RZ Heilig Hart Leuven Naamsestraat 105 3000 Leuven Dienst Urologie
Informatie voor patiënten
De goedaardige prostaatvergroting (Benigne Prostaat Hyperplasie)
UROLOGIE De goedaardige prostaatvergroting (BPH) Geachte heer,
De uroloog of de prostaatverpleegkundige heeft u deze brochure meegegeven. Zo kunt u thuis rustig nalezen wat hij u heeft verteld. De tekst in deze brochure geeft u achtergrondinformatie. Uw eigen situatie bespreekt u met de uroloog. Wellicht hebt u over uw klachten al met de huisarts gesproken. De mogelijke onderzoeken zijn voor u beschreven maar hoeven niet allemaal op u van toepassing te zijn. Er zijn verschillende mogelijkheden om een goedaardige prostaatvergroting te behandelen. In deze brochure staan de meest toegepaste behandelingen beschreven. De uroloog zal in samenspraak met u een individueel behandelingsplan opstellen.
De prostaat Iedere man heeft een prostaat. Vroeg of laat kan deze aanleiding geven tot klachten. De prostaat is een klier, die niet groter hoort te zijn dan een tamme kastanje en ongeveer 20 gram weegt als de man volgroeid is. Deze klier bestaat uit drie zones, die zich rondom de plasbuis (urethra) en onder de ingang van de urineblaas bevinden. De plasbuis loopt van de blaas tot aan het uiteinde van de penis. Op de tekening ziet u dat de plasbuis (urethra) door de prostaat loopt. Bij de ouder wordende man wordt de prostaat groter onder invloed van hormonale veranderingen. Als gevolg hiervan wordt het leegplassen van de blaas bemoeilijkt doordat de weerstand van de blaashals en/of prostaat toeneemt. Dit ziet u op de onderste tekening.
2
U merkt dit doordat het urineren moeilijker gaat, met één of meer van de volgende klachten: - De urinestraal is minder krachtig en wordt soms onderbroken. - Het beginnen met plassen is moeilijker. - U ondervindt meer aandrang. - U moet vaker en kleinere hoeveelheden urine plassen. - U druppelt na en heeft ongewenst urineverlies. - U moet ’s nachts opstaan om te plassen. - U ondervindt een branderig gevoel bij het plassen. - U hebt het gevoel dat de blaas niet leeg komt.
De functie De prostaat is een klier. Klieren zijn organen die vocht afscheiden. De prostaat produceert een vloeistof die, bij zaadlozing, samen met de zaadcellen naar buiten komt (sperma). De prostaat is dus van belang voor de vruchtbaarheid, niet voor de seksuele activiteit. Het prostaatvocht houdt de zaadcellen in leven tijdens hun tocht naar de eicel. De zaadcellen worden geproduceerd in de teelballen. De mannelijke geslachtshormonen (testosteron), die hoofdzakelijk in de teelballen worden geproduceerd, regelen de groei van de prostaat, de vorming van prostaatvocht en de zaadcelproductie.
Een prostaatvergroting De prostaat is klein bij jonge volwassenen en kan langzaam aan groter worden bij het vorderen van de leeftijd. Vanaf het vijftigste jaar kan de prostaat zo groot zijn dat er geleidelijk aan klachten gaan ontstaan met het ledigen van de blaas. De groei van de prostaat is individueel bepaald. Bij vele mannen neemt het volume van de prostaat toe. Bij sommigen neemt ook de spanning of druk in de prostaat toe. Niet iedere man krijgt klachten. De oorzaak van de prostaatgroei hangt samen met het vorderen van de leeftijd en hormonale veranderingen.
3
De prostaat groeit zowel naar buiten als naar binnen en sluit daardoor nauwer om de plasbuis heen. Wanneer dan de plasbuis nauwer wordt, kunnen klachten met plassen ontstaan, doordat de blaasspier harder moet werken om de urine door de vernauwde plasbuis naar buiten te persen. Door deze extra inspanning wordt de blaaswand zwakker en raakt soms uitgerekt. Na verloop van tijd slaagt de blaas er niet meer in alle urine naar buiten te drijven, zodat er urine achterblijft in de blaas (residu). Zonder behandeling kunnen hierdoor later blaasontstekingen, prostaatontstekingen, blaasstenen en problemen met de nieren ontstaan. Als de prostaat blijft groeien, kan de patiënt op een bepaald moment niet meer plassen (retentie) en is het plaatsen van een sonde dringend en noodzakelijk.
