De Griekse gemeenschap in Alexandrië

Universiteit Gent Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Academiejaar 2011-2012

De Griekse gemeenschap in Alexandrië Een analyse van haar Grieks-Egyptische identiteit en de uiting ervan in hedendaags Alexandrië

Charlotte Coene Scriptie tot het behalen van de graad Master in de Oosterse Talen en Culturen Specialisatie Arabistiek

Promotor: Prof. Dr. Giovanni Schallenbergh

Universiteit Gent Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Academiejaar 2011-2012

De Griekse gemeenschap in Alexandrië Een analyse van haar Grieks-Egyptische identiteit en de uiting ervan in hedendaags Alexandrië

Charlotte Coene Scriptie tot het behalen van de graad Master in de Oosterse Talen en Culturen Specialisatie Arabistiek

Promotor: Prof. Dr. Giovanni Schallenbergh

WOORD VOORAF | IV

Woord vooraf Mijn thesis is het resultaat van een jaar lang hard labeur. Om deze uitdaging tot een goed einde te brengen stond ik er gelukkig niet alleen voor. Daarom zou ik graag aan enkele mensen mijn dank betuigen.

In de eerste plaats wil ik mijn promotor professor dr. Giovanni Schallenbergh bedanken voor zijn steun en motiverende woorden. Zijn grote kennis van diverse onderwerpen maakt van hem een ware inspiratiebron. Ook dr. Peter Verkinderen verdient een woord van dank. Hij heeft me vanaf de start van mijn thesis bijgestaan in Cairo en de beginfase van mijn onderzoek in goede banen geleid. Zijn lessen over de basistechnieken van de interviewkunst worden erg geapprecieerd. Ik bedank graag professor Ronak Faraj Majeed voor haar interessante cursus Arabische spreekvaardigheid doorheen de jaren, en haar hulp bij de vertaling van de twee Arabische teksten in het kader van mijn onderzoek. De professoren Gunnar De Boel, Evanthia Kaskandiri en Panagiotis Savorianakis verdienen een grote dankbetuiging omwille van hun memorabele lessen Nieuwgrieks, waardoor mijn interesse in de Griekse taal en cultuur sterk gegroeid is. De respondenten die hebben deelgenomen aan mijn interviews waren onmisbaar voor mijn thesis. Dankzij hen heb ik interessante data kunnen verzamelen om een wetenschappelijk onderzoek uit te voeren. Mijn dank gaat daarbij in het bijzonder uit naar de heer Giannis Siokas en de heer Euthymios Soulogiannis voor hun tijd en raad.

Graag had ik mijn ouders bedankt om mij de kans te geven Oosterse Talen en Culturen te studeren. Zij stonden tijdens mijn studies altijd klaar met hun onvoorwaardelijke steun. Zonder hen had ik nooit kunnen proeven van de rijke Oosterse cultuur. Bedankt dat ik mijn vleugels mocht uitslaan om een semester in Egypte te gaan studeren, een unieke ervaring die mijn onderzoek zeker ten goede is gekomen. Ook een dankjewel aan mijn grootouders voor de steunende woorden en het vele kaarsjes branden. Mijn dank gaat eveneens uit naar mijn zus Annelies voor haar aanmoedigingen en haar optimisme. Ze nam steeds de tijd om mij wegwijs te maken in de wondere wereld van de computertechnologie. Tenslotte wil ik nog mijn vrienden bedanken die me tijdens het schrijven mentaal bijstonden en altijd voor een vrolijke noot zorgden.

ABSTRACT | V

Abstract This thesis discusses the question of identity within the Greek community of Alexandria. During the nineteenth century, many Greeks emigrated from Greece to Egypt. In 1843 they established their first own community in Alexandria. The community was responsible for the well-being of the Greeks in the city. The leaders of the community started to build Greek schools, Greek-orthodox churches, hospitals and charity organisations. These institutions enhanced the ethnical Greek identity of the community.

When the nationalistic movement in Egypt started in 1919, the Greeks had to face a lot of changes in the political, economical and social sphere. These changes were responsible for the great Greek exodus out of Egypt from 1937 onwards. Though not all the Greeks wanted to leave Egypt, as it was their home country. A minority of Greeks stayed behind, but was in need of an adaptation to the new Egyptian reality.

In this thesis it is argued that the Greek community had to change her ethnical identity to be able to survive in Egypt. In the course of time they developed a Greek-Egyptian identity. In what way do the Greeks in Alexandria today express their mixed identity? To answer this question, we have collected qualitative data by interviewing 10 Greeks living in Alexandria. It seems that the Greek community tries to balance between the Greek and the Egyptian culture. Based on the interviews, we can discover different Greek and Egyptian elements that shape their identity today. We also get to know how they deal with their mixed identity in daily life in Alexandria.

BIBLIOGRAFISCHE REFERENTIE COENE, C. (2012). De Griekse gemeenschap in Alexandrië. Een analyse van haar GrieksEgyptische identiteit en de uiting ervan in hedendaags Alexandrië. Niet-gepubliceerd eindwerk ingediend tot het behalen van de graad Master in de Oosterse Talen en Culturen, specialisatie Arabistiek, Universiteit Gent, Promotor: Prof. Dr. Giovanni Schallenbergh.

INHOUDSTAFEL | VI

Inhoudstafel

WOORD VOORAF ........................................................................................................................IV ABSTRACT ..................................................................................................................................V INHOUDSTAFEL ...........................................................................................................................VI TRANSLITERATIE........................................................................................................................VIII Arabisch ........................................................................................................................... VIII Grieks ................................................................................................................................. IX INLEIDING ................................................................................................................................... X DEEL 1: THEORETISCHE ACHTERGROND ............................................................................. 1 1. HISTORISCH OVERZICHT VAN DE GRIEKSE GEMEENSCHAP IN ALEXANDRIË ............................................. 1 1.1 Negentiende eeuw ........................................................................................................ 2 1.1.1 Beginfase .......................................................................................................................................... 2 1.1.2 Alexandrië als kosmopolitische stad ................................................................................................ 3 1.1.3 Egypte onder Britse controle ........................................................................................................... 5

1.2 Twintigste eeuw ............................................................................................................ 8 1.2.1 Gouden tijd....................................................................................................................................... 8 1.2.2 Begin van het exodusverhaal ......................................................................................................... 11 1.2.3 Op zoek naar een oplossing ........................................................................................................... 16 1.2.4 Een laatste sprankeltje hoop .......................................................................................................... 20 1.2.5 Hoogtepunt van de Griekse exodus ............................................................................................... 22 1.2.6 De geschiedenis had ongelijk ......................................................................................................... 26 2. ONTWIKKELING VAN EEN EIGEN IDENTITEIT .................................................................................. 29

2.1 In den beginne: religieus geïnspireerd ........................................................................ 29 2.2 Vanaf 1843: overgang naar een etnisch Griekse identiteit ........................................ 30 2.2.1 Definiëring ...................................................................................................................................... 30 2.2.2 Eigenschappen van de Griekse identiteit ....................................................................................... 31 2.2.3 Belang van de nadruk op etniciteit ................................................................................................ 33

2.3 Ten einde: een Grieks-Egyptische identiteit................................................................ 34 DEEL 2: METHODOLOGIE ................................................................................................. 37 1. KWALITATIEF ONDERZOEK ........................................................................................................ 37 1.1 Kwalitatief vs. kwantitatief onderzoek ....................................................................... 37 1.2 Onderzoeksopzet ........................................................................................................ 38 2. DATA VERZAMELEN ................................................................................................................ 39 2.1 Case study ................................................................................................................... 39 2.2 Diepte-interview ......................................................................................................... 40 2.2.1 Definitie .......................................................................................................................................... 40 2.2.2 Sampling van de respondenten ...................................................................................................... 41 2.2.3 Interviewsituatie ............................................................................................................................ 42 3. DATA VERWERKEN.................................................................................................................. 44

3.1 Transcriptie ................................................................................................................. 44 3.2 Analyse........................................................................................................................ 44 3.3 Betrouwbaarheid en validiteit .................................................................................... 47 DEEL 3: ONDERZOEKSRESULTATEN .................................................................................. 50 1. DE GRIEKSE GEMEENSCHAP IN HEDENDAAGS ALEXANDRIË .............................................................. 50 1.1 Onder leiding van president Giannis Siokas ............................................................... 50

INHOUDSTAFEL | VII

1.2 Al-Shāṭby als thuishaven voor de Grieken .................................................................. 52 1.3 Onderwijs .................................................................................................................... 53 1.3.1 Averofeio: een Griekse school in een Arabische context .................................... 54 1.3.2 Instandhouding van het Griekse patrimonium ................................................... 55 1.4 Griekse club................................................................................................................. 56 1.5 Griekse restaurants..................................................................................................... 57 1.5.1 Delices ............................................................................................................................................ 58 1.5.2 Zephyrion ....................................................................................................................................... 59 1.5.3 Athineos ......................................................................................................................................... 60 1.5.4 Pastroudis ....................................................................................................................................... 61 1.5.5 Santa Lucia ..................................................................................................................................... 63 1.5.6 White & Blue .................................................................................................................................. 64

1.6 Taalinterferentie tussen het Arabisch en het Grieks .................................................. 65 2. UITING VAN DE GRIEKS-EGYPTISCHE IDENTITEIT ........................................................................... 67 2.1 Analyse........................................................................................................................ 67 2.2 Case study 1: de oudere generatie ............................................................................. 69 2.2.1 Vorming van identiteit ................................................................................................................... 70 2.2.2 Bevestiging en afwijzing van identiteit ........................................................................................... 71 2.2.3 Evaluatie van identiteit .................................................................................................................. 74

2.3 Casestudy 2: de jongere generatie ............................................................................. 77 2.3.1 Vorming van identiteit ................................................................................................................... 78 2.3.2 Bevestiging en afwijzing van identiteit ........................................................................................... 79 2.3.3 Evaluatie van identiteit .................................................................................................................. 82

DEEL 4: CONCLUSIE .......................................................................................................... 87 1. ANTWOORD OP DE ONDERZOEKSVRAAG ...................................................................................... 87 2. AANBEVELINGEN VOOR VERDER ONDERZOEK................................................................................ 92 DEEL 5: BIBLIOGRAFIE ...................................................................................................... 94 1. ARTIKELS EN MONOGRAFIEËN ................................................................................................... 94 2. WEBSITES ............................................................................................................................. 99 DEEL 6: ARABISCHE VERTALINGEN ................................................................................. 100 1. SAYYID ‘ASHMĀWY: AL-YŪNANIYŪN FĪ MISR.............................................................................. 100 1.1 Context ...................................................................................................................... 100 1.2 Vertaling ................................................................................................................... 100 2. DĀLIYĀ ‘ĀṣIM: MAṭ‘AM ZEPHYRION FI ABŪ QĪR ......................................................................... 110 2.1 Context ...................................................................................................................... 110 2.2 Vertaling ................................................................................................................... 110 DEEL 7: BIJLAGEN .......................................................................................................... 115 1. OVERZICHT VAN DE PRESIDENTEN VAN DE EKA .......................................................................... 115 2. GRIEKS KWARTIER IN ALEXANDRIË ........................................................................................... 116 3. INTERVIEWS ........................................................................................................................ 117 3.1 Oudere generatie ...................................................................................................... 117 3.2 Jongere generatie ..................................................................................................... 122 4. ARABISCHE TEKSTEN TER VERTALING ........................................................................................ 129 4.1 Sayyid ‘Ashmawi: Al-yunaniyun fi misr ..................................................................... 129 4.2 Dāliyā ‘Āṣim: Maṭ‘am Zephyrion fi Abū Qīr .............................................................. 140

TRANSLITERATIE | VIII

Transliteratie Arabisch Alle Arabische woorden die voorkomen in deze masterscriptie werden volgens het onderstaande transliteratieschema omgezet naar het Latijns alfabet.1

‫ا‬

ā

‫ح‬

ḥ

‫س‬

s

‫ع‬

‘

‫م‬

m

‫ء‬

'

‫خ‬

kh

‫ش‬

sh

‫غ‬

gh

‫ن‬

n

‫ب‬

b

‫د‬

d

‫ص‬

ṣ

‫ف‬

f

‫ه‬

h

‫ت‬

t

‫ذ‬

dh

‫ض‬

ḍ

‫ق‬

q

‫ة‬

a / at

‫ث‬

th

‫ر‬

r

‫ط‬

ṭ

‫ك‬

k

‫و‬

w/ū

‫ج‬

j

‫ز‬

z

‫ظ‬

ẓ

‫ل‬

l

‫ي‬

y/ī

In het Arabisch worden geen hoofdletters gebruikt. Bij de transliteratie krijgen eigennamen, geografische benamingen en het begin van een zin wel een hoofdletter. Het lidwoord al- krijgt nooit een hoofdletter.

Een letter wordt dubbel geschreven wanneer het diakritisch teken shadda aangeeft dat de onderliggende letter wordt aangehouden.

Er bestaan een aantal monosyllabische woorden in het Arabisch die worden vastgehecht aan het voorafgaand woord. Deze woorden worden bij transliteratie met een koppelteken gescheiden van het stamwoord. Het gaat om het lidwoord al-, de voegwoorden li-, ka- en bi-, en de voorzetsels wa- en fa-.

De assimilatie van de l van het lidwoord met de zogenaamde zonneletters (t, th, d, dh, r, z, s, sh, ṣ, ḍ, ṭ, ẓ, l, n) wordt bij transliteratie niet uitgeschreven.

Korte klinkers worden niet weergegeven in het Arabisch. Enkel zij die Arabisch kennen worden verondersteld te weten welke klinker er gebruikt dient te worden. Omdat een transliteratie zonder korte klinkers erg onpraktisch is, worden ze wel weergegeven bij de omzetting van het Arabisch naar het Latijns alfabet. We spreken in dit geval dus niet meer van 1

American Library Association and Library of Congress website

TRANSLITERATIE | IX

een transliteratie maar van een transcriptie, aangezien de uitspraak gereconstrueerd wordt. Er bestaan in het Arabisch drie korte klinkers: a, i en u.

Grieks Alle Griekse woorden die voorkomen in deze masterscriptie werden volgens het onderstaande transliteratieschema omgezet naar het Latijns alfabet.2 α

a

η

i

ν

n

τ

t

β

v

θ

th

ξ

ks

υ

u

γ

g

ι

i

ο

o

φ

f

δ

d

κ

k

π

p

χ

x

ε

e

λ

l

ρ

r

ψ

ps

ζ

z

μ

m

σ

s

ω

o

Sinds 1982 wordt in het Grieks enkel nog gebruik gemaakt van één accent, namelijk de acutus. Dit accent duidt aan op welke lettergreep de klemtoon ligt. De acutus wordt alleen geschreven bij woorden die bestaan uit twee of meer lettergrepen. In de transliteratie wordt dit accent niet weergegeven.

2

Omniglot website

INLEIDING | X

Inleiding “You are not trying to be Greek, you are Greek anyway. And you’re trying to make the others understand you are Egyptian as well.”

Met deze woorden begon Alekos aan het interview op 13 januari 2012 in Alexandrië. We zaten samen in de Griekse club op de hoek van de al-Iskandar al-Akbar straat, bij een kopje Arabische koffie en een broodje met Griekse tzatziki. Zijn uitspraak vormde meteen een beeld van de complexiteit waarmee het identiteitsgevoel van de Grieken in Alexandrië gepaard gaat. Nikolas was één van de tien Grieken van wie ik in januari 2012 een interview afnam in de Egyptische kuststad Alexandrië. Deze interviews vormen de basis om een antwoord te kunnen formuleren op mijn onderzoeksvraag: op welke manier komt de Grieks-Egyptische identiteit van de Grieken in hedendaags Alexandrië tot uiting?

Een vraag die ik vaak te horen krijg wanneer het over mijn thesis gaat, is de waaromvraag. Waarom heb ik gekozen om dit onderwerp in mijn thesis te behandelen? Vanwaar mijn fascinatie voor de Grieken die vandaag in Alexandrië wonen? Mijn passie voor andere talen en culturen speelt hierbij een prominente rol. In 2008 startte ik de opleiding Oosterse Talen en Culturen aan de Universiteit van Gent, waarbij ik een grote liefde ontwikkelde voor de Arabische taal en cultuur. De band met mijn studie werd nog sterker wanneer ik in 2011 een semester aan het Nederlands-Vlaams Instituut van Cairo mocht studeren. De keuze voor een thesisonderwerp verbonden aan Egypte was snel gemaakt. Ik volgde eveneens de minor Nieuwgriekse Taal en Cultuur aan de Universiteit van Gent. Tijdens mijn studies besefte ik dat Griekenland en Egypte vaak met elkaar in contact stonden doorheen de geschiedenis. Konstantinos Petrou Kavafis, één van de bekendste moderne Griekse dichters aller tijden die in Alexandrië woonde, was voor mij doorslaggevend om voor Alexandrië te kiezen als thesisonderwerp. Hij behoorde samen met heel wat andere Grieken in die tijd tot de Griekse gemeenschap in Alexandrië. Door de Griekse gemeenschap in de Egyptische stad Alexandrië te bestuderen, werden mijn twee grootste interesses samengebracht in mijn masterscriptie en bleef ik mijn enthousiasme voor het onderzoek behouden.

Na verloop van tijd nam ik de beslissing om mij toe te spitsen op de identiteit van de Grieken in Alexandrië. Ik was namelijk geïntegreerd door de schijnbare tegenstellingen in hun

INLEIDING | XI

identiteit: ze zijn inwoners van Alexandrië, staan in contact met de Egyptische bevolking en vormen een integraal deel van de samenleving. Toch blijven ze nog steeds van Griekse afkomst en dragen ze de rijke Griekse cultuur met zich mee. Hoe gaan ze hiermee om in het dagelijkse leven? Het mag duidelijk zijn, het identiteitsgevoel van de Grieken in Alexandrië is een moeilijke kwestie om te analyseren. Hun identiteit is niet enkel een gevoel, maar werd ook doorheen de tijd gevormd door de Egyptische omgeving waarin de gemeenschap functioneert. Daarom is het van groot belang om eerst de historische achtergrond van de Grieken in Egypte te begrijpen. Verschillende gebeurtenissen in de loop van de geschiedenis hebben namelijk geleid tot het ontstaan van een gemengde Grieks-Egyptische identiteit. De neerslag van de achtergrondinformatie staat te lezen in het eerste deel van deze thesis (Deel 1: Theoretische achtergrond, met daarin de hoofdstukken: 1. Historisch overzicht van de Griekse gemeenschap in Alexandrië, en 2. Ontwikkeling van een eigen identiteit).

Om de uiting van deze identiteit in hedendaags Alexandrië te onderzoeken, was er nood aan informatie in verband met de Griekse gemeenschap vandaag de dag in Alexandrië. Verschillende monografieën, artikels en internetbronnen vormden een grote hulp bij het schrijven van de historische achtergrond, maar boden bijna geen informatie in verband met de actuele situatie. Daarom werd voor kwalitatief onderzoek gekozen om de hoofdvraag van deze thesis te beantwoorden. Via eigen veldwerk bestaande uit tien interviews met Grieken in Alexandrië, werd informatie vergaard in verband met het “hoe”: hoe is het om in Alexandrië te leven als Griek? In hoeverre is hun Grieks-zijn en hun Egyptisch-zijn met elkaar verweven? Op welke manier komt hun identiteit tot uiting? Interviews afnemen doe je niet zomaar. Het wordt vooraf gegaan door bedachtzame strategieën. Daarbij is er een systematische analyse van de interviews nodig om tot waardevolle resultaten te komen die de onderzoeksvraag kunnen beantwoorden. Het tweede deel van deze thesis is gewijd aan de methodologie die bij dit onderzoek gebruikt werd (Deel II: Methodologie, met daarin de hoofdstukken: 1. Kwalitatief onderzoek, 2. Data verzamelen, en 3. Data verwerken).

De informatie over de Grieken in hedendaags Alexandrië werd samengebracht in het derde deel van deze scriptie (Deel III: Onderzoeksresultaten, met daarin de hoofdstukken: 1. De Griekse gemeenschap in hedendaags Alexandrië, en 2. Uiting van de Grieks-Egyptische identiteit). Het gaat hierbij om algemene gegevens in verband met de organisatie van de

INLEIDING | XII

Griekse gemeenschap, de verschillende instellingen die ze vandaag onder haar vleugels neemt en twee case studies die het identiteitsgevoel bij tien Grieken wonende in Alexandrië analyseren. Dit deel is het belangrijkste deel van deze thesis, aangezien het alle informatie bij elkaar brengt die nodig is om de onderzoeksvraag te beantwoorden.

De conclusie vormt het vierde deel van deze masterscriptie. Hierin wordt de onderzoeksvraag beantwoord en komen er suggesties aan bod voor verder onderzoek. Dit wordt gevolgd door een uitgebreide bibliografie. In de bibliografie vinden we twee Arabische bronnen terug, waarvan de vertaling naar het Nederlands bijgevoegd werd in het zesde deel. Beide bronnen werden voor een ander doeleinde gekozen. Eén tekst doet dienst als achtergrondinformatie gezien haar algemeen karakter. De tweede tekst werd geïntegreerd in de onderzoeksresultaten, omdat het om een interview met een Griek uit Alexandrië gaat, uitgevoerd door een Egyptische journaliste.

Het actueel karakter van mijn thesisonderwerp werd bevestigd toen Al-Jazeera World in april 2012 een documentaire uitbracht over de Grieken in Egypte, met de titel “Egypt, the other homeland”. Er blijft dus een fascinatie bestaan voor de Grieken die in Alexandrië wonen. Toch is er nog maar weinig onderzoek uitgevoerd naar de Griekse gemeenschap vandaag de dag in Alexandrië. Mijn thesis probeert deze leemte in het onderzoeksveld op te vullen en bewijst op die manier haar wetenschappelijke relevantie. Het vormt een aanvulling op de beschrijvingen van andere Griekse gemeenschappen overal ter wereld die wel extensief onderzocht werden. Daarnaast kan mijn scriptie ook in een groter kader geplaatst worden en een algemeen inzicht geven in de identiteitsvorming bij minderheidsgroepen.

DEEL 1 | Hoofdstuk 1: Historisch overzicht van de Griekse gemeenschap in Alexandrië | 1

DEEL 1: THEORETISCHE ACHTERGROND 1. Historisch overzicht van de Griekse gemeenschap in Alexandrië Vanaf de oudheid tot op vandaag was er op verschillende momenten een Griekse aanwezigheid in Alexandrië.3 Vooral vanaf de 19de eeuw kende de stad een grote instroom van Grieken (en verschillende andere buitenlanders). Het modernisatiebeleid van Muḥammad ‘Alī (1805-1849) zorgde namelijk voor een intensieve handel tussen Europa en Egypte, waarbij Alexandrië uitgroeide tot een aantrekkelijk handelscentrum.4

De Grieken die zich in het buitenland vestigden, organiseerden zich al snel in gemeenschappen die instonden voor hun sociale en culturele noden, om zo hun leven in goede banen te leiden.5 Zo ook vormden de Griekse inwoners van Egypte verschillende Griekse gemeenschappen verspreid over het land. De allereerste Griekse gemeenschap werd in 1843 in Alexandrië gesticht, op een moment dat er zo’n 5000 Grieken in de stad woonden.6 Deze gemeenschap kreeg vorm in het licht van verschillende sociale, politieke en economische ontwikkelingen in Egypte en Griekenland. Ze kende doorheen de geschiedenis hoogte- en laagtepunten die een weerslag hadden op haar omvang, interne organisatie en werking.

In het kader van deze thesis is het onmogelijk om diep in te gaan op de historische achtergrond van de Griekse gemeenschap in Alexandrië. Toch is een geschiedkundige kadering noodzakelijk om het vervolg van dit betoog beter te kunnen begrijpen. Het is een uitdaging om niet te ver af te dwalen in de geschiedenis van Griekenland en Egypte, maar om de relevante informatie voor ogen te houden die van belang is voor de ontwikkeling van de Griekse gemeenschap. Dit doel wordt beoogd in dit eerste hoofdstuk, dat een overzicht biedt van de Griekse gemeenschap in Alexandrië vanaf haar startpunt in 1843 tot aan het einde van de twintigste eeuw. De belangrijkste gebeurtenissen in Egypte en Griekenland die een invloed hebben gehad op de positie van de Grieken in Alexandrië, zullen worden besproken.

3

Clogg e.a. (1999), p. 24 Sakkas (2009), p. 101. Voor meer informatie over de verschillende redenen waarom Europeanen naar Alexandrië migreerden, zie: Clogg e.a. (1999) ; Haag (2008) ; Hirst & Silk (2004) ; Kitroeff (1989) 5 Tomara-Sideris (2003), p. 99 6 Cijfergegevens afkomstig van Mubarak (1887-1989). Al-Khitat al-tawfiqiyya al-jadida. Bulaq, vol. 7, p. 54, geciteerd in Reimer (1988), p. 533. Ook in Clogg e.a. (1999), p. 24 worden op dat moment 5000 Grieken geteld. 4


1.1 Negentiende eeuw 1.1.1 Beginfase De stichting van de eerste Griekse gemeenschap in Egypte gebeurde in 1843 in Alexandrië. De gemeenschap kreeg in het Grieks de naam i Elliniki koinotita Aleksandreias (EKA). In het Arabisch wordt de term al-jāliya al-yūnāniya fi al-iskandariya gebruikt. De Griekse gemeenschap van Alexandrië verenigde de etnisch coherente groep Grieken die in de stad woonden en kreeg een seculier karakter, onafhankelijk van de Grieks-orthodoxe kerk.7 Naar haar voorbeeld kwamen er later meer dan 20 andere Griekse gemeenschappen in Egypte bij.8

Het waren voornamelijk individuele weldoeners, vaak rijke Griekse handelaars, die hielpen bij de oprichting en financiering van de Griekse gemeenschappen.9 In Alexandrië werd de welvarende Mixail Tositsas, de Griekse consul-generaal van de stad, verkozen tot eerste president van de gemeenschap.10 Dankzij zijn verschillende donaties kon de gemeenschap tegemoet komen in de benodigdheden van de Grieken. In 1847 doneerde hij een stuk land aan de gemeenschap waarop de bouw van de eerste gemeenschapskerk Evangelismou tis Theotokou van start ging. In deze kerk werden de belangrijkste evenementen van de Griekse gemeenschap gevierd.11 In 1854 werd de eerste gemeenschapsschool gebouwd, gefinancierd door Tositsas en daarom ook naar hem vernoemd. In 1854 werd Stefanos Tzitzinias aangesteld tot tweede president van de gemeenschap. Het kapitaal van de Griekse gemeenschap groeide snel aan, waardoor er meer activiteiten en liefdadigheidswerk konden plaatsvinden. Een andere ontwikkeling in deze periode was de stichting van het St. Sofronios ziekenhuis. De Griekse gemeenschap stond naast de bouw van kerken en scholen namelijk ook in voor ziekenhuizen, weeshuizen en rusthuizen die voor sociale welvaart moesten zorgen. Als resultaat van deze instellingen die onder de EKA vallen, nam de levenskwaliteit van de Grieken in Alexandrië sterk toe.12 De liefdadigheid en donaties van rijke Grieken uit Alexandrië waren van bijzonder belang binnen in de Griekse gemeenschap. Deze weldoeners speelden een grote rol in het ondersteunen van de gemeenschap, maar onderbouwden ook goede relaties met de 7

Ilbert & Yannakakis (1997), p. 66. Voor meer uitleg over de manier waarop dit seculier karakter tot stand kwam, zie Deel 1, 2.2 Vanaf 1843: overgang naar een etnisch Griekse identiteit 8 Voor de volledige lijst van Griekse gemeenschappen gesticht in Egypte, zie Tomara-Sideris (2003), p. 101. 9 Gorman (2009), p. 51 10 Informatie i.v.m. de voormalige presidenten van de EKA werd gebaseerd op de website van de EKA, die een overzicht geeft van de presidenten en hun bijdragen aan de EKA tot het jaar 1998. Zie bijlage nr. 1 voor een lijst van de presidenten die aan het hoofd stonden van de EKA. 11 Haag (2008), p. 16 12 Tomara-Sideris (2003), p. 99


Egyptenaren in de stad.13 Ze werden gerespecteerd door de hele gemeenschap. Als dank voor hun bijdragen aan de EKA, kregen instellingen vaak de naam van de individuen die verantwoordelijk waren voor de financiering van de constructiewerken.14

De sociale samenstelling van de Griekse gemeenschap in Alexandrië was vanaf het begin erg gevarieerd. Deze sociale diversiteit uitte zich in een specifieke structuur, verschillend van de structuur van Egypte zelf, waardoor de Griekse gemeenschap beschouwd kan worden als een aparte samenleving binnen in de Egyptische samenleving.15 De Egyptische sociale structuur wordt vaak voorgesteld als een piramide.16 Het topje wordt gevormd door de kleine hoeveelheid aan Egyptische landeigenaars, buitenlandse koopmannen en industriëlen. In het midden vinden we kleinhandelaars en bedienden. De brede basis van de piramide tenslotte bestaat uit miljoenen inheemse boeren en arbeiders. De sociale structuur van de Griekse gemeenschap daarentegen heeft de vorm van een diamant. Dit is een resultaat van het feit dat de middenklasse de grootste sociale groep vormde. Hierin domineerden de kleinhandelaars zoals ambachtslieden, kantoorbedienden, technici, voedselverkopers, groenteboeren, restaurant- en café-uitbaters, en timmermannen. De kleinere groepen bovenaan en onderaan vervolledigen de diamantvorm. Onderaan de sociale ladder stond een kleine groep Griekse arbeiders. De katoenexporteurs en fabriekseigenaars bevonden zich bovenaan. Zij waren de notabelen onder de Grieken en de leiders van de gemeenschappen.

1.1.2 Alexandrië als kosmopolitische stad Hoe zat het nu met de onderlinge vermenging van de Griekse gemeenschap met andere buitenlanders en inheemse Egyptenaren in de stad? Er wordt vaak gesproken over de kosmopolitische identiteit van Alexandrië vanaf het jaar 1860.17 Toch zijn maar weinig bronnen het eens wat er nu precies bedoeld wordt met de term kosmopolitisme. In het kader van de stad Alexandrië wordt kosmopolitisme gedefinieerd als de uitdrukking van een Europese cultuur die apart staat van de inheemse Egyptische bevolking.18

13

Tomara-Sideris (2003), p. 106. Voor een lijst van deze weldoeners, hun bijdrages aan de EKA en aan Egypte zelf, zie Tomara-Sideris (2004), p. 88-91 14 Kitroeff (1989), p. 148 15 Clogg e.a. (1999), p. 36 16 Informatie i.v.m. de sociale structuur van Egypte en van de Griekse gemeenschap werd gebaseerd op Clogg e.a. (1999), p. 36-37 en Kitroeff (1989), p. 28-31 17 Hirst & Silk (2004), p. 247-262 18 Sifneos (2005), p. 98 ; Kitroeff (1983a), p. 14


De buitenlanders assimileerden zich niet aan de lokale Egyptische bevolking, omdat er te grote verschillen waren in ras, gewoontes, taal, religie en cultuur. 19 Door middel van de oprichting van eigen scholen, kerken, welzijnsinstellingen en sociale clubs behielden ze de culturele eigenschappen van hun land van afkomst. Onder de verschillende buitenlanders in de stad was er een gevoel van samenhorigheid. Ze werden geconfronteerd met een Arabische en islamitische cultuur en voelden daarom een onderlinge band. Ze identificeerden zich met elkaar als “Europeanen”, waardoor er een Europese cultuur ontstond in Alexandrië. Deze cultuur bracht westerse ideeën met zich mee. De kennis van het westen kwam voor het grootste deel via de Franse taal naar Alexandrië. Veel buitenlanders namen vervolgens het Frans over als hun eigen taal en ontwikkelden een grote liefde voor de Franse civilisatie. De Franse cultuur kreeg op die manier een geprivilegieerde positie in Alexandrië. De Franse taal werd de lingua franca onder de buitenlanders.20 Buitenlanders die Arabisch spraken waren een grote uitzondering.21 De kosmopolitische cultuur in Alexandrië werd dus gevormd door de smeltkroes van verschillende culturen vermengd met de ideeën van de Franse Verlichting.

De vereenzelviging met de Europese cultuur gebeurde niet onder alle Grieken in dezelfde mate. Vooral de sociale toplaag had een kosmopolitische levensstijl en interesses, die hen op sociaal vlak apart hielden van de rest van de Griekse gemeenschap.22 De Griekse middenklasse en lagere klassen werden minder beïnvloed door de Europese culturele stroming in Alexandrië. Er bestaat nog maar weinig onderzoek naar deze tendens, maar we kunnen besluiten dat een hogere sociale positie een grotere mate van contact met de Europese cultuur betekende.23 De lagere sociale klassen onder de Griekse gemeenschap woonden in de armere districten van de stad, dicht bij de lokale bevolking. Ze stonden in nauwer contact met de inheemse bevolking. Ze waren niet weigerachtig tegenover de culturele uitingen van de verschillende etnische en religieuze groepen in de stad. Zo aten ze zowel Italiaanse als typisch Egyptische gerechten, en vierden ze christelijke en islamitische feestdagen.24 Toch werden ze niet

19

Informatie werd gebaseerd op Kitroeff (1983a), p. 14-15 Later, onder de Britse bezetting, keken de buitenlanders naar Engeland voor politieke bescherming en werd Engels de taal van de handel. Frankrijk behield hierbij haar culturele en intellectuele leiding, met Frans als de cultuurtaal onder de buitenlanders. Zie verder, Deel 1, 1.1.3 Egypte onder Britse controle 21 Grieken begonnen pas in tijden van het Egyptisch nationalisme bewust Arabisch te leren, in de hoop om een massale exodus af te wenden. Zie verder, Deel 1, 1.2.3 Op zoek naar een oplossing 22 Clogg e.a. (1999), p. 37 23 Kitroeff (1983a), p. 17 24 Ilbert & Yannakakis (1997), p. 68-69 20


geabsorbeerd in de lokale cultuur.25 De Grieken hadden dan wel vaak sociale interactie met zowel de andere buitenlanders als de Egyptenaren, niettemin behield de Griekse gemeenschap haar distinctieve Griekse identiteit.26

Statistieken in verband met het huwelijk en de keuze van opleiding tonen aan dat de buitenlanders veel belang hechtten aan het behoren tot een eigen gemeenschap.27 Er vonden maar heel weinig huwelijken plaats tussen personen van verschillende etnische oorsprong. De Griekse gemeenschap was de meest endogame groep van alle buitenlandse gemeenschappen in Alexandrië.28 De buitenlanders richtten ook eigen scholen op in de stad waardoor hun educatief systeem apart bleef staan van de Egyptische scholen.29 De Griekse scholen die door de EKA werden gesticht, deden uitsluitend dienst voor de educatieve noden van de gemeenschap. De Griekse scholen in Egypte hadden dus niet als doel om de Griekse cultuur te verspreiden onder de niet-Griekse bevolking. In essentie was de vorm van het Grieks onderwijssysteem in Egypte een uitloper van dat in Griekenland. De gemeenschapsscholen hadden hetzelfde curriculum als scholen in Griekenland en kregen inspecties van het Grieks ministerie van onderwijs. De leden van de Griekse gemeenschap gingen bijna allen naar hun eigen nationale scholen en niet naar andere buitenlandse scholen.30 Er is reden om te geloven dat het typisch Grieks onderwijssysteem van deze scholen zorgde voor een hoog niveau van educatie binnen in de gemeenschap. Een opmerkelijk groot aantal Grieken volgde secundaire en universitaire studies in Alexandrië. Het algemeen niveau van de Grieken uit Alexandrië lag hoger dan het niveau van de Grieken in thuisland Griekenland.31 Dit zorgde voor een gevoel van trots onder de Grieken in Alexandrië, en voor een groot vertrouwen in de specifieke Griekse scholen van de stad.

1.1.3 Egypte onder Britse controle Vanaf 11 juli 1882 hadden de Britten de controle over Egypte. Dit nieuw politiek landschap werd gevormd door een samenloop van verschillende omstandigheden. 25

Kitroeff (1983a), p. 17 Kitroeff (1989), p. 14 ; Deeb (1978), p. 11 27 Kitroeff (1983a), p. 14 28 Kitroeff (1989), p. 13-14 29 Informatie i.v.m. het onderwijs in de beginjaren van de Griekse gemeenschap werd gebaseerd op Clogg e.a. (1999), p. 43-45, tenzij anders vermeld 30 Cijfergegevens afkomstig van het Egyptisch Ministerie van Financiën, statistieken uit het jaar 1909, geciteerd in Clogg e.a. (1999), p. 44 31 Ilbert & Yannakakis (1997), p. 68 26


De economie van Egypte kende een grote bloei, maar dit speelde niet in het voordeel van de inheemse bewoners. De buitenlandse gemeenschappen in Alexandrië hadden namelijk de bovenhand in de economie. De lokale Egyptische handelaars konden niets beginnen tegen de Europese concurrentie omwille van de verschillende voordelen waarvan de buitenlanders in Egypte genoten. Zo werd het principe van de Capitulaties in ere gehouden.32 Op die manier werden de buitenlanders vrijgesteld van belastingen en van controles. De buitenlandse gemeenschappen in Alexandrië konden dus gemakkelijk hun geld investeren zonder tussenkomst van lokale autoriteiten.33 Een ander voordeel voor de buitenlandse gemeenschappen in Alexandrië was de stichting van de Gemengde Rechtbanken in 1875. Deze rechtbanken behandelden zaken tussen buitenlanders onderling, en tussen buitenlanders en Egyptenaren.34 De buitenlanders vielen bijgevolg buiten het lokaal rechtssysteem van Egypte. Het land van hun afkomst stond in voor hun doen en laten in Egypte.35 In het geval van de Griekse gemeenschap lag de rechtspraak dus in handen van Griekenland. De khedives Sa‘īd en Ismā‘īl die over het land regeerden, zagen geen graten in de opkomende dominantie van Europeanen in de economie. Ze investeerden veel geld in ambitieuze projecten en infrastructuur.36 Hun buitensporig gedrag zorgde ervoor dat er meer geld werd uitgegeven dan in werkelijkheid voorhanden was. De Egyptische regering moest daarom een beroep doen op leningen van lokale en Europese banken. Zo kwam er een grote injectie Europees kapitaal in de economie. De schuldenberg liep echter zo hoog op dat het onmogelijk was om alles terug te betalen. In 1876 werd Egypte door de Ottomaanse sultan bankroet verklaard. Vanaf dat moment beheerden Europese schuldeisers de financies van Egypte en maakten ze op die manier de weg vrij voor een complete Europese dominantie in de economie van het land.37

32

Dit was een verzameling van verdragen tussen het Ottomaans Rijk en verschillende Westerse staten, die vanaf 1535 van kracht waren. Deze verdragen regelden de positie van buitenlanders in het Ottomaanse Rijk. Egypte was in die tijd een Ottomaanse provincie. In 1855 sloot Griekenland een akkoord met het Ottomaanse Rijk om zich aan de Capitulaties te houden. Op die manier konden de Grieken in Alexandrië genieten van de vele voordelen die de Capitulaties met zich meebrachten. Clogg e.a. (1999), p. 50 33 Bakr (2009), p. 94 34 Clogg e.a. (1999), p. 51 35 Kitroeff (1983a), p. 12 36 Chamberlain (1977), p. 16 37 Clogg e.a. (1999), p. 32


De Egyptische bevolking koesterde een grote wrok tegen deze grootschalige buitenlandse inmenging op gebied van financiën.38 Deze latente gevoelens brachten een nationalistische revolutie teweeg. Legerofficier Aḥmad ‘Urābī stond aan de leiding van deze ‘Urābī Revolutie (1879-1882) en wilde een volledige dominantie van de Europeanen in Egypte voorkomen.39 Hij zorgde ervoor dat de khedive Tawfīq een nieuwe Egyptische regering aanstelde, waarin Aḥmad ‘Urābī zelf werd aangesteld tot minister van Oorlog.40 De Europese grootmachten waren erg bezorgd om de intenties van Aḥmad ‘Urābī.41 In mei 1882 zonden de Britten en Fransen een ultimatum aan khedive Tawfīq waarin het onmiddellijk ontslag van ‘Urābī werd geëist. Britse en Franse militaire vloten begonnen hun koers naar de haven van Alexandrië voor de evacuatie van de Europeanen uit Egypte, onder het mom dat hun bezittingen en levens in gevaar waren. De impliciete reden voor het installeren van hun oorlogsboten aan de kusten van Alexandrië was echter intimidatie van de Egyptische nationalisten.42

Deze brede context van sociale en politieke spanningen leidde tot een culminatiepunt op 11 juni 1882. Die dag wordt gezien als een zwarte dag in de geschiedenis van Alexandrië. Wat begon als een ruzie tussen een Maltees (in sommige bronnen een Griek) en een Arabische koetsier, groeide uit tot dodelijke rellen op grote schaal doorheen de hele stad.43 Als gevolg van de bloederige gevechten tussen Egyptenaren en Europeanen in Alexandrië, en daarna ook in andere grootsteden van Egypte, vluchtten heel wat Europeanen weg uit het land. Er wordt gesproken van zo’n 10 000 Grieken die getransporteerd werden naar de havens van Griekenland.44 Sommige Grieken keerden voorgoed terug naar hun thuisstad, maar de meerderheid verbleef tijdelijk in de havenstad Piraeus met het oog op een snelle terugkeer naar Egypte.

Op 11 juli 1882 ging de Britse Koninklijke Marine over tot het bombarderen van Alexandrië. Ze waren namelijk bezorgd om de veiligheid van het Suezkanaal en wilden hun route naar India veiligstellen.45 Er volgde een militaire invasie, heel wat mensen lieten het leven en een

38

Clogg e.a. (1999), p. 32 Starr (2005), p. 220 40 Chamberlain (1977), p. 17 ; Reimer (1988), p. 546 41 Starr (2005), p. 220 42 Reimer (1988), p. 547 43 Voor een volledige beschrijving van de rellen, zie: Chamberlain (1977), p. 14 en Reimer (1988), p. 546-548 44 Koromvokis & Rakinas (2009), p. 139 45 Haag (2008), p. 4 ; Reimer (1988), p. 546 39


groot deel van de stad ging in vlammen op. Het lukte de Britten om de Egyptische nationalistische revolte van ‘Urābī neer te slaan. Egypte werd onder Britse controle geplaatst. In theorie bleef Egypte een Ottomaanse provincie en was de khedive de heerser, maar in praktijk werd het land gerund door de Britse consul-generaal. De Britse controle over Egypte werd vergemakkelijkt door het aanstellen van Britse ministeriële raadgevers die instonden voor beslissingen op het gebied van defensie, economie en buitenlandse zaken.46

De Britse bezetting van Egypte betekende de terugkeer van de gloriedagen onder de buitenlandse gemeenschappen in Alexandrië. De Britten stonden namelijk in voor hun politieke bescherming.47 Ook het welzijn van de Grieken in Alexandrië was terug gewaarborgd. Dit zorgde voor de terugkeer van heel wat Grieken die na de rellen naar Griekenland gevlucht waren.48 De Griekse gemeenschap bouwde goede relaties op met de nieuwe Britse autoriteit en probeerde op die manier haar financiële interesses veilig te stellen. Ze timmerden terug aan de weg van succes in de handel. De moeilijkheden van 1882 waren duidelijk overwonnen. Georgios Averofeio was van 1885-1899 de nieuwe president van de Griekse gemeenschap in Alexandrië. Hij had een grote betekenis voor de gemeenschap.49 Ook hij zette zich in voor liefdadigheidswerk. Het aantal kinderen in de Griekse gemeenschap groeide sterk aan, waarop de EKA begon met de bouw van de Averofeio jongens- en meisjesschool.

