De gezinswoning voor 99,6 % legateren aan de langstlevende? De laatste tijd komen steeds vaker testamenten voor waarbij de ene echtgenoot aan de andere 99,6 % van de gezinswoning in volle eigendom legateert via zijn testament en vice versa. De kinderen krijgen dan bv. elk 0,2 % van die gezinswoning. Wat is hiervan juist de bedoeling? En is dat interessant in de 3 gewesten?
Welk gewest belast? Zoals u weet verschillen de successietarieven van gewest tot gewest. Ook hoe de gezinswoning wordt belast verschilt per gewest. Om te weten welke successierechten u moet betalen, moet u kijken naar de fiscale woonplaats van de overledene. Houd er wel rekening mee dat uw woonplaats voor de successierechten (waar de nalatenschap openvalt) niet automatisch dezelfde plaats is als waar u ingeschreven bent in het bevolkingsregister (maar meestal wel). U moet er immers ook effectief wonen. Als de erflater in de laatste vijf jaar voor zijn overlijden in verschillende gewesten geleefd heeft, dan moet de aangifte gebeuren in dat gewest waar hij tijdens die periode het langst zijn fiscale woonplaats gehad heeft. Als u dus altijd in Brussel gewoond heeft, maar het laatste jaar verhuisd bent naar Knokke, zullen er toch successierechten betaald moeten worden in het Brussels gewest. Successierechten op de gezinswoning in de 3 gewesten Vlaams gewest Wie in Vlaanderen een gezinswoning erft als langstlevende echtgeno(o)t(e), is vrijgesteld op het gebied van de successierechten. Zoals echtgenoten genieten ook wettelijk samenwonenden vanaf de eerste dag de vrijstelling van de gezinswoning. Men spreekt van ‘wettelijk samenwonenden’ als er een verklaring van wettelijke samenwoning afgelegd werd bij de ambtenaar van de burgerlijke stand. Feitelijk samenwonenden genieten echter slechts de vrijstelling als ze gedurende drie jaar ononderbroken samengewoond hebben en een gemeenschappelijke huishouding gevoerd hebben. Maar deze besparing slaat dus enkel op de gezinswoning en dit voor de langstlevende partner. De kinderen genieten dus niet van de vrijstelling.
1
De gezinswoning in het Vlaams gewest
(*)
Schijf van het erfdeel
Tarief
volledige erfdeel
0%
*zie uitleg in tekst
Brussels gewest Voor wie in Brussel (het Brussels Hoofdstedelijk gewest) woont en overlijdt, is er geen vrijstelling zoals in Vlaanderen, maar er is wel een tariefverlaging. In tegenstelling tot in Vlaanderen geldt deze tariefverlaging niet enkel voor echtgenoten en samenwonenden. Zogenaamde erfgenamen in rechte lijn komen ook in aanmerking voor deze tariefverlaging. Met ‘erfgenamen in rechte lijn’ bedoelen we kinderen, kleinkinderen, ouders en grootouders. Let wel, in Brussel moet het om wettelijk samenwonenden gaan om de tariefverlaging te genieten. Feitelijk samenwonenden vallen hier dus in ieder geval uit de boot. Het komt erop neer dat voor een Brusselse gezinswoning het normale tarief tot de schijf van € 250.000 verlaagd wordt met één derde (zie kader). De gezinswoning in het Brussels gewest Schijf van het erfdeel 0 tot 50.000 € 50.000 tot 100.000 €
(*)
Tarief 2% 5,3 %
100.000 tot 175.000 €
6%
175.000 tot 250.000 €
12 %
250.000-500.000
(**)
Boven de 500.000(**)
24 % 30 %
* zie uitleg in tekst ** als de nettowaarde van het aandeel van de erfgenaam in de gezinswoning boven de € 250.000 uitstijgt, wordt het surplus bij de gewone goederen opgeteld en ondergaat dit surplus dus het gewone progressieve tarief.
Waals gewest In Wallonië wordt de gezinswoning ook belast tegen een verminderd tarief (zie kader). Zoals in Brussel moet het gaan om gehuwden of wettelijk samenwonenden. Ook hier vallen feitelijk samenwonenden dus uit de boot. Zoals in Brussel komen ook erfgenamen in rechte lijn in aanmerking, wat niet het geval is in Vlaanderen.
