werdengezien, a p a r t ookeenkeereenhalfvarkengekochtvoorf 87,- Hetaant n 1 9 2 6f 2 2 , 5 0i,n 1 9 2 8w e r dd e v r o e d v r o u w aang e n o e m df ,1 3 , -e n d e b a k efr 2 0 , - l n 1 9 2 9k o s t t ed e tal biggendathUkochtwassteedsgroter.Hetkleinste prUs keer 11 laagste maar meestal 5 en een De was 3, tal vroedvrouw f 15,prUs bedroeg de hoogste eenziekte- diehuperbigbetaalde of mUnoudersdestUds Hetis munietbekend f 13,25; nietstegenge- w a sf 1 8 , haddenlk bendaarover kostenverzekering kruis, D ew i j z ev a nm e s t e nk o m to o ke n i g z i n ns a a rv o r e n , bij hetWit-Cele komenWelwarenze aangesloten kregendevarveelafvaluitde tuinen keukenafval voorhet gehelegezinf 2,50werd Behalve waaraan netjesjaarlUks 'gries', daarna altUd de eerste3 maanden kensgedurende g ea nr e ne r n i e tv e e le n d e b e t a a l dD o k t e r s r e k e n i n w grof meelof gerstemeel en laterenige vanf 5,-tot f 10,-vooreennieuwe enkelemaanden variëerden bedragen en gedurende vangersteen maismeel tUdde combinatie brilwerdeenkeerf 9,75betaald j u r k g e k o c h t ; v o o r maismeel, voorde slachtuitsluitend maanden een in de laatste A f e n t o e w e r de r w a tk l e d i n goedkoop; komt een bedrag laten was steeds Het slachten voor een mantelen nieuwe schoenen 1927f 5,50;in 1928 "met voorl in van f 2.50 regenjas toebehoren"; 45,35 voor een en 32,f f verkocht voorin varkens 1 9 2 9v o o re e nm a n t e l t jeen m u t sÍ 8 , 6 5e n e e nc o r s e t ln 1927werden6 vande gemeste totaalf 378,50 & betreftkomenwe f 6,50.Watde kostenvoorde inboedel vaneen er niethelemaal uit Eenkeerwordtde aankoop vooreenledinieuwbedgenoemd voorf 38,50 enf 14,50 kanten kast werdenhadden Bepaalde dienietgespecificeerd uitgaven enkleding te doen waarschUnlUk ookmetinboedel huishoudelUkeevenendan worden Zostaaner af entoe posten"buitengewone d u l d e ne; e n allehuishoud.u i t g a v e nd'i es o m sh o g e rz U nd a nh o n d e r g Vnr o o me n D r e e s m a ngne" n o e m d boekjes k e e rs t a a t ' a a n k o p e werder ookveelzelfgemaaktDaar bijqehouden voorf 52,36KennelUk w i j s ti n i e d e rg e v adl e a a n k o oipn 1 9 2 8v a n6 8 e l l i n n e n tn eur1's voorf 82,50op '10,nummer4 .4ekwartaal2001 Jaargang
wat zijnde tijdentoch veranderd: tegenwoordig eisende bankenzekerheid en nogeenszekerheid en goederen. datin onroerende Zo'n50à 60jaargeleden wasdiezekerheid er meestal nieten ginghet in de vormvanmensen. Mensen w a r e nd e z e k e r h e i d ,a a rk w a mh e to p a a ne n d i t gebeurde in de vormvanhorgzijn:eenvaderstond horgvoorzijnzoonof eenbuurmanvoorde buuren terwijlze zelÍvaaknietste makkenhaddennamde banker tochgenoegen mee.somsalshettochwat linkwas,werder eentweedeborgbijgehaatd, die haddanmeestal ookniks,maarhetstondwat flinker op paprer.
