NIEUWSBRIEF
Jaargang 13 , n umme r 2
december 20 15
Ten Geleid e We beleven nu een leuke periode in de Westerkerk. Dagelijks is ‘werkvolk’ aanwezig om de kerk weer in goede staat te brengen. Het is maar goed dat ze er zijn, want het verval is duidelijk zichtbaar nu je er met je neus boven kunt staan. ’s Morgens om half tien zit de keuken vol hongerige mannen, want die zijn dan al een tijdje bezig. Onze Jan Kaspers is er druk mee, want er gaat veel meer koffie door dan normaal. De leienactie verliep prima. Bij de voorbereiding hoop je natuurlijk dat velen voor twee euro zo’n leitje willen beschrijven, maar dat zoveel mensen het ook leuk vonden, hadden we niet verwacht. De opschriften varieerden van leuk tot serieus. Mede dankzij een royale gift van een lokaal fonds werd de actie, ook financieel, een nog groter succes. Een gebeurtenis die gemengde gevoelens opriep was de overdracht van het orgel van Steenkuyl aan het Orgelmuseum in Elburg. Bijna honderd jaar heeft het orgel dienst gedaan in de Westerkerk en de klank was bij velen geliefd. De heer R.G. Crevecoeur, in 1890 benoemd tot organist van de Westerkerk, kreeg het na veel moeite in 1899 eindelijk voor elkaar dat er een nieuw orgel kwam. Hij heeft het tot zijn dood in 1934 bespeeld. Toen het nieuwe orgel kwam, begon hij met de zomeravondconcerten die nog steeds worden georganiseerd, maar nu in de Zuiderkerk. Onze ijverige archievenspeurder, mevrouw Suus Messchaert, heeft weer interessante informatie opgediept. Dit keer, heel toepasselijk, een paar archiefstukken over de restauratie van het kerkdak in 1704 en 1734. Zo kwamen we erachter dat er ook dakpannen in plaats van leien op de binnendaken hebben gelegen. Wat u niet zou moeten missen is het kerstconcert door het Volendams Operakoor. Het koor treedt door heel Nederland op en wij zijn blij dat we erin geslaagd zijn de Volendammers, uiteraard in klederdracht, naar de Westerkerk in Enkhuizen te halen. Het wordt ongetwijfeld een sfeervolle zondagmiddag in de donkere dagen voor kerst. R e s ta u ra ti e w e rk z a a mh e d e n o p s c h e ma Nadat de restauratie van de westgevel in het voorjaar klaar was, lag het werk even stil. Dat kwam goed uit, want gedurende de zomermaanden was de kerk weer voor de toeristen. De voorbereidingen voor de vervanging van de leien van het noordelijk dakvlak liepen echter wel door. IN DEZE NIEUWSBRIEF
Ten Geleide
1
Op Schema
1
Fred Beloond
3
Niet voor het eerst
3
Word Steunpilaar
3
Zomeropenstelling
4
Gezelligheid Troef
4
Orgelplannen
5
In stijl bijeen
5
Wees een Kei
5
Programma
6
Boeken in trek
6
Fred Marx
7
Bouw Westerkerk
8
Vervanging leien Begin september was de steiger aan de noordkant gereed en begonnen de leidekkers van Pronk met het verwijderen van de oude leien. Bij de inspectie vooraf was er eerst nog enige twijfel over de noodzaak, maar de meeste leien bleken toch minder goed dan werd verondersteld. Veel leien waren bros en braken wel heel gemakkelijk. ‘Een lei is een lei en deze is van mij’ schreef iemand op de achterkant van een lei. Maar dat klopt niet. Een lei is een natuurproduct, gemaakt uit een groot brok leisteen. De kwaliteit is zeer verschillend. Uit zo’n brok is maar 25 % bruikbaar voor leibedekking. De leien die nu gebruikt worden komen uit Spanje (merk Samaca). Voordat ze op het dakhout worden Foto Henc Valkema—Leidekkers in de weer gespijkerd, worden ze eerst gekeurd. Er wordt o.a. gelet op hardheid, waterabsorptie, vorstbestendigheid en kalkgehalte. Daarna moet op het dakhout de zogenaamde ‘stijglijn’ worden uitgezet. Die stijglijn is weer afhankelijk van de helling van het dak. Voor de controle en begeleiding hebben we een leideskundige in de arm genomen, de heer Klaas Boeder. Er zijn maar weinig leien daken in Nederland
2