1.2 Twintigste eeuw 1.2.1 Gouden tijd Het begin van de twintigste eeuw kan beschouwd worden als een gouden tijd voor de Grieken uit Alexandrië. Er was een grote bloei op vlak van de omvang van de Griekse gemeenschap, hun economische activiteiten en het cultureel leven.

De omvang van de Griekse gemeenschap nam vanaf het begin van de twintigste eeuw sterk toe.50 Het aantal Grieken dat op dat moment in Alexandrië woonden, wordt geschat op 15 000

46

Clogg e.a. (1999), p. 33 Gorman (2009), p. 45 48 Koromvokis & Rakinas (2009), p. 139 49 EKA website 50 Cijfergegevens afkomstig van het Centre d’Etudes et de Documentation Economiques, Juridiques et Sociales (CEDEJ), geciteerd in Tomara-Sideris (2009), p. 61-62 47


mensen.51 Dit maakte van hen de grootste buitenlandse gemeenschap in Alexandrië. Er ontstond een tendens onder de Grieken om zich te groeperen in bepaalde regio’s van de stad.52 In de beginjaren van de gemeenschap waren de Grieken vooral terug te vinden in de wijk Attarine. Later verzamelden ze zich meer en meer in Ibrāhīmiya. Toen de nieuwe president Emmanuel Benakis in 1901 de kantoren van de EKA verhuisde naar al-Shāṭby, werd deze wijk het nieuwe centrum van alle gemeenschapsactiviteiten.53 Er werd op dat moment ook veel geld geïnvesteerd in de verdere uitbouw van Griekse gemeenschapsinstellingen.54 Zo werd de Salvagos handelsschool gesticht en breidden de Tositsas school en Averofeio school zich verder uit. Het Sofronios ziekenhuis werd gemoderniseerd en kreeg er een school voor verpleegkundigen bij. Emmanuel Benakis riep ook de Benakis gemeenschapskeuken in het leven, die gratis maaltijden aanbood aan de armere leden van de Griekse gemeenschap. Hij was daarnaast verantwoordelijk voor de stichting van het Benakis weeshuis in de al-Shāṭby wijk. Mixail Salvagos was president van 1919-1948. Hij was één van de belangrijkste en meest productieve presidenten van de gemeenschap. Salvagos renoveerde de EKA kantoren en bouwde de nieuwe Familiadis gemeenschapsschool voor de kinderen van de Attarin wijk. Hij kon tijdens zijn presidentschap rekenen op verschillende donaties van de Griek Antonis Antoniadis. Hij schonk zijn huis en grote lappen grond aan de Griekse gemeenschap. Het huis werd het gemeentehuis van Alexandrië. Eén van de stukken grond werd gebruikt voor de bouw van een nieuw weeshuis. De rest van de gronden werd gebruikt voor de aanleg van exclusieve tuinen.

Deze bloei van de Griekse gemeenschap in Alexandrië werd mogelijk gemaakt door de economische activiteiten van de Grieken in de katoenhandel, het bankwezen en de industrie van Egypte. De gemeenschap vergaarde op die manier veel rijkdom en welvaart. De levensomstandigheden verbeterden en waren in verschillende opzichten beter dan die in Griekenland zelf.55

51

Schattingen gemaakt door de Britse consul-generaal in Egypte (1883-1907): Lord Cromer (1911). Modern Egypt, Macmillan and Co. Ltd., geciteerd in Bakr (2009), p. 94 52 Dit is te begrijpen in de context van het grote aantal immigranten uit het buitenland die zich in de stad hadden gevestigd, waardoor er nieuwe Europese wijken ontstonden die een plaats boden aan de buitenlandse minderheden. Clogg e.a. (1999), p. 29 53 Ilbert & Yannakakis (1997), p. 69. Emmanuel Benakis volgde Konstantinos Salvagos op na zijn kort presidentschap (1900-1901) omwille van diens plotse dood. 54 EKA website 55 EKA website


Het economisch belang van de Grieken in Egypte werd gereflecteerd in de stichting van de Griekse Kamer van Handel in Alexandrië, waarvan president Emmanuel Benakis de eerste voorzitter was.56 De katoenhandel was de voornaamste economische bezigheid van de Grieken. Verschillende Griekse bedrijven stonden in voor de ontginning en de export van het Egyptisch katoen. De Grieken droegen ook hun steentje bij aan de transportsector, vastgoedmarkt, constructies en sigarettenindustrie. Ook de kleinere Griekse handelaars verdienen lof omwille van hun positieve bijdrage aan de ontwikkeling van de Egyptische economie.57 De variatie aan financiële activiteiten had al snel nood aan een bankensysteem in Egypte. De Grieken namen de leiding in de ontwikkeling van verschillende banken, zoals de Bank van Alexandrië, de Nationale Bank van Egypte, de Oosterse Bank en de Ionische Bank.58

Ook het cultureel leven van de Grieken kende een gouden tijd, met verschillende artiesten en schrijvers die literaire gezelschappen stichtten en publicaties uitbrachten. De gemeenschap van Alexandrië begon zelfs met de uitgave van twee Griekse literaire kranten, Nea Zoi (19041927) en Grammata (1911-1921).59 Het dagelijks leven van de Grieken was gevuld met lezingen, toneelstukken, kunsttentoonstellingen en muziekgroepen die de Griekse geest van Alexandrië uitdroegen. Alexandrië groeide op die manier uit tot het voornaamste centrum voor Griekse cultuur en intellectuele activiteiten in Egypte.60 De bekendste Griek van de gemeenschap in die tijd was de dichter Konstantinos Petrou Kavafis (1863-1933).61 Hij werd geboren in een familie van katoenhandelaars en woonde bijna zijn hele leven in Alexandrië. Hij was journalist en werkte daarnaast als secretaris bij het Egyptisch Ministerie van Publieke Werken. Hij liet zijn dichtwerk enkel aan zijn beste vrienden zien. Pas vanaf het jaar 1922 werd zijn werk ook bekend buiten de Griekse gemeenschap van Alexandrië, en groeide hij uit tot een groot voorbeeld in de Griekse moderne poëzie. Uit zijn gedichten blijkt dat hij weinig interesse toonde in het Egyptisch cultureel leven. Zijn werk was gebonden aan Griekenland en aan de Griekse cultuur. In die tijd haalden er slechts weinig Griekse schrijvers uit Alexandrië hun inspiratie uit het leven van de Egyptenaren. Dit toont aan dat er wel degelijk een kloof was tussen beide culturen.

56

Tomara-Sideris (2003), p. 108 Dit zijn de woorden van Lord Cromer, geciteerd in Bakr (2009), p. 96 58 Tomara-Sideris & Theocharis (2004), p. 4 59 Kitroeff (1983a), p. 21 60 Ilbert & Yannakakis (1997), p. 68 ; Clogg e.a. (1999), p. 46 61 Informatie i.v.m. Kavafis werd gebaseerd op Clogg e.a. (1999), p. 46-47 57


Tijdens haar bloeitijd in de twintigste eeuw inspireerde Alexandrië ook andere grote schrijvers, waaronder Lawrence Durrell en Edward Morgan Forster.62 Hun verhalen drukken de unieke sfeer en grootsheid van de stad in die tijd uit. Er bestaan ook enkele historische beschrijvingen van Alexandrië en haar gouden tijd in het begin van de twintigste eeuw.

1.2.2 Begin van het exodusverhaal Veel bronnen spreken over een grote Griekse exodus uit Egypte in de twintigste eeuw. 63 Via de beschikbare cijfergegevens is het mogelijk om het begin van de emigratiestroom te bepalen. Volgens de officiële tellingen uitgevoerd door Egypte, begon het aantal Grieken in Alexandrië en in Egypte in de periode 1927-1937 te verminderen (zie tabel 1 en 2).64 Tabel 1: cijfergegevens Grieken in Alexandrië (1917-1947)65 Jaar

Aantal

1917

34,596

1927

37,106

1937

36,822

1947

31,000

Tabel 2: cijfergegevens Grieken in Egypte (1917-1947)66 Jaar

Aantal

1917

56,731

1927

76,264

1937

68,599

1947

57,427

Er moet voorzichtig omgesprongen worden met deze cijfergegevens. Wie werd er namelijk beschouwd als “Griek”, en wie niet? Bovenstaande tellingen bevatten enkel personen met de

62

Hirst & Silk (2004), p. 268-272 Bakr (2009), Chrysssostomidis (2009), Clogg e.a. (1999), Kazamias (2009), Koromvokis & Pakinas (2009), Ntalachanis (2009), Sakkas (2009), Sideris (2009), Tomara-Sideris (2009) 64 Kazamias (2009), p. 15 65 Officiële jaarlijkse tellingen, geciteerd in Kitroeff (1983a), p. 14. Het cijfer in het jaar 1917 is afkomstig uit Ilbert & Yannakakis (1997), p. 67. Het cijfer in het jaar 1947 werd gebaseerd op een schatting van de Encyclopedia Brittannica, geciteerd in Tomara-Sideris (2001), p. 77 66 Cijfers gebaseerd op Soliman (1996). Al-Ajanib Fi Misr, Dirasa Fi Tarikh Misr Al-Ijtima‘i, Cairo, geciteerd in Bakr (2009), p. 94 63


Griekse nationaliteit, en dus afkomstig uit Griekenland. Het zijn slechts ruwe schattingen van het totaal aantal Grieken in Egypte, aangezien ook Grieken uit Klein-Azië in Egypte verbleven.67 Zij hadden niet de Griekse nationaliteit maar stonden geregistreerd als raya, onderdanen van het Ottomaanse Rijk.68 Het werkelijk aantal Grieken in Alexandrië en Egypte ligt dus hoger dan deze tabellen doen vermoeden.

Een beter beeld van het totaal aantal Grieken in Egypte vinden we in onderstaande tabel (zie tabel 3). Bij deze tellingen werd een onderscheid gemaakt tussen Grieken met de Griekse nationaliteit, en Grieken uit Klein-Azië maar van Griekse afkomst. Ook bij deze cijfers is er een daling merkbaar vanaf de periode 1927-1937.69 Tabel 3: cijfergegevens inwoners met Griekse nationaliteit en Griekse afkomst in Egypte70 Jaar

Griekse nationaliteit

Griekse afkomst

1917

56,731

82,658

1927

76,264

99,793

1937

68,599

80,466

Wat waren nu de redenen voor het begin van de Griekse exodus in deze periode? Om onderstaand betoog ten volle te kunnen begrijpen, is het van belang om eerst de politieke en economische toestand in Egypte op dat moment te schetsen.

In 1919 had er een nationalistische opstand plaats in Egypte. De nationalistische eisen waren de verdwijning van de buitenlandse dominantie in de economie ten voordele van de inheemse Egyptenaren, en politieke onafhankelijkheid van Groot-Brittannië.71 Vanaf 1920 begonnen inheemse sociale klassen het initiatief op gebied van economie in handen te nemen. Het economisch nationalisme bracht op die manier een nieuwe Egyptische bourgeoisie voort in de economie en handel, die sterke concurrentie vormde voor de Grieken.72 Als gevolg van de

67

Klein-Azië was de benaming voor het deel van Turkije dat buiten Europa ligt. Clogg e.a. (1999) p. 29 69 Kitroeff (1989), p. 12-13 70 Cijfergegevens afkomstig van Soliman (1996). Al-Ajanib Fi Misr: Dirasa Fi Tarikh Misr Al-Ijtimaai, Cairo, geciteerd in Bakr (2009), p. 94 71 Clogg e.a. (1999), p. 39. Egypte was sinds 1914 een Brits protectoraat geworden. 72 Clogg e.a. (1999), p. 40 ; Deeb (1978), p. 18-19. 68


nationalistische opstand kreeg Egypte in 1922 een onafhankelijke positie van de Britten.73 Hierdoor verloren de buitenlanders in Alexandrië hun bescherming die onder de Britse bezetting gegarandeerd werd.

Een klein deel van de Grieken vertrok al vanaf het eind van de jaren 1920 uit Egypte, wat zorgde voor een daling in de cijfergegevens. Deze Grieken werden aangetrokken door de voordelen van andere landen en nieuwe bestemmingen.74 De vluchtelingenstroom werd dus niet in de hand gewerkt door een tekort aan economische kansen voor de Grieken in Egypte. Ze beschouwden hun uittocht als een nieuwe, positieve gelegenheid in het leven. De “gedwongen” exodus omwille van negatieve factoren vond pas later plaats.

Een eerste gebeurtenis die een grote rol speelde in de exodus van de Grieken, was de Montreux conferentie van 1937. Op deze conferentie werd namelijk de beslissing genomen om de Capitulaties en de Gemengde Rechtbanken af te schaffen.75 Hierdoor verdwenen de voordelen van de buitenlanders inzake economie en rechtspraak.76 Het Arabisch werd de officiële taal, waarbij het Frans als lingua franca verdween. De Europese elementen in Alexandrië werden dus langzaam aan verdrongen. Door deze afschaffing kregen de Egyptenaren terug een vrije hand in haar eigen economie.77

De werkloosheid onder de Grieken in de jaren na de Tweede Wereldoorlog was een tweede bepalende factor in de vermindering van het aantal Grieken in Egypte.78 Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de exodus uit Egypte geblokkeerd aangezien Egypte het hoofdfront was in het Midden-Oosten. Door de aanwezigheid van de geallieerde krachten kende de economie een grote bloei. Zowel het Egyptische volk als de buitenlanders konden ervan genieten. Er ontstonden nieuwe werkkansen, vooral in Alexandrië, op het vlak van militaire diensten en bevoorrading van de geallieerde krachten in voedsel en drank. Vooral dit laatste werd benut door de Grieken. Ze speelden ook een belangrijke rol in de medische verzorging van de

73

Deze unilaterale Declaratie van Onafhankelijkheid gemaakt door de Britten vervulde slechts deels de doelen van de Egyptische nationalisten. De Britten behielden namelijk de controle over de buitenlandse relaties en het leger van Egypte. Daarom was er de volgende 30 jaar voortdurend een politieke strijd tussen Groot-Brittannië en Egypte voor volledige Egyptische onafhankelijkheid. Clogg e.a. (1999), p. 39 74 Sideris (2009), p. 147 75 Clogg e.a. (1999), p. 40. De Capitulaties werden afgeschaft in 1937, de Gemengde Rechtbanken werden in 1949 officieel buiten werking gesteld. 76 Ilbert & Yannakakis (1997), p. 13 77 Bakr (2009), p. 98 78 Informatie i.v.m. de werkloosheid werd gebaseerd op Ntalachanis (2009), p. 35-36


militaire troepen in Egypte.79 Het Kotsikeio ziekenhuis, gebouwd in 1938 onder de toenmalige president van de EKA Mixail Salvagos, bood haar diensten aan zowel Griekse als Egyptische soldaten aan. Toch konden niet alle Grieken uit Egypte profiteren van deze economische ontwikkelingen. Er werden 7000 Griekse mannen gemobiliseerd als militaire krachten in het Midden-Oosten. Een direct resultaat van deze mobilisatie was dat een groot aantal Griekse jongeren hun jobs moesten verlaten. Ze werden verzekerd dat ze na de oorlog hun werk terugkregen. Na de oorlog waren hun jobs echter ingevuld door Egyptenaren of door andere buitenlanders. Daarnaast hadden veel ondernemingen de deuren gesloten na het vertrek van de geallieerden. Hierdoor ontstond er een grote werkloosheid onder de Grieken.

Een derde punt van frustratie voor de Grieken was de introductie van nieuwe wetten door de Egyptische regering. Via deze nieuwe wetgeving werd er een halt toegeroepen aan het grote aandeel buitenlanders in de economie. De bedrijven werden ge-Egyptianiseerd.80 Eén van de nieuwe wetten was de Company Law van juli 1947. Haar algemeen doel was om inheemse Egyptenaren te werk te stellen ten koste van de buitenlanders, om op die manier de positie van de Egyptische burger op de arbeidsmarkt te versterken. De wet specificeerde dat het aandeel aan Egyptische werknemers in een bedrijf 75% moet uitmaken van het totaal aantal werknemers, en dit binnen drie jaar tijd.81 Deze wet was een zware klap voor de buitenlandse economische hegemonie en de Europese investeringen in Egypte. Het had een verwoestend effect op de kansen van tewerkstelling van de Griekse gemeenschap.82 Werkgevers mochten niet meer vrij kiezen wie ze aannamen en konden buitenlanders geen werk meer garanderen.

Als gevolg van al het voorgaande, besloten heel wat Grieken om Egypte te verlaten. Een logische stap leek de repatriëring naar Griekenland, gezien de link van Grieken uit Egypte met hun thuisland Griekenland. Het gaf hen het vooruitzicht op het leven tussen volksgenoten, en het delen in de vreugdes en verdriet van hun eigen land. Deze redenering ging natuurlijk niet op voor Grieken die in Egypte geboren waren en er al hun hele leven 79

EKA website Bakr (2009), p. 98. Een woordje uitleg over de term “Egyptianisering”: dit duidt op het vooropstellen van quota’s voor het aantal Egyptische werkgevers en werknemers. Het heeft dus gevolgen voor de etnische samenstelling van bedrijven. Kazamias (2009), p. 26 81 Informatie i.v.m. de Company Law werd gebaseerd op Ntalachanis (2009), p. 36-37 82 Clogg e.a. (1999), p. 40-41. Volgens schattingen van de Griekse Kamer van Handel in Alexandrië, zou de volledige toepassing van deze wet meteen leiden tot het ontslag van 1200 Griekse werknemers. Ntalachanis (2009), p. 36-37 80


woonden. Repatriëring betekende voor hen de terugkeer naar een land waar ze geen voeling mee hadden, aangezien zij nooit geëmigreerd waren uit Griekenland.83 De armere Grieken van Egypte waren de eersten die vertrokken.84 Velen van hen waren arbeiders, technici en veteranen uit de Tweede Wereldoorlog. De emigratie kwam in dit beginstadium voornamelijk voort uit zelforganisatie. De Grieken verhuisden dus op eigen initiatief. Het idee van repatriëring was echter niet zo succesvol.85 De situatie in Griekenland was om verschillende redenen niet gunstig voor de emigranten uit Egypte. Het land werd verscheurd door een burgeroorlog, die duurde van 1946 tot 1949. De Griekse staat was daarom niet geïnteresseerd in het ontvangen van emigranten uit Egypte. Griekenland had tegelijkertijd te kampen met een acuut probleem van overbevolking. Er was dus een tekort aan ruimte in Griekenland voor de vestiging van Grieken uit Egypte. Daarbij riep het idee van repatriëring en masse bij de Grieken traumatische herinneringen op aan de catastrofe van 1922, toen meer dan een miljoen Grieken uit Klein-Azië verplicht werden te vluchten.86 De Griekse staat kon de migrantenstroom uit Egypte duidelijk niet aan, en verzocht daarom de Grieken om op zoek te gaan naar andere bestemmingen voor migratie. Er werden verschillende bestemmingen aan de Grieken voorgesteld, zowel buurlanden in Afrika als verder afgelegen landen zoals Zuid-Afrika, Australië, de Verenigde Staten, Argentinië, Brazilië en Canada.87

De migratiebeweging was niet meer enkel gebaseerd op eigen initiatief, maar nam vanaf 1947 een georganiseerde vorm aan. Op dat moment begon de Griekse Kamer van Handel in Alexandrië zich toe te leggen op de emigratie van Grieken uit Egypte.88 De Kamer verzamelde informatie in verband met interessante landen voor migratie en de 83

Tziovas e.a. (2009), p. 66 & p. 70 Ntalachanis (2009), p. 37 85 Tziovas (2009), p. 66-67 ; Clogg e.a. (1999), p. 42 ; Ntalachanis (2009), p. 38 86 Tziovas (2009), p. 67. Deze gebeurtenis wordt in het Grieks letterlijk “de Grote Catastrofe” (i Megali Katastrofi) genoemd. De gedwongen Griekse migratie was een gevolg van de Turkse overwinning op de Grieken in de stad Smyrna, gelegen in Klein-Azië. Heel wat Grieken uit Klein-Azië vluchtten naar Egypte. Deze catastrofe betekende ook het verlies van de Grote Idee (i Megali Idea), de wens van Griekenland om alle landen waar Grieken sinds lange tijd woonden te verenigen (voor meer informatie hierover, zie Deel 1, 2.2.3 Belang van de nadruk op etniciteit). Hierdoor werden de Griekse gemeenschappen van Egypte minder belangrijk in de ogen van Griekenland. Clogg e.a. (1999), p. 39 87 Tziovas e.a. (2009), p. 66-71. Dit boek van Tziovas biedt meer info over de verschillende Griekse diaspora die over de hele wereld ontstonden. 88 Informatie i.v.m. de betekenis van de Griekse Kamer van Handel in Alexandrië voor de Griekse emigratie werd gebaseerd op Ntalachanis (2009), p. 39-41 84


werkmogelijkheden ter plaatse. Grieken die wilden emigreren kregen van de Kamer de nodige documenten om alle formaliteiten in orde te brengen. Dankzij de georganiseerde vorm van de emigratie, nam de exodus in grootte toe. De Kamer besloot in 1951 om samen te werken met het Griekse Consulaat, wat resulteerde in de oprichting van het Comité voor Emigratie. Het Comité voorzag in taallessen en leningen voor zij die de emigratiekosten niet zelf konden betalen. Er kwam ook een samenwerking op gang met internationale organisaties zoals de Wereldraad van Kerken en het Intergouvernementeel Comité voor Europese Migratie. Deze coöperatie zorgde voor een betere coördinatie van de emigratieprocedure naar verre bestemmingen.89 Er werd eveneens aandacht besteed aan de toekomst van de Grieken die in Egypte achterbleven. De Grieken die aangetrokken werden door de arbeidsector in andere landen en Egypte verlieten, gaven hun job op en creëerden nieuwe werkkansen. De Kamer zorgde ervoor dat deze vrije plaatsen werden opgevuld door de werklozen onder de Grieken die achterbleven. De Griekse exodus uit Egypte werd dus ook positief geëvalueerd als oplossing voor de werkloosheid en armoede in de Griekse gemeenschap.90

1.2.3 Op zoek naar een oplossing Niet iedereen was te vinden voor migratie als antwoord op de veranderende situatie in Egypte.91 Vanuit de Griekse gemeenschappen werd er een ander idee voorgesteld: de aanpassing van de Grieken aan de nieuwe Egyptische realiteit.92 De oproep tot aanpassing toonde aan dat sommigen de wens koesterden om in Egypte te blijven wonen. 93 Er werd geloofd dat de toekomst van de Grieken in Egypte veilig gesteld kon worden als ze zich zouden engageren om zich aan te passen aan de veranderende situatie in Egypte. De leiders van de Griekse gemeenschappen zagen deze aanpassing als een manier om een massale exodus van Grieken uit Egypte te vermijden.94

89

De betrokkenheid van de Kamer bij het migratieproces van Grieken uit Egypte, in samenwerking met het Grieks consulaat in Alexandrië en met internationale organisaties, duurde tot de late jaren 1960. Ntalachanis (2009), p. 40 90 Zie Sideris (2009) voor de negatieve psychologische gevolgen van de exodus. 91 Hoewel de Griekse Kamer van Handel in Alexandrië positief was en ook de Griekse staat migratie een beter idee vond dan repatriëring, zagen anderen dit als een onrealistisch en avonturistisch voorstel dat slechts voor een tijdelijke oplossing zou zorgen. Tziovas e.a. (2009), p. 70, met een verwijzing naar Matsakis (1961), To Dilima tou Aiguptiotou Ellinismou, Cairo 92 Ntalachanis (2009), p. 35 93 Gorman (2009), p. 58 94 Ntalachanis (2009), p. 35 ; Tomara-Sideris (2009), p. 69


Een belangrijke vraag die in die tijd de kop opstak, was in welke zin deze aanpassing begrepen moest worden. Het concept “aanpassing” (anaprosarmogi in het Grieks) was een vage term die doorheen de jaren door verschillende partijen op een andere manier gedefinieerd werd.95 Het was ook moeilijk om een coherent beleid van aanpassing te bereiken, aangezien Egypte zelf een periode meemaakte van politieke, economische, sociale en culturele revolutie waardoor het niet altijd duidelijk was aan wat de Griekse gemeenschap zich precies moest aanpassen. Een algemene uitdrukking van het aanpassingsidee vinden we bij Manolis Gialourakis:96 de Griekse gemeenschap moet dichter bij het Egyptische volk komen te staan. Ze zijn genoodzaakt om aan de Egyptenaren te tonen dat ze bereid zijn zich snel te willen aanpassen aan de nieuwe situatie in Egypte. Ze moeten hun wil tonen om er te blijven wonen als broeders van het Egyptische volk, en niet als buitenlanders of Europeanen. Hun toekomst zal bepaald worden op basis van hun toewijding, hun vriendschap met het Egyptische volk, en de eer en het respect dat via deze vriendschap terugkrijgen. Op die manier hebben de Grieken hun lot in eigen handen.

Als de Grieken in Egypte wilden blijven was er dus nood aan concrete veranderingen, zodat de kloof tussen hen en het Egyptische volk verkleind kon worden.97 De politieke invulling van het aanpassingsidee kwam tot uitdrukking in de toenemende steun van de Grieken aan het Egyptisch nationalisme. Op die manier trachtten de Grieken zich te identificeren met het Egyptische volk en zich te distantiëren van het Brits koloniaal regime, waaronder buitenlanders gecatalogeerd werden. Deze distantiëring was nodig aangezien de Egyptenaren een gevoel van xenofobie koesterden.98 De buitenlandse gemeenschappen in Egypte genoten namelijk sinds 1882 van de Britse politieke bescherming, waardoor de inferieure Egyptenaren uit waren op wraak.99 De Egyptenaren bleven strijden voor hun volledige onafhankelijkheid van het Britse kolonialisme. Op 23 juli 1952 werd het parlementair regime van koning Fārūq omver

95

Gorman (2009), p. 46-47 & p. 58-59 Deze Griekse historicus beschreef deze vorm van aanpassing in zijn werk: Gialourakis (1946), O Aiguptiotis Ellinismos kai to Mellon tou, Sulogos Ellinon Apofoiton Aleksandreia, Alexandrië, p. 5-6. De hoofdgedachte van zijn ideeën werden vertaald in: Gorman (2009), p. 48 en Tziovas e.a. (2009), p. 68 97 Clogg e.a. (1999), p. 39 98 Deze gevoelens van xenofobie worden beschreven in Gorman (2009), p. 56 ; Koromvokis & Pakinas, p. 138139 ; Clogg e.a. (1999), p. 42 99 De rellen op “Zwarte Zaterdag” (26 januari 1952) in Cairo waren een bewijs voor deze groeiende gevoelens van antipathie. Bedrijven, winkels, cinema’s en andere buitenlandse bezittingen werden vernield, waarbij veel buitenlanders stierven. 96


geworpen door Gamāl ‘abd al-Nāṣir en een groep jonge legerofficieren, genaamd de Vrije Officieren.100 Ze schaften de monarchie af, waarop Gamāl ‘abd al-Nāṣir de eerste president van Egypte werd. De Griekse gemeenschappen zonden meteen een brief naar de nieuwe regering om hen en het Egyptische volk te feliciteren voor deze machtsovername.101 Op die manier toonden ze hun solidariteit met het Egyptisch nationalisme.

Behalve hun engagement voor nationale onafhankelijkheid, hadden de Vrije Officieren geen specifiek politiek programma.102 Pas vanaf 1956 ging Nāṣir over tot een beleid van strenge nationalisaties. Het begon allemaal toen Nāṣir op 26 juli 1956 de nationalisatie van het Suezkanaal aankondigde, dat toen nog in Brits-Frans bezit was. Op een conferentie van de NATO in Londen werd beslist tot oorlogsvoering, om Nāṣir ten val te brengen en het kanaal te herveroveren.103 Griekenland werd uitgenodigd om mee te doen aan de oorlog. Na lang beraad sloeg de Griekse regering het aanbod af, aangezien de positie van de Grieken in Egypte van groter belang was dan de economische overwegingen van de NATO. De Griekse vertegenwoordiger in de NATO, Christos Xanthopoulos-Palamas, beschreef de invasie van Egypte als moord en bekritiseerde het Brits-Frans imperialistisch beleid in de Arabische wereld.104 De leiders van de Griekse gemeenschappen riepen op om hun Egyptische broeders te steunen in de verdediging van hun vaderland.105 Tijdens de Suez Oorlog (31 oktober - 5 november 1956) verlieten alle buitenlanders die werkzaam waren bij het Suezkanaal het land. De 1500 Griekse werknemers waren de enigen die op hun post bleven en de Egyptenaren hielpen met het navigeren van de schepen doorheen het kanaal. Op die manier toonden de Egyptenaren dat ze capabel waren om ook zonder de Fransen en de Britten het Suezkanaal open te houden.106 De gebeurtenissen tijdens de Suez Oorlog zorgden voor een groeiende vriendschap tussen de Egyptenaren en de Grieken. De Egyptische leiders drukten hun oprechte dank uit voor de Griekse steun.107 De Egyptenaren bewezen een wederdienst door de Grieken in Suez tijdens de oorlog te beschermen.

100

In 1924 was Egypte een parlementaire monarchie geworden onder koning Fu’ād en vervolgens onder zijn zoon Fārūq. Clogg e.a. (1999), p. 39 101 Deze brief is bewaard gebleven in het Stratis Tsirkas Archief. De Franse vertaling staat te lezen in Gorman (2009), p. 49 102 Gorman (2009), p. 56 103 Informatie i.v.m. de NATO (North Atlantic Treaty Organization) conferentie en de daaropvolgende Suez Oorlog werd gebaseerd op Sakkas (2009), p. 104-105, tenzij anders vermeld 104 Sakkas (2009), p. 105 105 Deze Griekse oproep werd vertaald en geciteerd in Gorman (2009), p. 49-50 106 Clogg e.a. (1999), p. 42 107 Gorman (2009), p. 56


Al deze activiteiten tonen aan dat de Grieken in Egypte in grotere mate betrokken waren op het gebied van de politieke toekomst van het land. Op die manier namen ze duidelijk afstand van de koloniale Britten.108

De meest concrete vorm van het aanpassingsidee kwam tot uiting in de interne reorganisatie van de Griekse gemeenschap.109 De Griekse gemeenschap van Alexandrië werd in 1843 gesticht met behulp van donaties van Griekse weldoeners. Deze rijke enkelingen werden benoemd tot president van de gemeenschap en stonden aan het hoofd van verschillende gemeenschapsinstellingen, zoals scholen, weeshuizen en ziekenhuizen. De gemeenschap werd op die manier geleid volgens de sociale en politieke waarden van de plutocratie. Gezien de Griekse plutocratie dicht bij de Britten stond, was er in het licht van het Egyptisch nationalisme dringend nood aan het hervormen van het gemeenschapsbestuur. Tijdens de verkiezing van een nieuwe president voor de EKA in 1954 werd een belangrijk pamflet gepubliceerd over de aanpassingen in het bestuur van de Griekse gemeenschap. De gemeenschap werd omgevormd tot een meer representatieve organisatie. Elk lid van de Griekse gemeenschap had nu het recht om zich kandidaat te stellen voor het presidentschap. De Grieken namen op die manier afstand van een bestuur gebaseerd op de filantropie van enkele rijken. De gemeenschap kon zich zo beter afstellen op de specifieke interesses van al haar leden en op de versterking van de banden tussen de Grieken en de Egyptische natie.

Door de nieuwe organisatie van de Griekse gemeenschap zelf, werd het ook mogelijk om aanpassingen door te voeren op het gebied van het Griekse onderwijs in Egypte. Er bestond namelijk op linguïstisch vlak een grote kloof tussen de Grieken en de Egyptenaren. 110 De oorzaak hiervan lag in de Grieks georiënteerde opleiding aan de Griekse scholen. Door de sterke band met Griekenland was de educatie van de Grieken niet afgesteld op haar Egyptische omgeving. De nieuwe interesse van de gemeenschap om dichter bij het Egyptische volk te staan maakte het noodzakelijk om de Arabische taal in het curriculum te introduceren. Toch bleef de nadruk in het onderwijs liggen op de Griekse cultuur, waardoor het Arabisch op een slechte manier werd aangeleerd en de kennis van deze taal miniem bleef onder de Griekse studenten. De lessen Arabisch bleken onbruikbaar in het dagelijkse leven.

108

Gorman (2009), p. 50 Informatie i.v.m. de reorganisatie van de Griekse gemeenschap zelf werd gebaseerd op Tziovas e.a. (2009), p. 68-69 en Gorman (2009), p. 51-53 110 Informatie i.v.m. de aanpassingen in het onderwijs werd gebaseerd op Kazamias (2009), p. 22-23 109


1.2.4 Een laatste sprankeltje hoop Na de Suez Oorlog werd de riem nog harder aangespannen voor de Grieken in Egypte, door de komst van een agressiever nationalistisch beleid.111 De nieuwe wetten waren niet in het bijzonder tegen de Grieken gericht. De buitenlandse aanwezigheid werd in haar geheel aangepakt door Nāṣir.112 Zo werden alle buitenlandse scholen onder rechtspraak van de Egyptische regering geplaatst. Nog twee andere wetten werkten de Egyptianisering van verschillende economische sectoren nog meer in de hand. Vooral in de banken, verzekeringsinstellingen en handelsbedrijven werden de economische activiteiten van de buitenlanders ingeperkt, gebieden waarin de Grieken prominent aanwezig waren. Ondanks de pogingen van de Griekse gemeenschap om zich aan te passen aan de nieuwe Egyptische realiteit, waren zij dus ook het slachtoffer van de nieuwe nationaliseringen.113

Op 1 februari 1957 zonden de leiders van de Griekse gemeenschappen in Egypte gezamenlijk een telegram naar Nāṣir, waarin ze hun bezorgdheid en verwarring uitdrukten.114 Ze vroegen om de bescherming van de Grieken tegen de nieuwe wetten, en gooiden hierbij een nieuw argument in de strijd. De Grieken baseerden zich op de nationalistische ideologie van de Griekse staat uit die tijd.115 Deze ideologie wilde de nadruk leggen op de continuïteit van het Griekse ras van de oudheid tot in de twintigste eeuw. Griekse historici dateerden de sporen van de Grieken in Alexandrië terug naar de tijd van de Ptolemaeërs. Zo werd de mythe van een eeuwenoude Griekse aanwezigheid in de stad gecreëerd om hun plaats in de stad te legitimeren. In de brief werd geargumenteerd dat de relatie tussen de Grieken en Egypte oud en uniek is, en dat ze niets te maken heeft met het Brits kolonialisme. Op die manier probeerden ze zich te verdedigen tegen de Egyptische nationalistische aanvallen om zo te kunnen ontsnappen aan de nieuwe wetten. De Grieken wilden de Egyptenaren ervan overtuigen dat ze een integraal deel zijn van Egypte, die altijd trouw zijn gebleven aan de Egyptische staat en heel wat hebben bijgedragen aan de ontwikkeling en de glorie van het land. Ze zouden toch niet op gelijke voet gesteld worden met de andere buitenlanders in het land?

111

Tziovas e.a. (2009), p. 63 Bakr (2009), p. 99 113 Clogg e.a. (1999), p. 39 114 De brief is te vinden in Daratzikis (2000), Dipomatikes Simeioseis apo tin Aigupto, 1955-1976, Athene, p. 5859. De hoofdgedachte werd vertaald en geciteerd in Sakkas (2009), p. 106 115 Kitroeff (1989), p. 26-27 & p. 171 112


Er bestaan geen officiële rapporten over de houding van de Egyptische regering tegenover de Griekse gemeenschap tijdens deze jaren na de Suez Oorlog.116 Het is niet duidelijk of de Egyptenaren de aanpassingen van de Grieken in acht namen en of ze werkelijk iets zouden veranderen aan de positie van de Grieken in de Egyptische maatschappij. Er bleven op internationaal niveau wel nauwe contacten bestaan tussen Egypte en Griekenland om te onderhandelen.117 Konstantinos Karamanlis, de eerste minister van Griekenland, en Evangelos Averoff-Tositsa, de minister van Buitenlandse Zaken van Griekenland, voerden op geregelde basis gesprekken met Nāṣir. De Griekse gemeenschap in Egypte had eigenlijk vooral nood aan een officiële bevestiging van de Egyptische regering dat er een veilige toekomst bestond voor de Grieken in Egypte, om zo de groeiende exodus te sussen. Karamanlis merkte op dat Nāṣir het probleem leek te begrijpen, maar geen beloftes kon maken.118

Op 3 maart 1957 zond de Griekse ambassadeur in Cairo, Dimitrios Lambros, een telegram naar Nāṣir. Er werd een nieuwe oplossing naar voren geschoven voor de benarde situatie van de Grieken in Egypte: de toekenning van de Egyptische nationaliteit aan de Grieken. 119 Dit was de enige manier voor Grieken die geboren, opgegroeid en opgeleid waren in Egypte, om de zaak van hun vader verder te zetten. Via de Egyptische nationaliteit konden ze politieke rechten krijgen en hadden ze dezelfde kansen op tewerkstelling als de inheemse Egyptenaren. De Grieken in Egypte bezaten namelijk enkel een verblijfsvergunning, die zorgde voor bureaucratische nachtmerries en hen onzeker maakte over hun toekomst in Egypte.120 Zolang ze in de ogen van de Egyptenaren als buitenlanders beschouwd werden, waren ze gedoemd tot een massale exodus. De Grieken van Egypte bleven hopen op een verdrag tussen de Griekse en Egyptische regering om de Egyptische nationaliteit aan Grieken te geven, zodat ze beschermd zouden worden tegen de nieuwe wetten. De Egyptische regering echter was bang dat zo’n verdrag het proces van Egyptianisering in de weg zou staan, en gaf daarom de onderhandelingen met de Griekse regering op.121 De Grieken hadden gefaald in het ijveren voor de Egyptische nationaliteit, waarmee hun laatste hoop was verdwenen… 116

Gorman (2009), p. 57 Kitroeff (2002), p. 3 118 De telegramberichten van Karamanlis zijn bewaard gebleven in het Karamanlis Archief. Ze werden geciteerd en vertaald in Sakkas (2009), p. 108 119 Sakkas (2009), p. 108-109 120 Clogg e.a. (1999), p. 42 121 Clogg e.a. (1999), p. 42 ; Ntalachanis (2009), p. 37 ; Kitroeff (2002), p. 3 117


1.2.5 Hoogtepunt van de Griekse exodus De emigratie van de Grieken was, zoals voordien besproken, nog voor het Nasseristisch tijdperk al op gang gekomen. De exodus kwam in een versnelling terecht door de opkomst van Nāṣir, dat drastische veranderingen met zich meebracht op politiek, economisch en sociaal vlak.122 Het grootste deel van de Grieken verliet Egypte tussen 1961 en 1967. Daarom kunnen we op dat moment spreken over het hoogtepunt van de Griekse exodus.123

Een grote genadeslag voor de Griekse gemeenschap kwam er in 1961-1962. Nogmaals nieuwe wetten zorgden voor de nationalisatie van de rest van de banken, bedrijven, industrie en handel.124 De weinig overblijvende Griekse bedrijven konden nu niet meer ontsnappen aan het nationalistisch beleid van Nāṣir. Verschillende rijke Griekse ondernemers verloren hun bezittingen en zagen hun kapitaal drastisch inkrimpen. De beslissing van deze rijke zakenmannen om Egypte te verlaten, bracht een gigantische Griekse exodus op de been.125 De Griekse werkgevers en werknemers van Egypte stonden namelijk in nauwe verbinding met elkaar.126 De grote Griekse industriëlen en zakenmannen zorgden met hun bedrijven voor de tewerkstelling van duizenden andere Grieken. Ze vormden een belangrijke groep binnen de Griekse gemeenschap, gezien de welvaart van heel wat andere Grieken direct afhankelijk was van hen. Toen hun bedrijven in 1961-1962 allemaal genationaliseerd werden, besloten ze om het land te verlaten. Dit had als gevolg dat duizenden Griekse werknemers hun Grieks leiderschap, hun job en hun inkomsten verloren. Naast deze Griekse bedrijven die Grieken voorzagen van werkgelegenheid, werd het gehele economisch leven van de Griekse gemeenschap samengehouden door etnische netwerken en relaties.127 Veel winkeleigenaars, hotelbazen, restaurantuitbaters, obers en dokters waren voor hun inkomsten sterk afhankelijk van een stabiele kern aan Griekse cliënten. Het vertrek van een groot aantal werkgevers en werknemers uit de genationaliseerde bedrijven had logischerwijze een destructief effect op deze kleinere handelszaken. Ze slaagden er namelijk niet in om hun traditioneel Grieks cliënteel te vervangen door nieuwe Egyptische klanten. Hierbij werden de leerkrachten van de Griekse scholen het meest getroffen, gezien zij van nature uit in hun totaliteit afhankelijk waren van de leden van de Griekse gemeenschap. 122

Ntalachanis (2009), p. 41 Kazamias (2009), p. 18 124 Clogg e.a. (1999), p. 42-43 125 Sakkas (2009), p. 110 126 Kazamias (2009), p. 19. De Grieken vormden als het ware een ketting van schakels: de verdwijning van enkele schakels zorgde voor het uiteenvallen van de rest. Trimi-Kirou (2009), p. 76 127 Kazamias (2009), p. 24 123


Verschillende Griekse historici linken de massale exodus vanaf 1961 aan de wetten van Egyptianisering onder Nāṣir. Het is echter een algemene misvatting dat de oorzaak van de grootschalige Griekse migratie uit Egypte in handen van Nāṣir en zijn nationalistisch beleid van na de Suez Oorlog ligt.128 Er waren ook twee andere factoren die een grote rol speelden.

Ten eerste bleek het aanpassingsvermogen van de Griekse gemeenschap aan de nieuwe Egyptische realiteit niet erg succesvol.129 De Grieken hadden nog steeds niet de taal van het land onder de knie omdat hun onderwijs gericht was op de Griekse taal en cultuur. Ze spraken wel het Egyptisch dialect, maar konden geen krant, boek of zelfs simpele brief lezen. De slechte kennis van het Arabisch zorgde ook voor problemen onder Grieken die in een genationaliseerd bedrijf werkten. Zij konden hun job niet meer verrichten, aangezien alle documenten nu enkel nog in het Arabisch beschikbaar waren.130 Naast het schoolsysteem stond ook het parochiaal sociaal leven van de Griekse gemeenschap een geslaagde aanpassing in de weg.131 De Griekse gemeenschap bestond nog steeds uit eigen kerken, clubs, sportverenigingen en sociale bijeenkomsten waar Egyptenaren niet welkom waren. Hiermee wordt niet geïnsinueerd dat de Grieken zich niet vermengden met Egyptenaren of andere buitenlanders. De Grieken waren gewoon het best geïntegreerd in hun eigen etnische gemeenschap en niet in de Egyptische maatschappij. Dit had een blijvende culturele afstand tussen de Grieken en de Egyptenaren als gevolg.