l k h e r i n n em r e o o kd a t m i j nv a d e tr w e em o o i ej o n g e konUntjes kreegvoorzijnzoonalsdankvoorhet borgzUn guldenDemensen Datgingom tienduizend warentoch liefvoorelkaar. HetwasallesbUelkaar tocheenlinreoewegingdat borgstaan,het gingbestweleensfout en dan hadjedepoppen aanhetdansen, V a nd e a n d e r ek a n t d, e t u i n d e r i sj e r b i jg o e do n d e r n e mersschap en eenbeetjegelukgrootvangeworden, De k a s s i ebri jm U nb a n kz e i t o e ni k h e to v e rg e l u kh a d ," D e zegenvanCodzaljebedoelen" lkzei:"Alsje dathebtdan hebjetochookgeluk,ja toch?" DaanDut/vestUn
jongetuinlkherinner meeenverhaal opdatgebiedEen (niks der,latenwehemKlaas noemen, te makken), in het grondeneenruiters, bezitvanwatkoude wildegeldhebbenomeenonderbouw warenhuis te zetten omdieeenrI rv ,r! iv f, o r cJ n n f! o l, voYnV n on vv !r r
L
HUgingop eenslofen eenklompnaarde kassier vande "Nou,wat bank0f hUSelO konlenenvoorde onderbouw, "Niks, hebje?",vroegde kassier aileenplatglas en koude g r o n d " ,D ek a s s i esrc h u d d ze i j nh o o f d :" N o u ,g a m a a r weetdit wordtniks" Klaas hetbankgebouw uit,maarhalvefwegewerder op het raamgetikt,de kassier wenKte hemom terugte komen."Alsje tweeborgenhebtdankan je hetgeldkrugen" zeide kassier Defamiliestondschrjnbaartochgoedaangeschreven Nou,dachtKlaas, datheb ikalvast, noude borgennog ZrlnvaderwildedieeneborgwelzUn."Cadefamiliemaar af",sprakpa Zogezegd maarde eennochde , zo gedaan, anderwildetekenen, Daarstondhl dan,eenborgen verderniks.Hulager 's nachts wakker vanente draaien in ziin bed,Opeens wisthuhet Deanderemorgen, om negenuut ginghUgauwnaarde bakker in hetdorp,de winkel wasnetopenen hUnaarbinn e n ,M i e nd, e v r o u wv a nd e b a k k e w r , e n s t eh e mg o e i e morgenen vroegwatzevoorhemkondoen "Aanjouheb ik niks,ik moetje venthebben," Debakker wasachterin de bakkerU en Klaas er naartoe,"lvorgen Klaas, watkomjUhier d o e n ? "" l km o e te e nt w e e d eb o r gh e b b e no m g e l dt e lenenendietweedebenjU" Debakker schudde zUnhoofden zei:"Daarhebik geenzin in,zoekmaareenander".Hierdoor lietKlaas zichnietuit h e t v e l ds l a a ne n z e i :" 0 hj a , d a nm o e tj e h e t z e l fm a a r geenbroodmeeraanons" weten,danleverje voortaan Nou,datwaswat,zo'ngoeieklant;vader, moederen elf kinderen, dat betekende eenknapverliesHUstondmet (overchantage zt1nrugtegende muut diebakker gesproken,vroeger wistenzeer ookraadmee).HUmoestweltoestemmenen gingmet zrJnbakkersmuts op meenaaroe overkant, wantdaarwasde bankende kassier kniktegoedkeurendDiekanweltekenen, hUbaktezekergoedbrood, Dekassier dacht:"Daar moetikklantblUven".
StichtingStreek-en Tuinbouwhistorie organiseertsamenmet het C e n o o t s c h aO pu dW e s t l a n d een dia-lezing on woensd ap l2 december i n D e R a n ki n D e L i e r ( n a a s td e D o m t o r e n ) W i j n o d i g e na l l e vrijwilligersen donateursvan het W e s t l a n d sM u s e u m en alle ledenvan het Cenootschap O u d - W e s t lnad van harte uit dezelezingbij te wonen Het onderwerpvan dezeavond is 'Protesta ntse kerkinterieurs', door de heerTh van Straalen, ,,,, voorheenwerkzaambii
Enzo geschiedde het,niemand hadwatte makken, maar Klaas konnu zijnwarenhuis bouwen.
Jaargang 10,nummer4 . 4e kwartaal 2OA1
ei#'-.i1* rcd!