die Klaas niet kent. Elke lei wordt vastgezet met drie koperen spijkers. We hebben uitgerekend dat er alleen voor het noordelijk dakvlak al 20.000 leien nodig zijn. Dat zijn dus 60.000 koperen spijkers. Het vak van leidekker kan alleen in de praktijk worden geleerd. Om te beginnen moet je in elk geval geen hoogtevrees hebben. Leidekkers gebruiken specialistisch gereedschap en ze gebruiken soms bijzondere woorden. Wel eens gehoord van het woord ‘eindorten’? Het is niet te vinden in de dikke Van Dale, maar het zijn de laatste leien tegen de gevel. Die moeten in een bepaalde vorm worden gehakt en vastgespijkerd. Anders keurt keurmeester Klaas Boeder het werk af. Stuc- en schilderwerk binnen Deze werkzaamheden verschillen niet veel van die in een gewoon huis. Het verschil is alleen dat het op 12 meter hoogte moet gebeuren. En daar is weer een bouwsteiger voor nodig. Bij de grote restauratie tussen 1997 en 2001 stond de hele kerk vol met bouwsteigers. Een aantal korbelen (spanten) in de noordbeuk is toen vernieuwd. Op het moment dat de schilder kwam om die zware eiken balken in die bijzondere groene kleur te schilderen, was in dat deel van de kerk de steiger echter net verwijderd. Die nieuwe korbelen zijn dus nooit geschilderd. ‘Dan kan men zien wat we hebben vernieuwd’, zei de architect, aldus van de nood een deugd makend. Maar nu worden ze geschilderd en meteen wordt het stucwerk rondom de korbelen bijgewerkt. Daarna wordt de steiger verplaatst om het stucwerk op de andere slechte plekken bij te werken. Dat stucwerk blijft een bron van zorg. Er zit zout in de muren en dat drukt op een aantal plaatsen de stuclaag los van de ondergrond. Restauratie zerkenvloer Half januari 2016 hoopt het natuursteenbedrijf Jan Reek te beginnen met de restauratie van de zerkenvloer, te beginnen op het hoogkoor. Daar liggen ook de mooiste zerken. Door verzakking van de ondergrond is ook een aantal zerken verzakt. Dat verzakken zou kunnen worden veroorzaakt door het inzakken van een doodskist. Er ontstaat dan ruimte. De zerken zullen eerst worden opgenomen. Vervolgens komt er een laag zand op om de ondergrond te verstevigen en op te hogen en daarna zullen de zerken weer één voor één worden terug gelegd. Een aantal zerken is echter gebroken. Ze zouden eigenlijk eerst moeten worden gerestaureerd voordat ze worden terug gelegd. We hebben een offerte voor de restauratie van een zerk met één breuk, twee breuken etc. Vrijwilligers van de werkgroep ‘Cultureel Erfgoed’ hebben Kale korbelen van alle zerken, het aantal breuken vastgesteld. Een monnikenwerk want er liggen maar liefst 1500 zerken. Met behulp van een ‘Excel spreadsheet’ was het daarna een koud kunstje uit te rekenen wat de totale kosten zijn als alle zerken zouden worden gerestaureerd. Dat was zo’n hoog bedrag, dat een keuze moest worden gemaakt. En die keuze viel op het hoogkoor. Met de beschikbare subsidie komen we daar een heel eind. We hebben echter ook subsidieverzoeken ingediend bij een aantal fondsen. Als daaruit toezeggingen komen, kunnen we de ergste breuken in de rest van de kerk ook restaureren. En dat is hard nodig, want hier en daar lijkt het meer op een ‘puinpadje’ dan op een zerkenvloer. Restauratie tuinhek Het scheelde niet veel of ook het laatste deel van het tuinhek, vanaf het zuidportaal tot de Koltermanstraat was verwijderd. Dat zou jammer geweest zijn, want het is een hek met een historie. Het is in 1884 geschonken door de weldoenster Mejuffrouw M.M. Snouck van Loosen. Eind jaren zestig was bij een reconstructie van de Westerstraat het hek tussen het zuid- en het oostportaal al verdwenen. Waar dat gebleven is, is helaas onbekend. Misschien is het wel in de smeltoven terecht gekomen. Dat zou jammer zijn want delen van dat hek zouden kunnen we kunnen gebruiken om het nog resterende hek op te knappen. Daar ontbreken nogal wat versierselen zoals denappels, krakelingen etc. Die ornamenten zijn gemaakt van gietijzer en die zouden we weer willen aanbrengen om het hek dat mooie aanzien te geven. Dan wordt het weer een sieraad voor de Westerstraat. Er is al onderzocht hoeveel ornamenten ontbreken en binnenkort verwachten we daarvoor offertes. ‘Op schema’ Alle werkzaamheden moeten zijn afgerond op 31 december 2016. Zoals het er nu uitziet, gaan we dat halen en staat de Westerkerk er weer goed bij.