Ten tweede heerste er een algemeen gevoel van onveiligheid en pessimisme onder de Grieken in Egypte. Hun vertrouwen in de Egyptische regering was verdwenen, aangezien ze geen Egyptische nationaliteit kregen en nog steeds het statuut van buitenlander bezaten. Ze konden van geen politieke bescherming genieten waardoor hun economische activiteiten werden ondermijnd. Dit ging gepaard met een groeiend gevoel van ongenoegen.132 Hun gevoel van onveiligheid steeg ook door de oorlogen tussen Egypte en Israel, zonder enige vorm van vrede in het vooruitzicht. Daardoor verloor zelfs het idee van aanpassing haar overtuigingskracht om een veilige Griekse toekomst in Egypte te bewerkstelligen.133

128

Kazamias (2009), p. 27 ; Chryssostomidis (2009), p. 155 Chryssostomidis (2009), p. 156-158 ; Gorman (2009), p. 58 130 Kazamias (2009), p. 22 131 Informatie i.v.m. hun parochiaal sociaal leven werd gebaseerd op Kazamias (2009), p. 23-24 132 Bakr (2009), p. 99. Hij verwijst naar de getuigenissen hierover in Al-Bishri (1970), al-Haraka al-Siyassia Fi Misr, 1945-1952, Cairo 133 Gorman (2009), p. 57 129


De gevoelens van de Grieken in Egypte werden in een telegram van Averof net na zijn bezoek aan Egypte in 1961 beschreven. Hij liet hierin aan Karamanlis weten dat de Grieken in Egypte erg pessimistisch waren. Noch de Griekse gemeenschappen noch Griekenland zelf kon ook maar iets veranderen aan deze situatie. Hij was er zeker van dat bijna allen van hen uiteindelijk zouden vertrekken, zowel de rijke zakenmannen, kleinhandelaars als arbeiders.134 De voorspellingen voor de Griekse toekomst in Egypte waren dus allesbehalve optimistisch.

Na 1947 zijn er in Egypte geen afzonderlijke cijfergegevens meer verschenen in verband met de Griekse gemeenschap. De volgende meest betrouwbare bron zijn schattingen van het Griekse ministerie van Buitenlandse Zaken. Het ministerie rapporteerde dat er tussen 1947 en 1956 elk jaar ongeveer 1500 Grieken Egypte verlaten hadden.135 In 1972, twee jaar na de dood van Nāṣir, voerde het Grieks Nationaal Centrum van Sociaal Onderzoek (EKKE) een zeer betrouwbare studie uit in verband met de Grieken in Egypte in dat jaar. Ze schatten haar grootte op 15 000 leden.136 We kunnen ons mogelijks een juister beeld vormen van de vermindering in de leden van de Griekse gemeenschap na 1947, als we de cijfers bekijken van het aantal leerlingen in de Griekse scholen van Alexandrië.137

Tabel 4: aantal leerlingen in de Griekse gemeenschapsscholen van Alexandrië (1956-1961) Jaar

1956-57

1957-58

1958-59

1959-60

1960-61

Aantal

2,807

2,647

2,618

2,656

2,708

Tabel 5: aantal leerlingen in de Griekse gemeenschapsscholen van Alexandrië (1961-1968) Jaar

1961-62

1962-63

1963-64

1964-65

1965-66

1966-67

1967-68

Aantal

2,385

1,950

1,631

1,380

971

781

443

Uiteindelijk namen de Grieken van Egypte hun eigen beslissing. Sommigen keerden terug naar Griekenland, velen migreerden naar ergens anders, en een minderheid bleef achter in Egypte.138

134

Het telegram werd bewaard in het Karamanlis Archief, en werd vertaald en geciteerd in Sakkas (2009), p. 112 Kazamias (2009), p. 15 136 Cijfergegevens afkomstig van het EKKE Archief (1972), geciteerd in Kazamias (2009), p. 15 137 De cijfergegevens in tabel 4 en 5 werden gebaseerd op Soulogiannis (1994). Elliniki Koinotita Alexandrias, 1843-1993, Athene, p. 375, geciteerd in Kazamias (2009), p. 16 & p. 18 138 Tziovas e.a. (2009), p. 70 135


Tijdens de jaren 1960 was Griekenland begonnen met het promoten van de toeristenindustrie en had ze zich aangesloten bij de Europese gemeenschap. In die zin had Griekenland veel jobs in het verschiet voor veeltalige getalenteerde Grieken uit Egypte. De vooruitzichten op repatriëring waren dus terug positiever.139 Het merendeel van de Grieken die naar Griekenland migreerden, werden tewerkgesteld in het toerisme, de handelssector, en bij diplomatieke instellingen waar hun talenkennis en kosmopolitische ervaringen zeer handig bleken.140 Anderen zetten een eigen zaak op met overgebleven kapitaal uit Egypte. Het merendeel van de Grieken verhuisde naar Australië, Canada, Zuid-Afrika en andere landen. Ze vormden in hun nieuwe thuislanden een specifieke identiteit binnen in hun nieuwe buitenlandse omgeving, gebaseerd op hun gemeenschappelijk Egyptisch verleden. Hierbij namen ze allen de Griekse naam aiguptiotes aan, Grieken van Egypte.141

Het kleinste aantal Grieken besloot om ondanks alles in Egypte te blijven. Sommige bronnen spreken over een totaal van duizend Grieken, anderen over slechts een honderdtal in heel Egypte.142 Het waren voornamelijk oudere Grieken die achterbleven, gezien zij niet de kracht of de middelen hadden om buiten Egypte een nieuw leven op te bouwen.143 De Griekse gemeenschap in Alexandrië was duidelijk in ontbinding onder het presidentschap van Anastasios Theodorakis (1954-1973).144 Verschillende gebouwen werden gesloten, waaronder het Antoniadis rusthuis, de Averofeio meisjesschool en de Salvagos Handelsschool. Het Kotsikeio ziekenhuis werd aan de Griekse staat verkocht. De gebouwen van de Tositsas school kregen een nieuwe invulling als verblijfplaats van de Grieks-orthodoxe Patriarch. Het Griekse consulaat van Alexandrië kwam in de plaats van het Benakis weeshuis. Verschillende Orthodoxe kerken werden opgekocht door de Kopten. Ook de culturele evenementen daalden drastisch ten gevolge van het vertrek van de Griekse intellectuelen. Minder dan de helft van de Griekse instellingen bleef over in de stad. Ze hadden hun demografische, socio-politieke en culturele waarde verloren omwille van de grote Griekse exodus.145 De volgende presidenten Kostas Sandis en Kostas Rappas ondernamen verwoede pogingen om de Griekse aanwezigheid in Alexandrië nieuw leven in te blazen, maar waren onsuccesvol. De EKA bleef beperkt tot het Griekse kwartier in al-Shāṭby, waar de Averofeio 139

Chryssostomidis (2009), p. 158-159 Clogg e.a. (1999), p. 47 141 Clogg e.a. (1999), p. 47 142 Kazamias (2009), p. 31 vernoemt een duizendtal overblijvende Grieken. Bakr (2009), p. 99 en Kitroeff (2002), p. 3 stellen een honderdtal 143 Trimi-Kirou (2009), p. 75 144 EKA website 145 Koromvokis & Rakinas (2009), p. 142-143 140


jongensschool, de kantoren van de EKA en het Grieks consulaat als enige Griekse gebouwen overbleven. De weinige Grieken in Egypte zonken in een psychologische depressie en koesterden een grote melancholie naar het verleden, toen Alexandrië nog een glorieuze Griekse aanwezigheid kende.146

1.2.6 De geschiedenis had ongelijk Tijdens de grote exodus vanaf 1961 zagen heel wat historici de toekomst van de Grieken in Alexandrië negatief in. De gemeenschap zou volgens hen volledig uitdoven tot er geen Grieken meer overbleven.147 Dit was echter buiten de veerkracht gerekend van het klein aantal Grieken die waren achtergebleven in de stad.

In 1984 kwam de Griek Panagiotis Soulos aan het hoofd van de gemeenschap in Alexandrië.148 Tijdens zijn presidentschap slaagde hij erin de snelheid van Griekse emigratie uit Egypte te vertragen. Hij deed dit door de Griekse gemeenschap terug financieel onafhankelijk te maken, waardoor de economische positie van de EKA versterkte.

Stefanos Tamvakis volgde Soulos op in 1990. Met zijn 37 lentes was hij de jongste president ooit verkozen tot dan toe. Hij wilde het tij voorgoed doen keren en zorgen voor een dynamische Griekse aanwezigheid in Alexandrië. De heropbouw van de Griekse gemeenschap van Egypte was zijn prioriteit. Om dit te kunnen bereiken, werkte hij nauw samen met de Wereldraad van Hellenen in het Buitenland (Sumvoulio Apodimou Ellinismou, SAE).149 Deze niet-gouvernementele non-profit organisatie werd in 1995 in Thessaloniki gesticht en vertegenwoordigt uitgeweken Grieken. De Griekse gemeenschappen buiten de landsgrenzen van Griekenland kunnen via de SAE de Griekse staat consulteren, om advies vragen en steun krijgen bij problemen binnen in de gemeenschap. Op deze manier staan de Grieken uit Amerika, Australië, Afrika, Europa en Azië in nauw contact met elkaar. Ze werken samen om het gebruik van de Griekse taal te verspreiden, en de Griekse geschiedenis en het cultureel erfgoed te bewaren.

146

Trimi-Kirou (2009), p. 75 Ntalachanis (2009), p. 37 heeft enkele verslagen vertaald van de Griekse Kamer van Handel in Alexandria die aan het Grieks consulaat van Alexandrië waren gericht. De Griekse Kamer van Handel had duidelijk geen hoop meer op een langdurige toekomst voor de Grieken in Egypte ; Sakkas (2009), p. 110-112 citeert de pessimistische gevoelens van Kitroeff, Averof en Karamanlis: de laatste dagen van de Griekse gemeenschap waren geteld. 148 EKA website 149 Informatie i.v.m. de SAE werd gebaseerd op hun website 147


De SAE omvat zeven regio’s, waaronder de regio “Afrika, Nabije- en Midden-Oosten”. In 2006 werd Tamvakis de regionale president van deze regio. De kantoren van de SAE voor deze regio kregen een nieuwe plaats in de al-Shāṭby wijk van Alexandrië. Er werd een apart plan uitgewerkt voor Egypte. De educatie van de Grieken in Egypte was een belangrijk punt. Er werd gedoeld op een breder gebruik van de Griekse taal om zo de culturele Griekse identiteit te bewaren. Daarvoor werd samengewerkt met het Grieks ministerie van onderwijs. Zij gaf financiële steun aan de Griekse scholen in Egypte en stelde beurzen beschikbaar voor studenten die in Griekenland willen studeren. Een goede communicatie was eveneens belangrijk. De toegankelijkheid van de Griekse gemeenschap in Egypte werd verzekerd door de telecommunicatie te verbeteren en een eigen website voor de verschillende Griekse gemeenschappen op te richten. Het werd ook opgedragen om aandachtig te blijven voor de Egyptische media en op de hoogte te blijven van lokaal, regionaal en internationaal nieuws. Het programma steunde de instellingen die door Griekse gemeenschap waren opgericht en promootte ook de groei van nieuwe Griekse instellingen. Daarbij werd de samenwerking tussen de Griekse instellingen en de Grieken zelf aangemoedigd. Als laatste punt wilde de SAE de sociale problemen onder de Grieken in Egypte aanpakken. Het

ging

hierbij

om

problemen

in

verband

met

pensioenen,

paspoorten,

repatriëringprocedures en belastingen. Er werd gestreefd naar een betere communicatie tussen de Griekse en Egyptische regering om deze kwesties op te lossen.

Tamvakis hield tijdens zijn presidentschap verschillende sociale diensten voor de Griekse gemeenschap in stand, zoals de Benakis gemeenschapskeuken die gratis maaltijden aanbood aan de minderbedeelden. Hij zorgde ook voor gratis medische verzorging en medicijnen voor de armen.150

In 2003 werd Tamvakis opgevolgd door Xaralambos Katsibris. Ook hij onderhield een nauwe samenwerking met de SAE. Hij ijverde voor het sturen van meer fondsen en leerkrachten uit Griekenland naar Alexandrië. Daarnaast werd ervoor gezorgd dat uitgeweken Grieken stemrecht kregen in de verkiezingen van Griekenland.151 De EKA bleef de leiding houden over zes Grieks-Orthodoxe kerken in Alexandrië en voorzag ook in hun onderhoud. De twee overgebleven gemeenschapsscholen Averofeio en Tositsas150 151

EKA website SAE website


Pratsikeio bleven bestaan, met een klein maar stabiel aantal leerkrachten en leerlingen. Desondanks hadden de scholen een gevulde agenda met verschillende Griekse culturele evenementen. Het Antoniadis-Kaniskeris rusthuis verhuisde naar de oude gebouwen van het Kaniskeris weeshuis van vroeger.152

Katsibris behield zijn positie tot 2009, waarna Giannis Siokas aangesteld werd tot nieuwe president van de Griekse gemeenschap van Alexandrië. Is de Griekse gemeenschap wel degelijk geslaagd in de heropbouw van de Griekse gemeenschap in Alexandrië? Kan er vandaag de dag sprake zijn van het herstel van de vroegere glorie ten tijde van het begin van de 20ste eeuw? Of is de Griekse gemeenschap van Alexandrië op weg naar uitdoving, zoals voorspeld door verschillende historici? Het antwoord op deze prangende vragen werd via eigen veldonderzoek nagegaan en staat verder te lezen in het derde deel van deze thesis.

152

EKA website

DEEL 1 | Hoofdstuk 2: Ontwikkeling van een eigen identiteit | 29

2. Ontwikkeling van een eigen identiteit De identiteit van de Grieken in Alexandrië is een complex gegeven. Hun identiteit kan gedefinieerd worden als een collectieve identiteit, aangezien ze allen behoren tot dezelfde sociale groep, met name de Griekse gemeenschap van Alexandrië.153 Er bestaan verscheidene soorten collectieve identiteiten, waaronder religieuze, etnische en nationale identiteit. Sociale groepen schipperen tijdens hun bestaan vaak tussen deze verschillende vormen. Ook de Griekse gemeenschap van Alexandrië nam doorheen de tijd allerlei collectieve identiteiten aan. Hierbij hingen de veranderingen in hun identiteit nauw samen met historische gebeurtenissen in Egypte.

In deze thesis wordt beargumenteerd dat de Griekse gemeenschap van Alexandrië een specifiek proces van identiteitsvorming doorliep, om uiteindelijk tot een Grieks-Egyptische identiteit te komen. In dit hoofdstuk volgt een verklaring waarom we vandaag de dag over deze “gemengde” vorm kunnen spreken. Hoe is deze specifieke identiteit ontstaan? Waarom heeft de Griekse gemeenschap van Alexandrië een Grieks-Egyptische identiteit ontwikkeld, en niet een puur Griekse of puur Egyptische?

Er zijn drie fasen te onderscheiden in de identiteitsvorming van de Grieken. Ten eerste keren we terug naar de periode voor de oprichting van de Griekse gemeenschap in Alexandrië, toen de Griekse minderheid van Egypte zichzelf definieerden op basis van haar Orthodoxe religie. Vervolgens wordt ingegaan op de stichting van de EKA, wat een etnisch Griekse identiteit met zich meebracht. Een laatste fase bestaat uit de noodzakelijke omschakeling naar een Grieks-Egyptische identiteit in het licht van het ontluikend Egyptisch nationalisme.

2.1 In den beginne: religieus geïnspireerd Zoals eerder vermeld was er al voor het jaar 1843 (het jaar waarin de Griekse gemeenschap van Alexandrië werd gesticht) een betekenisvol deel Grieken aanwezig in de stad. Deze Grieken hadden reeds een religieuze identiteit ontwikkeld. Hoe is deze specifieke identiteitsvorm tot stand gekomen?

Egypte was op dat moment een provincie van het Ottomaanse Rijk. De buitenlandse minderheden die op Ottomaanse grond woonden, werden georganiseerd volgens het

153

Smith (1991), p. 4-8


Ottomaanse millet-systeem.154 Dit systeem regelde de politieke status van de buitenlanders door ze te organiseren in religieuze gemeenschappen. De Grieken behoorden tot de Rum millet, die onderdanen uit het voormalige Byzantijnse Rijk met de Orthodoxe religie samenbracht.155 Aan het hoofd van deze gemeenschap stond de Orthodoxe Patriarch van Constantinopel.156 Ook Orthodoxe Arabieren uit Syrië en Palestina, en Orthodoxe Serviërs en Bulgaren werden in deze millet ondergebracht.157 De leden van één millet identificeerden zichzelf bijgevolg in het licht van hun religieuze overtuiging, waarbij er geen onderscheid werd gemaakt op basis van etnie. Een religieuze identiteit overstijgt op die manier etnische banden. Het verenigt verschillende etnische volkeren die dezelfde waarden, tradities en geloof delen.158 Als besluit kunnen we stellen dat de Grieken in die tijd hun identiteit creëerden uitgaande van hun Orthodoxe religie, en niet op basis van hun etnisch Griekse afkomst.159

2.2 Vanaf 1843: overgang naar een etnisch Griekse identiteit 2.2.1 Definiëring Met de oprichting van de Griekse gemeenschap in Alexandrië in het jaar 1943, ontstond er een grote rivaliteit tussen de pas onafhankelijk geworden Griekse staat en het GrieksOrthodox Patriarchaat: wie had het recht op controle over de Griekse gemeenschappen in Egypte?160 In essentie was dit een strijd tussen seculiere en religieuze macht. Uiteindelijk erkende het Grieks-orthodox patriarchaat de onafhankelijkheid van de gemeenschap, wat een overwinning betekende voor de Griekse staat. De EKA stond nu onder het seculier gezag van Griekenland. Dit zorgde voor een grotere nadruk op de Griekse etniciteit, waardoor de religieuze identiteit van weleer overstegen werd.

Wat verstaan we onder het begrip etniciteit? Deze term is afgeleid van het Griekse woord ethnos (een groep mensen die samenleven) en betekent het behoren tot een bepaalde bevolkingsgroep.

Een

etnische

gemeenschap

definieert

zichzelf

op

basis

van

gemeenschappelijke culturele eigenschappen. Hun etnische identiteit neemt dus een culturele vorm aan.161 Een bevolkingsgroep kan volgende karakteristieken bezitten: een eigennaam, een mythe van gemeenschappelijke voorouders, gedeelde historische herinneringen, een eigen 154

Trimi-Kirou (2003), p. 3 Roudometof (1998), p. 18 156 Kitroeff (1983b), p. 11 157 Clogg e.a. (1999), p. 24 158 Smith (1991), p. 4-8 159 Roudometof (1998), p. 32 160 Clogg e.a. (1999), p. 30-31 161 Kitroeff (1983b), p. 6 155


taal, een specifieke religieuze overtuiging, de associatie met een bepaald thuisland, en een gevoel van solidariteit.162 Hoe meer van deze kenmerken een volk deelt, hoe dichter ze de vorm van de ideale etnische gemeenschap benadert.163 Het begrip etniciteit moet duidelijk onderscheiden worden van de term ras. Het ras van een bevolkingsgroep verwijst naar hun unieke biologische kenmerken die overgeërfd worden en die de gedragingen van de groep bepalen. De etniciteit van een volk daarentegen wordt bepaald aan de hand van culturele criteria.164

2.2.2 Eigenschappen van de Griekse identiteit Een bevolkingsgroep vertoont dus een uniek geheel aan culturele karakteristieken. Haar etnische identiteit is echter geen statisch begrip, maar verschilt van generatie tot generatie. 165 Welke elementen vormden de Griekse etniciteit in de beginjaren van de EKA? Wat verbond deze Grieken met elkaar?

De basis van de Griekse etniciteit lag in de bewering dat de moderne Grieken afstammen van Grieken uit het Byzantijnse Rijk, die op hun beurt nakomelingen zijn van de oude Grieken en hun klassieke Helleense beschaving.166 Deze culturele affiniteit tussen de oude en moderne Grieken is gebaseerd op de demografische continuïteit van het Griekse volk.167 Deze mythe van continuïteit is belangrijk voor de betekenis van de Griekse identiteit. Het gevoel van “Griek-zijn” ligt in hun afkomst van de oude Grieken. We kunnen spreken van een sentimentele gehechtheid aan het klassieke Griekse volk.168 Deze verbinding zorgt ervoor dat de Grieken zichzelf zien als leden van één grote Griekse familie die dezelfde cultuur delen. De etnische identiteit van een volk bestaat uit mythen en herinneringen die via de cultuur worden doorgegeven. In die zin maakt het dus niet uit of de Griekse continuïteit een historisch feit is of niet. Ook al is er geen fysieke demografische verbinding met het oude Griekse volk,

162

Roudometof (1998), p. 12 Smith (1991), p. 21 164 Kitroeff (1983b), p. 6 165 Scourby (1994), p. 123 166 Theorie afkomstig van Smith (1991), p. 28-30 167 Het is echter historisch onjuist om over een continuïteit te spreken. Jacob Fallmereyer toonde aan dat Griekse demografische continuïteit brutaal onderbroken werd door de veroveringen van de Arabieren en de invallen van andere vijandelijke volkeren. De Griekse gronden werden bezet en de oorspronkelijke Grieks sprekende Helleense inwoners weggejaagd. Dit zorgde voor een definitieve breuk met de oude Griekse cultuur. Smith (1991), p. 29 ; Clogg e.a. (1999), p. 24 168 Roudometof (1998), p. 24 163


de klassieke civilisatie blijft een invloed hebben op de identiteit van de moderne Grieken en zorgt voor het gevoel van een gedeelde etniciteit die al meer dan 2000 jaar standhoudt.169

Vooral waardevolle aspecten uit de Griekse cultuur die zorgen voor een gevoel van voldoening en trots, werden aan alle generaties Grieken in Egypte doorgegeven en in ere gehouden. Religieuze en patriottistische waarden werden hoog in het vaandel gedragen.170 Ondanks de secularisatie van de Griekse gemeenschap bleef religie een belangrijk element in de Griekse identiteit. Door het bestaan van Grieks-orthodoxe kerken waren de Grieken nog steeds aanhangers van het orthodoxe geloof. Huwen met een persoon van een andere etnische afkomst was onacceptabel. De kinderen uit gemengde huwelijken zouden er namelijk een verstoord etnisch gevoel aan overhouden.171 De Grieken beschouwden Egypte als hun permanente thuis. Hun geluk en de toekomst van hun kinderen waren sterk verbonden aan Egypte.172 Toch hielden ze ook vast aan hun patriottistische gevoelens. Hun liefde voor hun moederland Griekenland en de bezorgdheid om haar inwoners bleef sterk, ongeacht het feit dat ze in Alexandrië woonden.173

In Egypte werd de Griekse etniciteit door middel van gemeenschapsorganisaties doorgegeven aan de Griekse inwoners.174 In Alexandrië zorgde de EKA voor de oprichting van Griekse scholen, weeshuizen, rusthuizen, liefdadigheidsorganisaties en sociale clubs die elk de Griekse cultuur promootten en hielpen bij het bewaren van de etnische identiteit.175 Vooral de Griekse scholen waren van groot belang om de Griekse cultuur in leven te houden en de etniciteit te versterken.176 Het curriculum was, zoals eerder besproken, gemodelleerd volgens het systeem in Griekenland. Het onderwijs in Alexandrië stond in verbinding met Griekenland, waardoor het mogelijk werd om de Griekse identiteit te bewaren en te versterken in een buitenlandse omgeving.177 De scholen boden een educatie aan op basis van de Griekse taal en cultuur. Er werden geen vakken Arabische taal, cultuur of geschiedenis ingericht omdat dit het herproduceren van de Griekse etniciteit in de weg zou staan.178 169

Smith (1991), p. 28-30 Clogg e.a. (1999), p. 98 171 Dit gangbaar geloof wordt uitgedrukt in een brief van de Griekse consul in Minya, geciteerd in Kitroeff (1983b), p. 14-15 172 Clogg e.a. (1999), p. 34 173 Clogg e.a. (1999), p. 100 174 Clogg e.a. (1999), p. 28 175 Kitroeff (1983b), p. 15-16 176 Kitroeff (1989), p. 18 177 Clogg e.a. (1999), p. 45 178 Kitroeff (1989), p. 145 170


De weeshuizen, rusthuizen en andere liefdadigheidsorganisaties zorgden voor de morele ontwikkeling en welvaart van de Grieken in Egypte.179 Dit resulteerde in een groeiende etnische trots. Het gaf de Grieken een goed gevoel om te behoren tot de Griekse gemeenschap van Alexandrië. Ook in het dagelijks sociaal leven bleven de Grieken in contact staan met hun Griekse cultuur.180 Zo bestonden er verschillende Griekse restaurants, cafés en clubs in Alexandrië die als het ware geïsoleerde Griekse eilandjes waren. De Grieken konden er andere Grieken ontmoeten, spraken Grieks onder elkaar en genoten van Grieks eten, drank en muziek.

2.2.3 Belang van de nadruk op etniciteit De etnisch Griekse identiteit van de Griekse gemeenschap in Alexandrië bood heel wat voordelen.181 Hun etniciteit onderscheidde hen van de inheemse Egyptenaren, waardoor ze als buitenlanders werden beschouwd. Ze stonden als Grieken onder het gezag van de Griekse staat. Hierdoor konden ze genieten van de economische voordelen van de Capitulaties. Ze vielen eveneens onder de rechtspraak van de Gemengde Rechtbanken en konden op die manier het Egyptisch wetsysteem ontlopen. De Arabisch-islamitische cultuur die de Grieken omringde, had bijna geen impact op hun identiteit. Dit omwille van de structuur van de Egyptische samenleving die buitenlanders op juridisch, politiek en economisch vlak afzonderden van de inheemse bevolking.182 Ook de armere Grieken die in nauwer contact stonden met de Egyptenaren bleven vasthouden aan hun etnisch Griekse identiteit. 183 Op die manier behield de Griekse gemeenschap van Alexandrië haar etnisch karakter.

De nadruk op het etnisch karakter van de Griekse gemeenschap in Alexandrië speelde ook een belangrijke rol voor Griekenland. De gemeenschapsorganisaties die in Alexandrië werden opgericht, kunnen gezien worden als mechanismen om de ideologie van de Griekse staat uit te dragen.184 De nationale ideologie van Griekenland bestond tot in het jaar 1922 uit “de Grote Idee” (i Megali Idea). Het was haar droom om het grondgebied van de Griekse staat te

179

Kitroeff (1989), p. 145 Ilbert & Yannakakis (1997), p. 26 181 Clogg e.a. (1999), p. 29 & p. 34-35 ; Kitroeff (1989), p. 47 & 49 182 Kitroeff (1983b), p. 15 183 Clogg e.a. (1999), p. 35 184 Kitroeff (1983a), p. 17-18. Met de term ideologie wordt hier bedoeld: een systeem van geloofsovertuigingen, karakteristiek voor een bepaalde klasse of groep. De ideologie van de Griekse staat had een specifiek politiek programma met een impact op de gemeenschap in Alexandrië. 180


vergroten door gebieden toe te voegen waar er sinds lange tijd een substantieel deel Grieken woonde.185 Er waren ook Ottomaanse gebieden die een lange historische aanwezigheid kenden van Griekse gemeenschappen.186 Vooral de grote welvarende Griekse gemeenschappen van Egypte waren in de ogen van de Griekse staat erg interessant. In het licht van de staatsideologie van Griekenland was het dus noodzakelijk dat deze gemeenschappen zichzelf identificeerden op basis van hun Griekse etniciteit. Zoals eerder vermeld werd via verschillende Griekse gemeenschapsorganisaties de etniciteit en Griekse cultuur in leven gehouden en versterkt. Vooral de rijken en notabelen onder de Griekse gemeenschap legden zich gepassioneerd toe op de financiering van deze etnische instellingen.187 Zij waren in Egypte dus de grootste steun voor de Griekse staatsideologie.

2.3 Ten einde: een Grieks-Egyptische identiteit In deze thesis wordt beargumenteerd dat de opkomst van het Egyptisch nationalisme vanaf 1919 een beslissende invloed had op de identiteit van de Griekse gemeenschap in Alexandrië.188

Ten eerste zorgde de nationalistische beweging voor de afschaffing van de Capitulaties en van de Gemengde Rechtbanken. Dit gebeurde zoals eerder vermeld op de Montreux Conferentie van 1937. Hierdoor vielen de economische en juridische voordelen van de buitenlanders in Egypte weg. Het statuut van de buitenlanders in Alexandrië was plots niet meer zo gunstig. Een etnisch Griekse identiteit zorgde niet meer voor een voordelige positie binnen in de Egyptische maatschappij. Een tweede factor waren de nieuwe wetten die zorgden voor de Egyptianisering en nationalisering van de bedrijven in Egypte. De economische activiteiten van de Grieken werden de kop ingedrukt, waardoor de welvaart van de Griekse gemeenschap begon te verminderen. Ook de inkomsten van de Griekse weldoeners daalden, waardoor er minder geïnvesteerd werd in de gemeenschapsorganisaties die de Griekse etniciteit versterkten.189

185

Kitroeff (1989), p. 15 Clogg e.a. (1999), p. 30 187 Kitroeff (1989), p. 146 188 Deze theorie stelt dat de verandering van een etnisch Griekse identiteit naar een Grieks-Egyptische identiteit verklaard kan worden door verschillende historische gebeurtenissen die vanaf 1919 in Egypte plaatsvonden. Het is een unieke theorie die in nog geen andere bron werd teruggevonden. 189 Kitroeff (1989), p. 149 186


Ten derde hielp het argument van een lange Griekse aanwezigheid in Egypte niet om de toekomst van de Grieken in Alexandrië veilig te stellen. De Grieken hoopten om vrijgesteld te worden van de nieuwe wetten door niet meer als buitenlanders beschouwd te worden. De pogingen tot aanpassing van de Griekse gemeenschap aan de Egyptische samenleving, kunnen gezien worden als een eerste stap in de richting van een gemengde Grieks-Egyptische identiteit. Toch bleef hun etnisch Grieks gevoel overeind omdat de Grieken zich vastklampten aan hun Griekse taal, Orthodoxe religie, Grieks scholensysteem en patriarchaal leven. De fatale klap voor hun eenzijdige Griekse identiteit lag in de afwijzing van hun verzoek om de Egyptische nationaliteit te verkrijgen. De Grieken bleven in de ogen van de Egyptenaren het statuut van buitenlanders behouden. Ze hielden vast aan hun eenzijdige Griekse identiteit waardoor de Egyptenaren hen niet accepteerden als een integraal deel van de Egyptische samenleving. Het was duidelijk dat de etnisch Griekse identiteit van de EKA nu eerder in het nadeel speelde van de Grieken. De voordelen die in het verleden verbonden waren aan hun etnische identiteit, waren onder invloed van het Egyptisch nationalisme allemaal verdwenen.

De Grieken die hun eenzijdige Griekse identiteit behielden, konden onmogelijk in Egypte blijven. Zij die beslisten om niet te migreren uit Egypte, werden genoodzaakt om hun Griekse identiteit te herbekijken in functie van hun leven als Griek in Alexandrië. De aanpassingen die in het verleden door de Grieken waren ingevoerd, vormden een eerste aanzet tot de overgang naar een Grieks-Egyptische identiteit, maar bleken niet genoeg. Er bleef teveel nadruk liggen op hun etniciteit waardoor het niet mogelijk was om zich in te passen in de Egyptische samenleving. Het was nu aan de overblijvende Grieken in Alexandrië om te beslissen hoe ze hun identiteit moesten veranderen om uiteindelijk in harmonie te kunnen samenleven met de inheemse Egyptenaren. Toch wilden de Grieken ook niet volledig hun Griekse identiteit kwijtraken. De gulden middenweg bestond in het balanceren tussen beide culturen, wat zorgde voor het ontstaan van een gemengde Grieks-Egyptische identiteit. De Grieken van Alexandrië kregen de taak om zich te identificeren met Egypte en om zich tegelijk te zien als Grieken, wat het complex karakter van hun Grieks-Egyptische identiteit illustreert.190

190

Tziovas e.a. (2009), p. 71


Nu we hebben aangetoond dat de Griekse gemeenschap van Alexandrië genoodzaakt werd om haar etnisch Griekse identiteit achter zich te laten en een Grieks-Egyptische identiteit te ontwikkelen, rest ons nog de vraag op welke manier deze identiteit in hedendaags Alexandrië tot uiting komt. Dit is de centrale onderzoeksvraag van deze thesis en wordt uitvoerig besproken in het derde deel.

DEEL 2 | Hoofdstuk 1: Kwalitatief onderzoek | 37

DEEL 2: METHODOLOGIE In het tweede deel van deze thesis wordt dieper ingegaan op de methodologie van het onderzoek. Het eerste hoofdstuk bespreekt de kwalitatieve onderzoeksvorm die werd toegepast en de onderzoeksopzet zelf. In het tweede hoofdstuk wordt uitgelegd hoe de relevante data verzameld werden via case studies en diepte-interviews. Het laatste hoofdstuk gaat over de verwerking van de informatie, waarbij de transcriptie, analyse, en betrouwbaarheid en validiteit worden toegelicht.

1. Kwalitatief onderzoek 1.1 Kwalitatief vs. kwantitatief onderzoek Om te analyseren hoe de Griekse gemeenschap haar identiteit in hedendaags Alexandrië tot uiting brengt, werd er een kwalitatief onderzoek uitgevoerd.191 Deze onderzoeksmethode is complementair met kwantitatief onderzoek.

Kwantitatief onderzoek houdt zich voornamelijk bezig met onderzoek naar sociale fenomenen. Het doelt op het beschrijven van karakteristieken die gelden voor een bepaalde bevolkingsgroep. Kwantitatief onderzoek gaat empirisch te werk en baseert zich hierbij op statistieken en rekenkundige technieken om variatie en gemiddelden te bepalen. Deze gestructureerde methodes hebben kwantitatieve resultaten tot gevolg.

Kwalitatief onderzoek heeft diepe wortels in de sociale wetenschappen en probeert te begrijpen waarom mensen zich op een bepaalde manier gedragen. Dit wordt onderzocht vanuit het perspectief van een relevante bevolkingsgroep. De sterkte van kwalitatief onderzoek ligt juist in deze persoonlijke getuigenissen. De respondenten geven namelijk waardevolle inzichten uit hun eigen ervaring en kennis, inzichten die via andere onderzoeksmethoden verborgen zouden blijven. De menselijke kant van de zaak wordt blootgelegd, met name de vaak tegengestelde meningen, emoties en geloofsovertuigingen van individuen. Kwalitatief onderzoek is daarom sterk aangewezen wanneer cultuurspecifieke problemen bestudeerd worden, gaande over waarden, overtuigingen, identiteit en handelingen in de sociale context van een bevolkingsgroep. Er wordt gebruik gemaakt van

191

Informatie i.v.m. kwalitatief en kwantitatief onderzoek werd gebaseerd op Mack e.a. (2005), p. 1-4

DEEL 2 | Hoofdstuk 1: Kwalitatief onderzoek | 38

semigestructureerde methodes om zo tekstuele informatie te verzamelen. Deze data leiden tot nieuwe resultaten die ook buiten de grenzen van het onderzoek toegepast kunnen worden.

Aangezien deze thesis handelt over de uiting van een specifiek identiteitsgevoel onder de kleine Griekse bevolkingsgroep in hedendaags Alexandrië, was de keuze voor kwalitatief onderzoek snel gemaakt.

1.2 Onderzoeksopzet Het onderzoek in het kader van deze thesis verliep volgens drie fasen. De eerste fase bestond uit een grondige literatuurstudie om de probleemstelling theoretisch te kaderen. De neerslag hiervan staat te lezen in het eerste deel (Deel 1: Theoretische achtergrond). In een tweede fase werden bronnen geraadpleegd die informatie bevatten over de uiting van het identiteitsgevoel in hedendaags Alexandrië. Wegens een tekort aan dergelijke bronnen, met in het bijzonder weinig gegevens over de persoonlijke ervaringen van Grieken zelf, werd de informatie aangevuld door middel van eigen veldonderzoek. De opzet hiervan wordt beschreven in de volgende hoofdstukken (2. Data verzamelen en 3. Data verwerken). De resultaten

van

deze

fase

worden

samengebracht

in

het

derde

deel

(Deel

3:

Onderzoeksresultaten). De derde en laatste fase biedt op basis van de voorafgaande fasen een antwoord op de onderzoeksvraag, te vinden in het vierde deel (Deel 4: Conclusie).

DEEL 2 | Hoofdstuk 2: Data verzamelen | 39

2. Data verzamelen Om de onderzoeksvraag van deze thesis te kunnen beantwoorden wordt er gebruik gemaakt van case studies. De informatie die de case studies aanbieden is gebaseerd op een aantal diepte-interviews die afgenomen werden tijdens het veldonderzoek. Om deze manier van dataverzameling ten volle te kunnen begrijpen, is het nodig om even stil te staan bij de begrippen case study en diepte-interview.

2.1 Case study Een case study is een methode die gebruikt wordt bij kwalitatief onderzoek.192 Maar wat wordt nu precies bedoeld met deze term? Een case study staat voor een holistisch onderzoek dat een hedendaags fenomeen bestudeert binnen haar natuurlijke omgeving.193 Dit alomvattend onderzoek bestaat uit het verzamelen van diepgaande en gedetailleerde data. Er bestaan verschillende bronnen om tot deze rijke informatie te komen, waaronder observatie, diepte-interviews, audiovisueel materiaal en rapporten. Een hedendaags fenomeen kan op verschillende manieren begrepen worden: een gebeurtenis, een activiteit, een probleem of een individu. Met de natuurlijke omgeving wordt de context bedoeld waarin dit fenomeen zich voordoet. De context is belangrijk bij een case study, aangezien verschillende factoren in de omgeving een invloed uitoefenen op het fenomeen dat onderzocht wordt.

Bij het gebruik van case studies moet er een belangrijke keuze gemaakt worden. Ofwel opteert de onderzoeker voor één case study, ofwel voor meerdere case studies. Bij slechts één case study staat de uniciteit van het fenomeen centraal. Van de onderzoeker wordt dan verwacht om dit uniek karakter te definiëren en aan te tonen hoe dit fenomeen zich van andere fenomenen onderscheidt. De collectieve case study wordt gebruikt om een algemeen inzicht te krijgen in een fenomeen. Iedere case wordt gedetailleerd beschreven. De onderzoeker moet de verschillende thema’s die binnen één case study aan bod komen ontcijferen, waarna er een thematische analyse tussen de verschillende case studies volgt. In de laatste fase rapporteert de onderzoeker welke lessen er uit de analyse getrokken kunnen worden.

192 193

Informatie i.v.m. case studies werd gebaseerd op Harling (2002), p. 1-2 Definitie afkomstig van Creswell (1998), p. 98


Voor deze masterscriptie werden de nodige data verzameld via tien diepte-interviews.194 De informatie uit deze interviews biedt een inzicht in het fenomeen van de uiting van een GrieksEgyptische identiteit door de Griekse gemeenschap in hedendaags Alexandrië. De interviews werden afgenomen in de natuurlijke omgeving van het fenomeen, met name in de stad Alexandrië. Er werd geopteerd voor twee case studies: een eerste case study genaamd “de oudere generatie” en een tweede case study genaamd “de jongere generatie”. 195 Op die manier kan de identiteitsuiting bij de beide generaties vergeleken worden.

2.2 Diepte-interview 2.2.1 Definitie Zoals eerder vermeld werd in het kader van dit onderzoek de techniek van het diepteinterview toegepast om de nodige informatie te verkrijgen. Hoe wordt een diepte-interview nu gedefinieerd? Een diepte-interview is een kwalitatieve onderzoekstechniek bestaande uit semigestructureerde individuele interviews met een aantal respondenten, om hun gevoelens en perspectieven met betrekking tot een bepaalde situatie of idee te onderzoeken.196 De individuele interviews zijn gebaseerd op open vragen. Deze soort vragen zorgen voor gedetailleerde antwoorden rijk aan informatie, gezien de respondent de vrijheid heeft om in eigen woorden te antwoorden. Enkel de belangrijkste sleutelvragen worden vooraf bepaald, een interview moet namelijk haar interactief karakter en spontaniteit zien te bewaren. Het is nuttig om nieuwe vragen te laten voortvloeien uit voorafgaande antwoorden. Zo kan de interviewer dieper doordringen in de informatie die de respondent geeft. Vandaar spreken we van een semigestructureerde vorm. De onderzoeker moet actief luisteren naar de respondent. Op die manier kunnen de perspectieven van de respondent beter begrepen en geïnterpreteerd worden. Tijdens het interview moet de onderzoeker notities maken van zowel het verbaal als non-verbaal gedrag van de respondent. Diepte-interviews worden ook vaak opgenomen op een audioband. Door het systematisch documenteren en opnemen van de antwoorden krijgt de interviewer een dieper inzicht in de betekenis van de woorden van de respondent.197

194

Zie Deel 2, 2.2 Diepte-interview Voor een verklaring van deze specifieke onderverdeling, zie Deel 2, 2.2.2 Sampling van de respondenten 196 Definitie afkomstig van Boyce & Neale (2006), p. 3 197 Deze uitgebreide uitleg van voorgaande definitie is te vinden in Guion e.a. (2001), p. 1 195


2.2.2 Sampling van de respondenten Om diepte-interviews te kunnen afnemen is er uiteraard behoefte aan respondenten die deelnemen aan het onderzoek. Het is niet nodig om data te verzamelen van elke persoon binnen in een gemeenschap om waardevolle onderzoeksresultaten te bekomen. In kwalitatief onderzoek wordt daarom gebruik gemaakt van een sample, een deelverzameling aan respondenten, die door de onderzoeker zelf samengesteld wordt.198

Er bestaan drie manieren om aan sampling te doen: doelgerichte sampling, quotasampling en sneeuwbalsampling. Bij doelgerichte sampling wordt gezocht naar respondenten die voldoen aan bepaalde criteria relevant aan de onderzoeksvraag. De grootte van het sample bij deze methode hangt af van de tijd en middelen die voorhanden zijn, maar wordt niet op voorhand vastgelegd. Meestal wordt het sample afgesloten wanneer nieuwe data geen extra inzichten toevoegen aan het onderzoek, en er dus sprake is van theoretische verzadiging. Het sample bij quotasampling wordt vooraf bepaald. Het aantal respondenten en de karakteristieken waaraan ze moeten voldoen voor het onderzoek worden vastgelegd. Karakteristieken kunnen gaan van leeftijd tot geslacht, woonplaats, klasse, enz. Door vooraf deze criteria te kiezen, kan de onderzoeker zich beter focussen op het vinden van de juiste personen met eigen ervaringen en inzicht in het onderwerp. Wanneer dit alles op voorhand bepaald is, gaat de onderzoeker op zoek naar mensen die voldoen aan de criteria totdat de vooraf afgesproken quota aan respondenten bereikt is. Sneeuwbalsampling gaat op nog een andere manier te werk. Hierbij zorgen de respondenten zelf voor potentiële kandidaten voor het interview, door op zoek te gaan in hun eigen sociaal netwerk. Deze techniek wordt vaak gebruikt om verborgen groepen in de maatschappij te vinden, die bij andere samplestrategieën niet of moeilijk toegankelijk zijn voor de onderzoeker.