ie*ígl
In september2002is het preciesvijftig jaar geleden werd georgadat er voor het eersteen Druivenfeest van dit iubiTergelegenheid niseerdin het Westland. leum wordt van 20 april tot en met 20 oktober 2002 in het Westlands een tentoonstellinggeorganiseerd Druivenfeesten. Museumover die Westlandse Deteeltvandruivenwordtal sindsde eersteeeuwenvan jaartelling De in onzestrekentoegepast. de Christelijke in het beginvandejaartelling dieomstreeks Romeinen, gebiedverschenen, hebbendezevrucht het Nederlandse om ter ZUdedendit voornamelUk in onslandingevoerd. plekke zodatzenietallesuit wunte kunnenproduceren, hoefdenin te voeren. zuidelijke streken 300naChr.uit onslandveromstreeks Alsde Romeinen d w i j n e nt r e e d td e d u i s t e r ep e r i o d ev a n d e V r o e g e is,omdater van in,waarvan weinigbekend Middeleeuwen zUnen bronnenovergeleverd dezetudweiniggeschreven sporenzijngevondenHetis ookweinigarcheologische van in de periode of de druiventeelt daaromnietbekend bestaan ruwweg500- 1100in onslandisbluven vanwijnoverde aanwezigheid Deeerstevermeldingen pasweerin de periode gaarden van verschtlnen in Holland vanafde 12eeeuwOphuntochtennaar de kruistochten h e tH e i l i glea n dk o m e nd e k r u i s r i d d ei nr sa a n r a k i nmge t geproduceerd wordt.De druivenen de wrjndiedaarvan innoordelUke v e r s p r e i d io n fgh e r i n v o e r i vn ag nd r u i v e n doorde tud ookgestimuleerd werdin diezelfde streken er vanafde 12eeeuwooksteedsmeer kloosters, waarvan gesticht werdenin onsland,DaarkwamnogbUdat men d e d r u i v e nn o d i gh a dv o o rd e p r o d u c t i ve a nw i j nd i e gebruikt Mis vande Heilige werdbUhetopdragen pastorietuinen zUner in en kasteeltuinen Voorkloosters, vande vermeldingen de 15e,14een de 15eeeuwdiverse of eenwUngaard vandruivenranken aanwezigheid grotere Vanafde 17eeeuwbegintdetuinbouweensteeds en economieLandbouw rolte soelenin de Westlandse middelvan veeteeltzrtndanechternog het belangrukste
ookdruiven zullenwaarschUnlUk In dietuinbouw bestaan, geteeldziin,maarhierzUnmaarweinigschriftelUke vervanterugte vinden meldingen is vandruivenin hetWestland Hetop groteschaaltelen vanafde eerstehelftvande 19eeeuw oasaantoonbaar d a td e t u i n b o u wt o t d e O n g e v e euri t d e z e l f d pe e r i o d e begint factorvanhetWestland economische belangrrlkste in vanLandbouw wordtin "Staten In '1828 uit te groeien. j ko l l a n dh"e t W e s t l a nvdo o rh e t e e r s t h e t K o n i n k r iH genoemd Hetmerenalscentrumvoorde druiventeelt wastoen bestemdvoorde deelvande druivenproductie die19eeeuwwerdde Cedurende exportnaarEngeland t er o d u c t e nv a n d e druif eenvan de belangrijksp in eersteinstanwerden tuinbouwDedruiven Westlandse t i e g e t e e l di n d e b e s c h u t t i nvga nt u i n m u r e nN a1 8 5 0 tegendezemurente bouwen begintmenglazenkassen druivendande zogenaamde 1890ontstaan en omstreeks in behandeld wordtuitgebreid serresDezeontwikkeling te zienin de historische het museumen is in de praktijk tuinvanhetmuseum S i n d s1 9 0 0i sd e d r u i fh e t b e l a n g r i j k sptreo d u cvt a nd e tuinbouwln dejarentwintigen dertigvande Westlandse Tot bekendalsdruivenland 20eeeuwstaathetWestland e e r e l d o o r l ob gl i j f td e d r u i fe e nh e e l a a nd e T w e e d W productvoorde Westlandse tuindetmaardaarbelangrilk de druivenin de totaleWestna beginthet aandeelvan productie terugte vangroenten enfruitlangzaam landse to0en (jaren dertig20eeeuw)wasde export TUdens de crisisjaren warende en daardoor vandruivenenormteruggelopen gehalprUzen kreegongeveer diedetuinderop de veiling l a tt u i n d e ros v e ro p e e n v e e r dH i e r d o ogri n g e nn o g aw hogerwas Dit daarvan teeltomdathet rendement andere proceswerdna de Tweede nogversterkt Wereldoorlog v a n d e E u r o p e sE ec o n o m i s c h e d o o rd e o p r i c h t i n g waardooreen vrtJeinvoerontstondvan Cemeenschap
'10,nurnmer 4 .4e kwartaal 2001 )aarcang
-Europese druiven. Deproductrekosten wareninZuid- Doorde actievande BondWestland voorde promotie van veellagervanwege de lagerearbeidskosten en het
t mendaardekassen niethoefde te verwarmen en