3
Fr e d M a rx : v ri j w i l l i ge r v a n h e t j a a r. Hij was er al bij toen in 2001 het tuinhek met ruim 100 andere vrijwilligers van een nieuwe verflaag werd voorzien. En pas dit jaar legde hij, inmiddels de tachtig gepasseerd, zijn functie neer als bestuurslid van de Stichting Librije Westerkerk Enkhuizen. Fred heeft van alles voor de Westerkerk gedaan. Hij hielp na de restauratie met schoonmaken. Hij organiseerde in de beginperiode, samen met anderen, culturele evenementen. Maar hij was ook niet te beroerd om voor de andere vrijwilligers koffie te zetten. Fred had iets met boeken. Hij komt uit het uitgeversvak, dus een functie als bestuurslid van de Stichting Librije was hem op het lijf geschreven. Als bestuurslid heeft hij het nog meegemaakt dat de boeken terug kwamen naar de Westerkerk en dat was meteen een mooie afsluiting. Fred deed serieus maar onopvallend zijn werk. En dat is een hele goede reden hem op de jaarlijkse vrijwilligersavond te eren met de titel: ‘Vrijwilliger van het jaar’ Hij heeft dat dik verdiend.
Fred in de bloemen
N i e t vo o r h e t e e r s t Het is niet voor het eerst dat er werkzaamheden aan het dak van de Westerkerk worden uitgevoerd. En het zal ook niet de laatste keer zijn. Al sinds eeuwen is het een hele zorg om het gebouw wind- en waterdicht te houden. Dat heeft de kerkmeesters (en nu het Stichtingsbestuur) in de loop der tijd heel wat hoofdbrekens gekost. Mevrouw Suus Messchaert vond in het Streekarchief aantekeningen en zij informeerde ons daar over. Zo weten we meer over de grote schade die aan het dak hersteld moest worden na de zeer zware storm die tussen 7 en 9 december 1703 onze stad passeerde. Het dak van de Westerkerk bleef zwaar beschadigd achter. Die schade moest direct hersteld worden. Kennelijk had dat herstelwerk noodgedwongen een wat provisorisch karakter. In de jaren 1737-1740 bleek het namelijk opnieuw noodzakelijk groot onderhoud aan de daken uit te voeren.
Onze stadshistoricus Douwe Brouwer schrijft daar over: dat de kerkmeesters klagen dat het dak van de Westerkerk sinds jaren in slechte staat verkeert. Na overleg met de burgemeesters wordt een plan tot herstel ingediend. Het opgemaakte bestek komt uit op een totaal bedrag van ƒ 26.000 waarbij men er van uitgaat dat er 300.000 stuks leien nodig zullen Noordgevel bij restauratie1950 zijn, om het dak met een oppervlakte van 300 Amsterdamse voeten à 1000 leien per roede te dekken. Waarvoor de kerkelijke fondsen niet toereikend zijn en een verzoek van de kerkmeesters bij de Vroedschap wordt ingediend om financiële medewerking, waar na overleg afspraken over worden gemaakt. Met deze grote restauratie, die drie jaar in beslag nam, zijn ook de in 1704 geplaatste dakpannen aan de binnenzijde van de daken door leien vervangen. En ook het Angelustorentje op de middenkap werd toen verwijderd. (redactie) In het Oud Archief van de stad zijn de door de kerkmeesters nauwkeurig genoteerde onkosten, de gebruikte materialen en de namen van de aannemers en leveranciers nog te vinden. Dat levert heel wat interessante gegevens op. U kunt de aantekeningen van mevrouw Suus Messchaert vinden op onze website www.westerkerkenkhuizen.nl. Navigeer daarvoor daar ‘Info’ – ‘Nieuwsbrief’.