Binnen deze thesis werd initieel gekozen voor quotasampling. Het aantal respondenten werd omwille van de beperkte tijd vastgelegd op tien. De algemene criteria waaraan de kandidaten voor het onderzoek moeten voldoen, zijn de volgende. Ten eerste moet de respondent een Griek zijn, dit wel zeggen: in het bezit zijn van de Griekse nationaliteit. Hieruit volgt logischerwijze dat minimum één ouder van de kandidaat ook Griek is. Ten tweede moet de respondent in Alexandrië wonen of er een lange periode in zijn leven hebben doorgebracht.

198

Informatie i.v.m sampling werd gebaseerd op Mack e.a. (2005), p. 5-6


Voor de onderverdeling van het sample in twee case studies was er een extra criterium in verband met de leeftijd van de respondenten nodig. De eerste casestudy genaamd “de oudere generatie” bestaat uit respondenten die geboren zijn in het jaar 1970 en vroeger. De tweede casestudy genaamd “de jongere generatie” is gebaseerd op respondenten van het jaar 1971 en later. Tijdens het interviewproces hebben enkele respondenten het onderzoek onverwachts aan andere kandidaten geholpen door middel van sneeuwbalsampling. Zo was er één respondent die een vriend opbelde, die zeker een interessant diepte-interview over het onderwerp kon afleggen. Een andere mogelijke kandidaat die voor het onderzoek gecontacteerd werd, had zelf niet genoeg tijd voor een interview maar gaf de contactgegevens door van een goede kennis die het onderzoek allicht kon verder helpen. Het is mede dankzij deze extra sneeuwbalsampling dat het vooraf bepaald aantal van tien respondenten uiteindelijk bereikt is.

2.2.3 Interviewsituatie Hoe verloopt een succesvolle interviewsituatie? Eerst en vooral is er een goede voorbereiding nodig om het interview tot een goed einde te brengen.199 De onderzoeker moet zich inlezen en een goede basiskennis hebben van het onderwerp. Er wordt daarbij nagedacht over het doel van het interview en de interviewtechnieken die zullen worden gebruikt. Vooraf stelt de onderzoeker de hoofdthema’s van het interview vast, aangevuld met enkele specifieke vragen. Op die manier kan relevante informatie voor het onderzoek verzameld worden. Het zorgt ook voor samenhang tussen de verschillende interviews.

Een tweede element dat niet mag vergeten worden is de ethische dimensie van het afnemen van een diepte-interview.200 Bij onderzoek naar mensen is het welzijn van de respondenten een topprioriteit. De onderzoeksvraag is slechts van secundair belang. De onderzoeker moet steeds respect tonen voor de respondent en de gemeenschap waartoe hij behoort. De kans op psychologische en sociale schade door het interview moet geminimaliseerd worden. Daarom is de onderzoeker verantwoordelijk om de respondent duidelijk te informeren over het onderzoek. De onderzoeker legt uit wat een deelname aan het onderzoek precies inhoudt. De hoofdthema’s en het uiteindelijke doel van de studie moeten ook besproken worden.

199

Kvale (1996), p. 126-127 Informatie i.v.m. de ethische dimensie van het afnemen van interviews werd gebaseerd op Mack e.a. (2005), p. 8-11 200


Vervolgens wordt de respondent voor de keuze gesteld of hij wil deelnemen aan het onderzoek of niet. Als de respondent akkoord gaat, moet de onderzoeker hem ervan bewust maken dat het een vrijwillig interview is. De respondent kan op eender welk moment beslissen om het interview stop te zetten. Er moet toestemming worden gevraagd of de onderzoeker de uitingen van de respondent openlijk mag gebruiken voor het onderzoek. De respondent kan ook beslissen dat het interview in alle anonimiteit verwerkt moet worden. Deze kwestie is van groot belang aangezien in sommige gevoelige contexten de uitingen van een persoon schade kunnen berokkenen, waardoor de respondent de consequenties moet dragen. Het grote voordeel van diepte-interviews is de vertrouwelijke omgeving waarin het uitwisselen van persoonlijke informatie gebeurt. Respondenten kunnen in deze sfeer hun eigen ervaringen, perspectieven en gedrag gedetailleerd beschrijven.

Het is de

verantwoordelijkheid van de onderzoeker om ervoor te zorgen dat de respondent zich comfortabel voelt in de interviewsituatie. Op die manier wordt de uiting van een eigen mening niet gehinderd.

In het kader van deze thesis werd het afnemen van interviews voorafgegaan door een grondige literatuurstudie van het onderwerp. Op basis van deze voorkennis werden twee hoofdthema’s en 15 vragen vastgelegd om de diepte-interviews in goede banen te leiden.201 Bij het begin van ieder interview werd de respondent geïnformeerd over de inhoud en het doel van de studie. Enkele kandidaten zagen hun interview als confidentiële informatie, in het bijzonder wanneer het ging over hun mening over Nāṣir. Hierdoor werd beslist om alle interviews in het kader van deze masterscriptie anoniem te verwerken. Namen van respondenten die in deze thesis voorkomen zijn bijgevolg fictief. De interviews vonden allen plaats in de stad Alexandrië, de vertrouwelijke woonplaats van de respondenten, op locaties zoals de kantoorgebouwen van de EKA, de Griekse Averofeio school en de Griekse club.

201

Voor de gedetailleerde uitwerking van de interviewsituatie in het kader van deze thesis, zie Deel 3, 2. Uiting van de Grieks-Egyptische identiteit

DEEL 2 | Hoofdstuk 3: Data verwerken | 44

3. Data verwerken Na het verzamelen van de nodige data volgt de verwerking. De dataverwerking houdt drie onderdelen in: de transcriptie van de interviews, de analyse van de informatie en het verifiëren van betrouwbaarheid en validiteit.

3.1 Transcriptie Om de data uit interviews te kunnen verwerken, moeten deze eerst getranscribeerd worden.202 Transcripties maken is erg tijdrovend, maar wel noodzakelijk voor een verdere analyse. De geluidsband is de primaire bron en heeft de ultieme autoriteit. De transcriptie moet gezien worden als een interpretatie, omdat het onvermijdelijk een weergave is van het geluidsfragment. Twee verschillende mensen zullen namelijk nooit hetzelfde fragment op een identieke manier transcriberen, ook al volgen ze dezelfde richtlijnen. Deze variatie wordt beschouwd als inherent aan het transcriptieproces. Transcriptie doet geen afbraak aan de geldigheid van het interview, aangezien de onderzoeker juist omwille van deze variatie intelligent zal omspringen met het transcriberen.

In dit onderzoek werd er meteen na ieder interview tijd vrijgemaakt voor de transcriptie. Op basis van het opgenomen geluidsfragment werden de antwoorden van de respondent woord voor woord uitgetypt. Stopwoordjes en aarzelingen werden weggelaten tijdens de transcriptie, omdat ze de taaluiting onnodig opvullen en de aandacht afleiden van de werkelijke boodschap.203 Grammaticale aanpassingen en toevoegingen om de bewoording beter te begrijpen, werden pas later ingevoegd. Deze worden met vierkante haakjes in de tekst aangegeven, om te verduidelijken dat deze gegevens niet letterlijk voorkomen op de geluidsband.204

3.2 Analyse Door het geluidsfragment op papier te zetten, is het materiaal klaar om geanalyseerd te worden. De analyse van diepte-interviews wordt contextuele analyse genoemd.205 Bij deze analyse wordt gezocht naar thema’s en patronen die telkens opnieuw verschijnen in de antwoorden van de respondenten. Op basis daarvan wordt een beeld geschetst van de

202

Informatie i.v.m. transcriberen werd gebaseerd op Ives (1972), p. 94-101 Enkel wanneer de spreekstijl van het individu van belang is, worden deze woorden niet weggelaten. 204 Voor een samenvatting van de interviews, zie bijlage nr. 3 205 Taylor-Powell & Renner (2003), p. 1 203


bestudeerde bevolking en haar gedrag. De data van dit onderzoek werden geanalyseerd en geïnterpreteerd volgens onderstaand vijfstappenplan.206

Een eerste stap bestaat uit het goed begrijpen van de data. Voor kwalitatieve analyse is het noodzakelijk de tekst te lezen en herlezen, en de geluidsband enkele keren opnieuw te beluisteren. De onderzoeker staat ondertussen stil bij de eigen indrukken die tijdens het lezen en luisteren naar boven komen.

Vervolgens moet de onderzoeker de analyse gericht maken. Hierbij wordt bekeken wat het doel is van het onderzoek en wat de onderzoeker te weten wil komen. Er worden sleutelvragen geïdentificeerd waarop de uiteindelijke analyse een antwoord moet bieden. Deze vragen zijn vaak degene die tijdens het interview naar voren kwamen, maar kunnen tijdens het verwerken van de data altijd wijzigen.207 De verschillende antwoorden van de respondenten worden op een betekenisvolle manier samengebracht en geordend volgens deze sleutelvragen. Herhalingen en afdwalingen worden geëlimineerd, zodat enkel nog informatie overblijft die essentieel is voor het onderzoek.208 Op die manier richt de analyse zich op hetgeen de onderzoeker te weten wil komen. Door de verschillende antwoorden op elke vraag te bekijken, kunnen consistenties en verschillen ontdekt worden tussen de respondenten.

Ten derde wordt de informatie in categorieën verdeeld. De categorieën worden bepaald op basis van terugkerende thema’s, patronen, ideeën en concepten die in de data voorkomen. Door coherente categorieën te creëren worden de interviews efficiënt samengevat en krijgt de tekst betekenis. Deze fase vraagt veel tijd wanneer de data erg uitgebreid zijn, maar is cruciaal voor een goede analyse. Tijdens het categoriseren van de data kunnen kleinere thema’s ontluiken die subcategorieën vormen. De subcategorieën zijn specifieke categorieën die de nuances in de tekst duidelijker maken. Hierdoor kunnen data die voordien in geen enkele hoofdcategorie pasten, nu wel gecategoriseerd worden. Per categorie moet duidelijk omschreven worden welke informatie ertoe behoort en welke niet. Deze derde stap in de analyse is pas ten einde wanneer alle relevante thema’s geïdentificeerd zijn en ondergebracht zijn in een categorie. Ook hierbij kan het helpen om de data te herlezen.

206

Dit vijfstappenplan is afkomstig van Taylor-Powell & Renner (2003), p. 1-8 Guion e.a. (2001), p. 3 208 Kvale (1996), p. 189 207


Tijdens deze stap moet ook het relatief belang van de verschillende thema’s onderzocht worden. Door te tellen hoeveel keer een specifiek thema naar boven komt tijdens een interview, of door te bekijken hoeveel respondenten ernaar verwijzen, kan aangetoond worden welke categorieën van groter belang zijn dan anderen. Dit is slechts een ruwe schatting van het relatief belang en mag niet gezien worden als een statistische analyse, maar het kan wel algemene tendensen doorheen de data onthullen.

Een vierde stap bestaat uit het identificeren van connecties en relaties. Tijdens het organiseren van de data in categorieën kunnen er verschillende connecties ontdekt worden, zowel binnen één categorie als tussen verschillende categorieën. De onderzoeker kan zich ook opwerken van de subcategorieën naar grotere ideeën en concepten. Op die manier wordt bekeken hoe de delen zich verhouden tot het geheel. Wanneer twee of meer thema’s altijd samen voorkomen doorheen de data, wordt dit gezien als een relatie. Sommige connecties houden een oorzaak-gevolgrelatie in, anderen volgen elkaar telkens op in de tijd. Het is belangrijk om zulke relaties te ontdekken, aangezien ze kunnen uitleggen waarom iets gebeurt. Toch is dit een moeilijke taak, want menselijk gedrag is slechts zelden te herleiden tot een simpele relatie. Als laatste eindigt de analyse met een interpretatie. Deze fase brengt de thema’s en connecties samen om de bevindingen uit te leggen. Het is een uitdaging om verder te kijken dan de details en de rijke beschrijvingen in de data. De onderzoeker moet stilstaan bij de betekenis van de data door deze te interpreteren en gewichtigheid toe te voegen. Er wordt nagedacht over wat er geleerd werd uit de resultaten van het categoriseren en organiseren van de data. Een lijst opstellen met daarin de sleutelpunten en nieuwe bevindingen kan hierbij helpen. Om de conclusies te ondersteunen wordt vaak gebruik gemaakt van citaten uit de interviews. Op die manier wordt de betekenis van de bevindingen glashelder. Op basis van de gaten en onduidelijke connecties die na de studie overblijven, kan verder onderzoek gesuggereerd worden.209

209

De praktische uitwerking van het vijfstappenplan toegepast op deze thesis is te vinden in Deel 3, 2.2 Uiting van de Grieks-Egyptische identiteit


3.3 Betrouwbaarheid en validiteit De betrouwbaarheid van kwalitatief onderzoek wordt beïnvloed door de gevaren die schuilgaan in het afnemen van diepte-interviews.210

De ongelijke relatie tussen de onderzoeker en de respondent is een eerste cruciaal punt. Een diepte-interview is een conversatie over hetzelfde thema tussen twee gesprekspartners. De respondent krijgt de mogelijkheid om vrij te praten, maar de interviewer controleert de situatie. De onderzoeker stuurt het interview zodanig dat de nodige informatie voor het onderzoek kan verworven worden. De respondent wordt via bepaalde vragen naar specifieke thema’s geleid. Hierbij is het opletten geblazen dat de onderzoeker geen eigen opinies in de mond van de respondent legt. Ook de antwoorden van de respondenten kunnen voor problemen zorgen. Het onderwerp van het diepte-interview is hun alledaagse leefwereld. De respondenten beschrijven tijdens het interview zo precies mogelijk wat ze ervaren en hoe ze zich gedragen. De onderzoeker tracht aan deze beschrijvingen een interpretatie te geven. De verklaringen van een respondent kunnen ambigu zijn. Tegengestelde verklaringen doorheen een interview wijzen mogelijks op contradicties in de leefwereld van de respondent. Het ligt in de verantwoordelijkheid van de onderzoeker om zo goed mogelijk naar de respondent te luisteren en de antwoorden op een correcte manier te interpreteren. De vooroordelen van de onderzoeker kunnen een nefast effect hebben op de interpretatie van de interviews en zo de betrouwbaarheid van het onderzoek ondermijnen.211 De onderzoeker heeft soms moeilijkheden om zijn persoonlijke visie te onderscheiden van de mening van de respondent. Antwoorden worden daarbij geïnterpreteerd op een manier die het onderzoek ten goede komt, waardoor er resultaten volgen die vanuit de eigen voorveronderstellingen verwacht werden. De onderzoeker moet zich vanaf het begin bewust zijn van de eigen vooroordelen en er kritisch mee omgaan. Het is noodzakelijk om een open houding aan te nemen zodat nieuwe ideeën en onverwachte informatie gemakkelijker verwerkt kunnen worden. Enkel op die manier kan er een goed diepte-interview plaatsvinden. Een groot gevaar ligt in de drang tot veralgemening van de bevindingen bij kwalitatief onderzoek. Deze kwalitatieve resultaten kunnen niet veralgemeend worden, aangezien er slechts een kleine deelverzameling respondenten ondervraagd wordt over hun persoonlijke

210 211

Informatie i.v.m. betrouwbaarheid werd gebaseerd op Kvale (1996), p. 30-34, tenzij anders vermeld Boyce & Neale (2006), p. 3-4


ervaringen.212 Het doel van kwalitatief onderzoek is juist om verschillende visies van elkaar te onderscheiden. De informatie is bijgevolg niet representatief voor de gehele bevolking, maar toont het uniek karakter aan van een bepaalde groep mensen.213

Door deze vele valkuilen die kwalitatief onderzoek met zich meebrengt, is het noodzakelijk om de geloofwaardigheid van de onderzoeksresultaten aan te tonen.214 Een onderzoek is pas gevalideerd wanneer het een accuraat beeld geeft van de blik die een respondent hanteert om een bepaald fenomeen te bekijken. Er bestaan verschillende methodes om de validiteit van de uitgevoerde studie te bevestigen. In het kader van deze thesis werd gebruik gemaakt van drie technieken.

De eerste methode heet triangulatie. Hierbij gaat de onderzoeker op zoek naar convergentie tussen allerlei soorten bronnen die informatie bieden over het onderwerp. Op die manier kunnen verschillende perspectieven op het onderwerp naast elkaar gelegd worden. Als deze bronnen tot dezelfde conclusies komen, dan is de informatie gevalideerd.215 Bij dit onderzoek werden de bevindingen vergeleken met algemene gegevens uit monografieën en artikels, afkomstig van ondermeer Griekse en Arabische auteurs. Ook de documentaire van Al-Jazeera World over Egypte als een tweede thuisland voor Grieken, bood een bevestiging van de eigen onderzoeksresultaten.216 Als laatste werd er een Egyptenaar uit Alexandrië geïnterviewd over zijn standpunt tegenover Grieken. Zijn meningen kwamen overeen met de gevoelens die de Griekse respondenten hadden uitgedrukt in de interviews. Ten tweede werd er navraag gedaan bij de respondenten die een interview hebben afgelegd. Bijgevolg komt het valideren van de resultaten in hun handen te liggen. Veel respondenten wilden graag op de hoogte gehouden worden van het onderzoeksproces, omdat ze benieuwd waren naar de uiteindelijke resultaten. De getranscribeerde data en analyse werden voorgelegd aan de respondenten ter controle, om zeker te zijn dat er geen fouten werden gemaakt bij de interpretatie van hun uitspraken. Zeven van de tien Grieken hielpen mee om de accuraatheid van de resultaten te evalueren, waardoor de geloofwaardigheid van de conclusies gegarandeerd wordt.

212

Boyce & Neale (2006), p. 4 Taylor-Powell & Renner (2003), p. 9 214 Informatie i.v.m. de validiteit van kwalitatief onderzoek werd gebaseerd op Creswell & Miller (2000), p. 124129, tenzij anders vermeld 215 Guion e.a. (2001), p. 3 216 Al-Jazeera World website 213


Een laatste methode die de resultaten van dit onderzoek valideert, bestaat uit de kritische reflectie van een collega-onderzoeker. De data en het eigenlijke onderzoeksproces werden bestudeerd door Euthymios Soulogiannis, een Griekse onderzoeker die vertrouwd is met de Griekse gemeenschap in hedendaags Alexandrië.217 Door hulp te zoeken bij een onderzoeker in hetzelfde domein, groeit de geloofwaardigheid van de studie. Deze externe onderzoeker stelt namelijk bepaalde veronderstellingen in vraag, bekijkt kritisch de gebruikte methodes en evalueert de interpretaties. Er ontstaat op die manier een samenwerking tussen de kwalitatieve onderzoeker en een gespecialiseerde collega-onderzoeker om tot betrouwbare conclusies te komen.

217

Soulogiannis schreef onder meer een Grieks boek met de titel: De Griekse gemeenschap van Alexandrië, 1843-1993.

DEEL 3 | Hoofdstuk 1: De Griekse gemeenschap in hedendaags Alexandrië | 50

DEEL 3: ONDERZOEKSRESULTATEN In dit derde deel komen de bevindingen van eigen onderzoek aan bod. Er volgt een beschrijving van de elementen die vandaag de dag een invloed hebben op de GrieksEgyptische identiteit van de Griekse gemeenschap in Alexandrië. Het eerste hoofdstuk kan gezien worden als het vervolg op het allereerste hoofdstuk van dit werkstuk. Op die manier wordt doorheen deze thesis de gehele geschiedenis van de Griekse gemeenschap in Alexandrië, van het ontstaan tot vandaag, bestreken. Ook de verschillende Griekse instellingen die momenteel vervlochten zijn met de Griekse gemeenschap worden in dit hoofdstuk uitvoerig beschreven. Het tweede hoofdstuk gaat specifiek over het identiteitsgevoel bij tien verschillende Grieken uit Alexandrië. Op basis van de diepte-interviews die met deze respondenten werden afgenomen, werden relevante data verzameld en geanalyseerd om aan te tonen op welke manier de Grieks-Egyptische identiteit bij deze tien mensen tot uiting komt. Dankzij het gebruik van twee case studies werd het mogelijk om de verschillen en gelijkenissen tussen het identiteitsgevoel van de jongere en de oudere generatie te onderzoeken.

1. De Griekse gemeenschap in hedendaags Alexandrië 1.1 Onder leiding van president Giannis Siokas Sinds mei 2009 staat de jonge Griek Giannis Siokas aan het hoofd van de Griekse gemeenschap in Alexandrië.218 De raad van bestuur van de EKA had namelijk besloten om de leiding in handen van de jongere Griekse generatie te leggen. Ze wilden frisse ideeën aanbrengen en een nieuwe wind laten waaien door het bestuur. Om tot de EKA te kunnen behoren, zijn er twee voorwaarden. Ten eerste moet minimum één van je ouders Griek zijn en dus de Griekse nationaliteit bezitten. Ten tweede moet je in Alexandrië wonen. De Griekse gemeenschap zelf in Alexandrië wordt vandaag geschat op 2000 Grieken.

De EKA is de belangrijkste Griekse instelling in Alexandrië. Ze is de moeder van alle andere Griekse instellingen in de stad. Onder haar beheer vallen zes Grieks-orthodoxe kerken, twee

218

Informatie i.v.m. de organisatie van de Griekse gemeenschap in hedendaags Alexandrië werd gebaseerd op een interview met de huidige president van de Griekse gemeenschap, Giannis Siokas, afgenomen op 10 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA.


Griekse scholen en de Griekse club.219 De EKA is vastberaden om via deze instellingen de Griekse aanwezigheid in Alexandrië voor nog vele jaren te behouden.

Het beleid van de EKA legt een grote nadruk op de welzijnszorg. Ze ziet zichzelf als een liefdadigheidsinstelling. Zo draagt ze zorg voor de ouderen van de gemeenschap via het Antoniadis-Kaniskeris rusthuis, waar er een twintigtal bejaarde Grieken verblijven. Daarnaast bestaat er een eigen gezondheidsafdeling van de Griekse gemeenschap. Op deze afdeling is een Griekse dokter werkzaam die elke dag beschikbaar is. De EKA biedt onder meer gratis doktersbezoeken en medicijnen aan voor zij die dit nodig hebben. Ze zendt de dokter op thuisbezoek of brengt mensen naar het ziekenhuis. In uiterste nood regelt de EKA ook operaties voor haar leden. De EKA staat in voor het dagelijks distribueren van zo’n 100 maaltijden onder de armen van de stad die de voedselprijzen niet kunnen betalen. Het gaat hierbij om zowel Grieken als nietGrieken. Het liefdadigheidswerk beperkt zich dus niet alleen tot de Griekse inwoners van Alexandrië, maar leent zich ook voor hun Egyptische broeders.

Onder de leiding van Giannis Siokas legt de gemeenschap zich toe op verschillende toekomstplannen. Op dit moment is de EKA bezig aan de bouw van een nieuw bejaardentehuis. De verwachtingen zijn groot, het rusthuis zal een fantastisch gebouw worden dat de vergelijking met een vijfsterrenhotel zeker niet zal moeten schuwen. De EKA werkt samen met de regering van Alexandrië aan enkele projecten zoals de bouw van een nieuwe school. In deze nieuwe school, die de naam van Alexander de Grote zal krijgen, zullen de studenten archeologische en klassieke studies kunnen volgen. Op die manier wordt er voor een actieve Griekse aanwezigheid en culturele uitwisseling gezorgd. Binnenkort wil de EKA haar kantoorgebouwen vernieuwen. Er is nood aan uitbreiding aangezien er op dit moment samen zo’n 80 mensen, zowel Grieken als Egyptenaren, in de gebouwen werken. De EKA legt ook haar aandacht op de representatie van de Griekse gemeenschap in de media. Zo zijn ze bezig aan de vernieuwing van hun website door nieuwe technologie te introduceren. Op die manier wordt het in de toekomst mogelijk om alle nieuwtjes en updates die te maken hebben met de gemeenschap te weten te komen. Het zal dus gemakkelijker worden om de activiteiten van de Grieken in Alexandrië te volgen. De Griekse gemeenschap 219

Voor meer informatie i.v.m. de Griekse scholen en de Griekse club, zie Deel 3, 1.3 Onderwijs en 1.4 Griekse club


van Alexandrië deelt daarnaast een Griekse krant met de gemeenschap in Cairo. Ze heeft zich als doel om tegen het einde van het jaar 2012 een eigen krant uit te brengen. Tenslotte wil de EKA ook de regering van Griekenland helpen. Dit doet ze door Griekse weeskinderen op te vangen in Alexandrië en hen van verblijf en opleiding te voorzien. Op die manier hoopt ze om een nieuwe Griekse generatie in Alexandrië op te bouwen en die te ondersteunen. 1.2 Al-Shāṭby als thuishaven voor de Grieken De al-Shāṭby wijk is centraal gelegen in Alexandrië. Aan de linkerkant van de wijk ligt het Azārīṭa district en het Raml treinstation (wat wordt gezien als het centrumgedeelte van Alexandrië). Aan de rechterkant van al-Shāṭby grenst het Camp Cesar district. De wijk kijkt in het noorden uit op de Middellandse Zee. Onderstaande figuur geeft een concreet beeld van de ligging van de al-Shāṭby wijk in Alexandrië (zie figuur 1). Figuur 1: al-Shāṭby wijk in Alexandrië220

Deze wijk is voornamelijk gekend voor de Bibliotheek van Alexandrië die sinds 2002 terug is opgebouwd.221 Er zijn ook enkele faculteiten van de Universiteit van Alexandrië te vinden. Daarnaast is deze plaats erg belangrijk voor de Grieken van de stad. De naam van al-Shāṭby luidt in Grieks to Elliniko tetragono, wat vertaald kan worden als het Griekse vierkant. In het Arabisch spreekt men van al-zāwiya al-yūnāniya, oftewel de Griekse hoek. In het Nederlands wordt vrij vertaald gesproken over het Grieks kwartier. Deze benaming verwijst naar een specifiek deel van de wijk, dat op de onderstaande figuur wordt aangeduid (zie figuur 2).

220 221

Wikimapia website Het oorspronkelijk gebouw werd in 48 v. Chr. verwoest door een brand.


Figuur 2: Grieks kwartier in al-Shāṭby222

Wat is er nu zo bijzonder aan dit deel van de wijk, en waarom hechten de Grieken speciale aandacht aan deze plaats? Als we de locatie van de verschillende Griekse gebouwen in alShāṭby opzoeken, kunnen we spreken van een grote concentratie in de al-Iskandar al-Akbar straat. Hier bevinden zich namelijk de kantoorgebouwen van de EKA, het Grieks consulaat, de Griekse scholen Pratsikeio en Averofeio met een eigen Grieks theatergebouw, de Griekse club met haar stadion, en het bejaardentehuis van de gemeenschap. We kunnen dus waarlijk spreken van een Grieks kwartier, met de al-Iskander al-Akbar straat (vernoemd naar de Griek Alexander de Grote) als hoofdstraat.223

1.3 Onderwijs In Alexandrië zijn er twee Griekse scholen te vinden: de lagere school Pratsikeio en de middelbare school Averofeio. Wegens het tekort aan bronnen wordt in deze thesis enkel ingegaan op de middelbare school.224 Eerst zullen de specifieke karakteristieken besproken worden van deze Griekse school en de manier waarop ze ingepast wordt in haar Arabische context. Vervolgens wordt uitgelegd hoe de school voorziet in de instandhouding van het Grieks patrimonium.

222

Wikimapia website Voor een visueel beeld van de gebouwen in het Grieks kwartier in Alexandrië, zie bijlage nr. 2 224 Informatie i.v.m. de Averofeio middelbare school werd gebaseerd op de Averofeio website 223


1.3.1 Averofeio: een Griekse school in een Arabische context De Averofeio school is gelegen in de al-Iskandar al-Akbar straat in de al-Shāṭby wijk, vlak naast de kantoorgebouwen van de EKA. De school staat niet onder het gezag van het Egyptisch ministerie van onderwijs maar wordt door de EKA onder haar vleugels genomen. De Egyptische autoriteiten hebben de school officieel erkend als de school voor Griekse studenten van de Griekse gemeenschap in Alexandrië. De school bestaat uit twee delen: het gymnasium (lager secundair onderwijs) voor kinderen van 12-15 jaar, en het lyceum (hoger secundair onderwijs) voor kinderen van 15-18 jaar. Dit is conform het scholensysteem in Griekenland.

Het curriculum is gebaseerd op de curricula in Griekenland, aangevuld met enkele specifieke vakken omwille van de Egyptische omgeving waarin de school werkzaam is. De studenten aan deze school hebben het voorrecht om tegelijkertijd vier talen te leren. Naast het vak Grieks zelf, worden ook algemene lessen zoals geschiedenis, wiskunde, natuurkunde en aardrijkskunde in het Grieks gegeven. De Arabische taal wordt als een vreemde taal aangeleerd. De specifieke lessen geschiedenis en geografie van de Arabische wereld worden in het Arabisch gegeven, waardoor er ook een grote nadruk komt te liggen op de taalverwerving van het Arabisch. De Franse en Engelse taal zitten eveneens in het vakkenpakket. De Griek Ioannis Lagos staat aan het hoofd van de school. De leerkrachten voor de Griekse vakken komen uit Griekenland en zijn gezonden door het Griekse ministerie van onderwijs. Voor de Arabische vakken wordt een beroep gedaan op Egyptenaren, omdat Arabisch hun moedertaal is.

De lessen lopen dagelijks van 8u-14u. Op zaterdag en zondag is de school gesloten. De islamitische indeling van de week wordt dus niet gevolgd. Om les te mogen volgen aan de school moeten de kinderen minimum één ouder hebben die Griek is en dus de Griekse nationaliteit draagt. Ze hoeven niet verplicht geboren te zijn in Alexandrië. Ook Grieken die uit Griekenland naar Alexandrië zijn verhuisd kunnen zich inschrijven. Vooral de laatste jaren, met de Griekse crisis, verhuizen er Griekse families van Griekenland naar Alexandrië.225 De kinderen van deze families worden meestal naar de Griekse school

225

Interview met president Giannis Siokas, afgenomen op 10 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA.


gezonden, met de logische verklaring dat ze enkel Grieks spreken. Op die manier volgen zowel Grieken als half-Grieken samen les in de Averofeio school.

1.3.2 Instandhouding van het Griekse patrimonium Dankzij haar typisch Grieks curriculum helpt de school om de Griekse cultuur in leven te houden in Alexandrië. De Griekse taal gaat niet verloren doordat de meeste lessen in het Grieks worden gegeven. De leerkrachten brengen de studenten ook kennis bij in verband met het patrimonium van Griekenland via geschiedenis- en cultuurlessen. De school organiseert daarnaast verschillende activiteiten om het Griekse bewustzijn van de leerlingen aan te wakkeren. In het schooljaar 2008-2009 deed de school mee aan zes typisch Griekse evenementen.

Ter ere van de verschillende Mediterrane volkeren die vroeger aanwezig waren in de stad, organiseerde de culturele vereniging Anna Lindh het Euro-Med festival in het Qaitbay fort. Het dansteam van de Averofeio school demonstreerde in het kader van dit festival enkele oude Griekse dansen in traditionele kostuums.

Tijdens carnaval deden het vijfde en zesde middelbaar traditionele dansen. Met deze avond zamelden ze geld in voor hun vijfdaagse uitstap naar Luxor, Aswan en Sharm el Sheikh. De studenten, in traditionele Griekse danskledij, begroetten de president en andere leden van de Griekse gemeenschap die aanwezig waren bij het schouwspel. Na de traditionele Griekse muziek volgde er hedendaagse muziek, maar nog steeds afkomstig uit Griekenland.

Op de internationale voedselbeurs, georganiseerd door de Bibliotheek van Alexandrië, kwamen de typische gerechten van de verschillende buitenlandse gemeenschappen aanwezig in Alexandrië aan bod. De officiële titel luidde: International Food Fair, a cosmopolitan flavor. Het thema was de typische keuken van landen zoals Egypte, Libanon, Turkije, Palestina, Spanje, Zweden, Armenië en natuurlijk ook Griekenland. Er waren bijzonder veel leden van de Griekse gemeenschap die deelnamen aan het evenement. Er waren ook internationale dansgroepen van verschillende landen aanwezig. De leerlingen van de Averofeio school dansten opnieuw traditionele Griekse dansen.


Er was ook een voordrachtavond uit de Ilias226 in de Bibliotheek van Alexandrië. Dit evenement werd georganiseerd door de bibliotheek zelf. De leerkrachten en studenten van de Averofeio school kregen de eer om in het Grieks voor te lezen uit de Ilias.

Elk jaar wordt op 25 maart de nationale feestdag van Griekenland gevierd. De school organiseerde hiervoor een parade met alle leerlingen. Tijdens de parade werden Griekse liedjes gezongen en gedichten voorgedragen. Na de parade deden de studenten traditionele Griekse dansen. ’s Avonds was er een receptie, georganiseerd door het Griekse consulaat.

De school organiseert jaarlijks een sportdag. Ze werd dat jaar ingeleid door een mars van leerlingen en leerkrachten. Voorop liepen er twee vlaggendragers met zowel de Griekse als de Egyptische vlag. De studenten van Averofeio beconcurreerden elkaar in verschillende eeuwenoude sporten die deden terugdenken aan de authentieke Olympische Spelen van Griekenland.

1.4 Griekse club Vandaag de dag zijn er in Alexandrië twee Griekse clubs: de Griekse club vlak aan de zee in Anfushy, en de Griekse club in de al-Iskandar al-Akbar straat in de al-Shāṭby wijk. In deze scriptie wordt enkel de Griekse club in al-Shāṭby besproken, gezien de EKA alleen deze club onder haar vleugels neemt. De Griekse club in al-Shāṭby ligt in de al-Iskandar al-Akbar straat, niet zo ver van het Grieks consulaat en de kantoorgebouwen van de EKA. Wanneer je er binnenstapt lijkt de plaats op het eerste gezicht op een soort jeugdhuis. De plaats is zowel vanbinnen als op het terras simpel ingericht. Aan de muren hangen afbeeldingen van Alexander de Grote en van de akropolis in Athene. Net naast de ingang is er plaats voorzien voor een lange lijst met daarop de namen van de voorgaande presidenten van de Griekse gemeenschap in Alexandrië.

De uitbater van de club, een oude Griekse man, spreekt moeilijk Arabisch. De club wordt het meest bezocht op vrijdag- en zaterdagavond, wanneer de Griekse jongeren van de Averofeio school vrijaf hebben. Ze komen met hun vrienden langs om samen te praten, iets te eten of te drinken, of gewoon gezelschapsspelletjes te spelen. Naast de jeugd gaan ook heel wat Griekse 226

Een tot op heden erg bekend epos uit de antieke Griekse tijd dat handelt over de Griekse held Achilleus en over de Trojaanse Oorlog.


volwassenen naar deze club. Elke nationaliteit wordt toegelaten in de club, het is dus geen plaats exclusief voorzien voor de Griekse gemeenschap.227 Toch zijn er geen toeristen of inheemse Egyptenaren te bemerken tussen de bezoekers. Ook de Griekse taal die in elke hoek van de club te horen is, verraadt dat deze plaats eigenlijk enkel door Grieken bezocht wordt. De meesten gaan dagelijks langs bij de club en beschouwen het als hun tweede thuis.228

De Griekse club is een ideale locatie voor Griekse culturele evenementen, zoals lezingen, videopresentaties, folkloristische dansen en muzikale optredens. Ook de nationale feestdag van Griekenland wordt elk jaar in de Griekse club gevierd. Het is dus niet enkel een club waar mensen elkaar ontmoeten en samen iets eten en drinken, maar er is ook oog voor de Griekse cultuur.229

1.5 Griekse restaurants In kosmopolitisch Alexandrië waren er verschillende Griekse restaurants, cafés, bakkerijen en groentewinkels aanwezig in de stad. Verschillende leden van de Griekse gemeenschap waren in die tijd namelijk werkzaam in de voedselindustrie. De Griekse glorie van toen is nu gereduceerd tot zo’n 60% van haar oude rijkdom. Dit komt door de inkrimping van de Griekse gemeenschap doorheen de jaren.230

In het Alexandrië van vandaag bestaan er dus nog enkele Griekse plaatsen die diepe wortels hebben in de kosmopolitische tijd van de stad. In deze scriptie wordt slechts een handjevol besproken, namelijk: Delices, Zephyrion, Athineos, Pastroudis, Santa Lucia en White & Blue. Per restaurant wordt haar geschiedenis beschreven en wordt bekeken op welke manier de huidige eigenaar al dan niet de Griekse achtergrond in ere houdt. Hebben deze restaurants in de stad een even grote betekenis voor de Grieken als vroeger of niet?

227

Informatie afkomstig uit het interview met Jakob Naṣṣār, de eigenaar van het restaurant Athineos, afgenomen op 10 januari 2012 in Athineos. 228 Voor specifieke informatie over de bijzondere betekenis van de Griekse club in het leven van de Grieken, zie Deel 3, 2. Uiting van de Grieks-Egyptische identiteit 229 Informatie i.v.m. culturele evenementen in de Griekse club werd gebaseerd op het interview met president Giannis Siokas, afgenomen op 10 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA. 230 Ezzat (2008), p. 1


1.5.1 Delices Delices Patisserie & Café is gelegen in de Sa‘ad Zaghlūl straat, net buiten de al-Shāṭby wijk.231 Het werd opgericht in 1922 door de Griek Kleovolous Moustakas, één van de boegbeelden van het vervaardigen van desserts in Egypte. Vandaag de dag is Delices nog steeds in handen van de familie Moustakas. Het is ondertussen al de vierde generatie van deze Griekse familie die de zaak openhoudt. De connectie met haar Griekse geschiedenis is dus blijven bestaan. Delices Patisserie & Café staat onder de noemer van het bedrijf Delices Group. Er zijn drie vestigingen: Delices Patisserie, Delices Café en het restaurant La Veranda.

In de beginjaren bestond Delices enkel uit een patisserie. Deze patisserie was één van de oudste in heel Alexandrië. Het duurde niet lang vooraleer ze uitgroeide tot een bekende plaats in de stad, omwille van de vele bezoekjes door toeristen en door de lokale bevolking. Tijdens de Tweede Wereldoorlog stond Delices in voor de bevoorrading van de geallieerde troepen die in Alexandrië gestationeerd waren. Tot op vandaag is ze de privécateraar van het Egyptisch presidentieel paleis. Ze levert ook patisserie aan lokale bedrijven en verzorgt de catering van grote groepen toeristen, met name uit Griekenland, Frankrijk, Duitsland en Amerika. In Delices worden nog steeds dezelfde recepten als in 1922 gebruikt. Het personeel probeert in elk gebak de toewijding van Klevolous Moustakas na te volgen. Er ligt een grote nadruk op kwaliteit en het gebruik van de beste ingrediënten uit de hele wereld. Er worden dus niet enkel Griekse ingrediënten gebruikt. Op die manier is de patisserie van Delices multicultureel en verwijst ze naar het kosmopolitisch Alexandrië van vroeger.

Delices Group bestaat niet enkel uit een patisserie, maar biedt ook een café aan dat één van de grootste koffiehuisjes is in Alexandrië. Men kan er terecht voor een continentaal ontbijt en lunch in combinatie met verschillende soorten koffie.

Delices Group richt tenslotte ook een restaurant in, genaamd La Veranda. Dit restaurant met Griekse en Franse keuken is er gekomen ter vervanging van het vroegere restaurant Jardin Delices. Het is de enige plaats in de stad waar je zowel authentieke Griekse als Franse gerechten voorgeschoteld krijgt. Daarbij kun je ook genieten van enkele Egyptische wijnen. Aan de muren van het restaurant hangen foto’s van het vorige restaurant Jardin Delices en van 231

Informatie werd gebaseerd op de website van Delices. Er was geen mogelijkheid tot een interview met de eigenaar.


Kleovolous Moustakas. Dit restaurant is dus een combinatie geworden van haar Grieks verleden en de Franse invloed.

1.5.2 Zephyrion Het Griekse restaurant Zephyrion werd in 1929 in een oostelijke uithoek van Alexandrië gesticht, namelijk in het toen nog kleine dorpje Abū Qīr.232 De Griekse heer Nikolas Tsaparis koos voor deze plaats omdat er vlakbij een Brits legerkamp gestationeerd was. Op die manier kon hij een tekort aan klanten vermijden. Hij noemde de plaats Casino Zephyrion, aangezien het in die tijd modieus was om een restaurant naar een casino te vernoemen. Zephyrion is Grieks voor zeebries en verwijst naar de locatie van het restaurant, gelegen op een rotspunt waar het vaak hard kan waaien. In die tijd was er nog geen drinkbaar water voorhanden in Abū Qīr. Nikolas Tsaparis liet het water overbrengen uit de Muntaza regio, tien kilometer verderop gelegen, met als gevolg dat de naam en faam van zijn restaurant met typisch Griekse keuken in heel Alexandrië verspreid raakte.

De zoon van de heer Tsaparis, Periklis, spendeerde zijn kindertijd en jeugd in Alexandrië maar besloot om geneeskunde te studeren in Griekenland. Zijn grote droom om dokter te worden werd aan diggelen geslagen toen zijn vader in 1962 zwaar ziek werd en op sterven lag. Hij vernam het nieuws via een telegraafbericht en reisde meteen naar Alexandrië om een bezoekje te brengen aan het ziekenhuis. Hij was verplicht om in Alexandrië te blijven, aangezien het restaurant Zephyrion zijn verantwoordelijkheid werd toen zijn vader stierf. Periklis draagt deze verantwoordelijkheid met alle trots en wil het restaurant behouden tot aan zijn dood. Periklis leerde in Alexandrië de Griekse dame Fifi kennen, met wie hij niet veel later trouwde. Haar familie was bij de eersten om zich in Alexandrië te vestigen, net zoals de familie Tsaparis al generaties lang in de stad woont. Periklis en mevrouw Fifi houden samen het restaurant open. Periklis staat in voor de keuken, terwijl mevrouw Fifi de administratie voor haar rekening neemt. Enkel het gebroken Arabisch van Periklis verraadt zijn Griekse afkomst. Hij gaat op een vriendschappelijke en open manier om met zijn klanten, wat zorgt voor een wederzijds

232

Er bestaat geen officiële website van het restaurant. Informatie i.v.m Zephyrion werd gebaseerd op ‘Āṣim (2011), p. 1 (voor de Nederlandse vertaling van deze bron, zie Deel 6, 2.2 Vertaling) en Ezzat (2008), p. 1


respect. Ook het personeel dat in Zephyrion werkt, en voor het grootste deel uit Egyptenaren bestaat, respecteert hun Griekse chef en spreekt hem aan met de waardige titel Dokter.

Het restaurant heeft witgekalkte muren en blauwe vensterluiken, een knipoog naar de kleuren van de Griekse vlag. Ook binnen wordt het kleurenpatroon doorgetrokken met blauwe stoelen die de witte vloer sieren. Nikolas Tsaparis koos voor dit simpel interieur aangezien het een typisch beeld is van een Mediterraans restaurant zoals op de Griekse eilanden. Zijn zoon Periklis behield de inrichting. De schilderijen aan de muren beelden enkele typisch Egyptische taferelen af zoals de piramiden van Giza en de Siwa oasis. Er is ook plaats voor Alexander De Grote, Cleopatra en Hippocrates, de vader van de geneeskunde en een verwijzing naar de vroegere droom van Periklis om dokter te worden. Er hangt een Griekse vlag met ernaast foto’s van de verschillende Griekse en Egyptische presidenten doorheen de tijd. De grootste blikvanger in het restaurant zijn de twee prijzen die het Egyptisch ministerie van toerisme in de jaren ’90 aan Zephyrion heeft uitgereikt.