geenkostenaanbrandstof vrrlwel hoefde teden,Dezeconcurrentie betekende uiteindeliik de nekslag voorde Westlandse druiventeelt, dietoch al achpervierkante teruitgingomdatdeopbrengst meterin vergelijking met andereproducten, zoalstomaten,te laag w e r d .N ad e T w e e d W e e r e l d o o r l oogn t s t o n de r i n d e Noord-Europese landeneensterkeloonstUging en datwas voorzo'narbeidsintensieve teeltalsde drurven funest. Nade Tweede Wereldoorlog raaktede druiventeelt nog verderop haarretour,omdatvooralde binnenlandse afzet s t e e d sv e r d e tre r u g l i e pO md i t t i j t e k e r e nb e s l o odt e B o n dW e s t l a ni dn h a a ra l g e m e nvee r g a d e r i nvga na p r i l 1 9 5 20 m s p e c i a a l v odoer d r u i v e n e e na c t i e v ree c l a m e c a m p a g nveo o rd e b i n n e n l a n dm se a r k t e b e g i n n e nD,e Westlandse druivenkwekers stemdener in toe om '1cent pergeveildbakjedruivenaf te staanten behoeve vaneen speciaal druiven-reclamefonds. Hiervoor werdenin ruime posters matefolders, en anderpropagandamateriaal verspreiden op beurzen wasde BondWestland aanweziq met eenstandom de druifte promoten,
de druifbeslootmendit dorpsfeest te combineren metde reclamecampagne voorde druifenvan3 tot en met6 september1952eenDruivenfeest te organiseren. Voorde organisatie werdeendruivencomite in het leven geroepen, datlaterverdergaatonderde naamBroederschaovande Blauwe Druif Vanaf1955kreeghetfeeststeedsmeereenWestlands k a r a k t eot m d a td e v e r s c h i l l e nidnes t a n t i eusi t d e t u i n bouwwereld overtuigd zUngeraakt vande promotionele waardevande Druivenfeesten BUhet eerstelustrumvan hetDruivenfeest in 1956zUner voorheteerstenkelepraalwagens te bewonderen tUdens eenoptocht Latergroelde dezeoptochtuit tot eengrootfruit-en bloemencorso, waarvoor duizenden mensen vanheindeen verrenaarhet Westland kwamen, l ea a r d e O n d a n kdse p r o m o t i o n e w d i e u i t g i n gv a nd e Druivenfeesten, werdde aanvoer vandruivenelkjaarminder.Daarom besloot menin 1959de naamte veranderen in Westlandse Oogstfeesten In de volksmond bleefechter elkeWestlander spreken vande Druivenfeesten 8 e r db e s l o t e n In'196w o m d e o p z e tv a nd e O o g s t o -f Druivenfeesten te veranderen. HetmoesteenmeerzakelUke,op detuinbouwgerichte attractie worden,tn 'i969iser danooKgeencorsomeerdat eenroutedoorde gehele parstreekvolgt,maareenoptochtop eenafgesloten cours,waarvoor menookentreemoestbetalenOokvoor deFruite - n B l o e m e n s h oi nwd e v e i l i n g v a nN a a l d w i j k moestmenvoortaan toegangbetalen Ditvieltotaalverkeerd bude Westlandse bevolking, diedan ookmassaal thuisbleefInde persleiddedit tot veelnegagezienwerddit feestdanook tieveberichten enfinancieel e e nm i s l u k k i negn w a sh e to v e re n u i t m e t d e D r u i v e n f e e s t e nE , e nm o o i eW e s t l a n d st rea d i t i ek r e e qz o e e n roemloos einde Tonlmmerzeel
Nuwerdener In NaaldwUk doorhetOranjecomite tUdens de velaardag vande koningin georgaaltUddorpsfeesten niseerdBUkoningin Wilhelmina wasditop j1 augustus, Na d e t r o o n s b e s t i j g i vnagnJ u l i a n w a e r dd i t 3 0 a p r i l e , en datumdiedoorde vooryaarsdrukte in de tuinbouwnietzo geschikt wasvoorhetorganiseren vandorpsfeesten, D eN a a l d w i j kw s ei n k e l i e rosr g a n i s e e r d e lnkn a j a adr e Winkelweek vande NaaldwUkse Middenstand. 0p initiatief vanenkelen, o a detuinder Joh.Steenks en de j o u r n a l i sPt i e tB o t ,k o m e nh e t 0 r a n j e c o m i teen d e N a a l d w i j kw se i n k e l i e rbsi je l k a aor m g e z a m e n l iej ke n (dorps)feest te organiseren
Voorde samenstelling vande tentoonstelling kunnenwe nog vanallesgebruiken wat te maken heeftmet de Westlandse Druivenfeesten! Heeftu misschien op zolderof in eenoudeschoenendoos nogfoto's,documenten, foldersof voorwerpen liggendie ietsmetde Druivenfeesten te makenhebben, danzouoen jn we diegfaagvoorde periodevande tentoonstellinq bruikleen krUgen Alsu nogfoto'sheeftdanwillenwe daargraagreproductiesvanmakenen krUgtu de originelen weerterug Heeft u iets,belmet het museum0174- 621084en vraaenaal Tonlmmerzeel.