Praten over prostaatproblemen
Of het gaat om een ontsteking, prostaatpijn, een prostaatvergroting of een kwaadaardige aandoening; het is helaas nog steeds zo dat veel mannen er niet gemakkelijk over praten. De prostaat zit nog een beetje in de taboesfeer. Daardoor doen allerlei onjuiste verhalen de ronde. Gelooft u die niet te snel! Zulke verhalen zijn gebaseerd op één enkel geval. Uw uroloog heeft vele honderden patiënten behandeld. De onderzoeken en behandelingen die hij u voorstelt zijn afgestemd op uw persoonlijke situatie. Het is van belang dat u vrijuit praat over uw klachten en de behandeling Prostaatklachten komen heel veel voor. De klachten zijn dikwijls zeer hinderlijk en soms ook gênant. Het komt nog wel eens voor dat een patiënt naar de huisarts of de specialist gaat met vragen over zijn prostaat, terwijl er eigenlijk alleen maar angst bestaat voor prostaatkanker. Daarnaast komt het bij sommige mannen voor dat er geleidelijk aan problemen ontstaan met het krijgen en onderhouden van een erectie. Uw uroloog kent al deze problemen. Probeer daar met hem zo open mogelijk over te praten. Ook de prostaatverpleegkundige kan u verder informeren.
Onderzoeken
Rectaal toucher Bij het algemeen lichamelijk onderzoek wordt altijd een rectaal toucher gedaan. Een gehandschoende, goed gladgemaakte vinger wordt via de sluitspier in de endeldarm van de patiënt gebracht. Zo kan de grootte, de vorm, de stevigheid en het oppervlak van de prostaat worden beoordeeld. Dit is een eenvoudig onderzoek en het duurt maar kort. Het voelen naar de prostaat kan in verschillende houdingen worden gedaan en is in de regel niet pijnlijk. Maar het kan wel een vervelend gevoel geven omdat de sluitspier van de endeldarm gepasseerd moet worden.
4
Bloedonderzoek en urineonderzoek Bloed wordt afgenomen voor beoordeling van de algemene gezondheidstoestand en vooral van de nierfunctie. Tevens kan het bloed worden onderzocht op stoffen die kenmerkend zijn voor prostaataandoeningen (PSA= Prostaat Specifiek Antigeen). Het PSA kan verhoogd zijn bij prostaatontsteking, prostaatvergroting en prostaatkanker. De waarden van het PSA zijn veelal ook leeftijdsafhankelijk (zie tabel). Met het ouder worden en het groeien van de prostaat zal ook het PSA stijgen. Ook de urine wordt onderzocht. Soms wordt een zaadonderzoek gedaan. Gemiddelde PSA normaal waarden 40 – 49 jaar PSA < 2,5 ng/ml 50 – 59 jaar PSA < 3,5 ng/ml 60 – 69 jaar PSA < 4,5 ng/ml > 70 jaar PSA < 6,5 ng/ml
Straalmeting Straalmeting wordt ook uroflowmetrie genoemd. De flowmeter is een instrument dat de kracht van de urinestraal meet en de hoeveelheid urine die uitgeplast wordt. Uw uroloog zal vragen om bij het bezoek aan de polikliniek met een volle blaas te komen en eerst in een flowmeter te plassen. De flowmeter staat in een, daarvoor speciaal ingericht, toilet. Na de plastest wordt de hoeveelheid urine , die na het plassen nog in de blaas achtergebleven is, echografisch gemeten. We spreken van een residubepaling.
Urodynamisch onderzoek Dit is een onderzoek naar de druk en de functie van de blaas en de plasbuis. In sommige gevallen berusten de plasklachten niet op een prostaat die vergroot is en in de weg zit, maar op afwijkingen aan de blaas of de blaashals. De druk in de blaas en in de plasbuis wordt gemeten door een heel dun drukkathetertje dat slechts in diameter 2 tot 3 mm dik is, in te brengen via de plasbuis in de blaas. Via dit dunne kathetertje kan de blaas ook gevuld en leeggemaakt worden. Behalve de drukmeting kan tijdens dit onderzoek tegelijkertijd een straalmeting worden uitgevoerd. Deze metingen geven uitsluitsel of de plasklachten worden veroorzaakt door een plasbelemmering van de prostaat of door een abnormale functie van de blaas.
IVP IVP staat voor Intra Veneuze Pyelografie. Soms is het nodig om nadere informatie over de urinewegen te verkrijgen door middel van IVP. Dit is een onderzoek waarbij een röntgenfoto
5
wordt gemaakt nadat contrastvloeistof in een ader in de arm is gespoten. De vloeistof wordt snel naar de nieren getransporteerd en via de urinewegen uitgescheiden. Bij dit röntgenonderzoek worden eventuele afwijkingen aan de urinewegen zichtbaar gemaakt. Het onderzoek is niet pijnlijk. De ingespoten contrastvloeistof kan tijdelijk een bittere smaak en een warm gevoel geven. De dag voor dit onderzoek krijgt u een laxeermiddel en mag u na middernacht niets meer eten tot na het onderzoek. Als de darmen leeg zijn, zijn de urinewegen beter te zien.