Al drie generaties staat restaurant Zephyrion in voor de uitmuntende bereiding van verschillende soorten vis. Er is een groot verschil in smaak met de Egyptische bereidingswijze aangezien Grieken olijfolie gebruiken in plaats van radda233. De buri, zeebaars en calamares van hier smaken dus helemaal anders dan in eender welk visrestaurant van Alexandrië. De menukaart is gevuld met typisch Griekse gerechten. Er is weinig tot niets veranderd aan het menu sinds de beginjaren van het restaurant.

Zephyrion is bekend onder zowel grote Egyptische sterren als de lokale bevolking en toeristen. Buitenlanders waaronder veel Grieken komen jaarlijks in grote getale eten in het restaurant. De veelheid aan talen en dialecten die er tot op vandaag te horen zijn doen terugdenken aan de kosmopolitische jaren van Alexandrië.

1.5.3 Athineos Het restaurant Athineos ligt in de Saad Zaghloul straat, dichtbij het Grieks kwartier, en behoort toe aan de Egyptenaar Jakob Naṣṣār. Op de website staat beknopt te lezen dat het restaurant sinds 1900 een thuis biedt aan verschillende internationale politici en

233

Grofmeel


zakenmannen.234 Hun doel echter is om aan eender wie de Egyptische gastvrijheid aan te bieden. Er wordt op de website dus geen nadruk gelegd op de Griekse achtergrond van het restaurant.

Op 1 april 1900 stichtte de Griek Konstantinios Athenios op deze plaats een patisserie genaamd Athineos, waar zowel gebak als ijs werd verkocht.235 Het werd gebouwd in samenwerking met Egyptenaren. Ook heel wat Egyptenaren kregen een job in het restaurant. Het was een familiebedrijf en het werd door dezelfde Griekse familie gerund tot in 1955. De patisserie was ondertussen omgetoverd tot een restaurant. In 1955 stierf Konstantinios Athenios, en namen zijn vrouw en zoon het restaurant over. Toen Nāṣir aan de macht kwam, werd ook de familie Athenios slachtoffer van het nationaliseringbeleid. De vrouw van Konstantinios Athenios bleef tot in 1968 zoeken naar iemand die het restaurant en haar huis wilde overnemen. Helaas vond ze niemand en verliet ze Egypte definitief in 1969.

De Egyptische regering nam het restaurant over en in 1970 werd het verkocht aan de Egyptische familie Naṣṣār. De familie stond erop om niets aan de bekende naam te veranderen. Op die manier behielden ze de connectie met de vorige Griekse eigenaar. Er komen daarom vandaag de dag nog veel Grieken langs in het restaurant.

In het restaurant wordt er pasta geserveerd op Griekse wijze: met calamares en garnalen. Er is ook souvlaki beschikbaar. Het achterste gedeelte van het restaurant is nog het authentieke gebouw. Er is niets aan veranderd, behalve de vloer. Deze ruimte is de plaats waar vroeger veel bekende mensen kwamen. Kavafis en Naguib Mahfouz bijvoorbeeld brachten uit gewoonte hier veel tijd door. Aan de muren hangen er foto’s van het restaurant in 1945, toen het nog in Griekse handen was. Het restaurant straalt heden ten dage dus nog steeds haar Griekse achtergrond uit.

1.5.4 Pastroudis Pastroudis was een Grieks restaurant en patisserie. Het werd in 1920 opgericht door een Griek genaamd Pastroudis. Het ligt in het Raml district, in het centrum van Alexandrië. De zoon Atanach Pastroudis erfde de plaats over in 1927. Atanach trouwde met Gabrielle, een

234

Informatie werd gebaseerd op de website van Athineos Informatie werd gebaseerd op het interview met de eigenaar Jakob Naṣṣār, afgenomen op 10 januari 2012 in Athineos 235


Zwitserse dame die uit Alexandrië kwam. Samen baatten ze het restaurant uit op een hoog niveau. Zelfs koning Fārūq en zangeres Umm Kulthūm kamen hier dineren als ze in Alexandrië waren. Eerst was Pastroudis enkel een restaurant en bar, maar al snel kwam ook een bakkerij erbij.

In 1961 werd de zaak van Atanach Pastroudis genationaliseerd en niet veel later stierf hij. Zijn vrouw hield het als enige eigenares vol tot 1972. Het werk in de zaak groeide haar helaas boven het hoofd en op de koop toe wilde haar enigste dochter terugkeren naar Zwitserland. Ze verkocht Pastroudis aan de Egyptenaar Fayek Kasabgy, een boekhouder uit Cairo Kasabgy zond zijn pas afgestudeerde zoon Faris naar Alexandrië om aan het hoofd te staan van Pastroudis. Mevrouw Pastroudis bleef nog anderhalf jaar bij Faris en leerde hem de technieken van het vak. Algauw stond de plaats opnieuw helemaal in bloei. Faris breidde zelfs uit naar de regio’s Glym en Agamy, en naar de Internationale Tuinen van Alexandrië. Elke afdeling bestond uit een restaurant, een bar, een patisserie, een koffiehuisje en een bakkerij. Pastroudis verzorgde ook de catering van grote feesten in de stad. Vanaf 1990 begon Pastroudis in succes te verminderen gezien de demografische veranderingen in Alexandrië. De stad verloor haar kosmopolitische identiteit en richtte zich meer op oriëntaalse restaurants. Faris werd verplicht om de afdelingen in Glym, Agamy en de Internationale Tuinen te sluiten. Enkel Pastroudis in het centrum van de stad bleef nog bestaan. Faris was erg gehecht aan de authentieke Griekse waarde van de plaats en wilde geen veranderingen invoeren om in het nieuwe plaatje van de stad te passen. Hij legde zich neer bij de slechte zakelijke situatie, maar bleef het niveau van Pastroudis hoog houden. Hij slaagde in zijn opzet en was succesvol onder de kleine Griekse gemeenschap in die tijd.

In 2007 stierf Faris. Hij had geen kinderen waardoor het lot van Pastroudis in de handen van zijn vrouw kwam te liggen. Zij was de directeur van een bank en slaagde erin beide jobs een jaar lang te combineren. Daarna werd besloten om de leiding over Pastroudis door te geven aan Nader al-Hamy, een neefje van de familie. Nader zelf, en de rest van de familie, woonden echter allen in Cairo. Omwille van deze moeilijke situatie verloor Pastroudis haar klanten en liep het stilaan leeg. Ten einde raad werd het management van Pastroudis overgedragen aan een bedrijf gespecialiseerd in oriëntaals eten. Dit bedrijf was helaas minder toegewijd aan de


originele identiteit van Pastroudis, waardoor de plaats haar Griekse achtergrond volledig kwijt raakte.236

Tien jaar later ligt Pastroudis er verlaten bij. De rolluiken zijn naar beneden en aan de dikke stoflaag te zien is dit al een aantal jaar zo. De inwoners van Alexandrië laten weten dat Pastroudis sinds een paar jaar gesloten is.237 Deze Griekse plaats met diepe wortels in de kosmopolitische geschiedenis van Alexandrië en met haar grote naam en faam in de stad, is dus niet meer.

1.5.5 Santa Lucia Het Santa Lucia restaurant ligt in het Raml district, met name in de Safiya Zaghlūl straat. Momenteel is de eigenaar Giannis Siokas, tevens de president van de EKA en eigenaar van het reisagentschap Rhapsody Travel.238 De geschiedenis van het restaurant gaat terug tot in 1932. In die tijd was de eigenaar van het restaurant een Italiaanse graaf. Het restaurant was dus oorspronkelijk Italiaans, vandaar ook de naam. Toen de eigenaar stierf, werd het overgenomen door de Griek Panagiotis Soulos, de president van de Griekse gemeenschap in die tijd. Het restaurant was een bekende mijlpaal in Alexandrië en kreeg in die tijd belangrijke gasten op bezoek, zoals de koninklijke familie van Egypte, verschillende beroemde zangers en schrijvers.

Na de dood van Panagiotis Soulos in 2003 werd het restaurant doorgegeven aan de echtgenoot van zijn kleindochter, Giannis Siokas. Hij wilde dit restaurant uit kosmopolitisch Alexandrië in leven houden en voegde er een moderne toets aan toe. De hele zaak werd volledig vernieuwd en kreeg een internationale uitstraling. Het merendeel van haar klanten bestaat uit toeristen die reizen met Rhapsody Travel. Ook lokale Grieken en Egyptenaren komen er eten. Het restaurant biedt Mediterrane gerechten aan met een Franse en oosterse invloed. De meeste ingrediënten worden uit het buitenland geïmporteerd. Er worden geen traditionele Griekse gerechten zoals vroeger geserveerd in

236

Farag (2001), p. 1 Informatie werd gebaseerd op het interview met restauranteigenaar Jakob Naṣṣār, afgenomen op 10 januari 2012 in Athineos 238 Informatie werd gebaseerd op het interview met president Giannis Siokas, afgenomen op 10 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA, en Farag (2005), p. 1 237


Santa Lucia. De typisch Griekse keuken is namelijk verhuisd naar een ander restaurant van Siokas, het White & Blue restaurant.239

Santa Lucia heeft haar kosmopolitische waarde doorheen de tijd verloren, en niets verwijst nog naar de Griekse eigenaars van het restaurant. Het traditioneel restaurant heeft plaatsgemaakt voor een internationale zaak. Siokas wil dit karakter behouden aangezien het een winstgevende formule blijkt te zijn. Toch is de vroegere glorie van Santa Lucia niet volledig verdwenen. Siokas heeft namelijk het Griekse gevoel gerecupereerd door de oprichting van het restaurant White & Blue.

1.5.6 White & Blue White & Blue is een traditionele Griekse taverne en visrestaurant.240 Het is gelegen in het havendeel Anfoushy, boven de tweede Griekse club van de stad. Het is een erg recent restaurant, aangezien het in 2005 werd geopend. De plaats zelf heeft geen wortels in de kosmopolitische tijd van weleer, maar draagt wel de vroegere Griekse identiteit van Santa Lucia uit. Giannis Siokas is de eigenaar van het restaurant. Hij besloot om er een Grieks restaurant van te maken gezien Alexandrië geen typisch Griekse plaatsen meer had, terwijl er in het verleden verschillende Griekse restaurants bestonden. Hij wilde de lange geschiedenis van Griekse aanwezigheid in Alexandrië in leven houden. Via het Grieks eten geef je namelijk ook een boodschap door van Griekse civilisatie en erfgoed aan de mensen van Alexandrië.

De naam, een verwijzing naar de kleuren van de Griekse vlag, en de menukaart met Griekse gerechten dragen allemaal bij tot de Griekse identiteit van het restaurant. De vis wordt op de Griekse manier klaargemaakt, met olijfolie en citroen, zonder de sterke kruiden die Egyptenaren normaal gezien bij de bereiding gebruiken. Aan de muren hangen verschillende schilderijen die doen denken aan Griekenland en aan de kosmopolitische geschiedenis van Alexandrië. Het personeel dat er werkt is Egyptisch. Het restaurant doelt niet op Griekse klanten in het bijzonder. Siokas wil ook de lokale bevolking en toeristen laten proeven van het Griekse eten. Soms worden er in het restaurant Griekse avonden gehouden met folkloristische dansgroepen, Griekse muzikanten en zangers.

239

Voor meer informatie over dit restaurant, zie Deel 3, 1.5.6 White & Blue Informatie werd gebaseerd op het interview met president Giannis Siokas, afgenomen op 10 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA 240


Deze avonden zijn open voor elke inwoner van de stad, dus niet enkel gereserveerd voor de Griekse gemeenschap.

Het doel is om White & Blue een Grieks restaurant te houden in de toekomst. Siokas is een trotse Griek uit Alexandrië en investeert veel geld om de volledige Griekse identiteit van dit restaurant te behouden. Siokas ziet de toekomst van het restaurant rooskleurig in. Hij blijft optimistisch onder de politieke veranderingen in Egypte. De Grieken hebben altijd al een speciale band gehad met de Egyptenaren. De Griekse aanwezigheid in de stad is nooit weggeweest, en zal er altijd blijven volgens hem.

1.6 Taalinterferentie tussen het Arabisch en het Grieks Wanneer een bevolkingsgroep twee talen dagelijks gebruikt, komen beide talen in nauw contact te staan. De twee talen hebben een invloed op elkaar, wat zorgt voor interferentie.241 Deze interferentie is merkbaar op alle vlakken van het linguïstisch systeem: in de fonologie, morfologie, syntaxis, semantiek, pragmatiek en woordenschat. Omwille van de korte tijdsspanne van dit onderzoek, was het onmogelijk om de taalinterferentie tussen het Arabisch en het Grieks van de Grieken in Alexandrië grondig te bestuderen. Toch kwam dit onderwerp vaak naar voren in de interviews, waardoor het nodig is om er een kort woordje over te zeggen.

Er zijn heel wat Arabische woorden die hun intrede hebben gemaakt in het Grieks vocabularium en op die manier “vergriekst” zijn. De deuren van een huis worden bouapa242 genoemd, afkomstig van het Arabisch woord bāb. De portier, het gekende Arabische begrip bawwāb, wordt dan weer bouapis243. Vuilnis wordt zibal genoemd in plaats van skoupidia, overgenomen van het Arabisch zibāla. Een vuilnisverzamelaar is een zibalaris. Tegen een pijpleiding wordt xartoum gezegd in plaats van solinas, afkomstig van het Arabische woord khartūm. Vloertegels worden niet meer met het Griekse woord plakakia benoemd, maar worden balatia genoemd, afkomstig van het Arabische woord balāṭ voor tegel. Voor het Griekse woord kouverta (deken) wordt het Arabisch woord baṭāniya gebruikt, vervormd tot batania. Ook de Arabische uitdrukking al-ḥamdu li-llāh is in het Grieks geïntegreerd en wordt xamdoulela. 241

Weinreich (1953), p. 1 In het Grieks bestaat er geen w. De w in vreemde woorden overgenomen uit andere talen wordt in het Grieks getranscribeerd als ou. 243 Het achtervoegsel –is / –aris wordt gebruikt om een beroep uit te drukken. 242


Tot slot volgt er nog een voorbeeld van de invloed die Arabische grammaticale constructies kennen op het Grieks. Wanneer een Griek iemand wil uitnodigen bij hem thuis, zegt men in Griekenland: tha meineis spiti mou (je zal in mijn huis verblijven). Een Griek uit Alexandrië gebruikt echter een andere constructie: tha meineis konta mou (je zal dicht bij mij verblijven), iets wat erg vreemd klinkt in de oren van andere Grieken. Deze constructie is afkomstig van het Arabische voorzetsel ‘indy, bij mij, wat steeds bij personen wordt gebruikt.

DEEL 3 | Hoofdstuk 2: Uiting van de Grieks-Egyptische identiteit | 67

2. Uiting van de Grieks-Egyptische identiteit Om te analyseren hoe de Griekse gemeenschap in hedendaags Alexandrië haar GrieksEgyptische identiteit tot uiting brengt, werden tien Grieken geïnterviewd. Deze interviews zijn met behulp van het vroeger besproken vijfstappenplan onder de loep genomen. In dit hoofdstuk wordt eerst de concrete toepassing van het vijfstappenplan op deze thesis uitgelegd. Daarna volgen de onderzoeksresultaten zelf, opgesplitst in twee casestudies.

2.1 Analyse Op basis van het vooraf uitgelegd vijfstappenplan werd een volgende analyse gemaakt. Allereerst werden de getranscribeerde interviews vele keren herlezen. De hoofdvragen waaruit elk interview opgebouwd zijn, stellen de sleutelvragen voor waarop dit onderzoek een antwoord tracht te vinden:  Hoe is het om als een Griek in Alexandrië te leven?  Kun je beschrijven hoe je je in het dagelijks leven mengt onder de Egyptenaren?  Kun je wat meer vertellen over hoe de andere inwoners van de stad je zien? Accepteren ze je of word je anders beschouwd omdat je Griek bent?  Voel je jezelf als een aparte entiteit of voel je je één met de Egyptenaren?  Heb je je als Griek moeten aanpassen aan de manier van leven hier?  Heb je zowel de Griekse als de Egyptische nationaliteit?  Spreek je de Arabische taal? Hou je nog vast aan het gebruik van de Griekse taal?  Ben je Grieks-orthodox? Op welke manier uit je je religieuze overtuiging?  Wat zijn de mogelijkheden voor Grieken in Alexandrië om andere Grieken te ontmoeten? Bezoek je zelf typisch Griekse plaatsen?  Kun je je gevoelens ten opzichte van Griekenland beschrijven?  Welk land voelt aan als je thuis?  Zou je ooit opteren om te verhuizen naar Griekenland?  Kun je wat meer vertellen over je connectie met Griekenland en de Grieken die daar wonen? Hoe zie je jezelf ten opzichte van hen?  Hoe zou je het leven van de Grieken vandaag in Alexandrië vergelijken met het leven in de tijd van Nāṣir?  Ken je verhalen van familieleden die in Alexandrië leefden en de stad hebben verlaten? Wat waren hun redenen hiertoe? De respondenten gaven verschillende antwoorden, die per vraag werden opgelijst in een tabel. Door de informatie op die manier te ordenen, werd de analyse gericht gemaakt en konden er overeenkomsten en verschillen vastgesteld worden tussen de antwoorden van de respondenten.


Bij het bestuderen van de geordende data werden er verschillende thema’s geïdentificeerd die vaak terugkwamen in de interviews. Op basis van deze thema’s werden drie hoofdcategorieën gecreëerd met in totaal vijftien subcategorieën, zoals voorgesteld in tabel 6. De data werden volgens dit schema gecategoriseerd, waardoor alle relevante informatie bij elkaar komt te staan.

Tabel 6 (1) Vorming van identiteit

- thuissituatie - school - vrienden - Griekse club

(2) Bevestiging en afwijzing van identiteit

- nationaliteit - religieuze overtuiging - taal - gedrag - Griekse plaatsen

(3) Evaluatie van identiteit

- positief - negatief - t.o.v. Egyptenaren - t.o.v. Grieken in Nāṣir’s tijd - t.o.v. Griekenland - t.o.v. Grieken in Griekenland

De eerste categorie bevat informatie over de wijze waarop de identiteit van Grieken in Alexandrië tot stand komt. De afgenomen diepte-interviews onthulden vier bepalende factoren: de thuissituatie van de respondent, de school waar les gevolgd werd, de vriendenkring en de Griekse club. In de tweede categorie wordt bekeken hoe de respondent de eigen identiteit bevestigt of afwijst. Dit wordt duidelijk aan de hand van de nationaliteit van de respondent, de religieuze overtuiging, de taal die de respondent spreekt, zijn of haar specifiek gedrag in het dagelijks leven en het bezoeken van Griekse plaatsen. De laatste categorie verzamelt data in verband met de evaluatie van de eigen identiteit. Sommige respondenten evalueerden hun identiteit positief, anderen negatief. De identiteit


werd gecontrasteerd ten opzichte van Egyptenaren, Grieken in Nāṣir’s tijd, Griekenland en Grieken in Griekenland.

De categorisatie voorgesteld in tabel 6 biedt in deze thesis de basis voor de analyse van het identiteitsgevoel onder de Griekse gemeenschap. De onderzoeksresultaten die volgen, bestaan uit twee delen. Het eerste deel beslaat case study 1, waarin de identiteit van de oudere generatie Grieken bestudeerd wordt. Ten tweede volgt case study 2, met de analyse van de identiteit onder de jongere generatie. Door het gebruik van deze twee case studies kunnen er verschillen en gelijkenissen ontdekt worden tussen beide generaties. De bevindingen uit beide case studies worden vervolgens geïnterpreteerd. Er wordt een stap achteruit gedaan en nagedacht over wat we kunnen leren uit deze onderzoeksresultaten.

2.2 Case study 1: de oudere generatie Deze eerste casestudy is opgebouwd rond de oudere generatie van Alexandrië, waarmee Grieken bedoeld worden die voor het jaar 1971 geboren zijn en dus nog onder het beleid van Nāṣir geleefd hebben. Het gaat om vijf verschillende Grieken die in januari 2012 werden geïnterviewd.

Tabel 7: respondenten van case study 1 Naam Ioanna

Geboortejaar Vader 1937 Grieks

Moeder Grieks

Nationaliteit Beide

Manolis

1941

Grieks

Grieks

Grieks

Konstantinos

1950

Grieks

Grieks

Beide

Stavros

1959

Grieks

Grieks

Grieks

Elpida

1961

Grieks

Grieks

Beide

Religie Grieksorthodox Grieksorthodox Grieksorthodox Grieksorthodox Grieksorthodox

De uiting van hun identiteit zal aan de hand van tabel 6 besproken worden. De hoofdcategorieën met elk hun subcategorieën komen aan bod, waarbij de bevindingen ondersteund worden door enkele betekenisvolle citaten uit de interviews. Door de data op die manier te bestuderen, werden ook enkele connecties en relaties ontdekt die uitvoerig beschreven zullen worden.


2.2.1 Vorming van identiteit Bij deze oudere generatie is de beginfase van hun identiteit nog verankerd in hun Griekse etniciteit. Zij zijn namelijk opgegroeid in de tijd van de opkomst van het Egyptisch nationalisme. Op dat moment werd nog de etnisch Griekse identiteit gepromoot door de Griekse gemeenschap om voordelen uit het Griek-zijn te halen. Hun thuissituatie was volledig Grieks, aangezien niemand van de respondenten uit een gemengd huwelijk voortkomt. Vier van de vijf respondenten gingen naar de Griekse school Averofeio, waar ze nauwelijks Arabisch of iets over de Arabische cultuur leerden. Bij hen thuis en op school lag de nadruk dus vooral op de Griekse kant van hun identiteit. “I had first of all [a] Greek education, not only in school where our professors and every teacher was [a] Greek one, some professors and teachers [were] born in Alexandria and others born in Greece. So they told us every day about Greece Greece Greece, ancient civilisation, modern Greece, and finally my father was telling me many times about Homer and mythology and Alexander the Great. He was a true Greek, my father.”244 De Griekse club was van geen groot belang bij de vorming van hun identiteit, aangezien het bijna niet wordt vermeld onder deze respondenten. Dit staat in groot contrast met wat we later bij de jongere generatie zullen zien. Slechts één respondent vindt de Griekse club een vermeldenswaardig element dat een invloed heeft gehad op zijn identiteit. Hij beschouwt het bezoeken van de Griekse club als een deel van de Griekse manier van leven. Op die manier stond hij voornamelijk in contact met andere Grieken, waardoor het voelde alsof hij woonde in een Griekse enclave, gelegen in Egypte. “In the past the Greek way of living was to go to friends and have lunch, to go to Greek clubs. (...) We found little Greece there. Every year, every hour of the day we were like living in Greece. Most of [the] Greek residents in Alexandria did like this, we lived in a Greek way.”245 De respondenten hadden vooral Griekse vrienden, maar sloten zich niet allen af van de Egyptenaren. Zo is er vooral een groot verschil te merken bij de jongste respondent in deze case study, wanneer ze vertelt over haar nauwe Egyptische contacten in het dagelijks leven toen ze klein was.

244 245

Interview met Manolis, afgenomen op 15 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA. Interview met Manolis, afgenomen op 15 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA.


“Growing up here, I had very good relations with Egyptians of [the] same age. Τhe Egyptians are hospitable people. Many times I went to houses of Egyptian friends to play, and also they came in my house. For all the Egyptians, their home is [a] sacred place and to get into other rooms than the living room place, [you] should be very close people to them. So they just felt like us, me and my brothers.”246 Zij werd al wat meer opgevoed met het oog op de ontwikkeling van een Grieks-Egyptische identiteit. Haar ouders waren zich ervan bewust dat er aanpassingen nodig waren in hun levenswijze om dichter bij het Egyptisch volk te staan. Zo probeerden ze beter om te gaan met de nieuwe politieke, economische en sociale realiteit van Egypte.

2.2.2 Bevestiging en afwijzing van identiteit Drie van de vijf respondenten hebben zowel de Griekse als de Egyptische nationaliteit. Zij namen alle drie de Egyptische nationaliteit erbij toen Griekenland in 1975 toeliet aan de Grieken om twee nationaliteiten te dragen en dus twee verschillende paspoorten te bezitten. Het grootste voordeel van twee nationaliteiten ligt volgens deze Grieken in de betere werkmogelijkheden. Mensen met twee nationaliteiten kunnen gemakkelijker een eigen onderneming beginnen of in Egyptische bedrijven werken. Daarnaast is de Egyptische nationaliteit ook nodig om in de stad te wonen en actief mee te draaien in het dagelijkse leven. “I chose to adopt the Egyptian nationality, because when you live in a country you must have the opportunity to interfere in its life as a citizen. You may play a vital role in the country's development. You can also create an enterprise more easy.”247 Dit is echter niet de mening van elke respondent. Twee Grieken in deze case study hebben het nooit als een noodzaak gezien om de Egyptische nationaliteit over te nemen. Als Griek kun je volgens hen gemakkelijk in Alexandrië overleven met enkel de Griekse nationaliteit. Eén van de respondenten is zelfs volledig tegen een Egyptisch paspoort gekant, omdat hij zijn Griekse afkomst erg belangrijk vindt en nooit had gepland om permanent in Egypte te blijven. Zijn Griekse nationaliteit is een erg waardevol iets en mag niet overschaduwd worden door de Egyptische nationaliteit.

Alle respondenten in deze case study hebben de Grieks-orthodoxe religie. Eén van de vijf respondenten vertelt dat ze getrouwd is met een Egyptische moslim. Ondanks haar gemengd huwelijk heeft ze toch haar Grieks-orthodoxe religie behouden. Er is nog geen sprake van een 246 247

Interview met Elpida, afgenomen op 15 januari 2012 in de Griekse club. Interview met Elpida, afgenomen op 15 januari 2012 in de Griekse club.


verschuiving in de religieuze component van de identiteit bij deze oudere generatie. Ze bevestigen dat gemengde huwelijken in het verleden bijna niet voorkwamen en spreken zelfs van een taboe. Op die manier werd de Griekse etniciteit van de gemeenschap behouden. De Grieks-orthodoxe religie blijft een belangrijk element voor deze Grieken in hun identiteit, en ze betreuren dat het belang van deze religieuze overtuiging aan het verminderen is. “The typical element of my life as Greek here is about religion. Every Sunday [I] go to church, have holidays in Christmas and Easter. (...) Greek people in Alexandria went to church always, but now there are so few. The big part of the community are [the] youth, so there don’t go many [people] to church in Christmas or Easter for example. If you go to church on Sunday now, there are very few people.”248 Wanneer we kijken naar de taalbeheersing van het Arabisch onder deze vijf respondenten, is er nog een duidelijke invloed merkbaar van de kosmopolitische tijd. Ze vertellen dat Arabisch nauwelijks werd aangeleerd op school. Slechts een paar respondenten van deze case study spreken Arabisch, maar de schuld mag niet enkel in de schoenen van de Griekse scholen geschoven worden. Het is duidelijk dat ze tot de oudere generatie behoren, onder invloed van het kosmopolitisme van vroeger, omdat vier van de vijf respondenten benadrukken dat het niet nodig was om Arabisch te kennen als je in Alexandrië woont. Het grootste deel van hun leven stonden ze in contact met de hogere klassen onder de buitenlanders en de Egyptenaren, die vroeger allen Frans spraken. De ontmoetingen met andere Grieken in de stad verliepen allemaal in het Grieks. De noodzaak en de wil om Arabisch te leren was totaal niet aanwezig, omdat ze geen contact hadden met de armere Egyptenaren die enkel hun eigen taal spraken. Daarom is vandaag de dag Arabisch voor hen een moeilijke taal om te spreken. Op het gebied van taal wijzen ze dus hun gemengde identiteit af. “All [the] servants spoke Greek so I didn’t feel the need to learn Arabic. And the high society of Egyptian people, all of them [spoke] perfectly French, and in this time we had to do with the high society, not the poor people.”249 Enkel de jongste respondent begon bewust op eigen initiatief Arabisch te leren. Als jongste van de vijf houdt ze er een andere mening op na. Het is wel noodzakelijk om Arabisch te kunnen spreken en begrijpen, aangezien de armere Egyptenaren met wie ze dagelijks op de markt in contact komt geen Engels spreken. Zij staat minder onder invloed van de kosmopolitische tijd en neigt gemakkelijker naar de gemengde Grieks-Egyptische identiteit. 248 249

Interview met Manolis, afgenomen op 15 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA. Interview met Ioanna, afgenomen op 13 januari 2012 in de Averofeio school.


Ze erkent dat het taalprobleem een obstakel vormt voor een goede integratie in de Egyptische maatschappij. “(…) I chose to learn the language because I wanted to have [a] better communication with the people. Their English isn't so good and also the people in [the] every day market speak Arabic better and the prices are written in Arabic. So for better adjustment you must know Arabic.”250 De vijf respondenten vertellen dat zij hun gedrag niet hebben moeten inpassen in de Egyptische samenleving. Het begin van hun leven was hiervoor bepalend, aangezien ze het meest met Grieken contact hadden en niet onder invloed stonden van de Arabische cultuur. Zonder significante veranderingen in hun gedrag hebben ze een goed leven kunnen uitbouwen in Alexandrië. Tot op vandaag respecteren de Egyptenaren hen, wat aantoont dat ze in hun gedrag erg gelijken op de Egyptenaren. “Their way of living isn't so far away from the Greek customs, especially the food. We have [a] similarity in cooking. The Egyptians love the Greeks and there is a respect to one another.”251 Vier van de vijf respondenten zeggen dat er vandaag geen Griekse plaatsen meer bestaan in Alexandrië. Ze kijken met verlangen terug naar de gouden tijd van de Griekse gemeenschap, vooraleer er een grote migratiebeweging ontstond. Toen werden de bestaande Griekse plaatsen als centrum van hun sociaal en cultureel leven gezien. In de kosmopolitische tijd kenden deze Griekse plaatsen (en andere buitenlandse culturele stichtingen) een ware bloei. Ze waren dus vroeger van groot belang om de Griekse identiteit in leven te houden. “We have no Greek places, before 30 years we have 15 bouzoukia in Alexandria! I knew [the] name of every bouzoukia! And now [they] don’t exist anymore. We have no Greek restaurants now. (...) Of course I feel sad these places disappeared.”252 “(...) Now is nothing compared to then! Because there was a lot of different people from different countries. We had theatres, groups from abroad like la comédie française [that] spent 2 months here giving performances, ballet, opera, [the] best of the best of all Europe was performing in Alexandria. And Greek restaurants, my goodness, on every corner! [It was] another world, another city with all those people.”253 250

Interview met Elpida, afgenomen op 15 januari 2012 in de Griekse club. Interview met Elpida, afgenomen op 15 januari 2012 in de Griekse club. 252 Interview met Konstantinos, afgenomen op 13 januari 2012 in de Averofeio school. 253 Interview met Ioanna, afgenomen op 13 januari 2012 in de Averofeio school. 251


Opvallend is deze nostalgie die onder de oudere generatie Grieken overheerst. Telkens wanneer er over typisch Griekse plaatsen gepraat werd, legden ze de link met hun melancholie. De oudere generatie verlangt terug naar de tijd van voor Nāṣir, naar de gouden kosmopolitische tijd. Toen woonden er veel Grieken in de stad, wat zorgde voor talrijke Griekse plaatsen en culturele evenementen. Er was eveneens een rijk sociaal leven met contacten tussen alle Europese minderheden in de stad, iets wat de oudere generatie duidelijk mist.

Slechts één respondent vermeldt dat ze vandaag de dag op vrijdag-, zaterdag- en zondagavond naar de Griekse club gaat. Dit is opnieuw de jongste kandidaat in deze case study. Voor haar is de Griekse club dus belangrijk als Griekse plaats in de stad. Ze vermeldt ook het Griekse restaurant Zephyrion in Abū Qīr waar ze af en toe heen gaat. Ze rekent het tot één van de weinige typisch Griekse plaatsen die vandaag de dag overgebleven zijn in Alexandrië.

2.2.3 Evaluatie van identiteit Tijdens het interviewproces moesten de respondenten hun identiteit evalueren. Vier van de vijf respondenten vertelden dat ze het gemakkelijk vinden om als Griek in Alexandrië te wonen. Vroeger was hun leven als Griek in de stad geen probleem gezien ze steeds met Grieken in contact stonden. Toen woonden er namelijk nog veel Grieken in de stad en was het mogelijk om hun leven op te bouwen rond de Griekse cultuur. Ook vandaag hebben ze weinig moeite om zich als een deel van de stad te voelen. Er werd hierbij vaak verwezen naar de geschiedenis van de Grieken in Egypte en hun bijdrage aan de ontwikkeling van het land. “(…) I feel like being a part of Alexandria. Alexandria was built from Alexander the Great and so many Greeks lived here, they were a part of Alexandria's development and they also benefit Greece in various ways. Taking all this in consideration, feeling a part of the country comes natural.”254 Eén respondent vindt het moeilijker om als Griek in Alexandrië te wonen, en heeft vooral problemen om zijn Europese ingesteldheid op dezelfde lijn te plaatsen met de Egyptenaren. “I am European, they are Egyptian. [I am] European in the way I live, eat, work. Egyptians, they work only to gain money. We work for our business, for the reputation to go up.”255 254 255

Interview met Elpida, afgenomen op 15 januari 2012 in de Griekse club. Interview met Stavros, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club.


De grote meerderheid van de vijf respondenten voelen zich anders dan de inheemse Egyptenaren in de stad. Toch stellen ze alle vijf dat de Egyptenaren hen accepteren en hen zien als een gelijke. Ze benadrukken het grote hart van de Egyptenaren. Ze zijn steeds vriendelijk tegenover Grieken en er heerst een wederzijds respect. Het is een normale zaak om dagelijks in contact te staan met elkaar. Dit komt volgens de respondenten omdat de Grieken sinds lange tijd in Alexandrië aanwezig zijn en ze een bijdrage geleverd hebben aan de ontwikkeling van de stad en aan Egypte in haar geheel. “It’s [a] normal thing to meet with Egyptians in daily life. I see Egyptians every day and talk to them. No problem. (…) They don’t see [me] as different, because for them I am like the Egyptians.”256 Tijdens de interviews werd er vaak een connectie gelegd met de Revolutie van 25 januari 2012 in Egypte. Opvallend was dat alle respondenten ervan overtuigd waren dat de situatie niet zou veranderen voor de Grieken. Egyptenaren zullen hen zonder twijfel blijven beschouwen als hun broeders, wat er ook zal gebeuren in de toekomst. Ze stellen de goedhartigheid van de Egyptenaren dus niet in vraag. “Never [they] see me different because I am Greek. Never never never! I am sure even now after 25 January this will not change, no way.”257 Alle vijf de respondenten waren het eens dat Nāṣir van de Grieken en van andere buitenlanders heeft gestolen. De Grieken waren onzeker over hun toekomst. Uit angst om hun rijkdom en geluk te verliezen, sloegen ze op de vlucht. Enkel de families die in grote ondernemingen werkzaam bleven, of met hun hele hart van Egypte hielden en het leven dat ze er hadden opgebouwd niet kwijt wilden, hadden niets te verliezen en bleven in het land. “My father in law who was a doctor in Alexandria at that time, he didn't leave because he had nothing to lose and because he loved the Egyptians. All his life was spent in helping the Egyptians.”258 De families die niet verhuisden moesten wel hun mentaliteit veranderen om in Egypte te blijven wonen. Eén van de respondenten bevestigt dat er nood was aan een verandering in hun mentaliteit, om zo dichter bij het Egyptische volk komen te staan. De Grieken zijn na verloop 256

Interview met Stavros, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club. Interview met Konstantinos, afgenomen op 13 januari 2012 in de Averofeio school. 258 Interview met Elpida, afgenomen op 15 januari 2012 in de Griekse club. 257


van tijd geslaagd in de uitbouw van deze gemengde Grieks-Egyptische identiteit, wat gereflecteerd wordt in de verschillende gemengde huwelijken vandaag de dag. “First of all we had to change [our] mentality. We are Greeks but not as we were in the period before Nāṣir. We were not against Egyptian people but we were like foreigners, we were friends of Egyptians but we were foreigners. Now the most of Greek families are mixed marriages and if you have been in [the] Greek school in Cairo or Alexandria, most of [the] pupils are of [a] muslim father. So they are pupils belonging to the Arab nation, but they are studying Greek language.”259 Twee van de vijf respondenten zijn geboren in Griekenland en op jonge leeftijd verhuisd naar Alexandrië. Beiden behouden ze een heel sterke band met hun geboorteland. Hun herinneringen aan hun kindertijd liggen daar, ze hebben er veel familie en vrienden, en ze gaan er in de zomer altijd op bezoek. Ze houden wel van hun leven in Egypte en willen niet verhuizen naar Griekenland, maar toch blijft Griekenland hun thuisland. “My heart and all my happiness as a child was in Greece. I live in Egypt now with this luxury, in Greece [there is] no more luxury because after WOII, [Greece was] destroyed. Egypt is paradise for me but my heart lies in Greece. I wish when I die to be buried in Greece.”260 Slechts één van de overige drie respondenten beschouwt beide landen als gelijkwaardig en ziet zowel Griekenland als Egypte als zijn thuisland. Er is dan ook een duidelijk contrast met het vorig citaat, een duidelijk tegenstelling in hun gevoel. “I like life in Egypt because life [is] very very nice. [It’s a] good place to live, Egypt. I was born here and I will die here.”261 De andere twee zetten Griekenland op de eerste plaats, ook al zijn ze er niet geboren. De Griekse afkomst van hun ouders en hun Griekse opleiding in Egypte dragen bij tot dit gevoel. “Even [if] I wasn’t born there, Greece is my first home country. (...) Because I’m [from] Greek descent, my parents and grandparents were from Greece. And I studied in the Greek school [in Alexandria], my parents always talked about Greece. I grew up with the Greek mythology (Zeus, Athina, Homeros), I just am Greek.”262

259

Interview met Manolis, afgenomen op 15 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA. Interview met Ioanna, afgenomen op 13 januari 2012 in de Averofeio school. 261 Interview met Konstantinos, afgenomen op 13 januari 2012 in de Averofeio school. 262 Interview met Manolis, afgenomen op 15 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA. 260


Het merendeel van de respondenten voelt zich hetzelfde als de Grieken uit Griekenland, omdat ze in Alexandrië een Griekse omgeving van familie, vrienden en school rondom zich hadden. Zij die zich verschillend voelen, beschouwen zich als een beetje verwend. Ze verwijzen naar de hogere kwaliteit van hun opleiding in Egypte en de betere levensomstandigheden voor Grieken in Egypte toen Griekenland onder Duitse bezetting stond. Dit bracht veel moeilijkheden en hongersnood met zich mee. Het was voor de Grieken in Griekenland een erg zware tijd, en zeker in vergelijking met het leven van de Griekse gemeenschap in Alexandrië. “(...) But the Greek people in Egypt had a small difference [with Greeks from Greece] because they are spoiled here. In Greece life was very hard, during the five years of German occupation people die from hunger. And I was here, dolce vita!”263 2.3 Casestudy 2: de jongere generatie In deze tweede casestudy staat de jongere generatie centraal, met name Grieken die in het jaar 1971 of later geboren zijn. Zij kennen het beleid van Nāṣir enkel uit de verhalen van oudere familieleden, maar hebben deze tijd zelf niet beleefd. Ook voor deze casestudy werd er in januari 2012 een interview afgenomen bij vijf verschillende Grieken.

Tabel 8: respondenten van case study 2 Naam Mixalis

Geboortejaar Vader 1971 Grieks

Moeder Grieks

Nationaliteit Beide

Alekos

1979

Grieks

Grieks

Beide

Hamid Dimitris

1984 1985

Egyptisch Grieks

Grieks Egyptisch

Beide Beide

Eleni

1989

Egyptisch

Grieks

Beide

Religie Grieksorthodox Grieksorthodox Islam Grieksorthodox Islam

Conform de eerste case study wordt de identiteit onder deze jongere Grieken aan de hand van tabel 6 geanalyseerd. Opnieuw worden de drie hoofdcategorieën met hun subcategorieën besproken en geïllustreerd met citaten. De geïdentificeerde connecties en relaties worden ook beschreven.

263

Interview met Ioanna, afgenomen op 13 januari 2012 in de Averofeio school.


2.3.1 Vorming van identiteit De vorming van de Grieks-Egyptische identiteit begon voor elke respondent bij de thuissituatie. De jongeren groeiden op in een volledig Grieks of een gemengd GrieksEgyptisch gezin, met rondom zich de context van het Egyptisch dagelijks leven. Ze kregen vanaf het begin beide culturen mee op een evenwaardige manier, wat de basis vormde voor de ontwikkeling van hun Grieks-Egyptische identiteit. Dit is een eerste groot contrast met de oudere generatie, waar slechts één respondent in de thuissituatie zowel met de Griekse als de Arabische cultuur in aanraking kwam.

De schoolopleiding is een volgende stap in de ontwikkeling van de identiteit onder de jongeren. Vier van de vijf respondenten gingen naar de Griekse Averofeio school. Het is voor hen bijna een vanzelfsprekend feit dat Griekse kinderen uit Alexandrië aan deze school les volgen. Dit blijkt uit de frustraties die één van de respondenten voelde, omdat zij naar een Engelse school gezonden werd. “I didn’t go to the Greek school like the other Greeks living in Alexandria. So I’m like an outsider, they don’t see me as they see the Greeks who go to the Greek school. (...) I used to fight with my mom and say: why me, why me? So I kind of used to wish I was in the Greek school.”264 Ondertussen waren er zowel Griekse als Arabische vakken geïntroduceerd op school die bijdroegen tot het verder ontwikkelen van zowel de Griekse als de Arabische kant van hun identiteit. De Averofeio school mag dan wel een Griekse school genoemd worden, ze sluit zich niet af van haar Egyptische omgeving en zorgt voor een Grieks en Arabisch karakter in de lessen.

Via de Averofeio school kwamen de respondenten in contact met andere Grieken. Ze voelden zich verbonden met elkaar omwille van hun Griekse afkomst en bouwden vriendschappen op. Op die manier ontstonden er volledig Griekse vriendenkringen. Aangezien er geen Egyptenaren op de Averofeio school les volgen, maakten ze geen Egyptische vrienden. “(...) I never had Egyptian friends when I was at school. Until I was 18. (...) I was not in need to have other friends than the ones I have around me. We were not used to go out, outside of the Greek square. All of my friends were Greeks.”265 264 265

Interview met Eleni, afgenomen op 13 januari 2012 in de Griekse club. Interview met Alekos, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club.