'10,nummer4 . 4e kwartaal Jaargang 2001
$ I
;i
, , ' , 1, : i , : i l , i l , : 1 , :i , ii l, i l ii l i : : t
t r i , t , : , , r , : , t i i i , i t , : , , , , : i : , , , j , , i r , , , , i , ; , ,i , ,: ,l r, :i l, , , i l i
gehouden. Mijnvaderheeftvanaf1920tot 1954varkens Maximaal warenheter 10á 12perjaar.Vafiaf 1925, toenhU getrouwdwas,volgdeer rnhet najaar In eenhuisslachting. de oorlogwerdener somswel3 perjaargeslachtMeestal werdhetvarkenperpaarden wagennaarhet slachthuis gebracht kwam terug.'s Middags en kwamdangeslacht gingende hamDaarna dande slager hetvarken afhakken menende zrlendriewekenin de pekelton Moedermaaktedanmeestal zelfworst,bloedworst en vleesworst. Dezelaatstesoortwerddanmet de hammen en de zrlenuit de pekel,gerooktVaderhadzelfeenrookk a s tg e m a a kvta ng l a s k i s t eEnr.w e r de e nt u r f g l o e i e n d g e m a a ki tn d e k a c h eel n d a a r n a o n d e r i nd e r o o k k a s t gelegd, werdmot gestrooid. Motmoestik elkjaar daarop gaanhalenbuHeinLuiten, de wagenmaker. Motwaszaagselvaneiken-en beukenhout Doorhetrokenkonmenhet eenhalfjaarof langerbewaspeken de worstgemakkeluk ren. Daarnaast maaktemoedervanveelrestvlees, kop,staart, potene d heerlijke hoofdkaasDievleesresten werden
ffi.w
gedaan in schafen met eenlaagje vet eroverheen: volgens Karbonades werdengebraden verukkelUk en dielietmen ookonderhet vet staanen zo blevendieook maanden langgoed Huisslachting vondplaatsin november, Later toen het gezinop vollesterktewas,werder beginmaart nogeensgeslacht. In het beginschreefik dat hetvarkenperpaarden wagen gebracht werd,maarik hebze er ook naarhetslachthuis zelfvelemalenperschuitnaartoe gevaren, ln de oorloghebbenwe er weleentientalthuisclandestien geslacht. Zewerdeneerstmet eenzwarehamerbewusteloosgeslagen en daarnamet eenmesgestoken om het bloedkwutte rakenlnmiddels washet waterfornuis heet e n d a a r i no n d e r g e d o m p ew l de r d e nd e h a r e ne r a f geschrapt nm V e r v o l g e nwse r dh e t v a r k e no p e e nt r a pg e h e s e o geslacht te wordenen daarna tot de volgende dagin de (kleingemaakt) keldergelegdom afgehakt te worden Hetwasoorlog,dusalleswasschaars Daarom baktevader 's nachts de eersteavondvoorwe gingens.lachten, om twaalfuuralsiedereen sliep,eengroteborstplaat diewe samenopaten,DetweedeavondbUhet kleinmaken kookten we de lever,diewe vooreengrootgedeelte samen Zowashetin 1940- 1945 ooaten, BeftV Zo werdhetvarkenop een trap gehesen om geslachtteworden
geschenk Alsu nogop zoekbentnaareenpassend voor feestdagen de komende of eenverJaardag, denktu dan o o ke e n sa a nd e " w i n k e vl "a no n sm u s e u mW , eh e b b e n eenbehoorlUke collectie boeken, waaronder het nieuwste Historisch Westland Jaarboek 2001,hetvorigjaaruitgegevenfotoboekVeranderend Westland, bUnaalleeerderuitno , e k e no v e ri e d e r g e g e v eW n e s t l a n d jsaea r b o e k e b W e s t l a n ddso r p ,o v e rd e v e r d w e n evne i l i n g e nb ,o e k e n overgenealogische onderwerpen en nogheelveelmeer, OokzUner nogbeperkt watoudereuitgaven verkrr.ygbaar. Verderhebbenwe ookvingerhoeden, miniatuur veilingjam gemaakt kistjes, vanvruchten uit de historische tuin en verderstaaner in de vitrineiederekeeranderevoorwerpendiemet hetWestland te makenhebben. Souvenirs uit hetWestland dienu nietmeergemaakt worden, maar waatnaatwordtgezochten die makendat het aanbod iederekeerweerandersis Hetisook mogeluk om toegangsbewUzen voorhetmuseum tengeschenke te geven DeMuseumwinkel isgeopend tudens de bezoekuren van hetmuseum
.Jaargang 10,nummer4.4e kwartaal 2001
BOEK WESTLAND 2OO I
T o ei k d e f o t o z a gi n ' D e p a r e l 'k w a mi n e e n sd e HeÍjsewegt weervoormeoge.tkzagal die huizeen menseweervoorme.(Defoto heeftin augustus van dit jaarin het bladDeParetgestaan. Opdezefoto van rond 1920staateengroepinwonersvan Ter Heijde afgebeeld; red.).