Echografie Echografie is een onderzoek met behulp van geluidsgolven, waarbij een orgaan in beeld wordt gebracht. Echografie kan zowel uitwendig via de buikwand, als inwendig via de endeldarm worden gedaan. Bij uitwendige echografie kunnen via de buikwand de nieren en de blaas zichtbaar worden gemaakt. Ook kan de uroloog vaststellen hoeveel urine er in de blaas achterblijft na het plassen (residu). Bij inwendige echografie kunnen via de anus en de endeldarm de grootte, de aard en de vorm van de prostaat worden bepaald. Dit gebeurt met behulp van een vingerdik apparaat, dat via de anus pijnloos wordt ingebracht.
Cystoscopie Een cystoscopie is een inwendig onderzoek om de doorgankelijkheid van de plasbuis, de grootte van de prostaatkwabben en het aspect van het blaasslijmvlies te beoordelen. Een dun, meestal buigzaam buisje, de cystoscoop, wordt door de plasbuis naar binnen gebracht. Tevoren wordt in de plasbuis een glijmiddel gebracht dat ook het slijmvlies in de plasbuis verdooft. Het instrument is voorzien van een kijker en verlichting, waardoor de uroloog, via de plasbuis, naar de prostaat en de blaas kan kijken. Door de cystoscoop stroomt ook steriel water naar binnen om de blaas te vullen, zodat de uroloog beter kan kijken. Na afloop van het onderzoek kunt u last hebben van een loos aandranggevoel, dat na enkele uren vanzelf verdwijnt.
Behandeling van een prostaatvergroting
Afhankelijk van de ernst van uw plasklachten en de door de uroloog uitgesloten afwijkingen aan de urinewegen wordt een aantal behandelingsmogelijkheden met u besproken.
Medicamenteuze behandeling - Alpha-1- blokkers zijn geneesmiddelen die de gladde spieren in de blaashals, de prostaat en het prostaatkapsel kunnen ontspannen. Er ontstaat door deze medicijnen minder weerstand in de blaasuitgang en de plasbuis. De klachten worden meestal binnen enkele weken minder. 6
- 5-alpha-reductase-remmers zijn medicijnen die de grootte van de prostaatklier kunnen verminderen. De prostaatklier, die de plasbuis kan dichtdrukken, wordt dan maximaal 30% kleiner. Het uiteindelijke effect kan na meerdere maanden worden beoordeeld. Het middel moet dus langdurig worden ingenomen. Soms worden ze samen met een alpha-blokker voorgeschreven. - Plantenextracten hebben geen duidelijke bewezen werking bij prostaatafwijkingen, maar kunnen wel bepaalde klachten verminderen. Opereren TUR Prostaat De letters TURP staan voor: Trans Urethrale Resectie van de Prostaat. Transurethraal betekent: door de plasbuis. Resectie betekent: weghalen. De operatie kan uitgevoerd worden onder plaatselijke verdoving (ruggeprik) of onder algemene verdoving. Bij deze operatie brengt de uroloog een instrument in uw plasbuis. Daarmee kan hij kijken, net als met een cystocoop. Omdat er een metalen lisje, dat verhit kan worden, aan is bevestigd, kan de uroloog er ook mee opereren. Dit instrument heet een resectoscoop. Het prostaatweefsel wordt, elektrisch, stukje voor stukje weggesneden, vergelijkbaar met het uithollen van een appel met een appelboor. Het kapsel van de prostaat blijft aanwezig. Alleen het weefsel dat de plasbuis dichtdrukt wordt weggehaald. Met de spoelvloeistof, die door de resectoscoop en via de supra-pubische sonde de blaas invloeit, worden de weggesneden stukjes afgevoerd. Het weggenomen weefsel wordt door de weefselspecialist microscopisch onderzocht. Omdat de uroloog werkt via de plasbuis ontstaat er geen uitwendige operatiewonde. Wel is er een inwendige wonde in de prostaat.
Open prostatectomie Bij deze operatie pelt de uroloog via een snede onder in de buikwand de prostaatklier met wijsvinger uit. Hierdoor wordt al het klierweefsel dat de plasbuis dichtdrukt, verwijderd. De wand van de prostaat blijft aanwezig. De uroloog kiest meestal voor open prostatectomie als de prostaatklier te groot is voor TURP, of als er andere redenen zijn om de blaas te openen (bijvoorbeeld blaasstenen). Bij deze operatie is er wel een uitwendige operatiewonde.