Het tegengestelde blijkt uit de respondent die naar de Engelse school ging en zowel met Grieken als met Egyptenaren in contact stond. “Because I used to go to the English school so I wasn’t very close to the Greek people, because they were in [the] Greek school. (...) I used to go to the Greek Scouts and I always went to the Greek club here so I used to connect with both, Egyptians and Greeks. I used to take a lot of classes outside school and interact with more Egyptian people.”266 Een vierde element in de identiteitsvorming van de jongere generatie is de rol van de alShāṭby wijk en de Griekse club. De respondenten zijn opgegroeid in het Grieks kwartier, met de Griekse club als centraal punt. Ze komen er al van jongs af aan. Het blijkt een ideale plek te zijn om hun Griekse vrienden te ontmoeten. Op die manier ontstaat het gevoel van een soort Grieks eiland opgebouwd rond de Griekse club. Het lijkt op mini-Griekenland in een ander land. “I was all my life with Greek friends in [the] Greek school Averofeio and in the Greek club. Everything was Greek, Greece but in [an]other country. All my years [I was] with Greek people.”267 “I feel comfortable like I’m home with the people that I know and all things. Since school, since I was a kid I come here every day, so the bonds are really tight.”268 De Griekse gemeenschap slaagde er dus in om, ondanks haar Arabische omgeving, het Griekse thuisgevoel via de Griekse club te behouden. Bij de oudere generatie was de rol van de Griekse club veel beperkter.

2.3.2 Bevestiging en afwijzing van identiteit De respondenten van deze case study hebben alle vijf zowel de Griekse als de Egyptische nationaliteit. Bij de geboorte erfden enkelen de nationaliteit van hun vader over. Er zijn twee redenen waarom de anderen na verloop van tijd een tweede nationaliteit bijnamen. Een eerste reden bestaat erin dat het leven in Alexandrië gewoon gemakkelijker is met beide nationaliteiten. Je hebt geen Egyptische partner nodig om een onderneming op te starten en je hoeft niet meer om de zoveel tijd je verblijfsvergunning te verlengen. Een tweede reden is eerder gevoelsmatig. Eén paspoort reflecteert niet de beide culturen waartoe een Griek uit 266

Interview met Eleni, afgenomen op 13 januari 2012 in de Griekse club. Interview met Dimitris, afgenomen op 13 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA. 268 Interview met Hamid, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club. 267


Alexandrië behoort. Met behulp van twee paspoorten kun je duidelijk maken dat je je zowel Grieks als Egyptisch voelt. De nationaliteit overnemen wordt dus gezien als een formele bevestiging van de “dubbele” Grieks-Egyptische identiteit.

De religie van de respondenten hangt af van de religie die hun vader heeft. Bij twee van de vijf respondenten is hun religie de islam, omdat zij uit een gemengd huwelijk komen waarbij de vader een Egyptische moslim is. Het is dus niet meer vanzelfsprekend dat de Grieken uit Alexandrië behoren tot de Grieks-orthodoxe kerk. Het fenomeen van de gemengde huwelijken heeft gezorgd voor een verschuiving in de religie van de Griekse gemeenschap.

De religieuze overtuiging van deze jongere Griekse respondenten uit zich in het in ere houden van belangrijke feestdagen. De Grieks-orthodoxe respondenten vieren Grieks-orthodox Nieuwjaar, Pasen en Kerstmis. De respondenten met islam als religie vieren zowel islamitische als Grieks-orthodoxe feestdagen. Dit komt omwille van de gemengde gezinssituatie thuis: de moeder is van Griekse afkomst en draagt de feestdagen van Griekenland hoog in het vaandel. In dit geval kent de gemengde Grieks-Egyptische identiteit ook haar weerspiegeling in de uiting van religie.

De vijf respondenten spreken zowel de Griekse als de Arabische taal. Voor het ontstaan van deze tweetaligheid is de omgeving van het individu van groot belang. Drie van de vijf respondenten zijn voortgekomen uit een gemengd huwelijk. Omwille van deze gezinssituatie worden thuis beide talen gesproken. De ouders houden dus vast aan hun eigen moedertaal en geven die ook door aan hun kind. Gezien beide talen tegelijkertijd werden aangeleerd, kregen de kinderen een soort van dubbele moedertaal. De meningen over de beheersing van beide talen zijn verdeeld. “When I was growing up my parents spoke to me in both languages so it kind of fused together. I don’t speak Greek perfectly or Arabic perfectly, so they immediately hear I’m a foreigner.”269 “I’m Egyptian and in [the] same time Greek. And I know the two languages very good, Greek and Egyptian.”270

269 270

Interview met Eleni, afgenomen op 13 januari 2012 in de Griekse club. Interview met Dimitris, afgenomen op 13 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA.


Een andere bepalende factor verantwoordelijk voor deze tweetaligheid, is de school van de respondent. Vier respondenten zaten op de Griekse Averofeio school waar ze les kregen in het Grieks en het Arabisch. Toch volstonden de lessen Arabisch op school niet om de taal voldoende te beheersen. Het was uit eigen impuls dat ze hun Arabisch begonnen bij te schaven via kranten en in het dagelijks leven. De kennis van het Arabisch is volgens deze jongeren nu eenmaal noodzakelijk als je in Alexandrië woont. Toch blijft ook het gebruik van de Griekse taal standhouden in hun leven, door middel van de thuissituatie, de Averofeio school en Griekse vrienden. De respondenten houden vast aan beide talen. “When I finish school I couldn’t read and write [Arabic] properly. I started caring about learning the language when I started working. I felt that there was something missing, I started to read the newspapers to get used to it.”271 “[I keep speaking Greek] because my closest friends are Greeks here. I went to [the] Greek school so it’s my first language, my mother language. Even if I want I can’t forget.”272 De Grieks-Egyptische identiteit van de respondenten komt ook tot uiting in hun gedrag. Er werd tijdens de interviews vaak verwezen naar de open mentaliteit waarmee de Grieken door het leven gaan, een Europese eigenschap volgens hen. Dit wordt in schril contrast gesteld met de gesloten Egyptische samenleving. “(...) I only felt different when I started talking to the people. I started feeling they are too conservative, with these kind of taboos. They don’t talk about things that we usually talk about.”273 Toch ziet niet elke respondent een significant verschil tussen hun levensstijl en die van de inheemse Egyptenaren. Dit wordt in verband gebracht met de eigen familiegeschiedenis in de stad die ver teruggaat in de tijd. We kunnen hierbij parallellen trekken met de oudere generatie. “My family, we are Greeks of [the] 4th generation here. We are used to the way of living here. I can say, if I go outside [of] Alexandria then I feel like a fish outside of the water and want to return quickly to my homeland.”274

271

Interview met Alekos, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club. Interview met Hamid, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club. 273 Interview met Alekos, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club. 274 Interview met Mixalis, afgenomen op 13 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA. 272


Niemand van de respondenten bezoekt bewust Griekse restaurants of cafés om hun Griekse achtergrond te bevestigen. De enige Griekse plaats die wel een grote rol blijft spelen in het leven van deze Grieken uit Alexandrië, is de Griekse club in de al-Shāṭby wijk. Hoewel ze in de loop van hun jeugd tot het besef komen dat er een hele wereld bestaat buiten het Grieks kwartier, houden ze toch nog vast aan het regelmatig bezoeken van de Griekse club. Deze plaats blijft als hun thuis aanvoelen. “When I was younger at school, Greek school here, I felt like the whole world was here in the Greek square. And when I went out to university I realised the world is much bigger and there are other people than Greeks only. (...) Here in the club is my home, my second home for me. I was raised in this square and I come here almost every day when I’m in Alexandria. Even if I pass for 5 minutes, I have to pass here.”275 “My life [is] very simple: [I go] from [my] work to [my] house and from [my] house to [the] Greek club. Many people go every day to the Greek club. It’s the Greek place where all Greeks they come there and you find them there every day.”276 Toch wordt het niet gezien als een manier om de Griekse afkomst te versterken. Dit is een nieuw gegeven voor de respondenten, waar ze uit zichzelf niet aan denken wanneer ze naar de Griekse club gaan. Er werd geen vermelding gemaakt van de typisch Griekse culturele evenementen die door de Griekse club worden georganiseerd.

2.3.3 Evaluatie van identiteit Tijdens de interviews werd aan de respondenten gevraagd om hun identiteit te evalueren. In de antwoorden zijn er twee uitersten te vinden: drie respondenten hebben geen problemen met hun identiteitsgevoel, wat blijkt uit hun positieve ingesteldheid. De andere twee vinden het veel moeilijker om als Griek in Alexandrië te wonen. Zij zien hun dubbele identiteit negatiever. “But it’s quite hard to live in Alexandria as a Greek, it’s like living two separated lives. (...) I feel like I have two personalities. When I’m in the street I have to act different than when I’m here [at the Greek Club].”277

275

Interview met Alekos, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club. Interview met Dimitris, afgenomen op 13 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA. 277 Interview met Eleni, afgenomen op 13 januari 2012 in de Griekse club. 276


Drie van de vijf respondenten verwezen bij de evaluatie van hun identiteit naar het concept “het beste van twee werelden”. Hiermee wordt bedoeld dat ze zich in een situatie bevinden waarin ze tegelijk kunnen genieten van de voordelen van twee verschillende kanten.278 Er wordt een evenwicht gezocht tussen de Griekse en de Egyptische cultuur, waarbij de positieve aspecten van beide culturen worden overgenomen. Op die manier heeft hun identiteit zowel een Griekse als een Egyptische kant. “(...) I also think like that, taking the good from this side and from the other side. (...) I feel I care about this country, about these people. I’m one of them and they are one of my life, so I cannot say yes I’m Greek and I don’t care about the Egyptians.”279 Wanneer de respondenten zichzelf vergelijken met de Egyptenaren, zien drie van de vijf zich als verschillend. Het grootste verschil ligt volgens hen in hun denkwijze die meer openheid toelaat. Toch voelen allen zich geaccepteerd door de Egyptenaren. Ze worden niet gediscrimineerd, maar worden als gelijken behandeld. Dit heeft verschillende redenen: de talenkennis van de Grieken, hun gedrag en hun jarenlange aanwezigheid in de stad. “I have to mention that also the Greeks and the Egyptians, they have a lot of similar and identical… Let’s say habits, which are also helping us as Greeks and the Greek community and Greek people living in Alexandria to be part of this city. We always were and we will always be part of this city, we feel Greek and Egyptian in the same time.”280 Alle respondenten zijn het ermee eens dat de Griekse gemeenschap van vandaag niet meer kan vergeleken worden met Nāṣir’s tijd, ook al hebben ze die tijd zelf nooit meegemaakt. Daarbij wordt de nadruk gelegd op de grote omvang van de Griekse gemeenschap in die tijd, dat zich uitdrukte in verschillende typisch Griekse plaatsen in de stad. Niet enkel de nationaliseringen onder Nāṣir worden gezien als de reden waarom de meeste Grieken de stad hebben verlaten. “The community now is really small and all the activity is around this block. In Nāṣir’s time there were 3, 4 Greek schools with thousands of students. Right now [there is] only one school with maybe 60-70 students, so you can’t even compare those 2 times.”281

278

Dit spreekwoord werd overgenomen uit het Engels: the best of both worlds Interview met Alekos, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club. 280 Interview met Mixalis, afgenomen op 13 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA. 281 Interview met Hamid, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club. 279


“I’ve got my uncle. He left Egypt but he didn’t go to Greece, he went to the UK. I don’t know why, it’s not about Nāṣir but he just didn’t like the lifestyle here.”282 Ook deze jonge generatie is van mening dat de Grieken die in die tijd goede zaken deden in Egypte, of er al generaties lang woonden en zowel een familie- als vriendennetwerk hadden opgebouwd, in het land bleven. “Because my father is a doctor, he used to dream to travel and study in the UK or in America. But he couldn’t because his dad died at [an] early age and had 2 sisters so he had to take care of them and of my mother until they were married. He finished university and had work here so it was hard for him to leave the country. The children came, me and my brothers, so it got even harder.”283 Bij het bespreken van de situatie van de Grieken onder Nāṣir, werd verschillende keren een aanknoping gemaakt met de revolutie van 25 januari in Egypte. Ook nu maakt het land veranderingen mee op politiek en sociaal vlak. Toch zit de schrik om weggejaagd te worden of het land verplicht te moeten verlaten er niet meer in. Net als de oudere Grieken vertrouwen deze respondenten erop dat ze hun hele leven in Egypte kunnen blijven. “That time people suffered a lot from the decrees that were issued from Nāṣir and the government. It was one of the facts they left the country. So Greeks that live here, now they don’t have this fear. They feel part of the country and part of being Egyptian citizens.”284 Wanneer de respondenten hun identiteit in het licht van Griekenland plaatsen, komen er zowel positieve als negatieve zaken aan bod. De rijke geschiedenis van Griekenland roept bewondering en positieve gevoelens op. Toch kennen deze Grieken dit land uiteindelijk enkel van op vakantie, of van tijdelijke ervaringen op het gebied van studies en werk. Het merendeel van de respondenten beschouwt dan ook Egypte als hun thuisland. Dit staat in schril contrast met de meningen van de oudere generatie. Voor de jongeren is hun geboorteland Egypte van groot belang. Ze liepen er school en hebben er familie en vrienden. Vooral de economische crisis die momenteel heerst, werkt de negatieve meningen over Griekenland in de hand.

282

Interview met Eleni, afgenomen op 13 januari 2012 in de Griekse club. Interview met Eleni, afgenomen op 13 januari 2012 in de Griekse club. 284 Interview met Mixalis, afgenomen op 13 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA. 283


“(...) I feel a little bit betrayed because Greece could help the Greeks here more than they do. (…) First of all financial by sending maybe some money to the school for the kids. (...) They don’t send the same amount of teachers like they did before due to the economic crisis now. And this is sad. I feel like they forget about me in Greece.”285 In vergelijking met de Grieken uit Griekenland zien de respondenten zich niet zozeer verschillend. Ze hebben er ook familie en vrienden, delen dezelfde levensstijl en kunnen gemakkelijk met elkaar communiceren in het Grieks. “Maybe I feel more connected with the way of life they are living there than with the Egyptians here. (...) Because like I was telling you, society here is very closed. You know, like the horse with the eye patches. I don’t feel the same 100% as these Greeks, no, but almost the same yes.”286 “I feel connected to them yes. We understand each other. At least for me when I go there I have no problem communicating [with] them, hang out with them.”287 Een bijzondere rode draad doorheen de verschillende interviews van deze case study is het feit dat de respondenten zich in de eerste plaats Griek voelen, en dan pas Egyptenaar. Wanneer verder doorgevraagd werd op deze kwestie, bleek dit gevoel erg complex om onder woorden te brengen. Ze delen allen de trots om een Griek uit Alexandrië te zijn. De respondenten maakten vooral de connectie met de rijke Griekse geschiedenis in Alexandrië om uit te leggen waarom het Griekse gevoel eerst komt. “Well, my feelings… They are very strong, but I don’t know how to explain. I don’t feel it, I’m Greek so I can’t feel it. I’m proud of being Greek, and I’m prouder more that I’m a Greek living in Egypt. (...) Because of the history of the Greeks in Alexandria or in Egypt. The oldest things make you proud, even if you don’t touch these things and you just hear from them. I have a lot of history behind me. Sometimes you feel like you have to… It’s something you have to carry with you and you have to appear to others like: I have this history, so I’m like my ancestors, I’m good as well.”288 “I feel Greek, but I’m proud also of being a Greek Egyptian. And in Greece, if you ask them what a Greek Egyptian means or a Greek from Egypt, it’s always: they know we have the culture. (...) We bring a culture behind us, a heritage as Greeks of Alexandria. Being [a] Greek from Alexandria is [a] honourable thing for Greeks.”289 285

Interview met Hamid, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club. Interview met Alekos, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club. 287 Interview met Hamid, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club. 288 Interview met Alekos, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club. 289 Interview met Mixalis, afgenomen op 13 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA. 286


De respondenten zijn allen trots op hun unieke identiteit. Ze verwijzen niet naar zichzelf als Griek of als Egyptenaar, maar benoemen zichzelf met de overkoepelende term Alexandrijn. Daarmee tonen ze aan dat ze proberen te balanceren tussen beide culturen om zo hun gemengde identiteit in stand te houden. Op die manier geeft de jongere generatie een sterke uitdrukking van haar Grieks-Egyptische identiteit. “It is unique. Greeks from Egypt living in Egypt and [who] were born in Egypt and grew up in Alexandria especially, they consider themselves Alexandrians. If you ask them if they’re Egyptians or Greeks, the people will tell I’m Alexandrian, not one of both. I’m [a] combination of both.”290

290

Interview met Alekos, afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club.

DEEL 4 | Hoofdstuk 1: Antwoord op de onderzoeksvraag | 87

DEEL 4: CONCLUSIE Dit vierde deel vormt de conclusie van deze thesis. Eerst wordt er een samenvattend antwoord gegeven op de vraag: hoe brengt de Griekse gemeenschap hun Grieks-Egyptische identiteit tot uiting in hedendaags Alexandrië? De elementen die vandaag de dag deze gemengde identiteit vormen, worden op een rijtje gezet. Ten tweede worden enkele aanbevelingen gedaan voor verder onderzoek, om de materie verder uit te spitten en gaten in dit onderzoek op te vullen.

1. Antwoord op de onderzoeksvraag Op basis van tien interviews met Grieken uit Alexandrië werd bekeken hoe deze tien personen omgaan met hun Grieks-Egyptische identiteit. Zoals eerder vermeld zijn de resultaten van dit onderzoek enkel geldig voor deze deelverzameling van respondenten. De bevindingen kunnen dus niet veralgemeend worden of als norm gezien worden voor de hele Griekse gemeenschap in hedendaags Alexandrië. Toch suggereren de tien interviews enkele tendensen, waardoor we ons een beter beeld kunnen vormen van de verschillende elementen in hun Grieks-Egyptische identiteit.

De Griekse Averofeio school werkt de Grieks-Egyptische identiteit sterk in de hand. Er is een groot verschil met het verleden, toen de Grieken er niet in slaagden hun school in de Arabische context in te passen. Nu voldoet de school meer aan de noden van de jongere generatie, door naast de lessen Griekse taal en cultuur ook lessen Arabische taal en cultuur in te richten. Hierbij biedt de school tewerkstelling aan zowel Griekse als Egyptische leerkrachten. Dankzij de specifieke opleiding aan de Averofeio school wordt het mogelijk voor de Grieken om actief mee te draaien in het dagelijks leven van Alexandrië en hebben ze goede werkvooruitzichten. De invloed van deze school op de identiteit van de Grieken moet wel in perspectief geplaatst worden. Het is niet verplicht voor de Grieken om naar deze school te gaan. Voorlopig is het wel zo dat de grote meerderheid van de Griekse kinderen naar de Averofeio school wordt gezonden, waardoor de school dus een belangrijke rol blijft spelen in de ontwikkeling van hun Grieks-Egyptische identiteit. Het is belangrijk op te merken dat de Averofeio school nog niet volledig voldoet aan de wensen van de Grieken, aangezien de praktische kant van de Arabische taal nog steeds verworven wordt via vrienden, op straat en door middel van kranten. De school toont wel aan


dat er moeite gedaan wordt om tussen beide culturen te balanceren en een evenwichtige opleiding aan de Grieken in Alexandrië te bieden. Aan de andere kant zorgt het studeren aan de Averofeio school soms ervoor dat de leerlingen exclusief Griekse vriendengroepen vormen, waardoor ze zich afsluiten van het contact met Egyptische jongeren. Dit is echter geen voorbode voor het verdere verloop van hun leven, aangezien deze Grieken later ook Egyptische vriendschappen opbouwen. Het is dus niet zo dat ze willen apart staan van de inheemse bevolking. De al-Shāṭby wijk wordt gezien als het Grieks kwartier van Alexandrië. Verschillende Griekse plaatsen zoals scholen, de Griekse club en het consulaat staan dicht bij elkaar en zorgen voor een gevoel van een Griekse enclave opgebouwd in het midden van de stad. Dit doet terugdenken aan de kosmopolitische tijd, toen er veel meer Griekse gebouwen gecentraliseerd waren rond de al-Iskandar al-Akbar straat. We zien vandaag dat vooral de Griekse club in al-Shatby een belangrijke sociale plaats is, en dan in het bijzonder voor de jongere generatie Grieken. Velen gaan bijna dagelijks naar de club. Het wordt beschouwd als een tweede thuis waar ze hun Griekse vrienden ontmoeten. Niemand ziet het bezoeken van de club als een bewuste strategie om de Griekse kant van hun identiteit te benadrukken, maar de plaats speelt wel een grote rol om de Griekse gemeenschap als een hechte groep bij elkaar te houden. Ze maakt het namelijk mogelijk voor de Grieken om op regelmatige basis samen te komen, sociale contacten te onderhouden en vriendschapsbanden verder uit te bouwen. De Griekse club vormt een houvast voor de jongeren. Ze is altijd aanwezig geweest in hun leven en zorgt voor hun eigen vaste stek binnen in de stad Alexandrië.

Religie blijft een belangrijk element voor de identiteit van de Grieken. Hierbij is het echter niet meer vanzelfsprekend dat we de Grieks-orthodoxe religie bedoelen. De oudere generatie hecht grote waarde aan de uiting van hun Orthodoxe religieuze overtuiging, door Grieksorthodoxe kerken te bezoeken en Grieks-orthodoxe feestdagen te vieren. Gemengde huwelijken kwamen zo goed als nooit voor, waardoor de Griekse etniciteit en Grieksorthodoxe religie behouden werden. De tweede case study van deze thesis toonde aan dat er zich een recente verschuiving voordoet in de religieuze component van hun religie. Onder de jongere generatie komen meer gemengde huwelijken voor. Het is niet meer sociaal onaanvaardbaar om als Griek met een Egyptenaar te trouwen. Wanneer de vader van een kind uit een gemengd huwelijk een


Egyptische moslim is, wordt de islam doorgegeven aan de kinderen. Op die manier zijn er nu verschillende leden van de Griekse gemeenschap in Alexandrië die de islam volgen. Griekzijn in Alexandrië staat dus niet meer noodzakelijk gelijk aan Grieks-orthodox zijn.

Het toenemende gebruik van de Arabische taal naast het Grieks onder de Grieken toont aan dat beide talen hun belang hebben. Hun gemengde identiteit kent dus een duidelijk uitdrukking op het gebied van taal. In het verleden sprak bijna niemand onder de Grieken Arabisch. Ze vonden het niet nodig omdat ze vooral contacten hadden binnen in de Griekse gemeenschap, en daarbuiten enkel met de rijke klassen die Frans spraken. Vanaf de opkomst van het Egyptisch nationalisme veranderde dit. De werksfeer was niet meer volledig Grieks, en door de inkrimping van de Griekse gemeenschap was de kennis van het Arabisch ook noodzakelijk in het dagelijkse leven. Vooral de jongere generatie Grieken toont aan dat ze het belangrijk vinden om als Griek uit Alexandrië Arabisch te kennen. Zij beslissen vaak om op eigen initiatief Arabisch te leren omdat de opleiding aan Averofeio niet volstaat. Daarnaast blijven de Grieken belang hechten aan het gebruik van het Grieks en laten ze hun moedertaal niet zomaar achter zich. Vaak spreken ze Grieks thuis en onder hun vrienden. In de toekomst kan het gebruik van het Grieks mogelijks afzwakken. Nu al zien we dat sommige Grieken beter het Arabisch beheersen dan het Grieks. De verzwakking van het Grieks kan in de hand gewerkt worden wanneer er meer Grieken naar Egyptische scholen gaan of wanneer het aantal gemengde thuissituaties toeneemt. In extremis kan het Grieks als spreektaal verdwijnen bij de Grieken in Alexandrië en wordt haar plaats volledig ingenomen door het Arabisch.

Er is een groeiende tendens om naast de Griekse nationaliteit ook de Egyptische nationaliteit aan te nemen. De belangrijkste motivatie hiervoor ligt in de betere werkkansen die de Egyptische nationaliteit met zich meebrengt. Het is ook gemakkelijker om niet steeds een verblijfsvergunning te hoeven verlengen. Deze tendens toont aan dat de Grieken in hedendaags Alexandrië zich duidelijk zowel Griek als Egyptenaar voelen. Door de twee nationaliteiten aan te nemen zorgen ze voor een “officiële” uitdrukking van hun gemengde Grieks-Egyptische identiteit, een bevestiging aan zowel zichzelf als aan de buitenwereld.

Toch blijft hun Griekse afkomst belangrijk. Er wordt vaak terug verwezen naar hun afstamming van de oude Grieken, de bijdrage van de Grieken in het verleden aan de ontwikkeling van Egypte, de hulp tijdens de Suez oorlog en de nauwe vriendschapsbanden die


tussen beide volkeren doorheen de tijd zijn opgebouwd. Ze dragen hun Griekse afkomst mee in hun identiteit. Hun langdurige aanwezigheid in de stad wordt niet meer gebruikt om hun plaats in de Egypte te legitimeren, zoals vroeger het geval was. Vandaag worden de Grieken namelijk geaccepteerd door de Egyptenaren. Er is geen sprake meer van de xenofobie die vroeger heerste of van een gevoel van wrok onder de Egyptenaren. Ze beschouwen hun Griekse broeders als gelijken en niet als buitenlanders, waardoor legitimatie van hun aanwezigheid niet meer nodig is. De liefde voor het land Egypte heeft ook een invloed op de identiteit van de Grieken. De meeste families wonen al generaties lang in Egypte en hebben er hun volledig leven opgebouwd. De oudere generatie Grieken die nog een persoonlijke affiniteit met Griekenland hebben, stellen dat Griekenland hun eerste thuisland is en blijft. Onder de jongere generatie neemt de liefde voor Griekenland af. Ze hebben er geen persoonlijke voeling mee, aangezien ze het land slechts kennen van op vakantie. Het kan dus zijn dat in de toekomst het belang van hun Griekse afkomst sterk afneemt. Voorlopig verwijzen de jongeren nog steeds graag terug naar hun Griekse voorouders, maar later kan blijken dat hun Griekse afstamming nog maar een kleine rol speelt of zelfs helemaal geen belang meer heeft bij de ontwikkeling van hun eigen identiteit. Ook Gamāl ‘abd al-Nāṣir heeft een invloed op de gemengde identiteit van de Grieken. Hij betekent als het ware een spilfiguur voor de gemeenschap. Veel respondenten beschouwen de tijd voor de komst van deze president als een gouden tijd. Met de invoering van nieuwe wetten verminderde de Griekse gemeenschap zienderogen. Toch wordt zijn beleid niet gezien als de enigste reden voor de Griekse exodus. Hij staat wel symbool voor het verlies aan rijkdom en welvaart onder de Grieken. Hij is de eerste persoon aan wie de respondenten denken wanneer gesproken wordt over de neergang van de Griekse gemeenschap. Tegelijkertijd beseffen de Grieken dat met de komst van Nasser een verandering in identiteit onafwendbaar was. Hij gaf hen de aanzet om zich te proberen aan te passen aan de nieuwe realiteit. Met hun gemengde identiteit staan ze nu dichter bij het Egyptische volk en worden ze als gelijken gezien, een droom die ze al koesteren sinds de opkomst van Nāṣir.

De Griekse restaurants in Alexandrië zijn niet meer van grote waarde voor de Grieken vandaag. Vroeger bestond er een compleet netwerk van Griekse werkgevers, werknemers en klanten die met elkaar verweven waren en zorgden voor het voortbestaan van deze typisch Griekse plaatsen. Toen het Egyptisch nationalisme en de exodus van vele Grieken


resulteerden in de inkrimping van de gemeenschap in Alexandrië, stonden de Griekse restaurants voor belangrijke veranderingen. De meeste plaatsen introduceerden een gemengde keuken. Op die manier spraken ze ook de andere bewoners van de stad aan, kregen ze terug meer klanten en waren ze niet gedoemd tot sluiting. Dit betekende wel dat er minder nadruk kwam te liggen op hun Griekse achtergrond. Toch worden in de meeste gevallen de Griekse beginjaren niet vergeten. Zo wordt bijvoorbeeld vaak de naam in ere gehouden, brengen foto’s herinneringen met zich mee aan vroeger of staat nog steeds dezelfde Griekse familie aan het hoofd van het restaurant. Vandaag doelen de eigenaars vooral op Egyptische klanten en toeristen. Ze zien hun restaurant niet als een sociale plaats speciaal voor Grieken, zoals bijvoorbeeld wel het geval is bij de Griekse club.

Om het in het kort te zeggen: er bestaan dus verschillende manieren waarop de Grieken in hedendaags Alexandrië hun Grieks-Egyptische identiteit uitdrukken. De uiting van deze gemengde identiteit is heel persoonlijk en hangt af van Griek tot Griek. Sommigen hebben meer moeite met het balanceren tussen de beide culturen dan anderen. De ene Griek neigt misschien meer naar een Griekse identiteit, terwijl de andere de nadruk verlegt naar de Egyptische zijde. Uiteindelijk houden beide kanten van de identiteit elkaar voorlopig in evenwicht. Het culminatiepunt van de gemengde identiteit van de Grieken bevindt zich in hun dubbele nationaliteit. De meerderheid neemt zowel de Griekse als de Egyptische nationaliteit over, het ultieme bewijs dat ze zich vandaag de dag zowel Grieks als Egyptisch voelen.

DEEL 4 | Hoofdstuk 2: Aanbevelingen voor verder onderzoek | 92

2. Aanbevelingen voor verder onderzoek Zoals in de inleiding van deze thesis werd opgemerkt, bestaat er nog maar weinig onderzoek naar de Griekse gemeenschap in hedendaags Alexandrië. Om deze schaarste aan bronnen tegen te gaan, is verder kwalitatief onderzoek sterk aan te raden. Via meer diepte-interviews kan er een bredere studie plaatsvinden naar de identiteit van de Grieken in Alexandrië. Er kan bijvoorbeeld dieper ingegaan worden op de oudere of de jongere generatie, maar ook onderzoek naar de verschillende segmenten van de Griekse gemeenschap in Alexandrië zou een mooie aanvulling zijn. Zo kunnen er interviews afgenomen worden met Grieken uit een volledig Grieks gezin, met half-Grieken uit een gemengd huwelijk, en zelfs met Egyptenaren uit Alexandrië om vanuit hun perspectief tegenover de Grieken de andere kant van het verhaal te onthullen.

Naast het uitbreiden van kwalitatief onderzoek naar de Grieken in Alexandrië vandaag, is er ook de mogelijkheid tot kwantitatief onderzoek. Op basis van de bevindingen die dit onderzoek hebben voortgebracht, kan er een vragenlijst met gesloten vragen opgesteld worden. Via deze lijst kunnen meerdere Grieken ondervraagd worden over hun identiteit, met kwantitatieve resultaten tot gevolg. Deze statistische gegevens kunnen helpen bij het vormen van een totaalbeeld, representatief voor de Griekse gemeenschap in Alexandrië.

Een andere onderzoekspiste die erg interessant lijkt om verder uit te werken, is de taalinterferentie tussen het Arabisch en het Grieks onder de Grieken in Alexandrië. In deze thesis werd maar heel kort ingegaan op de invloed van beide talen op elkaar. Een extensieve studie kan meer inzicht bieden in het gebruik van de twee talen onder de Grieken, en in de specifieke fonologie, woordenschat en grammatica die hierbij ontstaan. Op die manier kunnen de verschillen en gelijkenissen met het Arabisch van Egyptenaren en met het Grieks van Grieken uit Griekenland blootgelegd worden.

Er kan ook een vergelijking gemaakt worden met de identiteit van de Griekse gemeenschappen elders ter wereld, aangezien deze andere gemeenschappen wel reeds voldoende onderzocht werden. Hebben de Grieken die uit Egypte naar deze andere landen vluchtten ook een gemengde identiteit? Wordt hun identiteit gevormd door dezelfde elementen die bij de Grieken in Alexandrië een rol spelen? In hoeverre is hun Grieks-zijn vermengd met de cultuur ter plaatse? Houden deze Grieken in andere landen sterker vast aan hun Griekse etniciteit of zijn ze juist helemaal geïntegreerd in de andere maatschappij?

DEEL 4 | Hoofdstuk 2: Aanbevelingen voor verder onderzoek | 93

Dergelijk onderzoek kan verschillen en gelijkenissen ontdekken tussen de Griekse gemeenschap van Alexandrië en de andere gemeenschappen ter wereld. Misschien komen er wel overeenkomstige identiteitselementen aan het licht die aanwezig zijn bij alle Griekse gemeenschappen over de hele wereld.

Een laatste aanbeveling tot verder onderzoek heeft te maken met de invloed van de hedendaagse situaties in Egypte en Griekenland op de Grieken in Alexandrië. Zullen de Arabische revolutie en de Griekse economische crisis veranderingen teweeg brengen binnen de Griekse gemeenschap van Alexandrië? Misschien zorgen deze nieuwe politieke, economische en sociale omstandigheden ervoor dat meer Grieken naar Alexandrië verhuizen, of dat net meer Grieken uit Alexandrië wegtrekken. Het is mogelijk dat hun identiteit als gevolg terugschakelt naar een etnisch Griekse identiteit, of uitloopt op een eenzijdige Egyptische identiteit. De Grieken kunnen ook blijven balanceren tussen de beide culturen. Dit zijn uiteraard slechts hypotheses, enkel de toekomst en uitvoerig onderzoek kunnen uitwijzen hoe de identiteit van de Griekse gemeenschap in Alexandrië verder zal evolueren.

DEEL 5 | Hoofdstuk 1: Artikels en monografieën | 94

DEEL 5: BIBLIOGRAFIE 1. Artikels en monografieën

‘ASHMĀWY, S. (1997). Al-yūnaniyūn fī misr (The Greeks in Egypt), 1805-1956. Egypte: ‘Ain Publications, 188 pag.

‘ĀṣIM, D. (2011). Maṭ‘am Zephyrion fi Abū Qīr. Al-sharq al-Awsaṭ. Geraadpleegd op 9 januari 2012 via: https://www.facebook.com/note.php?note_id=209649899073812

BAKR, A. A. (2009). The Greek Exodus: an Egyptian Perspective. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 35, nr. 2, p. 93-100. Geraadpleegd op 1 december 2011 via: http://thesis.haverford.edu/dspace/bitstream/handle/10066/6036/Bakr_35_2.pdf

BOYCE, C. & NEALE, P. (2006). Conducting In-Depth Interviews: a guide for designing and conducting In-Depth Interviews for evaluation input. Pathfinder International Tool Series, monitoring and evaluation, nr. 2, p. 1-12. Geraadpleegd op 26 maart 2012 via: http://www.esf-agentschap.be/uploadedFiles/Voor_ESF_promotoren/Zelfevaluatieesf/ m_e_tool_series_indepth_interviews.pdf

CHAMBERLAIN, M. E. (1977). The Alexandria Massacre of 11 June 1882 and the British Occupation of Egypt. Middle Eastern Studies, vol. 13, nr. 1, p. 14-39. Geraadpleegd op 15 oktober 2011 via: http://www.jstor.org/stable/4282618

CHRYSSOSTOMIDIS, S. (2009). The Left, Nasser, and the Exodus of the Greeks from Egypt. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 35, nr. 2, p. 155-159. Geraadpleegd op 8 januari 2012 via: http://thesis.haverford.edu/dspace/bitstream/handle/10066/6042/ Chryssostomidis_35_2.pdf

CLOGG, R. e.a. (1999). The Greek Diaspora in the Twentieth Century. Groot-Brittannië: Macmillan Press, 190 pag.

CRESWELL, J. (1998). Qualitative Inquiry and Research Design: Choosing among Five Traditions. Thousand Oaks California: Sage Publications, 403 pag.

CRESWELL, J. & MILLER, D. L. (2000). Determining validity in qualitative inquiry. Theory into Practice, vol. 39, nr. 3, p. 124-131. Geraadpleegd op 29 april 2012 via: http://www.scribd.com/doc/609/Creswell-Determining-Validity-in-Qualitative-Inquiry


DEEB, M. (1978). The Socioeconomic Role of the Local Foreign Minorities in Modern Egypt, 1805-1961. International Journal of Middle East Studies, vol. 9, nr. 1, p. 11-22. Geraadpleegd op 15 oktober 2011 via: http://www.jstor.org/stable/162622

EZZAT, D. (2008). Going Greek in Alexandria. Al-Ahram Weekly Online, nr. 927. Geraadpleegd op 15 oktober 2011 via: http://weekly.ahram.org.eg/2008/927/li1.htm

FARAG, F. (2001). Alexandria of the heart’s mind. Al-Ahram Weekly Online, nr. 537. Geraadpleegd op 15 oktober 2011 via: http://weekly.ahram.org.eg/2001/537/fe2.htm

FARAG, F. (2005). A belle restored. Al-Ahram Weekly Online, nr. 751. Geraadpleegd op 15 oktober 2011 via: http://weekly.ahram.org.eg/2005/751/li1.htm

GORMAN, A. (2009). The Failures of Readjustment (Anaprosarmogi): The Post-war Egyptian Greek Experience. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 35, nr. 1, p. 45-60. Geraadpleegd op 1 december 2011 via: http://thesis.haverford.edu/dspace/bitstream/ handle/10066/6033/Gorman_35_2.pdf

GUION, L. A. e.a. (2001). Conducting an In-depth Interview. Department of Family, Youth and Community Sciences, Florida Cooperative Extension Service, Institute of Food and Agricultural Sciences, University of Florida, 3 pag. Geraadpleegd op 4 april 2012 via: http://edis.ifas.ufl.edu/pdffiles/FY/FY39300.pdf

HAAG, M. (2008). Vintage Alexandria: photographs of the city, 1860-1960. Cairo: The American University in Cairo Press, 139 pag.

HARLING, K. (2002). An overview of case study research. Ontario Canada: Wilfrid Laurier University, 7 pag. Geraadpleegd op 27 maart 2012 via: http://www.farmfoundation. org/news/articlefiles/284-1_harling.pdf

HIRST, A. & SILK, M. S. (2004). Alexandria, Real and Imagined. Groot-Brittannië: Ashgate, 401 pag.

ILBERT, R. & YANNAKAKIS, I. (1997). Alexandria 1860-1960: The Brief Life of a Cosmopolitan Community. Alexandrië: Harpocrates Publishing, 220 pag.

IVES, E. D. (1972). The tape-recorded interview: A Manual for Field Workers in Folklore and Oral History. Knoxville TN: Tennessee University Press, 112 pag.

KAZAMIAS, A. (2009). The “Purge of the Greeks” from Nasserite Egypt: Myths and Realities. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 35, nr. 2, p. 14-34. Geraadpleegd op 8


januari 2012 via: http://thesis.haverford.edu/dspace/bitstream/handle/10066/6031/ Kazamias_35_2.pdf

KITROEFF, A. (1983a). The Alexandria We Have Lost. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 10, nr. 2, p. 11-21. Geraadpleegd op 15 oktober 2011 via: http://thesis.haverford. edu/dspace/bitstream/handle/10066/5309/Kitroeff_10_1-2.pdf

KITROEFF, A. (1983b). The Greeks in Egypt: Ethnicity and Class. Journal of the Hellenic Diaspora, 1983, vol. 10, nr. 3, p. 5-16. Geraadpleegd op 15 oktober 2011 via: http://thesis.haverford.edu/dspace/bitstream/handle/10066/5364/Kitroeff_10_3.pdf

KITROEFF, A. (1989). The Greeks in Egypt 1919-1937: Ethnicity and Class. Londen: Ithaca Press, 212 pag.

KITROEFF, A. (2002). Out of Egypt. Internet-based magazine greekworks.com, p. 1-3. Geraadpleegd op 15 oktober 2011 via: http://www.haverford.edu/history/kitroeff/docs/ greeksinegypt/Out%20of%20Egypt.pdf

KOROMVOKIS, P. & RAKINAS, A. (2009). The Decline of the Greek Presence in Egypt: An Archival Documentation. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 35, nr. 2, p. 137-144. Geraadpleegd op 1 december 2011 via: http://thesis.haverford.edu/dspace/bitstream/ handle/10066/6040/Koromvokis_35_2.pdf

KVALE, S. (1996). Interviews: An Introduction to Qualitative Research Interviewing. Thousand Oaks California: Sage Publications, 326 pag.

MACK, N. e.a. (2005). Qualitative Research Methods: A Data Collector’s Field Guide. North Carolina USA: Family Health International, 120 pag.

NTALACHANIS, A. (2009). The Emigration of Greeks from Egypt during the Early Post-War years. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 35, nr. 2, p. 35-44. Geraadpleegd op 1 december 2011 via: http://thesis.haverford.edu/dspace/bitstream/handle/10066/6032/ Ntalachanis_35_2.pdf

REIMER, M. J. (1988). Colonial Bridgehead: Social and Spatial Change in Alexandria, 18501882. International Journal of Middle East Studies, vol. 20, nr. 4, p. 531-553. Geraadpleegd op 15 oktober 2011 via: http://www.jstor.org/stable/163400

ROUDOMETOF, V. (1998). From Rum Millet to Greek Nation: Enlightenment, Secularization, and National Identity in Ottoman Balkan Society, 1453-1821. Journal of Modern Greek Studies, vol. 16, nr. 1, p. 11-48. Geraadpleegd op 29 april 2012 via: http://www.arts.yorku.ca/hist/tgallant/courses/documents/roudometofJMGS16_1.pdf


SAKKAS, J. (2009). Greece and the Mass Exodus of the Egyptian Greeks, 1956-66. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 35, nr. 2, p. 101-115. Geraadpleegd op 1 december 2011 via: http://thesis.haverford.edu/dspace/bitstream/handle/10066/6037/Sakkas_35_ 2.pdf

SCOURBY, A. (1994). Ethnicity at the Crossroads: The Case of Greek America. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 20, nr. 1, p. 123-133. Geraadpleegd op 29 april 2012 via: http://thesis.haverford.edu/dspace/bitstream/handle/10066/5637/Scourby_20_1.pdf

SIDERIS, N. (2009). The Greek Settlers’ Flight from Egypt: The Psychological Aspects. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 35, nr. 2, p. 145-151. Geraadpleegd op 11 januari 2012 via: http://thesis.haverford.edu/dspace/bitstream/handle/10066/6041/ Sideris_35_2.pdf

SIFNEOS, E. (2005). “Cosmopolitanism” as a Feature of the Greek Commercial Diaspora. History and Anthropology, vol. 16, nr. 1, p. 97-111. Geraadpleegd op 11 januari 2012 via: http://arts.yorku.ca/hist/tgallant/documents/sifneosgreekcommercialdiaspora.pdf

SMITH, A. D. (1991). National Identity. Nevada: University of Nevada Press, 226 pag. STARR, D. A. (2005). Recuperating cosmopolitan Alexandria: Circulation of narratives and narratives of circulation, Elsevier Cities, vol. 22, nr. 3, p. 217-228. Geraadpleegd op 11 januari 2012 via: http://dx.doi.org/10.1016/j.cities.2005.03.009

TAYLOR-POWELL, E., & RENNER, M. (2003). Analyzing Qualitative Data. Wisconsin: University of Wisconsin, 10 pag. Geraadpleegd http://learningstore.uwex.edu/assets/pdfs/g3658-12.pdf

op

4

april

2012

via:

TIGNOR, R. (1980). The Economic Activities of Foreigners in Egypt, 1920-1950: From Millet to Haute Bourgeoisie. Comparative Studies in Society and History, vol. 22, nr. 3, p. 416-449. Geraadpleegd op 15 oktober 2011 via: http://www.jstor.org/ stable/178757

TOMARA-SIDERIS, M. (2001). Multicultural Determination of the Demographic Transition Mode. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 28, nr. 1, p. 75-85. Geraadpleegd op 11 januari 2012 via: http://thesis.haverford.edu/dspace/bitstream/handle/10066/5797/ Tomara-Sideris_28_1.pdf

TOMARA-SIDERIS, M. (2003). Egyptian Hellenism and Benefaction. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 29, nr. 1, p. 97-113. Geraadpleegd op 8 januari 2012 via: http://thesis. haverford.edu/dspace/bitstream/handle/10066/5853/Tomara-Sideris_29_1.pdf


TOMARA-SIDERIS, M. (2004). Egyptiot Greek Benefaction: Tradition and Modernity. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 30, nr. 2, p. 85-96. Geraadpleegd op 11 januari 2012 via: http://thesis.haverford.edu/dspace/bitstream/handle/10066/5885/TomaraSideris_30_2.pdf

TOMARA-SIDERIS, M. (2009). The Demographic Aspect of the Greek Flight from Egypt. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 35, nr. 2, p. 61-71. Geraadpleegd op 11 januari 2012 via: http://thesis.haverford.edu/dspace/bitstream/handle/10066/6034/TomaraSideris_35_2.pdf

TOMARA-SIDERIS, M., & THEOCHARIS, T. (2004). Quartier Grec: A town within the Town. Conference at Panteion University Athens, The Urban and Local History of Social Policy (XIX-XX Centuries), p. 1-9. Geraadpleegd op 15 oktober 2011 via: http://library.panteion.gr/dspace/bitstream/123456789/439/SIDERI_THEOHARIS.pdf

TRIMI-KIROU, K. (2003). Quel cosmopolitisme à l’ère des nationalismes? La colonie grecque alexandrine (1882-1922). Cahiers de la Méditerranée, nr. 67. Geraadpleegd op 29 april 2012 via: http://cdlm.revues.org/index130.html

TRIMI-KIROU, K (2009). The Big Decision: Literary Narrative as a Historical Source. Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 35, nr. 2, p. 73-92. Geraadpleegd op 11 januari 2012 via: http://thesis.haverford.edu/dspace/bitstream/handle/10066/6035/TrimiKirou_35_2.pdf

TZIOVAS, D. e.a. (2009). Greek Diaspora and Migration since 1700: Society, Politics and Culture. Groot-Brittannië: Ashgate, 306 pag.