2
De gezinswoning in het Waals gewest Schijf van het erfdeel
(*)
Tarief
0 tot 25.000 €
1%
25.000 tot 50.000 €
2%
50.000 tot 175.000 €
5%
175.000 tot 250.000 €
12 %
250.000 tot 500.000 €
24 %
boven 500.000 €
30 %
* zie uitleg tekst
Waarom een testament opmaken m.b.t. de gezinswoning?
Fiscale redenen? Het opmaken van een testament waarbij aan de langstlevende 100 % of 99,4 % van de volledige gezinswoning wordt “gelegateerd” is ontstaan vanuit fiscale overwegingen in Vlaanderen. Enkel de langstlevende (en niet de kinderen) in Vlaanderen worden immers vrijgesteld m.b.t. de gezinswoning. Vandaar dat de langstlevende er fiscaal belang bij heeft zoveel mogelijk “gezinswoning” te krijgen in volle eigendom in plaats van het vruchtgebruik dat op later leeftijd weinig voorstelt (zodat de vrijstelling ook weinig voorstelt). Uit ons voorbeeld hierna blijkt dat dit voor Vlaanderen toch genuanceerd moet worden. In de andere gewesten is dit om zuiver fiscale redenen niet te overwegen.
Comfort voor de langstlevende In de praktijk zien we dergelijke testamenten ook voorkomen in Wallonië en Brussel, ook al is een dergelijk legaat in principe steeds fiscaal nadelig. De bedoeling is dan om de langstlevende in een meer comfortabele positie te plaatsen. Want als de langstlevende 100 % of 99,4 % van de gezinswoning krijgt, staat ze er een stuk comfortabeler voor als ze bv. de gezinswoning wil verkopen om een klein appartement in de stad te kopen. De opbrengst van de gezinswoning zal dan helemaal voor haar zijn en ze hoeft in principe geen rekening te houden met de kinderen. Als de langstlevende de helft in vruchtgebruik krijgt moet ze toestemming hebben van de kinderen om het te verkopen, maar bovendien zal het stuk vruchtgebruik in waarde nog weinig voorstellen naarmate de langstlevende zijn leeftijd vordert (bv. het vruchtgebruik van een 80-jarige is ongeveer maar 8 % meer waard). Kortom, de kinderen zullen met een belangrijk deel van de verkoopprijs gaan lopen als de gezinswoning wordt verkocht.
3
Waarom 99,4% ipv 100% van de gezinswoning? Het feit dat de langstlevende bijvoorbeeld 99,4 % in volle eigendom krijgt en bv. de 3 kinderen elk 0,2 % is ook fiscaal geïnspireerd. Als de kinderen of één van de kinderen dan later de gezinswoning willen kopen, kan dit aan het verdelingsrecht van 1 % omdat ze al een stuk eigenaar zijn. Als dat niet het geval is dan zullen zij bij de aankoop van de gezinswoning 10 % registratierechten betalen in Vlaanderen of 12,5 % in Brussel en Wallonië.
Concreet voorbeeld Stel dat Jef 82 jaar is en zijn echtgenote Marie is 80. Ze hebben 3 kinderen. Jef en Marie zijn gehuwd onder het wettelijk stelsel en het hele vermogen behoort tot de gemeenschap. Stel dat het vermogen bestaat uit een villa van 700.000 euro en 500.000 euro gelden en effecten. Als Jef en Marie geen testament opmaken en als er niets in het huwelijkscontract is geregeld (bv. Langst-leeft al-clausule of een keuzebeding) zal hun nalatenschap er in de 3 gewesten (het erfrecht is federaal) als volgt uitzien. Bij het overlijden van vader Jef krijgt Marie de helft van de gezinswoning in vruchtgebruik (de andere helft is van haar in volle eigendom) en de helft van de portefeuille in vruchtgebruik (de andere helft is van haar in volle eigendom). De 3 kinderen krijgen samen de blote eigendom van de helft van de gezinswoning en de blote eigendom van de portefeuille. Op het moment dat moeder Marie overlijdt dooft het vruchtgebruik uit, waardoor de kinderen (die daarvoor blote eigenaar waren) volle eigenaar worden van de helft van de gezinswoning en de helft van de portefeuille. Daarop betalen ze uiteraard geen successierechten. De nalatenschap van moeder bestaat uit de helft van de gezinswoning en de helft van de portefeuille waar uiteraard wel successierechten moeten op betaald worden In de tabellen hieronder vindt u terug hoeveel successierechten er in totaal moeten betaald worden zonder dat er een testament werd opgemaakt waar 100 % of 99,4 % (elk kind 0,2 %) van de gezinswoning gelegateerd aan de langstlevende. Daaronder vindt u het bedrag zonder testament. Aangezien de tarieven verschillen per gewest doen we de berekening voor de 3 gewesten