W o rd S te u n p i l a a r Welke kerk kan zonder Steunpilaren? Voor 16 euro per jaar mag u zich ‘Steunpilaar van de Westerkerk’ noemen. (18 euro als u buiten Enkhuizen woont i.v.m. portokosten) Vanzelfsprekend levert uw bijdrage ook wat op. Wij houden u op de hoogte van concerten en evenementen en bedingen daarvoor kortingen en of een gereserveerde plaats. Idee: u kunt ook een ander ‘Steunpilaar van de Westerkerk’ maken. Stuur een E-mail naar
[email protected] of bel: 0228-317800 Zonder pilaren gaat het niet
4
Z o me ro p e n s t e l l i n g 2 0 1 5 Ook dit jaar openden de Westerkerk en de Zuiderkerk tegelijk hun deuren om bezoekers toe te laten. En beide kerken hielden die deuren langer open dan in de voorgaande jaren. In de Westerkerk stond op het hoogkoor een kunstobject, een cirkelvormige wand, met daarop grafische afbeeldingen en gedichten. De expositie had als titel: ‘Eindig in Eeuwigheid’ wat natuurlijk met elkaar in tegenspraak is. Maar de graficus en dichter, Gijs Elzinga, kwam er zelf uitleg over geven. Aandacht trok ook de kleine expositie over het werk van de leidekker. Van de expositie ging men haast ongemerkt over tot het beschrijven van een lei. En dat was ook de bedoeling. Mede door de expositie werd de leienactie dus een succes.
Spontane Schrijvers
De toegang is nog steeds vrij. Daarom kunnen de surveillanten nooit precies bijhouden hoeveel bezoekers er binnen komen, maar naar schatting kwamen er ongeveer 7000 mensen over de drempel. In de offerkist zat ruim duizend euro. Velen hebben echter meegedaan aan de leienactie en dat heeft de offerkist gemerkt. Veel bezoekers willen gewoon even in de kerk kijken. Even tot rust komen. Een mooi moment was toen een jonge vader, met zijn gezin op bezoek, vroeg of hij even op het Eminent orgel mocht spelen.
Hij bleek een virtuoos organist te zijn. De toevallige bezoekers hebben genoten van een onverwacht concert. Zo’n twintig surveillanten hebben ervoor gezorgd dat toeristen de Westerkerk van binnen konden bekijken. Of ze er dankbaar voor zijn? We hebben niet vaak ‘dank u wel’ gehoord. Wel: ‘Wat een mooie kerk’. Ze hebben er dus van genoten en zeker is dat een dichte deur voor een toerist een teleurstelling is. En daarom, surveillanten, namens de bezoekers: Dank voor jullie hulp. Gezelligheid troef op de jaarlijkse vrijwilligersavond
5
H o e s ta a t h e t me t h e t o r ge l p l a n n e n ? Nieuws van de Orgeladviescommissie Westerkerk Enkhuizen. De Orgeladviescommissie heeft orgeldeskundige Cees van der Poel in de arm genomen om te adviseren over de voorgenomen bouw van een nieuw orgel in de historische orgelkas volgens de uitgangspunten van de commissie. Een van die uitgangspunten is de bouw van een orgel, waarvan de kwaliteit en stijl passen bij de combinatie van de Niehoff/Schalken-kas uit de zestiende eeuw en de zeventiende-eeuwse Duyschot-frontpijpen. Zo komen we uit op een orgel in de trant van Duyschot, met een ‘vleugje Niehoff’, waarop bij uitstek de muziek van Sweelinck tot Bach voortreffelijk klinkt. Dit orgel zal recht doen aan de unieke kwaliteit van de orgelkas, de al even bijzondere frontpijpen van Duyschot en natuurlijk de