7
Wat moet de uroloog van u weten? De uroloog wil van u weten welke geneesmiddelen u gebruikt en of u bloedverdunnende medicijnen gebruikt.
Voor de operatie Bij eerdergenoemde operaties wordt u de dag voordien of op de dag van de operatie opgenomen in het ziekenhuis. U krijgt voor de operatie een laxeermiddel. Hiermee wordt voorkomen dat u binnen één of twee dagen na de operatie moet persen voor ontlasting. Zo krijgt de wonde rust. De anesthesist bespreekt met u de vorm van verdoving en beantwoordt uw vragen. Ook de uroloog en de prostaatverpleegkundige komen nog langs. Vanaf middernacht voor de operatie mag u niets meer te eten of drinken. Voor de operatie krijgt u een infuus in de arm voor toediening van vocht en eventuele geneesmiddelen.
Na de operatie Na de operatie gaat u voor korte tijd naar de ontwaakkamer. Als de controles, zoals bloeddruk en ademhaling, in orde blijken, gaat u naar uw eigen kamer. Het infuus wordt meestal de volgende dag verwijderd. Het kan zijn dat u wat pijn voelt. Hiervoor kunt u een pijnstiller krijgen. De blaas wordt voortdurend leeg gehouden met een verblijfsonde. Dit is een plastic slangetje dat via de plasbuis in de blaas werd aangebracht. De sonde is nodig om de operatiewonde rust te geven en om de bloedstolsels naar buiten te laten afvloeien. Het wegspoelen van de bloedklonters gebeurt via een slangetje dat via de buikwand, tijdens de operatie, in de blaas werd gebracht. Een systeem van doorlopende spoeling zorgt ervoor dat de afvloei van de urine gewaarborgd blijft en dat de bloedstolsels uit de blaas gespoeld worden. Een verblijfsonde kan blaasspasmen geven waarvoor u medicijnen kunt krijgen. In geval van een TURP blijft de sonde ongeveer twee tot drie dagen zitten. Bij een open prostatectomie blijft de sonde drie tot zeven dagen ter plaatse. Het is normaal dat u de eerste dagen na de operatie bloed en stolsels in uw urine ziet. Soms moet de katheter manueel worden doorgespoeld. Dat kan een gevoel geven alsof u nodig moet plassen. Door veel te drinken wordt de genezing bevorderd. U wordt geadviseerd minimum twee liter (thee, water etc.) per dag te drinken.
8
De herstelperiode Na zes tot acht weken is de wonde in de plasbuis genezen. U moet veel blijven drinken om de blaas goed te spoelen. In deze periode kunt u problemen ervaren met plassen en u kunt de plas soms moeilijker ophouden. Het is heel goed mogelijk dat u al urine verliest voordat u bij het toilet bent. Dit is een tijdelijk probleem dat verdwijnt als de operatiewonde in de plasbuis is genezen. In de eerste maanden na de operatie kunnen er korstjes loslaten die zich in de prostaat hebben gevormd. U verliest dan bloed met de urine. Schrik daar niet van! Neem rust en drink veel, dan is de urine snel weer helder. Blijft het bloedverlies meerdere dagen achtereen aanhouden, zodat uw urine donkerrood blijft, neem dan contact op met de uroloog. De eerste vier tot zes weken is het beter dat u: - weinig alcohol drinkt - geen zware lichamelijke arbeid verricht - niet fietst - niet perst bij ontlasting - geen seks heeft Als u voor controle terug komt, kunt u met uw uroloog overleggen wanneer u deze activiteiten weer kunt hervatten.
Wat kunt u na de operatie verwachten? Veel mannen zijn bang dat ze door de operatie impotent zullen worden. Deze angst is veel schadelijker voor het seksuele genot dan de prostaatoperatie zelf! Meestal zijn seksuele verlangens, de potentie en het genot enkele maanden na de operatie hetzelfde als voor de ingreep. Er is een verschil in de seksualiteit: ofschoon het beleven van het orgasme hetzelfde is, blijft het orgasme “droog” omdat bij de zaadlozing het sperma in de blaas terechtkomt en vervolgens wordt uitgeplast. Dit kan absoluut geen kwaad. Plasproblemen zijn een paar maanden na de operatie meestal verleden tijd. U kunt weer normale activiteiten ontplooien zonder steeds het toilet op te hoeven zoeken en u kunt ’s nachts weer rustig doorslapen. Alles bij elkaar zult u ervaren dat na de prostaatoperatie het leven gemakkelijker en prettiger is.
Dr. Breugelmans
9