Vlaams gewest
Zonder legaat Met legaat Verschil
Successierechten in Vlaanderen Overlijden Jef Overlijden Marie Samen 31.980 € 36.000 € 12.000 € 67.500 € 19.980 € 31.500 € -
67.980 € 79.500 € 11.520 €
Zoals u merkt is er een grote fiscale besparing bij het eerste overlijden door het testament. Dat komt omdat de langstlevende is vrijgesteld van successierechten op de gezinswoning. Maar na het tweede overlijden wordt het duurder. Dat komt omdat de gezinwoning naar de kinderen gaat en de 4
vrijstelling niet geldt voor kinderen. Toch is een testament waarbij elke echtgenoot 100 % of 99,4 % in volle eigendom legateert populair aan het worden in Vlaanderen. Hoe komt dat? De bedoeling is om bij het eerste overlijden een mooie fiscale besparing te realiseren (19.980 euro in ons voorbeeld) omdat de langstlevende geen successierechten betaalt op de gezinswoning. Vervolgens kan men de gezinswoning bv. verkopen aan de kinderen aan 1 % (eventueel na een bankgift), verkopen aan een derde en de opbrengst (voor een stuk) wegschenken, schenken (in stukjes) aan de kinderen eventueel met voorbehoud van vruchtgebruik, enz. Op die manier zal een dergelijk testament wel leiden tot een fiscale optimalisatie. Maar de langstlevende moet dus wel iets doen na het eerste overlijden, of het gevaar is dat men meer successierechten zal betalen door dit testament (zie voorbeeld). Bovendien heeft de langstlevende wat meer comfort en als de kinderen ook bv. 0,2 % krijgen kunnen ze later het huis aan 1 % kopen Deze techniek wordt vooral gebruikt bij jongere ouders (tot 70 jaar) die bij het overlijden van één van hen nog voldoende tijd hebben om een successieplanning voor de gezinswoning te bedenken.
Brussels gewest
Zonder legaat Met legaat Verschil
Successierechten in Brussel Overlijden Jef Overlijden Marie Samen 35.110 € 42.112 € 77.222 € 55.151 € 101.431 € 156.582 € 20.041 € 59.319 € 79.360 €
In het Brussels gewest heeft een dergelijk testament alleen fiscale nadelen. Dat komt omdat de kinderen daar ook de lagere successietarieven op de gezinswoning genieten. Vanuit fiscaal standpunt is een dergelijk testament in Brussel dus af te raden. Vanuit het oogpunt van comfort voor de langstlevende is dit soms wel een interessante oplossing, al heeft het wel een hoge prijs. Wellicht is een goed keuzebeding in het huwelijkscontract, als de gezinswoning in de gemeenschap zit, een beter oplossing omdat de langstlevende dan echt kan kiezen wat op dat moment best uitkomt.
Waals gewest
Zonder legaat Met legaat
Successierechten in Wallonië Overlijden Jef Overlijden Marie Samen 38.615 € 42.875 € 81.490 € 54.025 € 98.625 € 152.650 €
5
Verschil
-
15.410 €
-
55.750 €
-
71.160 €
Ook voor Wallonië is een dergelijk testament om fiscale reden af te raden en gelden dezelfde opmerkingen als voor het Brussels gewest.
Conclusie Echtgenoten die in hun testament aan de langstlevende 99,4 % legateren van de gezinswoning en een klein stukje aan de kinderen (bv. elk 0,2 %) is vanuit fiscaal oogpunt vooral een aanrader voor relatief jonge koppels in Vlaanderen (tot ± 70 jaar). De langstlevende moeten immers voldoende tijd hebben om “in te grijpen” na het eerste overlijden. Het feit dat de langstlevende meer comfort geniet door deze constructie is uiteraard ook niet te verwaarlozen, maar heeft in Brussel en Wallonië een hoge prijs.
Redactie: augustus 2010
Neven & Partners Johan Adriaens 0496/ 26.14.10
[email protected] www.neven-partners.be Kantoor: Romeinse straat 18, 3001 Leuven
6