WEINREICH, U. (1953). Language in contact: findings and problems. New York: Linguistic Circle of New York, 148 pag.

DEEL 5 | Hoofdstuk 2: Websites | 99

2. Websites

AL-JAZEERA WORLD. Documentaire “Egypt: The Other Homeland”. Geraadpleegd op 29 april 2012 via: http://www.aljazeera.com/programmes/aljazeeraworld/2012/04/ 20124212646347121.html

AMERICAN LIBRARY ASSOCIATION AND LIBRARY OF CONGRESS. Geraadpleegd op 24 maart 2012 via: http://www.loc.gov/catdir/cpso/romanization/arabic.pdf

ATHINEOS. Geraadpleegd op 8 januari 2012 via: http://athineos.4t.com AVEROFEIO. Geraadpleegd op 8 januari 2012 via: http://averofeio-school.world.sch.gr/ index.htm

DELICES. Geraadpleegd op 8 januari 2012 via: http://www.delicesgroup.com EKA. Geraadpleegd op 15 oktober 2011 via: http://www.greece.org/alexandria/eka2/ index.htm

OMNIGLOT. Geraadpleegd op 24 maart 2012 via: http://www.omniglot.com/writing/ greek.htm

SAE. Geraadpleegd op 11 januari 2012 via: http://en.sae.gr WIKIMAPIA. Geraadpleegd op 8 januari 2012 via: http://wikimapia.org/1707831/Al-Shatby

DEEL 6 | Hoofdstuk 1: Sayyid ‘Ashmāwi: Al-yūnaniyūn fī misr | 100

DEEL 6: ARABISCHE VERTALINGEN 1. Sayyid ‘Ashmāwy: Al-yūnaniyūn fī misr 1.1 Context Dit boek gaat algemeen over de Grieken in Egypte. Aangezien de auteur ‘Ashmāwy de tijdsperiode

1850-1957

behandelt,

werd

deze

tekst

enkel

gebruikt

voor

extra

achtergrondinformatie. Er werd gekozen om het eerste hoofdstuk te vertalen, dat een uitgebreide bespreking geeft van de betekenis van de Grieken voor Egypte en haar rol in het dagelijkse leven.

1.2 Vertaling Het eerste deel Over het relatief belang van de Griekse aanwezigheid en haar verantwoording

Het eerste hoofdstuk: -

De relatieve vorm van de Griekse aanwezigheid in de hedendaagse Egyptische samenleving.

Het tweede hoofdstuk: -

Opsomming (van de afstammelingen van de Grieks-orthodoxe kerk) in de Egyptische regio.

Het derde hoofdstuk: -

De Griekse exodus naar Egypte – haar redenen en haar motieven.

Het eerste hoofdstuk De relatieve vorm van de Griekse aanwezigheid in de hedendaagse Egyptische samenleving

Er bestaan veel boeken die op een directe of indirecte manier gaan over de rol van de Griekse gemeenschap in de ontwikkeling van modern hedendaags Egypte. Deze zijn in het bijzonder door Egyptische en Griekse schrijvers geschreven, en door Arabische en westerse schrijvers in het algemeen, vanaf het einde van de negentiende eeuw tot het einde van de twintigste


eeuw. De boeken van Politis, Radamanthis, Vatimbellas en Nikolas Papareduta verdienen een speciale vermelding. Ook de boeken van Ahmad al-Hatta, Salih Rammadan, Nabil ‘abd alHamid, Mahmud Sulayman, Na‘im ‘Atiya en Nabil ‘Azzat verdienen een speciale vermelding.*

* Ze vermelden in hun boeken de geschiedenis van de Griekse gemeenschap in Egypte en maken een analyse van de persoonlijke bijdrage van de Grieken aan de ontwikkeling van modern Egypte. Tot de belangrijkste van hun boeken behoren: …

Wat Nikolas Papareduta betreft, de heer Yusuf Darwish (advocaat) heeft aan mij een rapport gegeven, in het Frans en getypt met een typemachine, over de politieke beweging van de Griekse gemeenschap: … Wat Ahmad al-Hatta betreft, hij schreef over “De buitenlanders in Egypte en Soedan”. Salih Rammadan schreef over “De buitenlandse gemeenschappen in Egypte in de negentiende eeuw”. Nabil ‘abd al-Hamid schreef over “De buitenlanders en hun invloed in de Egyptische samenleving van 1882-1922”. Mahmud Sulayman schreef over “De buitenlanders in Egypte – een studie van de sociale geschiedenis van Egypte”. Na‘im ‘Atiya heeft veel bijdrages geleverd en vertalingen gemaakt van de Griekse literatuur in Egypte. Nabil ‘Azzat schreef enkele papers in verband met de Griekse aanwezigheid in het Egyptische leven van 18051997. Deze boeken – samen met andere boeken – verwezen naar de relatieve rol van de Griekse aanwezigheid in Egypte. We kunnen de vorm van deze rol definiëren in enkele puntjes die volgen: Ten eerste: zoals anderen onder de minderheden, speelt de Griekse gemeenschap een prominente rol op verschillende economische, sociale maar ook politieke domeinen. Verschillende studies die recent plaatsvonden, benadrukken de persoonlijkheid van minderheden in de lokale economie. Ze focussen in het bijzonder op de Grieken en de Armeniërs in het Midden-Oosten, hetgeen bijzondere aandacht trekt voor wetenschappelijk onderzoek.* Ten tweede: van de kant van de kwantitatieve vorm, tientallen tegenstrijdige statistieken – die geschreven werden in de vroege jaren van de negentiende eeuw – bevestigen dat het


percentage Grieken voornamelijk op de eerste plaats komt van de buitenlandse gemeenschappen in Egypte wat haar aantal betreft. Ze zijn aanwezig in alle delen van Egypte. De Grieken verspreiden zich op kusten, in valleien en in de woestijn, in dorpen, steden en gehuchten. Dit is het geheim dat de argumenten van Lord Cromer uitlegt en dat bevestigd wordt in zijn boeken: “Waar ook maar een steen beweegt in Egypte, onder haar vind je een Griek.” (1) Hij schreef letterlijk over deze aanwezigheid: … * Gudrun Kramer verzekerde dit argument in haar tweede boek: … Ook Jinada Jariatshka verzekerde dit in zijn boek dat onlangs gepubliceerd werd over “De rol van de buitenlandse Kopten in Egypte” in het jaar 1997. Maar in een latere periode meende Cromer “dat rationeel gezien de vreemdelingen die in Egypte verblijven niet mogen bekeken worden als buitenlanders. Een correct beleid en gerechtigheid oordelen dat zij Egyptenaren zijn. De betrokkenheid bij de regering van het land mag hen niet ontzegd worden, ook al worden de buitenlandse privileges afgeschaft.” (1)

Ten derde: de meerderheid van de buitenlanders behield hun nationale cultuur en zorgde voor een isolatielaag tussen hen en de Egyptische samenleving om zich te onderscheiden. Om het met de woorden van Sabha Wahida te zeggen: “deze schaamteloze klasse heeft, ondanks dat ze in de minderheid zijn, alle vlottende activa in hun handen terwijl het eigen volk van het land met de landbouw tevreden moet zijn.” (2) Maar de Griekse gemeenschap heeft, meer dan anderen, geprobeerd om deze sociale hindernis te doorbreken. Veel historische verhalen verwijzen naar de overlapping en vermenging van civilisatie tussen de Grieken en de Egyptenaren. Hun rol wordt bevestigt – op een negatieve en een positieve manier – in het handel drijven met de Egyptenaren. Zo heeft een lid van deze gemeenschap de situatie aangeklaagd: “de Grieken in Egypte hebben heel veel gedaan voor de culturele organisatie van Egypte, meer dan eender welk ander volk, maar ze hebben weinig genomen: het grootste deel van de kleinhandel, en bemiddelende instellingen tussen de Arabieren en de rijke Engelsen en Fransen lagen in de handen van de Grieken. In Opper-Egypte, in alle dorpen, we hebben allen ons best gedaan met de Arabieren om hun producten te verkopen. Maar niemand heeft ons bedankt. Ze noemen ons geldschieters met een strafblad en stoute bedriegers. Ze vervloeken ons omdat wij volgens hen de reden waren voor de opstand van ‘Uraby . Wij hadden geen sterke regering die ons hielp, wij waren geen sterk land zoals Engeland,


Frankrijk, Duitsland of zelfs Italië. Zoals gewoonlijk bereiken wij alle dingen door op onszelf te vertrouwen: de Grieken, zij zijn het die – vooral – in massa gedood werden door de Arabieren.” (3) Maar de schrijver al-Astar al-Sabiqa benadrukt een andere kant: “de Grieken werden vloeiend in de Arabische taal, beter dan hun beheersing van het Grieks. De Grieken werden in het algemeen gekarakteriseerd door hun minimum aan geklaag. Ze gehoorzaamden altijd aan de civiele rechtbanken in Egypte, behalve een minderheid die zich richtte naar de Griekse raad om geschillen op te lossen.” (4) Cromer bevestigde dat er categorieën Grieken bestaan, die sinds de oudheid in Egypte verbleven. Ze spreken de Arabische taal en ze zijn werkzaam in de handel van de steden en de regio’s. Deze Grieken verschillen van de anderen die gekomen zijn van al-Mura en van andere Griekse eilanden. De meerderheid van hen verbleef in Alexandrië. Zo kunnen we zeggen dat er Oosterse Grieken bestaan, en dat de overige Westers zijn. Cromer stelde opnieuw een eerdere vraag – volgens de Engelse tekst – : in hoeverre kunnen we de Grieken die geboren zijn en opgegroeid zijn buiten Griekenland, onderscheiden van de Grieken die in zo’n land leefden dat toevallig behoorde tot de onderdanen van Griekenland? Ondanks tegenspraak van de Egyptische regering, vinden we dat de meerderheid van de Grieken die Grieks spreken, altijd werkten om ervoor te zorgen dat er privileges toegekend werden aan de leden van de Griekse gemeenschap die in Egypte wonen. Wanneer ‘Ayrut spreekt over de Egyptianisering van de gemeenschappen in haar algemeen voorkomen, bevestigt hij dat “de Grieken het meest in aantal zijn en het dichtst bij het volk staan.” (1) Lahita bevestigt: “de nationaliteiten die het meest overlapten met de mensen, dat waren de Grieken.” (2) In de studie van de sociale geschiedenis van Egypte bevestigde Ahmad al-Bahithayn, gebaseerd op tellingen van het jaar 1947, “het aantal genaturaliseerde buitenlanders met de Egyptische nationaliteit is 2,131 waarvan 774 Grieken.” (3) Hij voegt eraan toe dat volgens de statistieken van het jaar 1937 “de Grieken meer dan de andere buitenlanders trouwden met Egyptische vrouwen, gezien hun aantal ongeveer 22% was van het totaal aantal buitenlanders getrouwd met Egyptische vrouwen.” (4) In zijn meesterwerk “De persoonlijkheid van Egypte” maakte Hamadan al-Dahira bezwaar tegen de verspreiding van de Grieken in alle dorpen en regio’s van Egypte. Hij beklemtoonde: “Alexandrië was bijna opnieuw een semi-Hellenistische stad geworden , zoals begonnen was in de oude tijd.” (5)


Door te volgen wat er in de krant al-Ahram wordt geschreven, benadrukte de Griek Labib Rizq: “de uniekheid van het volk van Balad al-Sham291 en de Grieken ligt in het onderscheidend kenmerk, iets waarover de Egyptenaren niet beschikten: het ligt in hun vermogen om zich uit te spreiden over alle delen van Egypte, tot zelfs in de kleinste dorpen en gehuchten.” (6) Wanneer Nabil ‘Azat de Griekse aanwezigheid oplijst en haar portret schetst in het Egyptisch leven, komt hij tot het besluit: “de Grieken zijn een deel geworden van het web van het dagelijkse Egyptische leven. Daarom, wanneer gebeurtenissen van een oude Egyptische film zich ontrafelen in een deel van de stad, dan kan het niet anders dat er een Griek verschijnt als één van de inwoners van de wijk, zoals “‘Antar en Liblib” en “Salama fi Khayr.” (7) Maar in verschillende kunstwerken zien we dat de persoonlijkheid van de Griek meer verbonden is met het Egyptische volk. In romans – bijvoorbeeld – wordt dit esthetisch beeld duidelijker. Vooral in “Het Alexandrië Kwartet” van Lawrence Durrell verschijnt het beeld van de Grieken, meer dan anderen van die wereldse groep, aan sommige personages van het Kwartet onder de buitenlanders die in Alexandrië verblijven. Wanneer hij vertelt over “Justine” besluit hij: … Het werk van de romanschrijver is verweven in een interessant en kunstig web, samen met pagina’s van het verleden en het heden, in het werk dat later gepubliceerd werd – augustus 1997 – van romanschrijver Jamil ‘Atiya Ibrahim “Documenten van Alexandrië”. Hierin wordt het personage van Mixali de Griek belichaamd, die de wereldse persoonlijkheid van een archeoloog uitdraagt in plaats van zijn carrière als specialist in de tabaksindustrie. In de woorden van iemand van de personages, besluit de roman: - De Grieken staan van de Europese volkeren het dichtst bij de Egyptenaren. (2)

Waarop ik de aandacht wil vestigen: het beeld van het belang van het relatief gewicht voor leden van de Griekse gemeenschap in Egypte wordt gesteund door historische feiten en door haar data, vooral omdat zij de grootste Europese gemeenschappen vormen in Egypte nadat zij zich hadden gefocust op de groothandel en sectorale handel. De import en export lag in hun handen. In de schaduw van het systeem van privileges genoten ze van een semi-vrijstelling. De Grieken speelden een speciale rol in de kleinhandel en als uitbaters van bars. De aantallen van hen die werkten in het lenen van geld vermeerderden. Cromer zegt over de Grieken: “in feite, waar er ook maar de kleinste mogelijkheid is om een aankoop te doen aan een goedkope

291

Syrië, Libanon, Jordanië en Palestina


prijs en te verkopen aan een hoge prijs, u zal er een kleine Griekse handelaar vinden.” Toen hij Sarras bezocht, op een afstand van 30 mijl ten zuiden van wadi Halfa, was hij verbaasd over de aanwezigheid van enkele Grieken die sardienen, koekjes etc. verkochten aan een beperkt aantal klanten. Cromer schreef (3): …

De romanauteur Yehya Haqqa schreef een kortverhaal in zijn kenmerkende stijl in de inleiding van de wetenschappelijke methode tot de Arabische literatuur. Hij publiceerde het kortverhaal in de krant “al-Siyasa” op 22 december 1926 onder de titel “Het koffiehuisje van Dimitri”. Het kortverhaal begon met de woorden: “zij is niet eigen aan een bepaalde stad , ze is – als je wil – een merk van vele koffiesoorten, verspreid over het platteland van Egypte ten noorden en ten zuiden van haar, in elke kleine stad of groot dorp. Want allen van hen zijn gelijk in het feit dat een man hen beheert. De eigenaar heet in de ene stad Dimitri, en in een andere stad Mixali. Het maakt niet uit of zijn naam één van deze namen is of zoiets als Tudry of Xristo of Gianni of Kharalmabu. Zij zijn koffiesoorten die in stilte en in vrede hun plaats innemen. Ze blijven streven naar het bewaren van hun tradities die sinds het begin gecreëerd waren, gesteund op één milieu zonder enige afwijking, totdat ze mettertijd een kenmerk wordt onder de kenmerken van dit milieu en ze een groot fenomeen wordt met invloed op verschillende aspecten van het andere volkse leven, dat gelijkstaat met het belang van eender welk ander fenomeen.” (1)

Ten vierde: van de kant van de sociale organisatie, en gezien deze Griekse aanwezigheid op de Egyptische grond sinds de oudheid: “de oorsprong van de Grieken die in Egypte wonen dateert van heel lang geleden. Sommigen van hen zijn geboren in dit land. We herkennen hen aan de vorm van hun gezicht, aan hun slanke lichamen, aan de levendigheid in hun kracht, aan de vriendelijkheid in hun bewegingen, en aan het verschil in hun klederdracht met de kledij van de rest van de inwoners” (2). Maar “ze zijn trots op de Grieken omdat ze afstammelingen zijn van de bewoners van het oude Griekenland. Maar van de religieuze kant gezien is deze gemeenschap verdeeld in een meerderheid Orthodoxen en een minderheid Katholieken.” (3) Wanneer de Griek Labib Rizq vertelt over “De ouders van de dieven” besluit hij: “de oude Griekse aanwezigheid in Egypte duurde tot de jaren 30 van de negentiende eeuw, en maakte deel uit van de Ottomaanse staat. Daarom konden de onderdanen van de staat zich zonder enige obstakels verplaatsen.”


De wetenschappers van de Franse expeditie – zoals Geratyan Lubir vertelt – in “Een studie over de stad Alexandrië”, waren verbaasd toen ze ontdekten dat de stad Alexandrië een massa aan verschillende nationaliteiten bevat, exclusief Egyptenaren: Turken, Arabieren, Marokkanen, afstammelingen van de Grieks-orthodoxe Kerk en Syriërs. Sommige christenen onder de Europeanen brachten hen in vrede samen, wegens handelsrelaties. Maar de aantallen van dezen waren relatief klein tot aan het begin van de negentiende eeuw. Met de vermeerdering van de migratie van buitenlanders in het algemeen en van de Grieken in het bijzonder, ontstonden er in Egypte twee groepen: een groep bestaande uit de werkelijke westerlingen die in het land voor verschillende periodes verbleven, met het oog op het investeren van hun geld. Uiteindelijk vestigden ze zich in het land, maar behielden ze hun banden met hun vaderland.

Een andere groep bestaat uit de migranten die de vorige eeuw in Egypte waren aangekomen uit de landen rond de Middellandse Zee en enkelen uit de territoria van het Ottomaans sultanaat waar ze zich hadden gevestigd. Maar zij bezaten een buitenlands paspoort, wat hen in staat stelde om te genieten van rechten. Ze bleven op de rand van de westerse samenleving leven die ze hadden leren kennen in hun land van afkomst. De eerste groep bestaat vooral uit een klein aantal zakenmannen die hun activiteiten uitbreiden tot buiten het Europees continent. Zij hebben hun politieke invloed verloren waarvan ze genoten tijdens de vroege jaren van deze eeuw, sinds het verlies van de staten van wie hun invloed gevolgd werd door de wereld. Het werd een economisch element en niets anders. Als hij zijn kapitaal gebruikte in Egypte dan werden zijn interesses verbonden met de interesses van Egypte. Hij weerhield zich niet om te concurreren met de interesses van zijn land in het belang van zijn eigen interesses. Wat de tweede groep betreft, de meerderheid, die qua samenstelling noch Egyptenaar noch buitenlander is, is voortgekomen uit deze abnormale economisch-sociaalpolitieke toestand. Deze toestand werd gecreëerd via speciale banden die ontstaan waren tussen de Ottomaanse sultan en de christelijke landen in het islamitische Oosten gedurende de afgelopen twee eeuwen. Al wie in deze landen aankomt, valt onder de zorg van één van deze landen, of het nu een westerling is of niet. Het is een atypische sfeer, uniek omdat ze zich niet onderwerpen aan een specifieke publieke autoriteit. Hij is niet onderworpen aan de lokale rechtbank, en hij is niet streng of volledig of direct onderworpen aan een andere rechtbank. Daarom volgt hij zijn eigen pad. Dit is de groep, en hij was meer beïnvloed door de natuur van het land. Maar hij richtte zich op zijn materiële interesses en niet op de participatie van het volk aan hun nationale moeilijkheden in het land. (1)


Ondanks de relevantie van de woorden en ondanks onze focus op haar algemeenheden, zijn deze woorden de meest betrouwbare onder de anderen in het beschrijven van de situaties van de buitenlanders in Egypte in het algemeen, en in het bijzonder van de Grieken onder hen. Gezien de toename van hun aantallen, was er dringend nood aan sociale organisatie door middel van de oprichting van gemeenschappen, eerst in Alexandrië in het jaar 1843 en in Cairo in het jaar 1856, en vervolgens in de rest van Egypte. Elke gemeenschap had een uitvoerende raad met een president en twee adviseurs. De raad is verdeeld in verschillende comités. (*)

Degenen die de aanwezigheid van de Griekse gemeenschappen op elke plaats waarnemen, stellen dat “waar de Grieken zich ook maar vestigden, ze toonden een geest van samenhang waarvan de wereld van handelaars en geld onder de indruk was. In tijden van welvaart werkten ze samen zodat de deals van één van hen nog lucratiever zouden zijn. Ze verkopen en kopen in solidariteit en in samenhang. Ze steunden elkaars middelen door het aanvaarden of het financieren van sommige effecten292. Ze geven verminderingen en vergoedingen aan hun burgers. In tijden van crisis beschouwden ze de reputatie van elk bedrijf als de reputatie van de hele groep. Ze spanden zich in om het handelshuis te redden uit de moeilijkheden.” (1) De sociale banden tussen hen waren sterk. Ze waren zo trouw aan hun geloof dat ze zelden trouwden met iemand buiten hun familie. Ze gingen erg ver daarin, tot het punt dat ze vermenging met anderen vermeden. Deze sociale banden werden gevoed door bloedbanden. Het is te zeggen, zij waren in feite wat we kunnen zeggen in de taal van solidariteit en samenwerking: “een handelsstam” met haar eigen karakteristieken en unieke kenmerken. (*) We zien deze onderlinge afhankelijkheid ook in tijden van politieke crisis, en in het bijzonder wanneer de Grieken in oorlog zijn met de Ottomaanse landen, of zelfs in tijden van het vieren van de Griekse Dag van de Onafhankelijkheid. Maar er wordt opgemerkt dat er onder de leden van deze gemeenschappen zowel armen als rijken bestonden. Er waren leden die geen voedsel voor de volgende dag vonden en er waren leden die de superrijke mensen nog rijker maakten. Onder de leden bestonden er werkmannen en kapitalistische kredietverleners. Of met andere woorden, we vinden ze verspreid op de ladder van de klassenhiërarchie, met al hun onderscheidende kenmerken en sociale tegenstellingen in de Egyptische gemeenschap. Wanneer ook maar de Grieken zich vestigen in een land, richten ze er een kerk en een school 292

Dit woord is een verzamelnaam voor verhandelbare rechten die een financiële waarde inhouden, zoals aandelen en obligaties


op. Sinds het midden van de zeventiende eeuw opende de Griekse gemeenschap een eigen school in Oud-Egypte in het klooster van de Heilige George door toedoen van de Patriarch Ionikio. Deze school bleef bestaan van het jaar 1645 – zoals Politis vertelt (2) – tot aan het begin van de negentiende eeuw. Daarna breidden ze uit en stichtten ze twee andere scholen, één van beide in de wijk al-Rum en de andere in het district al-Hawatiya in Cairo. Dan stichtten ze een andere school in Alexandrië in het klooster van de Heilige Sabbas. Daarna richtten ze kerken en scholen op die hieraan verbonden waren, in Mansura en in Tanta in het jaar 1859, in Port Said in het jaar 1866, en in Suez in het jaar 1870. In Zaqaziq verzamelden ze een som geld om voor hen een kerk en een school te stichten, en ook – zoals Ahmad al-Darsin vertelt (3) – in Shibin al-Kum en in Isma‘iliyya.

Deze scholen namen toe met de vermeerdering van deze gemeenschap. De school liet nietGriekse studenten toe. In de statistieken die ‘Abd al-Rahman Fahmy Matar vermeldde in zijn boek over “Het onderwijs en de leerlingen in Egypte” (1) (191 pagina’s) werd het aantal buitenlandse scholen in Egypte geteld (in 1933-1934). De Griekse scholen stonden op de eerste plaats wat betreft haar aantal scholen (61) en haar aantal leerlingen (12 002). In het jaar 1950 vermeerderden de aantallen van deze Griekse scholen. Zoals George Salama zich herinnert: “het aantal gemeenschappen was 42, het aantal scholen 87 en het totaal aantal leerlingen 1653. De Grieks-orthodoxe Patriarch, de Griekse gemeenschappen, de Griekse verenigingen en enkele leden financierden deze scholen. De bekendste van deze scholen was “de Abt School” in Cairo die in het jaar 1860 werd opgericht. Ze omvatte een deel Grieken en een deel Egyptenaren. Haar naam werd later “de Abidische School”. Het was deze school die de toespraak hield tijdens het vieren van Rafa‘a Bik Rafi‘ al-Tahtawi. De krant “Rawdhat alMadaris ” vermeldde haar. (*) Veel boeken vertellen over de kenmerken van het sociaal leven van de leden van deze gemeenschap, in het bijzonder in de stad Alexandrië. Hun activiteiten – vooral in de handel – zorgden voor bezorgdheid bij een journalist van de Londense krant “The Times”. Hij schreef en zei op 14 oktober 1856: … (2)

Het belangrijk punt in de voorgaande paragraaf is: de Grieken hebben een gemeenschappelijk doel, wat niet kan bereikt worden door andere volkeren. In het begin van deze eeuw heeft Russell Basha bij de politiedienst in Egypte, in Alexandrië en in Cairo, gewerkt. Hij heeft zijn herinneringen in een belangrijk boek neergeschreven. Hij vertelde erin over het sociale leven


van de buitenlanders in Alexandrië – in het bijzonder. Hij beschreef erin de kenmerken van het leven van de Grieken tussen schooien en normaal doen, aangezien ze zich niet aan de wet onderworpen. Hij zegt over degenen waarover hij schrijft: … (3) De Grieken infiltreerden in Egypte buiten het dagelijks web van het leven, op het economisch gebied vooral, in politiek-administratieve activiteiten, op het gebied van diensten (de constructie en bouw, hotels, restaurants, cafés enz.), in de geneeskunde en apotheken, in de literatuurkunst (poëzie en romans), in het drukken en in het artistieke leven (cinema, muziek, fijne kunsten). In Egypte waren er dichters, fictieschrijvers en romanschrijvers die met hun creaties de aandacht van de wereld trokken, waaronder de voorbeelden Kavafis (1863-1933), en Nicolayids (1884-1956) die Egypte beschreef als de driehoek van de zegeningen. Tsirkas en Birizis, die woonden tussen Alexandrië en het platteland van Neder-Egypte, infiltreerden in de dieptes van Opper-Egypte. De Griekse dichter Bitrus Maganish leefde in Opper-Egypte. In het jaar 1957 publiceerde de vrouw Kaliope Nakubulu de roman “Shajara ‘ala” dat gaat over het leven in een Egyptisch dorp in het noorden van de delta. Dokter Na‘im ‘Atiyya (*) publiceerde sommige van deze werken in het Arabisch, in het kader van zijn interesse in de moderne Griekse literatuur en de hedendaagse literatuur van Egypte. Uiteindelijk werd de volledige vertaling uitgegeven voor het poëzieboek van Kavafis. Hij is een dichter uit Alexandrië. Konstantinos Bitrus Kavafis – die stierf in Alexandrië in het jaar 1944 en er werd begraven – was werkelijk, in de woorden van Ahmad Bahjat (1), een unieke dichter die geen parallel had in de poëzie van zijn vaderland. Niemand was gelijk aan hem. De pagina’s van “Het Alexandrië Kwartet” van de hedendaagse schrijver Lawrence Durrell waren gevuld met uitspraken over Kavafis en respectvolle verwijzingen naar hem, als de ziel van Alexandrië. De foto’s van de grote kunstenaar Muhammad Nagy omvatten vooraanstaande persoonlijkheden in de geschiedenis van Alexandrië. Alexandrië is niet gewoon maar een stad waarin de dichter Kavafis werd geboren en waar de herinneringen aan zijn kindertijd, jeugd en bejaardentijd bewaard zijn. Het was een hoofdstuk dat vermengd was met zijn ziel. Hij schreef in één van zijn gedichten met de titel “De stad”: zijn hart ligt begraven in Alexandrië en heeft haar wortels in haar. Waar hij ook maar naartoe ging, met zijn ogen zag hij vele jaren uit zijn leven dat hij in Alexandrië doorgebracht had.

DEEL 6 | Hoofdstuk 2: Dāliyā ‘Āṣim: Maṭ‘am Zephyrion fi Abū Qīr | 110

2. Dāliyā ‘Āṣim: Maṭ‘am Zephyrion fi Abū Qīr 2.1 Context Dāliyā ‘Āṣim is een journaliste die werkt voor de Egyptische krant al-Sharq al-Awsaṭ. Ze schrijft voornamelijk artikels die handelen over Alexandrië. Dit artikel bestaat uit een interview met Perikles Tsaparis, de eigenaar van het Grieks restaurant Zephyrion in Abū Qīr. Perikles is een erg gereserveerde man die niet echt open staat voor de pers en interviews. In het kader van deze thesis kon met deze man geen interview afgenomen worden, wat van dit artikel een handige aanvulling maakt. Het interview is te vinden op een facebookpagina. Het adres van deze pagina werd verkregen via een Egyptische kelner die werkt in Zephyrion. De tekst bevat zowel standaard Arabisch als vormen in het Egyptisch dialect. Vooral de antwoorden van Perikles bestaan uit dialectisch taalgebruik.

2.2 Vertaling Restaurant “Zephyrion” in Abū Qīr In het restaurant hoor je “babbelen”293 in het Grieks, Engels, Frans, Spaans en Arabisch in haar verschillende dialecten.

Op een rustige plaats op het strand van de buitenwijk Abū Qīr in de stad Alexandrië ligt het Grieks restaurant Zephyrion, met haar herinneringen en verhalen over het oude Alexandrië in haar simpelheid, elegantie en lieftalligheid. Uit haar ontsnapt het aroma van gegrilde garnalen gemixt met de geur van jodium. Haar herinneringen sturen de golven van de zee over de plaats en over de omringende wijken.

Na enkele stappen tussen de bescheiden gebouwen met twee verdiepingen bereik je een karakteristiek gebouw aan de Middellandse Zeekust, dat bedekt is met de kleuren van de Griekse vlag, wit en blauw. Je kunt er genieten van de meest aangename maritieme maaltijd en van een hapje aan de rand van de oneindige Middellandse Zee. In de omgeving voor dit simpel en uniek restaurant vind je chique auto’s opgesteld in een lijn, op een plaats speciaal voor deze auto’s bedoeld. Een vriendelijke kelner komt je ontmoeten en

293

Het Arabisch woord tharthara verwijst naar het boek van Naguib Mahfouz: Tharthara fawq al-nil


helpt je met het parkeren van je auto zodat je kan beginnen genieten van verse vissoorten. Van zodra je je tafel hebt gekozen, begin je een reis doorheen de wereld van het ruimvolle Zephyrion om te selecteren wat je wil consumeren van soorten maritieme etenswaren, verse vissoorten en schelpsoorten, en de keuze van bereidingswijze. Je hoort gebabbel in het Grieks, Engels, Frans, Spaans en ander onverstaanbaar gepraat gemixt met Arabische dialecten.

Gedurende deze reis zal je een man opmerken van wie zijn dialect, het Oudgrieks vermengd met het Egyptisch dialect, verwijst naar het feit dat hij niet Egyptisch is. Maar zijn ziel is zuiver Egyptisch, iedereen noemt hem dokter294 Perikles.

Hij wordt steeds overmand door een toestand van onrust en spanningen, heen en weer volgt hij elke beweging en elke vraag van zijn klanten. Hij verwelkomt de nieuwkomers en zegt vaarwel aan zij die weggaan. Hij is erop gebrand om alles te doen volgens hoe de klanten het willen. Al-Sharq al-Awsaṭ ontmoette de vreemdeling295 Perikles, de eigenaar van het restaurant. Hij is één van de oudste Grieken die wonen in Alexandrië. In het begin werd er tegen ons gezegd dat hij weigerde te praten met de pers aangezien hij een erg gereserveerde persoon is in het praten over zichzelf. Maar hij koos ervoor om zijn hart open te stellen voor ons en hij bood geen weerstand om over zichzelf te vertellen. Hij weigerde echter om gefotografeerd te worden: “Zonder foto, in Gods naam,” zei hij in gebroken Arabisch. We hebben opgemerkt, ondanks zijn openheid en sociale en vriendelijke persoonlijkheid, dat hij erg bezorgd en discreet is in wat hij beschouwt als zijn herinneringen.

Perikles wandelt van de ene tafel naar de andere, vertelt mopjes, speelt met de kinderen, is heel vriendelijk tegen de vrouwen en begroet de mannen met een glimlach. Als je hem zo bezig ziet zou je denken dat hij een persoonlijke vriend is van iedere klant. Vaak neemt hij iemand bij de arm en babbelt hij met hem. Terwijl hij diep in gesprek zit kijkt hij om, om een klant van zijn restaurant te begroeten.

294

Aanspreektitel, drukt respect uit Het Arabische woord khawaja is moeilijk te vertalen. Het heeft de betekenis van vreemdeling ten tijde van kosmopolitisch Alexandrië. Met behulp van deze aanspreektitel werd een onderscheid gemaakt tussen de inheemse Egyptenaren die in de stad woonden en de buitenlanders die er verbleven. Zie Hirst & Silk (2004), p. 248-249 295


“De geschiedenis, dat is een heel lang verhaal. Er zijn veel omstandigheden en verhalen waardoor een uur tijd niet volstaat om ze te vertellen.” Op die manier opende Perikles in gebroken Arabisch zijn hart. Hij vertelt zijn verhaal van het restaurant dat zijn lot was geworden. Zijn vader stichtte het restaurant in het jaar 1929, op het moment dat de Griekse gemeenschap één van de grootste gemeenschappen was in de stad. Perikles echter was erop gebrand om zijn Griekse studies te vervolledigen op het domein van de geneeskunde. Daarom weigerde hij in die tijd om verder te blijven wonen in Alexandrië. Hij zegt over de reden van zijn terugkeer naar deze stad: “Ik kwam naar hier omdat er een telegraafbericht tot mij kwam, een telegraafbericht dat melding maakte van de zware ziekte van mijn vader. Hij lag op sterven. Dat was in het jaar 1962.” Perikles haastte zich uit Athene terwijl hij zijn witte doktersjas alleen achterliet. Hij stopte met dromen over het uitoefenen van een beroep in de geneeskunde. Hij ging naar zijn vader die in het Griekse ziekenhuis “Gamāl ‘abd al-Nāṣir” verbleef. En het wonderlijke is dat dit verhaal overeenkwam met het verhaal van zijn vader met zijn grootvader, alsof het lot het tot een noodzaak maakt voor deze familie om in Alexandrië te leven en te werken voor hun dagelijks brood. Perikles zegt al lachend: “Ik ben gekomen om maar 24 uur te blijven om mijn vader te zien, maar ik bleef 50 jaar. En lof zij aan God, lof zij aan God dat ik het water van de Nijl heb gedronken296 en ik opnieuw naar haar ben teruggekeerd. Onze God, zorg voor Egypte en voor de Egyptenaren. O God, moge het een veilig land zijn voor altijd.” Hij ging verder: “Ik, wanneer ik gekomen was, waren alle Grieken weg behalve een kleine hoeveelheid. Ik behield voor de zaak hetzelfde design, vorm en decor. Mijn vader heeft deze plaats gekozen toen het helemaal verlaten was. Het lag dichtbij het kamp van de Engelsen. Zij waren de klanten van de zaak en noemden het: Casino Zephyrion297.”

Perikles zucht, terwijl hij terugdenkt aan zijn vader en zijn moeder, en aan hun lijden bij de stichting van de plaats. Ze brachten drinkbaar water aan uit de regio Muntaza die ongeveer

296 297

Egyptisch spreekwoord In die tijd was het in de mode dat een restaurant “casino” werd genoemd. Ezzat (2008), p. 1


tien kilometer verder lag, zodat de bekendheid van hun restaurant dag na dag wijdverspreid raakte.

Zephyrion was het eerste restaurant dat gegrilde garnalen serveerde op het niveau van restaurants van Egypte. Het werd een plaats waar sterren, grote Egyptische persoonlijkheden en buitenlanders samenhokten.

Tijdens het vertellen over de herinneringen roept een verwante dringend om hulp van de kelners van het restaurant: “O vreemdeling, o vreemdeling, o dokter Perikles, de regering is aan de telefoon.” En hij verontschuldigt zich: “Sorry, ik kan niet.” Het is madame Fifi, zijn Griekse echtgenote die hij in Alexandrië heeft leren kennen en met wie hij is getrouwd. Zij komt uit een oud Grieks gezin dat één van de eerste gezinnen was die zich in Alexandrië vestigden. Perikles vertelt over haar met heel veel liefde en affectie, zeggende: “Zij is mijn vrouw en partner in mijn leven, ze helpt mij met de administratie van het restaurant en met het behoud van het niveau en de reputatie.” En hij voegt er glimlachend aan toe: “Alles ligt in haar handen.”

Perikles neemt ons mee op een rondleiding binnen in het restaurant. Hij stopt bij elk van de prachtige schilderijen uit olieverf die de muren bedekken, en vertelt: “Kijk, al deze schilderijen zijn ontsproten uit de ideeën van “het ik”, we zeggen het tegen een kunstenaar om het te schilderen. Hier is de idee van Hippokrates298 geschilderd, de vader van de geneeskunde, omdat ik hem erg bewonder. Ik heb tegen de kunstenaar gezegd dat hij op de achtergrond het eiland moest schilderen waarop ik ben geboren. De tweede hoek beeldt Alexander de Grote af en zijn veroveringen in Egypte en Azië.”

Als je kijkt naar de tegenoverstaande kant, dan vind je een schilderij waarop koningin Cleopatra staat, en een ander schilderij van de piramiden en de Nijl, en nog een ander van de Siwa oase299 en het woestijnlandschap. Op het einde van de toer zul je de Egyptische en de Griekse vlag vinden met ernaast twee foto’s van elke Egyptische president en zijn Griekse equivalent.

298 299

Geneeskundige uit het oude Griekenland Eén van de westelijke oases in Egypte


Behorende tot de meest bekende visschotels waarmee Zephyrion zich onderscheidt is de sanjari buri300, zeebaars met patatten, lekkere schotels oesters, waqar301 gestoofd op de Griekse wijze, en verse lekkere salades met soep van zeevruchten. Wat het voedsel betreft dat geserveerd wordt aan de klanten, zegt Perikles: “God heeft ons allemaal gecreëerd met dezelfde maag die beïnvloed wordt door eender wat, ook al is het klein. Ik geef mijn klanten wat ik zelf graag heb en waar ik zelf van eet. Wij kunnen niets vies of iets dat ik zelf niet graag heb aanbieden. Als jullie eender welke vis zien die niet vers is, dan gooien we ze weg. Alles moet voor 100% naar de zin van de klant zijn.” “In Zephyrion kan de vis niet gegrild worden met radda302.” Dat is wat Perikles verzekert, hij houdt vast aan de Griekse manier bij het grillen van vissen met olijfolie. En ondanks het verschil met de Egyptische bereidingsmanier, komen de klanten naar de buitenwijk Abū Qīr om deze smaak te ervaren.

Met grote eer en trots zegt de vreemdeling Perikles dat het restaurant twee prijzen heeft gekregen van het Egyptisch ministerie van toerisme. Hij voegt eraan toe: “Ikzelf bescherm de geschiedenis van de zaak tot wanneer ik sterf.” Hij beëindigt het gesprek over Zephyrion, desondanks dat het gevuld is met verhalen en herinneringen. Velen doen er geheimzinnig over en laten de taak van het onthullen van deze geheimen aan de tijd over. Normaal begint Zephyrion om elf uur ’s ochtends haar klanten te ontvangen, tot middernacht ongeveer. De werkuren worden verlengd in de zomer. Perikles ontvangt vele groepen mensen uit verschillende landen van de wereld. Maar hij bereidt zich voor om de groepen Griekse mensen te ontvangen die op de 20ste dag van elke maand komen tot het einde van de maand. In precies die periode kan hij zelfs niet even rondkijken, omdat hij zijn geliefden ontmoet, zijn buren en zijn kennissen. Hij moet aan al deze groepen het verhaal vertellen van de zaak en zijn herinneringen die eigen zijn aan de Grieken, liefhebbers van Egypte en Alexandrië. Bron: krant al-Sharq al-Awsaṭ Interview: journaliste Dāliyā ‘Āṣim

300

Soort vis Soort vis 302 Grofmeel 301

DEEL 7 | Bijlagen | 115

DEEL 7: BIJLAGEN 1. Overzicht van de presidenten van de EKA

1843-1854

Mixail Tositsas

1854-1857

Stefanos Tzitzinias

1857-1862

Dimitrios Rizos

1862-1863

Konstantinos Xaralambis

1863-1871

Sophoclis Konstantinidis

1871-1885

Theodoros Rallis

1885-1899

Georgios Averofeio

1900-1901

Konstantinos Salvagos

1901-1911

Emmanuel Benakis

1911-1919

Mikis Synadinos

1919-1948

Mixail Salvagos

1948-1948

Nikolaos Vatimbelas

1948-1954

Dimitrios Zerbinis

1954-1973

Anastasios Theodorakis

1973-1978

Kostas Sandis

1978-1983

Kostas Rappas

1983-1990

Panagiotis Soulos

1990-2003

Stefanos Tamvakis

2003-2009

Xaralambos Katsibris

2009-

Giannis Siokas303

303

EKA website


2. Grieks kwartier in Alexandrië De onderstaande afbeelding schetst een visueel beeld van het Grieks kwartier in Alexandrië en van de Griekse gebouwen die zich rond de al-Iskandar al-Akbar straat bevinden.304

304

Averofeio website


3. Interviews Hieronder volgt een korte samenvatting van de tien interviews met Grieken uit Alexandrië. De samenvattingen zijn gerangschikt volgens de twee case studies, eerst de oudere generatie en dan de jongere generatie. Binnen in deze onderverdeling staan de interviews chronologisch, op basis van wanneer het interview werd afgenomen. Eerst worden de naam, geboorteplaats, leeftijd en afkomst van de respondent besproken. Daarna volgt de nationaliteit, religie, opleiding, mening over Nāṣir, houding tegenover Griekenland en het eigen identiteitsgevoel.