ln oktoberjl. is alweerhetveertiende nummervan het Historisch Jaarboek wesflandverschenen. Hetis opnieuweenboeiendnummergeworden, met hijdragenop uiteenlopende tereinen.
An 't beginvande HeUsewegt, ande linkse kant,weunde (klompen) LeenvanVeeleHUverkochtklossen in 't pakh u i s J. e k o nd a a rm a a ru i t z o e k eH. i jg o n gd e r m i t e e n handkar't Westland in om zelangsde huizete verkope Danstakie de wegtoveren daarop de hoekweundeSien vander Meermit nogdriedochtersBUSienekwamaltUd seundessaves Janes deAakster eenbakkie doen.
JanDahmerJer doetuitgebreid verslag vandestrUd dievia a c t i e g r o e peennp e t i t i ej as r e n l a ni sgg e v o e rvdo o rh e t b e h o uvda nh e tS t a e l d u i nBsoesh, e te n i g eb o sd a th e t Westland rrtkis. D ew e d e r w a a r d t g h ev d ae ndne p r o e f t u iinn N a a l d w i j k gedurende deTweede Wereldoorlog wordenbeschreven d o o r t w e e o u d - m e d e w e r k vear sn d e p r o e f t u i n , C.Bravenboer-Beekenkamp enA Vlverberg
Danweerschuinnade overkant weundeStruik, de plisjDie hadeenleveaseenluisop eenzeerhoofd,Derwaszowat nooitwatan de hand,duskonie op tudeenbakkie gaan doenbUzijnvrouwSomsdeediez'nsabelom;datmaakte eenbeetjeindruk Weeroverstekend kwamie bU't huisvanCerritde leugenaar(0verkleeft). HUwaslorreboer en gongiederedagna de Haagmit de hondekar. HUkonzo ontaardliegedat ie 't zelfgeloofdeHUzeebevobbeld dat er eenschipop de damvastzat. ledereen nastrang.Hr.t zee'watlopedertoch eenmensenastrang, watzouderande handweze,'k zal ook maareseffegaankikke'Zenoemdenem Cerritde leugenaar of Cerritde stas.Omdatie nade Haaggongvoor 'Cerrit de lorrewas't eigelUk de stadsleugenaar' HUhad voordietUdeenmooihuis;anéenkantvande deurtwee rameen ande arrekanteenraam.Dedeurwasmit mooi tlzerwerk versierd.