geweldige akoestiek van de Westerkerk. Een reconstructie wordt het orgel niet. Dat kan ook niet, aangezien behalve de frontpijpen helemaal niets resteert van de orgels van Niehoff en Duyschot en we ook niet weten hoe ze klonken. Orgeladviseur Cees van der Poel heeft (inter)nationale ervaring met zowel nieuwbouw als restauratie van oude orgels en zal de commissie in dit stadium helpen met het opstellen van een plan voor een nieuw orgel in de trant van Duyschot. Dat plan vormt de basis voor de volgende stap: het inwinnen van indicatieve offertes van orgelbouwers om een idee te krijgen van de mogelijkheden en uiteraard de benodigde investering. Het plan laat zich vergelijken met een ontwerp en bestek voor de bouw van een huis. Het gaat in op diverse aspecten van het orgel, zoals de toonhoogte, stemming, klavieromvang, windvoorziening, de maatvoering (mensuren genoemd) van de honderden pijpen en, last but not least, de dispositie of registersamenstelling. Op verzoek van de commissie neemt Van der Poel in zijn advies mee hoe het orgel in een aantal fasen tot stand kan komen, te beginnen met het rugpositief (het kleine, vooruitstekende deel van het orgel). Zodra het plan gereed is kan de commissie starten met de fondsenwerving. In 2021 gedenken we dat Jan Pieterszoon Sweelinck, een van Nederlands grootste componisten, vierhonderd jaar geleden overleed. Deze componist heeft Enkhuizen bezocht en speelde in de Oude Kerk in Amsterdam op een Niehoff-orgel, dat waarschijnlijk vrijwel identiek was aan dat in onze Westerkerk. Wat zou het mooi zijn als in dat gedenkjaar het eerste deel van een nieuw orgel zou klinken! Gert Eijkelboom Nodig uw gasten uit in de kerkenraadskamer U zoekt een bijzondere locatie voor een bijeenkomst met uw familieleden of relaties. En u wilt dat combineren met een scheutje cultuur. Denkt u dan eens aan de mogelijkheden die onze prachtige kerkenraadskamer biedt in combinatie met een bezoek aan de er naast gelegen librije. Goed geïnformeerde gidsen vertellen alles wat u weten wilt over de bijna 500 leren banden die al eeuwen lang op de boekenplanken staan. Op uw verzoek gaan er enkele boeken open zoals de in 1478 gedrukte ’Medicina ‘, geschreven door C. Celcus en aan de librije geschonken door de bekende Enkhuizer stadsdokter Bernardus Paludanus. Maar u wilt het bezoek misschien combineren met een wandeling door de eeuwenoude binnenstad van Enkhuizen. De kerk ligt in de winkelstraat en op loopafstand van de havens. Met een klein gezelschap (tot ± 25 personen) kunt u daarna een glaasje wijn drinken in de beslotenheid van de eeuwenoude kerkenraadskamer. U neemt plaats op de oude raadszetels en geniet van het prachtige goudleerbehang. Als het gaat schemeren worden de kaarsen op de 17e -eeuwse kroonluchter voor u ontstoken. Een bijzondere ervaring. Wilt u er dineren of een uitgebreide lunch gebruiken. Ook dat is mogelijk voor groepen van ± 20 personen. De Westerkerk is voorzien van uitstekende faciliteiten die aansluiten bij uw wensen. Wees een kei, sponsor een lei
Velen steunden de actie en schreven mooie opschriften en tekeningen op de leien. Ze liggen nu allemaal op het dak. Tot over 70 jaar.