3.1 Oudere generatie Ioanna305 werd in 1937 geboren op het Griekse eiland Symi. Op het moment van het interview was ze 74 jaar oud. In 1950 verhuisde ze samen met haar ouders, allebei Grieken, naar Alexandrië. Ze had enkel de Griekse nationaliteit toen ze in Egypte aankwam. De eerste jaren van haar verblijf in Alexandrië zag ze geen heil in het overnemen van de Egyptische nationaliteit, ze voelde zich gelukkig als Griek. Toen Griekenland in 1975 toeliet om twee nationaliteiten te hebben, twijfelde ze niet langer. De beide nationaliteiten brachten voor Ioanna veel voordelen met zich mee. Het is handig voor haar job, en ze hoeft niet meer telkens haar verblijfsvergunning te verlengen.

Ioanna is sinds lange tijd getrouwd met een Egyptenaar. Ondanks haar huwelijk met een moslim heeft ze de Grieks-orthodoxe religie behouden. Ze volgde les aan de Averofeio school. Ze vertelt dat de school hen nauwelijks Arabisch aanleerde. Zelf gebruikte ze vaak Grieks omdat ze steeds in contact stond met Grieken. Daarbuiten had ze enkel Frans nodig, aangezien de rijke klassen allemaal Frans spraken en ze nooit in contact kwam met de armere Egyptenaren die Arabisch spraken. Daardoor heeft ze nu nog steeds moeite met de taal.

Nāṣir was volgens haar de grootste dief ter wereld. Voordien beleefden de Grieken gouden en diamanten tijden. Ze kijkt met grote nostalgie terug naar die vervlogen tijd en praat vol passie over de verschillende culturele evenementen in Alexandrië vroeger. De aanwezige Grieken, Fransen en Italianen zorgden voor een rijke smeltkroes van allerlei culturen. Alexandrië vandaag kan totaal niet vergeleken worden met periode voor de komst van Nāṣir.

305

Interview afgenomen op 13 januari 2012 in de Averofeio school.


Ioanna heeft nog steeds een sterke band met Griekenland, ze werd er namelijk geboren en spendeerde er een betekenisvol deel van haar jeugd. Elke zomer gaat ze op bezoek bij haar vrienden en familie. Egypte is voor haar een paradijs om te leven, maar toch hoopt ze om begraven te worden in haar moederland Griekenland.

Ioanna ziet zichzelf als verschillend van de Grieken in Griekenland. Ze heeft wel een Griekse opleiding genoten, maar voelt zich meer verwend dan de Grieken in haar thuisland. Toen Griekenland onder Duitse bezetting kwam te staan, kon zij genieten van een paradijselijk leven in Egypte. Haar familie bezat namelijk een groot bedrijf en ze woonde in een mooie villa. Ze voelt zich ook verschillend van de Egyptenaren, waardoor ze balanceert tussen beide culturen. De Egyptenaren accepteren haar gelukkig wel als Griek, omdat ze gewoon zijn aan de lange Griekse aanwezigheid in Alexandrië. Konstantinos306 werd in 1950 in Alexandrië geboren. Op het moment van het interview was hij 61 jaar oud. Zijn beide ouders hebben de Griekse nationaliteit. Toen het in 1975 toegelaten was om twee nationaliteiten te hebben, nam hij de Egyptische nationaliteit erbij. Hij heeft de Grieks-orthodoxe religie en gaat regelmatig naar de kerk. Konstantinos volgde les op de Duitse school van Alexandrië. Tot op vandaag spreekt hij vijf talen nagenoeg perfect: Duits, Arabisch, Grieks, Engels en Frans. Toch is het volgens hem niet noodzakelijk om Arabisch te kennen als je in Alexandrië woont. Hij kan zich altijd redden met zijn kennis van andere talen.

Konstantinos stelt dat Nāṣir het werk van alle buitenlanders heeft afgenomen. Door zijn schuld zijn de typisch Griekse plaatsen in Alexandrië verdwenen. Het maakt hem verdrietig dat er vandaag de dag geen mogelijkheid meer is om naar traditionele Griekse plaatsen te gaan. Zijn familie is echter nooit uit Egypte gevlucht, omdat ze hielden van het land en hun eigen huis niet wilden verlaten.

Griekenland voelt in dezelfde mate als Egypte aan als zijn thuisland. Hij beschouwt beide landen als zijn thuis. Zijn vrouw is onlangs ziek geworden, waardoor hij minder vaak naar Griekenland op bezoek kan gaan. Konstantinos voelt zich duidelijk heel goed in Alexandrië. Alle Egyptenaren accepteren hem en zien hem als een gelijke. Zelfs na de Revolutie van 25 januari 2011 is hun houding tegenover de Grieken niet veranderd. Ook Konstantinos zelf

306

Interview afgenomen op 13 januari 2012 in de Averofeio school.


beschouwt zichzelf als een gelijke van de Egyptenaren. Hij voelt zich beter dan de Grieken in Griekenland, omdat hij een goede opleiding kreeg in Alexandrië. De beste Grieken ter wereld wonen volgens hem in Alexandrië. Hij staat dus erg positief tegenover zijn Grieks-Egyptische identiteit. Stavros307 werd in 1959 in Alexandrië geboren. Op het moment van het interview was hij 52 jaar oud. Zijn ouders zijn Grieken, net zoals de rest van zijn familie. Daarom vindt hij het niet nodig om naast zijn Griekse nationaliteit ook de Egyptische nationaliteit over te nemen. Stavros heeft de Grieks-orthodoxe religie en probeert regelmatig met zijn hele gezin naar de kerk te gaan.

Hij volgde les aan de Averofeio school en leerde daardoor geen Arabisch. Stavros heeft geen sterk uitgesproken mening over Nāṣir. Zijn familie besloot in Egypte te blijven, omdat ze er al enkele generaties woonden en het leven dat ze opgebouwd hadden niet wilden opgeven.

Het is voor Stavros tamelijk gemakkelijk om als Griek in Alexandrië te leven. Hij vindt het normaal om dagelijks in contact te staan met Egyptenaren. Toch voelt hij zich verschillend van hen. Hij benoemt zichzelf met de term “Europeaan”. Hij ziet een verschil in de manier waarop ze leven. Vooral op werkgebied moest hij zich aanpassen aan de andere mentaliteit van de Egyptenaren. Hij geeft namelijk meer om de reputatie van het bedrijf, terwijl naar zijn mening Egyptenaren enkel geld willen verdienen. Hij voelt zich verbonden met de Grieken in Griekenland, hoewel er geen familieleden of vrienden van hem in Griekenland wonen. Omwille van zijn Griekse afkomst blijft Griekenland zijn eerste thuisland. Elpida308 werd in 1961 geboren in Thessaloniki in Griekenland. Op het moment van het interview was ze 51 jaar oud. Haar ouders zijn beiden van Griekse afkomst, maar verhuisden samen met hun dochter naar Alexandrië in 1967. Elpida heeft zowel de Griekse als de Egyptische nationaliteit. Het was voor haar een logische stap om de Egyptische nationaliteit over te nemen, aangezien ze zich een deel van de stad voelt. Als Egyptische burger kan ze gemakkelijker participeren in het dagelijks leven. Ze kan een vitale rol spelen in de ontwikkeling van het land, en het is minder moeilijk om een eigen onderneming op te richten.

307 308

Interview afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club. Interview afgenomen op 15 januari 2012 in de Griekse club.


Ze is getrouwd met een andere Griek uit Alexandrië, en haar religie is nog steeds Grieksorthodox. Ze werkt in de Griekse lagere school (Pratsikeio), als leerkracht Grieks. Zelf volgde Elpida les aan de Averofeio school. Er waren ondertussen zowel Griekse als Arabische vakken in het curriculum geïntroduceerd, waardoor ze met beide culturen in contact kwam. De lessen Arabisch op school lieten helaas te wensen over. Uit eigen initiatief begon ze op haarzelf Arabisch te leren, waardoor ze dichter bij het Egyptische volk kwam te staan. Haar ouders zorgden ervoor dat ze in het dagelijks leven veel Egyptische vrienden kon maken. Ze kwamen thuis bij elkaar op bezoek, wat aantoont dat ze onderling een hechte band hadden. Elpida benadrukt hierbij dat de Egyptenaren steeds vriendelijk zijn tegenover de Grieken. Dit is volgens haar te verklaren door de lange Griekse aanwezigheid in de stad en hun bijdrage aan de ontwikkeling van Egypte.

Elpida vertelt dat de Grieken ten tijde van Nāṣir geen goed leven kenden. Ze waren allen bang om hun welvaart en rijkdom te verliezen. Uit schrik verlieten ze het land. Haar schoonvader was een dokter die zijn hele leven in dienst stelde van het helpen van de Egyptenaren. Hij hield van Egypte en van haar bevolking. Hij wist dat hij niets te verliezen had als hij in het land bleef.

Griekenland blijft haar thuisland, omdat ze er geboren is. Toch heeft ze geen nostalgie naar het leven in Griekenland, omdat ze erg van Egypte houdt. Ze kan ook gemakkelijk op bezoek naar Griekenland, om haar familie en vrienden terug te zien. Haar thuisland is dus nooit ver weg. Ze wil niet voorgoed terugkeren naar Griekenland, omdat ze het belangrijk vindt dat haar kinderen hun opleiding in Alexandrië afwerken.

Elpida staat niet zo vaak in contact met Egyptenaren, aangezien ze lesgeeft op een Griekse school. Toch wordt ze door het Egyptische volk geaccepteerd. Grieken en Egyptenaren vertonen volgens haar sterke gelijkenissen in hun levenswijze, wat zorgt voor een wederzijds respect. Ze bezoekt elk weekend de Griekse club. Daarnaast vernoemt ze ook het restaurant Zephyrion als een typisch Griekse plaats waar ze af en toe heen gaat. Ze is vooral haar ouders dankbaar omdat zij haar vanaf het begin de Griekse en Egyptische cultuur op een evenwaardige manier meegaven. Op die manier was de basis van haar Grieks-Egyptische identiteit gemakkelijk gelegd.


Manolis309 werd geboren in 1941 in Alexandrië. Op het moment van het interview was hij 70 jaar oud. Zijn vader en moeder waren beiden Grieks en verhuisden een tijdje voor zijn geboorte naar Alexandrië. Manolis heeft enkel de Griekse nationaliteit. Hij wilde nooit de Egyptische nationaliteit erbij nemen. Hij hecht namelijk veel waarde aan zijn Griekse afkomst, en wil niet dat de Egyptische nationaliteit zijn Grieks-zijn overschaduwt. Manolis is Grieks-orthodox van religie. Hij vindt het belangrijk om iedere week naar de kerk te gaan en alle Grieks-orthodoxe feestdagen in ere te houden. Hij betreurt het feit dat de jeugd minder belang hecht aan religie. Elke zondag is hij ervan getuige dat er steeds minder mensen in de kerk zitten.

Manolis studeerde aan de Averofeio school. Zowel op school als thuis werd hij steeds geconfronteerd met de Griekse taal en cultuur. Na het beëindigen van de middelbare school in het jaar 1959, verliet hij Egypte om verder te studeren aan de Universiteit van Athene. Zijn ouders volgden hem naar Griekenland in 1962. In 1963 keerde hij terug naar Egypte.

Nāṣir had een slechte invloed op de Griekse gemeenschap. Manolis zag met lede ogen aan hoe de Griekse aanwezigheid in sneltempo begon te verminderen. Grieken die een grote zaak beheerden, goeie relaties hadden met de Egyptenaren en hielden van hun leven in Egypte, migreerden niet. Een deel van zijn familie besloot in Egypte te blijven, maar besefte dat ze haar mentaliteit moest veranderen om dichter bij het Egyptische volk te kunnen staan. In de tijd van Nāṣir werd Manolis als Griek namelijk nog steeds als buitenlander beschouwd. Heden ten dage is de Griekse gemeenschap volgens Manolis erin geslaagd om zich beter aan te passen aan de Egyptische realiteit. Dit is vooral te zien aan de stijging in gemengde huwelijken. Hierdoor bestaat de gemeenschap nu uit zowel Grieken als half-Grieken, die ook half-Egyptenaren zijn.

Griekenland betekent veel voor Manolis. Het is zijn thuisland, en hij koestert de droom om ooit terug te verhuizen. Omwille van zijn Griekse thuissituatie en opleiding aan de Averofeio school, legt hij grote nadruk op de Griekse kant van zijn identiteit. Hoewel hij in Alexandrië woont, voelde het alsof hij opgroeide in een Griekse enclave. Dit maakt van hem vandaag een trotse Griek, een afstammeling van de oude Grieken, een bewonderaar van de Griekse mythologie, filosofie en literatuur. Hij voelt zich hetzelfde als de Grieken in Griekenland.

309

Interview afgenomen op 15 januari 2012 in de kantoorgebouwen van de EKA.


Vroeger was het gemakkelijker om als Griek in Alexandrië te wonen, omdat de gemeenschap groter was en er verschillende Griekse plaatsen in de stad aanwezig waren. Hij bezocht vaak de Griekse club, een karakteristiek deel van de Griekse levensstijl vroeger. Vandaag de dag bestaan er volgens hem geen traditionele Griekse plaatsen meer in Alexandrië. De stad is niet meer te vergelijken met de gouden Griekse tijd van voorheen. Door het kleine aantal Grieken in de stad staat Manolis nu meer dan vroeger in contact met Egyptenaren. Hij heeft verschillende Egyptische vrienden en voelt zich door iedereen geaccepteerd. De Egyptenaren hebben een groot hart voor de Grieken en zijn steeds vriendelijk. Ze beschouwen hem als een broeder.

3.2 Jongere generatie Mixalis310 werd geboren in 1971 in Alexandrië. Op het moment van het interview was hij 41 jaar. Zijn familie woont al vier generaties lang in Alexandrië, zijn ouders zijn beiden Grieken. Mixalis heeft zowel de Griekse als de Egyptische nationaliteit. Hij koos omwille van twee redenen voor deze dubbele nationaliteit. De eerste reden is zijn eigen zaak. Als Griek kon je vroeger geen eigen zaak beheren, je was verplicht om een Egyptische partner aan te stellen die 51% van de zaak bezit. Als je de Egyptische nationaliteit hebt, dan is de zaak voor 100% van jou. De tweede reden voert hij terug op het feit dat zijn familie al vier generaties lang in Alexandrië woont. Hij voelt zich een Egyptenaar, dus waarom dan ook niet de nationaliteit overnemen?

Hij heeft de Grieks-orthodoxe religie. Hij ging naar de Averofeio middelbare school en volgde daarna de opleiding ingenieur in de chemie aan de universiteit van Alexandrië. Bijna alle vakken werden in het Arabisch gegeven, waardoor hij nu beter Arabisch dan Grieks spreekt. Hij kwam aan het hoofd van een familiebedrijf dat instaat voor cruises op de Middellandse Zee.

In de tijd van Nāṣir hadden de Grieken volgens Mixalis erg te lijden onder de wetten die de nieuwe regering uitvaardigde. Dat was een van de redenen waarom de meeste Grieken het land verlieten. Zijn familie bleef in Egypte om voor het familiebedrijf te zorgen. Griekenland is en blijft zijn moederland, maar Egypte ziet hij als zijn tweede thuisland. Ook in

310



Griekenland heeft hij een eigen zaak en heel wat familie, maar hij gaat er slechts af en toe op bezoek.

Mixalis voelt zich Grieks, maar kan niet ontkennen dat hij zich ook als een deel van het Egyptisch volk voelt. Hij oefent al zijn rechten uit, gaat bijvoorbeeld stemmen, en maakt deel uit van het openbaar leven. Van zodra hij buiten Alexandrië komt, voelt hij zich als een vis op het droge en wil hij het liefst zo snel mogelijk terugkeren. Hij staat dagelijks in contact met Egyptenaren. Ze zien hem niet als anders omdat hij een Griek is, integendeel, Egyptenaren koesteren volgens Mixalis een grote vriendschap tegenover de Grieken. Ze hebben in het verleden namelijk veel gedaan voor Egypte, ze droegen bij tot de bloeiende economie van kosmopolitisch Alexandrië en stonden het Egyptische volk bij tijdens de Suez oorlog. Dit wordt hen in grote dank afgenomen. Ze hebben goede banden onderling en niets onderscheidt hen van elkaar. Mixalis ziet zichzelf ook verschillend van de Grieken in Griekenland. Hij draagt een andere bagage aan culturele geschiedenis met zich mee. Door zijn studie aan de Averofeio school is hij hoger opgeleid dan de Grieken in Griekenland en beschouwt hij zichzelf van goede kwaliteit. Het is een eer voor alle Grieken om uit Alexandrië te komen. Dimitris311 werd geboren in 1985 in Alexandrië. Op het moment van het interview was hij 26 jaar. Zijn moeder is Egyptisch en zijn vader is Grieks. Dimitris kreeg de Griekse nationaliteit bij zijn geboorte via zijn vader. Na het beëindigen van zijn middelbare studies nam hij ook de Egyptische nationaliteit erbij, zodat hij voor hoger onderwijs in Egyptische ponden mocht betalen. Als Griek was hij vroeger namelijk verplicht om in dollar te betalen, wat duurder uitkwam. Hij heeft de Grieks-orthodoxe religie.

Dimitris volgde les aan de Averofeio school. Na zijn middelbare carrière studeerde hij Toerisme en Hotelmanagement aan de Arabic Academy of Science and Technology in Alexandrië, een studie van vier jaar waarbij bijna alle vakken in het Arabisch werden gegeven. Daarna trok hij naar Griekenland, op zoek naar een beter leven. Hij deed verschillende baantjes in restaurants en cafés. Na vier jaar werken in Griekenland keerde hij gedesillusioneerd terug naar Egypte. Thuis spreekt hij zowel Grieks als Arabisch, omwille van de verschillende afkomst van zijn ouders. Dimitris ziet de kennis van twee talen als een pluspunt om een job te vinden, vooral zijn Arabisch zal hem daarin helpen vertelt hij.

311



Dimitris houdt niet van de manier waarop de Egyptenaren dachten in de tijd van Nāṣir: alles nationaliseren, het werk van buitenlanders afnemen en ze op die manier wegjagen. Hij staat ook pessimistisch tegenover Griekenland. Het is er erg duur om te leven, zeker in vergelijking met Egypte. Hij wil er enkel heen gaan voor vakantie, maar wil er nooit meer werken. Egypte is zijn thuisland. Hij is er geboren en getogen, heeft er familie, ging er naar school en maakte vele vrienden.

In zijn dagelijks leven ontmoet hij vooral Grieken, omdat zijn meeste vrienden Grieken zijn en hij in de kantoorgebouwen van de EKA werkt. Hij vertelt dat de Egyptenaren van de stad hem als een gelijke zien. Zijn uiterlijk vertoont meer Egyptische dan Griekse trekjes, en hij heeft dezelfde levensstijl als de andere Egyptenaren in de stad. Hij voelt zichzelf in de eerste plaats Griek, pas daarna Egyptenaar. Dit komt omdat hij zich al zijn hele leven in Alexandrië in een Griekse atmosfeer bevindt. Het lijkt wel Griekenland, maar dan op andere bodem. Hij gaat elke dag naar de Griekse club in al-Shāṭby, dit om zijn Griekse vrienden te ontmoeten. Er zijn namelijk heel veel Grieken vertelt hij die er ’s avonds met hun vrienden afspreken. Hij gaat wel nooit bewust naar typisch Griekse restaurants. Eleni312 werd geboren in 1989 in Alexandrië. Op het moment van het interview was ze 22 jaar. Haar vader is Egyptenaar en haar moeder is Grieks. Eleni kreeg de Egyptische nationaliteit bij haar geboorte, en nam later ook de Griekse nationaliteit erbij. Haar religie is de islam, aangezien haar vader een moslim is.

Eleni volgde les aan de Engelse school in Alexandrië, en niet aan de Griekse school zoals bijna alle andere kinderen van de Griekse gemeenschap. Daarnaast ging ze ook naar naschoolse lessen in het Arabisch. Na haar middelbare studies stapte ze over op een Egyptische universiteit waar ze twee jaar studeerde. In de vakantie ging ze naar Griekenland om er te werken in een restaurant, maar de werkgever betaalde een groot deel van haar loon niet uit. Vervolgens vertrok ze voor twee jaar naar Engeland om er Engels te studeren. Omdat ze tweetalig opgevoed is, spreekt ze noch Grieks noch Arabisch perfect. Egyptenaren horen meteen dat ze een buitenlandse is. Ook is het moeilijk om met Grieken te communiceren, zij horen eveneens aan haar Grieks dat ze niet uit Griekenland komt.

312

Interview afgenomen op 13 januari 2012 in Griekse club.


Eleni ziet het als een slechte beslissing van Nāṣir om alles af te nemen van de buitenlanders en aan het Egyptische volk te geven. De meeste buitenlanders waren hoogopgeleiden, en toen de Egyptenaren hun zaakjes in handen kregen wisten ze niet wat ermee te doen. Nu hebben de Grieken in Egypte terug een beter leven. Ze vertelt het verhaal van haar oom die Alexandrië verliet ten tijde van Nāṣir. Dit was echter niet omwille van de nationalisaties, hij kon zich eerder niet goed aanpassen aan de andere levensstijl in Egypte. Haar vader besliste om in Alexandrië te blijven, omdat zijn vader op vroege leeftijd gestorven was en hij voor zijn twee zussen moest zorgen. Hij was dokter van opleiding en had meteen een job in Alexandrië, waardoor het moeilijk was om weg te gaan. Toen Eleni en haar twee broers geboren werden, had haar vader nog minder redenen om Egypte te verlaten.

Ze apprecieert Griekenland omwille van haar rijke geschiedenis. Toch staat ze erg negatief tegenover de generatie mensen van vandaag, vooral als gevolg van haar slechte werkervaring in Griekenland. Grieken gaan niet serieus om met werk volgens haar. Zonder enige twijfel beschouwt ze Egypte als haar thuisland. Dit komt omdat een groot deel van haar familieleden en vrienden in Egypte wonen. In Alexandrië kan ze de herinneringen aan haar kindertijd terug herbeleven.

Het is moeilijk voor Eleni om als Griekse in Alexandrië te wonen. Het voelt alsof ze twee verschillende persoonlijkheden heeft. Dit ligt vooral aan het feit dat ze niet naar de Griekse school ging en dus niet zo nauw in contact stond met andere Grieken. Haar Egyptisch vriendenclubje werd uitgebreid met Grieken toen ze naar de Griekse scouts begon te gaan. Ze bezoekt ook dagelijks de Griekse club om haar Griekse vrienden te ontmoeten. De Griekse club voelt aan als haar tweede thuis. Ze wordt er vrijgelaten in haar doen en laten. Het is het centrum van alle Griekse activiteiten. Ze gaat nooit naar typisch Griekse restaurants in Alexandrië. Eleni voelt zich verschillend van zowel de Egyptenaren in Alexandrië als de Grieken in Griekenland. Het is alsof ze een buitenstaander is in beide culturen, maar toch probeert ze het beste van beide over te nemen. Van de Grieken leerde ze open-minded te zijn en nam ze de vrijheid tot eigenmeningsuiting over. De Egyptische cultuur leerde haar om te luisteren naar advies van anderen. Je kan niet alles in het leven leren door zelf fouten te maken.


Hamid313 werd geboren in 1984 in Alexandrië. Op het moment van het interview was hij 28 jaar. Zijn vader is een Egyptenaar. Zijn moeder is afkomstig uit Griekenland, maar verhuisde op jonge leeftijd naar Alexandrië. Hamid kreeg een Arabische naam bij zijn geboorde en erfde ook de Egyptische nationaliteit via zijn vader over. Later nam hij de Griekse nationaliteit erbij. Zijn religie is de islam, net zoals zijn vader.

Hamid ging naar de Griekse Averofeio school. Vervolgens vertrok hij voor zes jaar naar Griekenland om er te studeren aan een Griekse universiteit. Hij leerde Arabisch op de middelbare school, maar vond spreken met mensen op straat een betere leerschool. Hij bleef wel altijd Grieks spreken met zijn Griekse vrienden. Het blijft tenslotte zijn moedertaal, en ook al zou hij willen, deze taal vergeten kan hij niet.

Zijn mening over Nāṣir is enkel gevormd door de verhalen die hij hoorde van zijn familieleden. In die tijd waren er volgens hem zo’n drietal Griekse scholen in de stad met duizend studenten. Nu is de gemeenschap veel kleiner en concentreren alle activiteiten zich in de al-Shāṭby wijk. Enkel Grieken met veel geld die graag woonden in Alexandrië bleven tijdens de nationalisaties onder Nāṣir in Egypte, maar het waren er niet veel.

Hij voelt zich vooral in de steek gelaten door Griekenland. Dit omdat ze naar zijn mening meer kunnen doen voor de Griekse gemeenschap in Alexandrië. Ze kunnen de gemeenschap financieel bijstaan in het onderwijs en een groter aantal leerkrachten vanuit Griekenland naar Egypte sturen. Op die manier kan Griekenland helpen om de Griekse scholen in Alexandrië in leven te houden, zodat de kinderen in contact blijven staan met Griekenland. Op de vraag welk land hij als zijn thuisland ziet, heeft hij geen pasklaar antwoord. Het is een complexe zaak, wanneer hij in Egypte is mist hij Griekenland, en omgekeerd geldt hetzelfde. Hij denkt er wel over om in de toekomst in Griekenland te werken, omdat hij zich daar vrijer voelt.

Hamid vindt het gemakkelijk om als half-Griek en half-Egyptenaar te leven in Alexandrië. Grieken worden er gerespecteerd omwille van hun lange geschiedenis in de stad en het nauw contact tussen Grieken en Egyptenaren. Dagelijks ontmoet hij Egyptenaren, dit is een volkomen normaal gegeven voor hem aangezien hij verschillende Egyptische vrienden heeft. De Egyptenaren beschouwen hem als een gelijke, maar Hamid zelf voelt zich toch in de eerste

313

Interview afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club.


plaats Grieks. Hij stelt dat hij meer open-minded is dan anderen, omdat hij zowel in Egypte als Griekenland gewoond heeft. Hij beseft dat hij verschilt van de Egyptenaren, maar ziet zichzelf niet als beter dan hen. Hamid voelt zich wel sterk verbonden met de Grieken uit Griekenland. Ze begrijpen elkaar en kunnen gemakkelijk communiceren. Al van kleins af aan bezoekt hij elke dag de Griekse club. Hij heeft er mensen om zich heen die hij al zijn hele leven kent, wat de Griekse club tot zijn tweede thuis maakt. Soms brengt hij een bezoekje aan het White & Blue restaurant. Alekos314 werd geboren in 1979 in Alexandrië. Op het moment van het interview was hij 32 jaar. Zijn ouders zijn beiden van Griekse afkomst, maar zijn hele familie woont al sinds 1800 in Egypte. Alekos heeft zowel de Griekse als de Egyptische nationaliteit. Hij kreeg de Griekse nationaliteit bij zijn geboorte, en nam de Egyptische nationaliteit erbij omdat hij niet voor altijd met een toeristenvisum in Egypte wilde verblijven. Hij is Grieks-orthodox van religie.

Tot zijn 18de volgde hij les aan de Averofeio school in Alexandrië. Daarna ging hij naar de universiteit in Alexandrië. Op school werd hij verplicht om Arabisch te leren, maar de leerkrachten brachten hem niet veel nuttigs bij. Na zijn middelbaar kon hij de taal allesbehalve fatsoenlijk schrijven of spreken. Toen hij op zoek ging naar werk, kreeg hij meer aandacht voor het Arabisch. Het meeste Arabisch leerde hij toen op straat en uit kranten. Hij spreekt thuis en onder zijn vrienden Grieks. Toch ziet hij het gebruik van de Griekse taal niet als een element om zijn Griekse identiteit te versterken. Hij verklaart wel dat het zijn denkwijze beïnvloedt, omwille van de filosofische achtergrond van het Grieks.

Alekos heeft enkel via verhalen kennis van de tijd van Nāṣir. Zijn grootvader was een boer en had een stukje grond op het platteland. Het was toen een slechte periode voor de Grieken, omwille van nationalisaties die werden doorgevoerd waardoor bijna de hele Griekse gemeenschap van Alexandrië besloot om het land te verlaten. Zijn grootvader wilde blijven, aangezien hij perfect Arabisch sprak en zich goed had geïntegreerd in de maatschappij. Omdat zijn grootvader in Egypte bleef, keerde ook de rest van de familie van Alekos niet terug naar Griekenland.

314

Interview afgenomen op 14 januari 2012 in de Griekse club.


Alekos is gehecht aan Griekenland omwille van zijn Griekse afkomst. Hij bewondert haar eeuwenoude geschiedenis en civilisatie. Toch beschouwt hij zowel Egypte als Griekenland als zijn thuisland. Hij ziet zijn eigen identiteit als een uniek gegeven. Je probeert niet Griek te zijn, maar je bent gewoon Griek. Enkel Grieken kunnen dit gevoel begrijpen. Toen hij in de Griekse school zat, concentreerde zijn hele leven zich rond het Griekse kwartier in de alShāṭby wijk. Toen hij op 18 jarige leeftijd naar de universiteit van Alexandrië ging, maakte hij ook Egyptische vrienden en begon hij zich Egyptenaar te voelen. Pas dan besefte hij dat zijn identiteit een combinatie is van beide, hij is een Alexandrijn. Hij is trots een Griek te zijn, maar nog trotser om een Griek uit Alexandrië te zijn. De geschiedenis van zijn voorvaders uit Alexandrië zorgen voor deze fierheid. In zijn dagelijks leven spendeert hij zijn tijd vooral met Egyptenaren. Het grootste verschil tussen hem en de Egyptenaren is volgens zijn mening dat ze minder open-minded zijn en veel taboes hebben. Vooral wanneer hij met hen praat wordt dit verschil duidelijk. Hij voelt zich meer verbonden met de levenswijze van de Grieken in Griekenland. Alekos stelt dat er geen typisch Griekse plaatsen meer bestaan in Alexandrië. Enkel in de Griekse club voelt hij zich thuis, hij gaat er dan ook dagelijks heen.


4. Arabische teksten ter vertaling 4.1 Sayyid ‘Ashmawi: Al-yunaniyun fi misr











‫‪DEEL 7 | Bijlagen | 140‬‬

‫‪4.2 Dāliyā ‘Āṣim: Maṭ‘am Zephyrion fi Abū Qīr‬‬

‫مطعم «زفيريون» في أبو قير‬ ‫تسمع فيه «الثرثرات» اليونانية واإلنجليزية والفرنسية واإلسبانية والعربية بلهجاتها المختلفة‪.‬‬ ‫على بقعة هادئة بشاطئ ضاحية أبو قير في مدينة اإلسكندرية يقبع مطعم زفريون اليوناني‪.‬‬ ‫تتسلل منه رائحة الجمبري المشوي المختلطة بعبق اليود الذي ترسله أمواج البحر على‬ ‫المكان وعلى الحارات المحيطة بحكاياتها وذكرياتها عن اإلسكندرية العتيقة ببساطتها ورقتها‬ ‫وعذوبتها‪.‬‬ ‫خطوات تقطعها وسط المباني الضئيلة ذات الطابقين حتى تصل إلى مبنى مميز على ساحل‬ ‫األبيض المتوسط‪ ،‬يكتسي بألوان العلم اليوناني األبيض واألزرق‪ ،‬حيث يمكنك االستمتاع‬ ‫بأشهى وجبة بحرية‪ ،‬مستمتعا بمذاق عند أطراف البحر األبيض المتوسط الالمتناهي‪.‬‬ ‫وأمام هذا المطعم البسيط والمتفرد في ديكوراته ستجد سيارات فارهة تصطف في مكان‬ ‫مخصص لها‪ ،‬ويلقاك نادل مهذب يساعدك على وضع سيارتك لتبدأ متعتك مع األسماك‬ ‫الطازجة‪ .‬وبمجرد أن تختار طاولتك ستقوم برحلة في رحاب زفريون الفسيح النتقاء ما‬ ‫تلتهمه من أصناف المأكوالت البحرية من األسماك الطازجة والمحار واختيار طريقة طهيها‪.‬‬ ‫وتترامى إلى أذنيك ثرثرة يونانية إنجليزية وفرنسية وإسبانية وثرثرات أخرى غير مفهومة‬ ‫تختلط بها لهجات عربية‪.‬‬ ‫وفي أثناء تلك الرحلة ستالحظ رجال ذا إطاللة تشير لهجته‪ ،‬اإلغريقية مع العامية المصرية‪،‬‬ ‫بأنه ليس مصريا لكن روحه مصرية خالصة‪ ،‬يناديه الجميع الدكتور بيركليس‪.‬‬ ‫ودائما تعتريه حالة قلق وتوتر ذهابا وإيابا يتابع كل حركة وكل إشارة للزبائن‪ ،‬يرحب‬ ‫بالقادمين ويودع المنصرفين‪ ،‬حريص على أن يتم كل شيء حسب ما يريدون‪.‬‬


‫التقت «الشرق األوسط» بالخواجة بيركليس‪ ،‬صاحب المطعم‪ ،‬وهو من أقدم اليونانيين‬ ‫المقيمين في اإلسكندرية‪ .‬في البداية قيل لنا إنه يرفض الحديث مع الصحافة‪ ،‬فهو شخص‬ ‫متحفظ جدا في الحديث عن نفسه‪ ،‬إال أنه آثر أن يفتح لنا قلبه ولم يمانع في الحديث رافضا‬ ‫التصوير‪« :‬ربنا يخليك‪ ،‬بالش فوتوغرافيا»‪ ،‬قالها بعربية مكسرة‪ .‬وقد الحظنا رغم انفتاحه‬ ‫التحفظ والتكتم في ما يخص ذكرياته‪ .‬وشخصيته االجتماعية الودودة أنه شديد‬ ‫يتنقل بيركليس من طاولة إلى أخرى يلقي النكات ويداعب األطفال ويجامل السيدات بلطف‬ ‫ويحيي الرجال‪ ،‬مطلقا ضحكاته في المكان‪ .‬وستعتقد من خالل متابعتك له أنه صديق‬ ‫شخصي لكل الزبائن‪ ،‬فغالبا ما يأخذ أحدا من ذراعه ويتحدث إليه‪ ،‬وفي ظل اندماجه يلتفت‬ ‫إلى أحد رواد المطعم فيحييه‪.‬‬ ‫«كان في استو ريا قصة كبير خالص‪ ،‬وظروف كتير وقصص ميكفيش سنة علشان نحكيه»‪.‬‬ ‫هكذا فتح بيركليس قلبه بعربيته المكسرة‪ ،‬يروي حكايته مع المطعم التي جاءت «قدرية»‪ .‬فقد‬ ‫أسس والده المطعم منذ عام ‪ ،9191‬حينما كانت الجالية اليونانية من أكبر الجاليات في‬ ‫المدينة‪ ،‬إال أنه كان مصرّا على استكمال دراسته في اليونان في مجال الطب‪ ،‬رافضا في ذلك‬ ‫الوقت مواصلة اإلقامة في اإلسكندرية‪ .‬يقول عن سبب عودته إلى هذه المدينة‪« :‬جيت هنا‬ ‫علشان في واحد تلغراف جالي»‪ ،‬تلغراف أنبأ بمرض والده الشديد وأنه يحتضر‪ .‬كان ذلك‬ ‫عام ‪ ،9199‬فهرع بيركليس من أثينا تاركا معطفه األبيض وحيدا معلقا مع أحالمه في‬ ‫ممارسة مهنة الطب‪.‬‬ ‫ذهب إلى والده الذي كان محتجزا في المستشفى اليوناني (جمال عبد الناصر)‪ ،‬والمدهش‬ ‫تطابق هذه القصة مع قصة والده مع جده‪ ،‬وكأن القدر يحتم على هذه العائلة أن تعيش وتسعى‬ ‫لرزقها في اإلسكندرية‪.‬‬ ‫ويقول بيركليس ضاحكا‪« :‬جيت علشان أقعد ‪ 92‬ساعة أشوف والدي‪ ،‬لكن قعدت ‪ 05‬سنة‪،‬‬ ‫والحمد هلل‪ ،‬الحمد هلل شربت ميه بتاع النيل ورجعتله تاني‪ .‬ربنا يخلي مصر والمصريين ويا‬ ‫رب تكون بلد آمن على طول‪».‬‬


‫ويستطرد‪ « :‬أنا لما جيت كان اليونانيين كله ماشي‪ ،‬ما عدا حبة قليل‪ ،‬وحافظت على المحل‬ ‫بنفس تصميمه وشكله وديكور بتاعه‪ .‬البابا بتاعي اختار المكان دي وكانت مهجورة خالص‪،‬‬ ‫وكانت قريبة من الكامب بتاع اإلنجليز‪ ،‬وكانوا هما زباين بتاع المحل‪ ،‬وكانوا بيقولوا عليه‬ ‫كازينو زفريون‪».‬‬ ‫ويتنهد بيركليس متذكرا والده ووالدته ومعاناتهم في تأسيس المكان‪ ،‬حيث كان يجلب المياه‬ ‫العذبة من منطقة المنتزه التي تبعد نحو عشرة كيلومترات‪ ،‬إلى أن ذاع صيت مطعمه يوما‬ ‫بعد يوم‪.‬‬ ‫كان زفريون أول مطعم يقدم الجمبري المشوي على مستوى مطاعم مصر‪ ،‬وأصبح مكانا‬ ‫يتهافت عليه النجوم وكبار الشخصيات المصرية واألجنبية‪.‬‬ ‫وفي غمار الحديث عن الذكريات ينطلق نداء مستعجل أقرب إلى االستغاثة من أحد النادلين‬ ‫في المطعم‪« :‬يا خواجة‪ ،‬يا خواجة‪ ..‬يا دكتور بيركليس‪ ،‬الحكومة على التليفون»‪ .‬فيستأذن‪:‬‬ ‫«عن إذنك‪ ،‬ما اقدرش»‪ .‬إنها مدام فيفي‪ ،‬زوجته اليونانية التي تعرف عليها وتزوجها في‬ ‫اإلسكندرية‪ ،‬وهي من أسرة يونانية عريقة كانت من أوائل األسر التي استقرت باإلسكندرية‪.‬‬ ‫يتحدث عنها بيركليس بغاية الحب والود قائال‪« :‬إنها زوجتي وشريكة حياتي‪ ،‬وهي من‬ ‫يؤازرني في إدارة المطعم والحفاظ على مستواه وسمعته»‪ ،‬ويضيف مبتسما‪« :‬في إيدها كل‬ ‫حاجة‪».‬‬ ‫وأخذنا بيركليس في جولة في أرجاء المطعم ليقف أمام كل لوحة من اللوحات الزيتية الرائعة‬ ‫التي تكسو الجدران‪ ،‬قائال‪« :‬شوف‪ ،‬كل اللوحات دي من األفكار بتاع األنا‪ ،‬نقوله لواحد فنان‬ ‫يرسمه‪ ،‬هنا رسمت فكرة أبقراطيس أبو الطب ألني معجب بيه كتير‪ ،‬وفي الخلفية قلت للفنان‬ ‫يرسم جزيرة اللي اتولد فيها‪ ،‬والناحية التانية رسمت إسكندر األكبر وفتوحاته في مصر‬ ‫وآسيا‪».‬‬


‫وإذا نظرت في الناحية المقابلة لها تجد لوحة عليها الملكة كليوباترا‪ ،‬وأخرى لألهرامات‬ ‫والنيل‪ ،‬وأخرى لواحة سيوة والطبيعة الصحراوية‪ .‬وفي نهاية الجولة ستجد العلمين المصري‬ ‫واليوناني جوار صورتين لكل من الرئيس المصري ونظيره اليوناني‪.‬‬ ‫ومن أشهر أطباق األسماك التي يتميز بها زفريون البوري السنجاري والقاروس مع‬ ‫البطاطس وأطباق الجندوفلي الشهية والوقار المطهو بالطريقة اليونانية والسلطات الشهية‬ ‫الطازجة مع حساء السي فود‪.‬‬ ‫وعن المأكوالت التي يقدمها للزبائن‪ ،‬يقول بيركليس‪« :‬هللا خلقنا بمعدة واحدة تتأثر بأي‬ ‫حاجة ولو صغير‪ ،‬علشان كده نقدم للزباين بتاعي اللي نحبه وناكله‪ ،‬وال يمكن نقدم أي شيء‬ ‫وحش أو مش عاجبني‪ ،‬ولو شوفتو أي سمكة واحدة مش طازة نرميه‪ ،‬والزم كل حاجة يبقى‬ ‫مية مية علشان زباين‪».‬‬ ‫«ال يمكن أن يشوى السمك بالردة (الطحين الخشن) في زفريون»‪ ،‬هذا ما يؤكده بيركليس‬ ‫متحيزا للطريقة اليونانية في شي األسماك بزيت الزيتون‪ .‬ورغم اختالفها عن الطريقة‬ ‫المصرية فإن الزبائن يأتون إلى ضاحية أبو قير لتجربة هذا المذاق‪.‬‬ ‫وبفخر وزهو شديدين يقول الخواجة بيركليس إن المطعم حائز على جائزتين من وزارة‬ ‫السياحة المصرية‪ .‬ويضيف‪« :‬أنا نفسي أحافظ على تاريخ المحل لحد لما أموت‪ ».‬وينهي‬ ‫بالقصص والذكريات متكتما على كثير منها تاركا للزمن مهمة زفريون حديثه رغم امتالئه‬ ‫كشفها‪.‬‬ ‫وعادة يبدأ زفريون في استقبال مريديه في الحادية عشر صباحا وحتى منتصف الليل تقريبا‪،‬‬ ‫وقد تمتد ساعات العمل في الصيف‪ .‬ويستقبل بيركليس وفودا كثيرة من مختلف بلدان العالم‪،‬‬ ‫إال أنه يستعد الستقبال الوفود اليونانية بدءا من يوم ‪ 95‬من كل شهر وحتى نهايته‪ ،‬وفي تلك‬ ‫الفترة تحديدا ال يستطيع أن يتلفت ألنه يلتقي بأحبائه وجيرانه ومعارفه‪ ،‬وعليه أن يروي لكل‬ ‫تلك األفواج قصة المحل وذكرياته‪ ،‬حيث ينفرد به اليونانيون العاشقون لمصر واإلسكندرية‪.‬‬


‫المصدر ‪ :‬جريدة الشرق األوسط‬ ‫تحقيق ‪ :‬الصحفية داليا عاصم‬

De Griekse gemeenschap in Alexandrië

Recommend Documents