Huisarts F.Touwuit PoeldUk doetaande handvaneenaantal historische wetenswaardigheden verslag vande medischeverzorging in hetWestland in de tweedehelftvande '1Be eeuw NadatAdrivanVlietvorigjaarde geschiedenis vanhet in 1 9 8 1o p g e g r a v ekna s t e ePl o l a n euni t d e d o e k e nh e e f t gedaan, doetEpkoBultin hetjongstenummeruitgebreid verslag vande opgravingsresultaten vandtt midoereeuwse kasteelaan de Madeweg in |\/onster, Hijdoetdat aande handvaneenachttalonderzoeksvragen, waarvan er driein ditjaarboek aande ordekomen,In hetvolgendelaarboek tn2002volgende overige Z o a l se l kj a a rw o r d th e t J a a r b o eakfg e s l o t e m n e rd e Archeologische Kroniek 2000en meteenoverzÍcht vanwat e r h e t a f g e l o p ejna a ra a nb o e k e no v e rh e t Westland is verschenen Dezerubrieken zijn v e r z o r g dd o o r T o n l m m e r z e evl a n h e t Westlands Museum, diedaarbtJ trouwassistent i e k r i j g tv a ne e na a n t alle v e r a n c i evrasn gegevens vooroezerubrieKen
Verderop kreegie danVersteeg de kruienier. Daarvoor nog J a nd e R e e p( Z e e m a nD) i ew e u n d en o gb Uz ' n m o e d e r , JaapvanJanneZehaddeeenkleinkruienierswinkeltjeHetJaarboek isvoorf 19,85 te verkrrt Achterin de winkelkonnede mallie(manlieden) eenbiertie g e n b i j o n d e rm e e rh e t W e s f l a n d s drinke Museum, Dankreegie CielSturm, diewaskaptein vande reddjngsboot,DaarvlaknaastweundeMarUtje, ze zeeëdat ze kon tovereMarutje hadeendochtelCoba,diewou graageen vr|Jer, Deroogwasgevalle op KeesRuigrok, maarhUzee teugeder:'ik motje niet,je moerkentovere,. Cobazee: 'heus Cornelis, moekanniettoveren'. Zehadln de Haag gediendbij deftigelui,dusze praattedeftig.Maarh11 is tochbezweke deurderanhouwe. Dankomtdefoto bude omboeiDeureenkromming in de wegtwas't net of ie eenboeimosronde,daarkomt ,t denkikvandaan, Opdiefoto staatschuinachterAide puuf (Zeeman). HUmaaktetonnevoorde vrouweom de wasin te stampe. Derware(opdefoto)heelwatkleinkindere van Ai bU.Mitveulkindere hebikop schoolezete.Wewarewel b a n gv a nd r eo u w e .H i jw a sn i e tz u i v e rM , a aa r si e n aj e s c h o o l k a m m e r a agdoj ensg ,m o sj e w e ll a n g se m n e e n , wanteenvoordeur haddede huizeniet. A C.Brehm-Van Seters. Delft '10,n Jaargang
Aaftlewerkop de leilla|nstelLinqVan R0ntin(n toI BaqijMn Amateurarcheoloqie rn hetNctlano Noq lat 2 madrtin hetW.stldrdsMrsrrn lzie variqenumuer en TehtaonstellmEtn )
Midden-Delflandkrant
dstn e u m m e rv a nd e TENTOONSTELLINGENA f g e l o p e nn a i a airs h e t h o n d e rDit jubileumnummer is
landkrant uitgekomen. Midden-Delf geheelgewr.td van vanhetlandschap aande cultuurhistorie bevattalvan Hetgroeneweidegebied fn het WestlandsMuseumzalnogtot en met 2 maart Midden-Delfland 'Van vanhet gebieden naarhetontstaan dieverwUzen 2 0 0 2d e t e n t o o n s t e l l i n g R o m e i n etno t B a g i j n e n , sporen, komen eeuwen. ln dezeuitgave uitvoorbUe te zienzUn(ziefoto). naarbewoning in hetWestland' Amateurarcheologie (AWN), talvanaspecten aande orde.Detekvandezerukehistorie Nederland Werkgemeenschap Dearcheologische vande streek.Ditzestig doorkenners isaan- stenzijngeschreven werkgroep archeologische waarbu de Westlandsche gesloten, vanditjubi- b l a d z i j d edni k k ej u b i l e u m n u m miesrv o o rf 1 0 , -o n d e r 50jaaren ter gelegenheid bestaat georganiseerd lVuseum bUhetWestlands meerverkrlgbaar leumisdezetentoonstelling (openingstuden 2) Musea vindtu op pagina vandeWestlandse