6
P ro gra m ma We s t e rk e rk Zondag, 20 december: Kerstconcert Volendams Operakoor De donkere maand december is de maand van kaarslicht en muziek. Daarom komt op zondagmiddag, 20 december het bekende Volendams Operakoor naar de Westerkerk voor een prachtig kerstconcert. Het wordt een middag die u niet zou moeten missen. Een aantal vrijwilligers zal de Westerkerk vooraf weer in kerstsfeer brengen. De kaarsen worden ontstoken en het koor treedt uiteraard op in Volendamse klederdracht. Voor de pauze brengen ze stukken uit bekende opera’s. Na de pauze worden de mooiste kerstliederen gezongen zoals het Gloria van Vivaldi en How beautiful are the feet uit de Messiah van Händel. Een middagje uit voor jong en oud. Aanvang concert 14.30 u. Kerk open: 14.00 u. Entree: € 15,- p.p. Besproken plaatsen op de voorste rijen € 30,- p.p. Donateurs en vrijwilligers van de Westerkerk : € 12,50 plus een besproken plaats. Kaarten bestellen: Via de website van de Westerkerk: www.westerkerkenkhuizen.nl Telefonisch bij het bureau van de Westerkerk: 0228 - 317800 24 december Kerstnachtdienst Traditiegetrouw organiseert een aantal kerkgenootschappen gezamenlijk op kerstavond de kerstnachtdienst. Aanvang 22.00 u. Kerk open om 21.00 u. 2016 Zondag, 3 januari: Zaterdag, 12 maart:
Fashion Outlet Matthäus Passion door Oratoriumvereniging Stem en Snaren o.l.v. Marcel Joosen Cadeautip voor Sinterklaas: Geef twee VIP-kaarten voor het Volendams Operakoor
Ve r ra s s i n ge n i n d e L i b ri j e v a n E n k h u i z e n . Na een aarzelende start vorig jaar hebben we in 2015 de openstelling van onze zeventiende eeuwse stadsbibliotheek uitgebreid naar een drietal middagen per week. Daarvoor lieten we een fraaie flyer drukken met een aquarel van het voorportaal als blikvanger, ooit gemaakt door de Utrechtse kunstschilder J.P.C. Grollman (1841-1927) Op diverse plekken in de stad, zoals VVV, ZZM, hotels en B&B ‘s, werd op deze manier bekendheid gegeven aan de openstelling tijdens de zomerperiode. Ook de Enkhuizer Courant werkte mee in de vorm van een artikel met als kop: ‘In de Librije van Enkhuizen is helemaal niets te eten’. Op 27 april, Koningsdag dus, kregen we opmerkelijk bezoek uit de overkant van de Atlantische Oceaan: De president van de New York Map Society dhr. Fredric Shauger en zijn echtgenote bekeken in ruim anderhalf uur onze prachtige atlassen van Blaeu, Mercator en Orthelius. Tijdens de zomeropenstelling waren het vooral geïnteresseerde ‘boekenwurmen’ die zich inschreven voor een rondleiding voor het bedrag van € 4, - per persoon. In het Album Amicorum, dat we in navolging van Paludanus hebben geïntroduceerd, lezen we lovende woorden over onze oude boekenverzameling: ‘Een schatkamer in het hart van Enkhuizen!’ ‘Tijdens een dagje Enkhuizen was dit werkelijk een openbaring! 400 jaar terug in de tijd!’ ‘Een goudmijn!’ ‘Ein schatz an Weisheit!’. Een oude prent met de Librije Het verhaal erbij maakt dit bezoek tot een extra mooie belevenis! Als sluitstuk van de zomeropenstelling het Open Monumenten Dag weekend, waarbij we inhaken bij het thema Kunst & Ambacht.
7
Ongeveer 400 - 500 belangstellenden beklimmen de wenteltrap om vervolgens hun ogen uit te kijken in librije en kerkenraadskamer. De bestuursleden van Stichting Librije zijn aanwezig om de nodige informatie te verschaffen bij de tentoongestelde boeken. Uiteraard laten we een paar topstukken uit de collectie zien zoals een atlas van Blaeu, de Koningsbijbel en de Medicina. (onze oudste incunabel uit 1478). Maar ook een tweetal handschriften: een prekenbundel uit 1554-1558 en het prachtig gekalligrafeerde boek over zeevaart- en sterrenkunde van de Enkhuizer Fokke Eltjesz Reson uit 1679. Een kopie van een kwitantie uit 1696 van drukkerij Hendrik van Straalen die een aantal boeken uit de librije heeft ‘verstelt’, ‘in hoorn overtrocken’ of ‘kettingjes laten aanslaen’ is tentoongesteld naast een exemplaar van Ezechielem Explanationes van de Spaanse auteur J.B. Villalpando, dat imaginaire reconstructies laat zien van de tempel van Salomo. Een boek uit 1596 waardoor Jacob van Campen zich waarschijnlijk ook liet inspireren bij het ontwerp voor het nieuwe stadhuis van Amsterdam, nu het Paleis op de Dam. Voor heel veel Enkhuizers een ware ontdekking. Jaap Hoekstra F R E D M A RX Dat de Westerkerk vrijwilligers voor lange tijd enthousiast weet te houden, blijkt wel uit het gesprek met Fred Marx: ook hij was er bij toen dertien jaar geleden een grote groep mensen aanschoof in “Het Wapen van Enkhuizen” om te horen wat de plannen waren voor de restauratie en vooral ook voor het gebruik van de kerk. Je kon je inschrijven voor verschillende werkgroepen, maar nog mooier: je kon direct aan de slag. Er bleek al een plan klaar te liggen: met een groep vrijwilligers zou het hek om de kerk van roest ontdaan en geschilderd worden. Ook Fred meldde zich en zo stond hij op een vroege zaterdag morgen aan het hek. Eén rij vrijwilligers aan de ene en één rij aan de andere kant van het hek. Ze kregen allemaal een stukje toegewezen. Eerst schoon maken, dan schuren en tenslotte schilderen. Na een paar uur waren al die stukjes klaar en stond er een schitterend geverfd hek. Dit soort praktische acties, dat was wat Fred juist wilde doen. Aan zulke mensen is in de Westerkerk natuurlijk altijd behoefte. Dus ging hij met een groepje, toen het hek weer mooi in de verf stond, verder met opknappen en schilderen van de binnenkant van het oostportaal. Daarna was hij met een aantal mensen in de weer om het podium op te bouwen en deed hij mee met koper poetsen. Ook voor de Librije was hij een aantal jaren zeer actief. Die moest eerst goed worden schoongemaakt. Daarnaast reisde hij samen met Co Visser regelmatig naar de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, waar de boeken tijdens de restauratie tijdelijk Fred Marx onder goede omstandigheden waren opgeslagen. Zo gingen al die kostbare boeken, waaronder heel oude atlassen, allemaal een voor een door hun handen. Dat was een bijzondere ervaring en door dit werk was hij ook weer een beetje terug in zijn oude vak. Tot zijn pensioen heeft hij in Amsterdam gewerkt. Eigenlijk zou hij boekhouder worden op een scheepskantoor. Maar al heel gauw wist hij dat hij daar niet ging blijven. Met een “ik moet even weg”, verdween hij op een middag om te gaan solliciteren bij een boekhandel in de Kalverstraat. Hij kwam niet terug naar kantoor en uiteindelijk werd hij boekhandelaar in de Bijenkorf. Prachtig werk natuurlijk, altijd tussen de boeken. Inmiddels woonde hij al lang niet meer in Amsterdam. Enkhuizen werd de thuishaven en dagelijks ondernam hij heel wat jaren de reis met de trein. Toen hij met pensioen ging, verheugde hij zich op het vrij zijn. De dagelijkse reis met de trein was voorbij. Maar op de fiets legde (en legt) hij sindsdien nog heel wat kilometers af. Ook heeft hij al jaren een flinke volkstuin waar hij graag bivakkeert. Heerlijk om vrij te zijn, maar net zo belangrijk vindt hij het om iets te blijven betekenen voor de maatschappij. Vrijwilligerswerk doen dus. Dat moest geen werk zijn met veel vergaderen en stukken lezen. Het moest ‘iets doen’ worden. Zo hielp hij een tijd bij het maritiem onderzoek in Camperduin. Beestjes tellen die aanspoelen. En niet alleen in de zomer in de zon, maar elke week, het hele jaar door, ook op koude winterdagen. Zo maak je wel het strand en de zee in alle omstandigheden mee. Ook oefent hij de Nederlandse taal met mensen die van overal vandaan in Enkhuizen zijn komen wonen. Zij moeten leren zich hier te redden. Dat wekelijkse gesprek, een jaar lang, kan daarbij helpen. En door die gesprekken bouw je eigenlijk altijd een bijzonder contact op. Fred aan het woord Als je langere tijd iets voor de gemeenschap doet als vrijwilliger, hoort er ook bij dat je weer eens stopt en uitkijkt naar wat anders. Na drie en een half jaar vond hij het tijd worden een opvolger te zoeken voor het bestuur van de Librije. Dat hij op de jaarlijkse bijeenkomst voor vrijwilligers tot de nieuwe ‘Vrijwilliger van het jaar 2015’ werd verkozen was een heel leuke verrassing. Ook al is de tijd om afscheid te nemen en iets nieuws te beginnen: Steunpilaar (donateur) van de Westerkerk, dat blijft hij.