in veelvoud Archeologie vanA P.vanden Banden E H.P. Ditboek,onderredactie vanhetvUftigis uitgegeven ter gelegenheid Cordfunke, jarigbestaan werkgemeenschap vande Archeologische (AWN)Deontwikkeling vande archeologie voorNederland gedurende vijftigjaarwordt de afgelopen in Nederland in heteerstedeelvanhetboek. in Loosduinen istot eind beschreven ln MuseumDe Korenschuur gewijdaande kleinste aanhetwoord. man In hettweededeelkomende afdelingen tebruarieententoonstelling isverkrUgboekvan256bladzijden Cerrit Ditrukgelllustreerde in Loosduinen neerstreek vanNederland, diein '1906 grooten hUkwamna baarvoorf 49,95 in de boekhandel 96 centimeter Kerzer werdslechts overde helewereldin hetoudetuindersomzwervingen 'Kleine Handbal50jaar Keizer' buittezUngeringelichaams- Westlandia dorpterecht in 1946 O p8 s e p t e m b ej lr i sd i tj u b i l e u m b o evke r s c h e n evno, l Huoverleed en circusartiest lengteuit alskermisherinnerend aan50iaar oudefoto'sen mooieverhalen, leeftUd op72firige Dankzu sponsoring is het boekvoor handbal in NaaldwUk te bestellen op nummer te koop Telefonisch eenlageprUs I n h e t R e d d i n g se- n v e e r d i e n s t m u s e uJma n L e l si n of 626176 625723 te zienoverde Hoekvan Hollandiseenfoto-expositie dietussen1945en 1961bUna troepentransportschepen voeren. Het WaarwonenwU. en Harwich dagelUks tussenHoekvanHolland van de gemeenteschipluiden. isgeopend op zondag enwoens- straatnamenboek museum aande Badweg vande Historische Vereniging Drtiseennieuwepublicatie dagvan1300tot 170Ouur. Hetboekin kleurendruk telt224pagina's Oud-Schipluiden, 'Delfts Hetbiedtnietalleen en bevatmeerdan140afbeeldingen s o n d e rd e l n h e t H a a g s eG e m e e n t e m u s e ui m maar vanallestraatnamen, en beschrrlving vanDelfts de verklaring overde geschiedenis loep',eententoonstelling vande geschie1600- 1850Uitde museum-col- geeftin woorden beeldookeenoverzicht aardewerk uitde perrode getoond. ZUzUntoegeschre- d e n i sv a na l l ew o o n k e r n eenn b u u r t s c h a p p ei nnd e lectieworden111topstukken e c h i p l u i d eHne ti sv o o rd e i n t e k e n p r ivj sa n plateelentegel- g e m e e n t S venaandertienvande 35grotereDelftse f A\ - f ê knnnin hêt[/rrceumHetTfamstation Nogt/m 7 april2002. bakkerUen
In MuseumHet Tramstationte schipluidenis reeds inhet e n i g et U dd e e x p o s i t i e ' A taanf e l e, t e ne n d r i n k e n komtvan verleden' te zien Hetmeesteeet-en drinkgerei tm de achttiende Delftse huishoudens uit de veertiende eeuwNogtot einddecember.
J
-J,
Lv
' \vvv,,
I
de tenfn het Legermuseum te Delft ist/m 1 april2002 op RC E DtE e z i e nw , aarin t o o n s t e l l i nNg/ U Z I E K , 0 0 R+LVO wrjzewordtgetoonden ten gehoregebracht spectaculaire OudWestland organiseert detweede verbonden HetGenootschap metelkaar datmuziek en oorlogonlosmakelUk 1g 2d e c e m bienr' D e experience trekkenzevenoorlo- l e z i nvga nd i ts e i z o eonpw o e n s d a zUn,In eenaudiovisuele 'ProtesgenmetbUbehorende inDeLier(naast deDomtoren). 0nderwerp: aande Rank' muziek-en beeldfragmenten voorheen mat/m tantse kerkinterieurs', doordhrTh.vanStraalen, voorbrl. HetLegermuseum isgeopend; bezoeker van werkzaam bUMonumentenzorg vrrJvan10.00tot '1700 uuren op za,zo enfeestdagen k e r s t d aegn n i e u w j a a r s d a g 1 2 . 0 0t o t 1 7 0 0 u u r E e r s t e qesloten.
LEZINGEN
BOEKEN Maasland 1900-2000 DeSchilpen 22 september is in het Museum Opzaterdag 1900-2000 het eersteexemolaar vanhet boekMaasland vande uitgereikt aande heerM A Allewun, oud-archivaris gemeenteMaasland Ditbeeldverhaal van100iaardorpsleventelt 156pagina's en bUna 500foto's. Hetboekisvoorf 37,50te koopin ondermeerMuseum DeSchilpen
jaarvergadering, 13 Dederdelezing, tevens op woensdag DrU, k w et se N a a l d w i j k . f e b r u a ri in g e b o u wD eK a n d e l a a S p r e k ei rs d h r D . R u i sv a nh e t F o r ta a nd e n H o e kv a n Holland overde kustverdediging aldaar en overHoekvan isop Holland in de Tweede Wereldoorlog, DevierdeIezrng Prinsenlaan 4, MaasdUk dinsdag 9 aprilin DeHoeksteen, ismevrouw medewerkster van Spreekster J FN/Wentholt, hetCemeentearchief DenHaagoverScheveningen.
'10,nummer4.4e kwartaal -)aargang 2001