8
D e b o u w va n d e W e s t e rk e rk ( 4 - s l o t ) Uiteindelijk besloot de St. Gommarusparochie af te zien van de bouw van de geplande westtoren. Een toren die moest wedijveren met die van de St. Pancratiusparochie. Tegenwerking door omwonenden en de buurparochie wordt wel als reden voor het afstel genoemd maar de meest voor de hand liggend reden is geldgebrek. Twee torens in een kleine gemeenschap als Enkhuizen zou ook wel zeer uitzonderlijk zijn geweest. Maar men kon bij deze kerk toch niet helemaal zonder toren. Er moest immers een klok geluid kunnen worden. Pas in of na het jaar 1532 *) begon men ten oosten van de kerk met de bouw van een definitief houten klokhuis, de huidige Westertoren. Toen was de St. Gommaruskerk al geruime tijd in gebruik. Vanaf welk jaar is niet precies bekend maar op de oudst bekende grafzerk in de kerk staat het jaartal 1503 vermeld. Bijzonder is ook dat er in het jaar 1509 al een grote klok voor de St. Gommaruskerk werd gegoten. Het betrof de grote, door van Wou gegoten luidklok ‘Salvator’, die nog steeds in de Zuidertoren hangt. Was die klok soms bedoeld voor de toen nog geplande westtoren? De Salvator, met een diameter van 154 cm en 2800 kg zwaar, was er groot genoeg voor! Maar omdat er in het jaar 1509 nog helemaal geen toren stond, zou die klok in een tijdelijke houten klokkenstoel opgehangen moeten zijn. Het blijft echter allemaal gissen omdat alle gegevens daarover ontbreken. Wel weten we dat de ‘Salvator’ tot het jaar 1653 in de Westertoren heeft gehangen en toen wegens zijn grote gewicht uit oogpunt van veiligheid uit de toren werd gehaald.
Afbeelding 7
Pas toen het klokhuis omstreeks 1535 klaar was ging men over tot de definitieve inrichting van de nieuw gebouwde St. Gommaruskerk. Inmiddels was men aangeland in de tijd van de Renaissance. Het koorhek, het orgel en de preekstoel kwamen in 1542, 1549 respectievelijk in 1568 gereed. Het kon kennelijk niet sneller door een voortdurend gebrek aan geld. Geld, dat uiteindelijk door de parochianen direct of indirect moest worden opgebracht. Alles ten behoeve van ambities, die erg hoog en misschien wel te veel hoog waren gesteld! Inmiddels was men hier te lande en ook in Enkhuizen, aangeland in de woelige tijden van de Reformatie. Maar toen was de St. Gommaruskerk, net op tijd, helemaal gereed.
Afbeelding 8
*) Dit was de verrassende uitkomst van een in opdracht van Oud Enkhuizen uitgevoerd jaarringonderzoek aan het constructiehout van de toren. Tot die tijd werd er van uitgegaan dat de bouw van toren begon in 1519. Afbeelding 7: de luidklok ‘Salvator’ hangt nu in de Zuidertoren maar moet tot het jaar 1653 in de Westertoren hebben gehangen.
INFORMATIE Bureau de Westerkerktel. (0228) 317800 E-mail:
[email protected] Website: www.westerkerkenkhuizen.nl In deze uitgave tekst en of fotografie van: Adrie Brinkkemper - Richard Lijnsvelt - Elly Faber - Aart van Wijk Gert Eijkelboom - Jaap Hoekstra - Volendams operakoor - Andrea Botman
