‘De eurozone zal overleven’ Door Jan Marinus Wiersma en Annelies Pilon
Sinds zijn aantreden in 2009 als permanent voorzitter van de Europese Raad is de eurocrisis het belangrijkste onderwerp op de agenda van Herman van Rompuy. De oud-minister van begroting van België heeft ervaring met het terugdringen van begrotingstekorten om te voldoen aan de Europese eisen. In een bijeenkomst van regeringsleiders, van wie de meesten deze achtergrond niet hebben, biedt hem dit ontegenzeggelijk groot voordeel. In antwoord op vragen van Jan Marinus Wiersma is hij onverminderd positief over de oplossingen die tot nu toe zijn aangedragen om als één (monetaire) unie uit deze crisis te komen. De eurozone gaat door een van de moeilijkste fases uit haar geschiedenis. Gezien de enorme schuldproblemen van sommige van de grote lidstaten en de enorme economische onbalans tussen de overschot- en de tekortlanden, wordt betwijfeld of ze wel zal overleven. Zo niet, wat zullen de gevolgen zijn van de val van de eurozone? Van Rompuy: “De eurozone zal om meerdere redenen overleven. Eén zone biedt niet alleen voordelen voor de Europese economie als geheel, maar ook voor de lidstaten afzonderlijk. Er is zeer grote politieke steun voor de eurozone, zoals de serie maatregelen die de afgelopen twee jaar genomen zijn laten zien. Er is herhaaldelijk door de politieke leiders van de lidstaten verklaard dat zij alles zullen doen om de euro te redden. Hoe dan ook, ontbinden zou enorm kostbaar, juridisch complex en vol van moeilijkheden zijn.” In tegenstelling tot de Verenigde Staten, wordt er van de eurozone vaak gezegd dat een optimale muntunie ontbreekt. Welke Europese architectuur is nodig om er wel een optimale muntunie van te maken? “Er bestaat niet zoiets als een perfecte, optimale muntunie. Zelfs langdurig bestaande nationale munteenheden zijn niet op ieder gebied optimaal. We moeten de eurozone optimaliseren door effectiever te besturen, het toezicht te vergroten en te komen tot betere beleidsstructuren. Daar hebben we de afgelopen twee jaar aan gewerkt.” Hij voegt eraan toe dat bijna iedere lidstaat van mening is dat één interne markt uiteindelijk beter werkt met één munt. Een munt die het grootste deel van die ene interne markt dekt, heeft als voordeel dat het stabiliteit brengt. Daarbij is het de tweede reserve munteenheid in de wereld. Met één Euro vallen de transactie- en afdekkingskosten lager uit en neemt de handel toe. De Euro is eenvoudigweg praktisch en werkt eerlijke competitie in de hand. Maar bovenal is het: “Een politiek symbool van Europese eenheid,” aldus Van Rompuy.
Machtsoverdracht De Europese Unie heeft wetgeving geïntroduceerd om het Groei- en Stabiliteitspact te verstevigen, het zogenaamde six-pack. Hiermee is men in staat striktere controle op te leggen aan de economische prestaties van lidstaten. In het verleden hebben lidstaten de regels niet altijd gerespecteerd. Zullen de nationale parlementen het verlies aan bevoegdheden dit keer wel accepteren? Hoe kunnen we er zeker van zijn dat de machtsoverdracht naar Brussel geen democratisch tekort creëert?
Er is een hervormingssysteem opgesteld waarin drie soorten druk; institutionele druk, peer pressure en druk vanuit de markt samenkomen, zegt van Rompuy. Waarbij hij met peer pressure de druk van collega’s bedoeld. “De institutionele druk is versterkt door de oprichting van drie toezichthoudende autoriteiten van de financiële sector, bijvoorbeeld de Europese Bankautoriteit en het Europees Comité voor Systeemrisico’s. De hervorming van het Groei- en Stabiliteitspact draagt hieraan ook bij, door te voorzien in kortere deadlines, een grotere focus op schulden - en niet alleen op tekorten - en door het makkelijker te maken om een lidstaat die zijn verplichtingen niet nakomt sancties op te leggen. Omdat schuld slechts deel is van een breder economisch plaatje, komt er een macro-economischetoezichtprocedure, die naar andere macro-economische onevenwichtigheden kijkt. De noodfondsen, het tijdelijke EFSF en het permanente ESM, zijn in staat om steun te geven in ruil voor strikte voorwaarden.” “Tegelijkertijd is de peer pressure vergroot doordat alle regeringen zich nu veel sneller realiseren hoe het gedrag van een ander land een enorm economisch en financiële impact kan hebben op hun eigen land. Peer pressure wordt ook uitgeoefend op het hoogste politieke niveau door regelmatige toppen van de eurozone. De gebeurtenissen van de afgelopen maanden hebben laten zien hoe doeltreffend dit kan zijn. Het Europese Semester voorziet in een jaarlijkse cyclus van intensieve macro-economische, begrotings- en structurele beleidscoördinatie. 231 van de 27 lidstaten zijn overeengekomen om samen verder te werken in het europluspact aan structurele hervormingen die wegen op hun concurrentievermogen, voorbij het belangrijke Europa 2020-programma. Lidstaten hebben erin toegestemd elkaar en de Commissie te consulteren voordat belangrijke belasting- en economische beleidshervormingen worden doorgevoerd die mogelijke spillover effecten kunnen hebben. En 262 van de 27 lidstaten hebben erin toegestemd om te onderhandelen over een verdrag waarmee de economische unie wordt versterkt.”3 “Druk vanuit de markt complementeert het hervormingssysteem omdat institutionele druk en druk van peers ook gevolgen zullen hebben voor de markt, daarmee het politieke effect vergrotend. Markten mogen nu wellicht wat overreageren, ze zullen in ieder geval niet nog eens in slaap vallen zoals ze deden tijdens de eerste tien jaar van de euro. We bespreken nu hoe we sommige van deze en toekomstige verplichtingen het niveau van verdragstatus kunnen geven, in ieder geval onder de eurozone landen en andere die deze verplichtingen op zich willen nemen voordat ze deel worden van de euro.” “Natuurlijk, iedere maatregel die de verdragen verandert of er iets aan toevoegt heeft de goedkeuring van de nationale parlementen nodig. Dat geldt ook voor een aantal andere dingen waarover we de afgelopen twee jaar beslissingen hebben genomen. Andere zijn aangenomen onder de strikte besluitvormingsprocedures van de EU en hadden de goedkeuring van het Europees Parlement en de Raad nodig. De leden van deze laatste zijn verantwoording verschuldigd aan de nationale parlementen. Maatregelen op EU-niveau kunnen alleen worden genomen binnen de beweegruimte van de EU, dat zelf weer bepaald wordt door de nationale parlementen wanneer zij de opeenvolgende Europese verdragen goedkeuren.” “Deze democratische waarborgen zijn van levensbelang, maar worden soms bekritiseerd als zijnde te langzaam en te lastig. Markten bewegen met een click van de muis, maar democratische procedures, zelfs op hun snelst, onvermijdelijk langzamer. Maar dat is geen reden om democratie naast ons neer te leggen.”
Neoliberale agenda De nieuwe regels dwingen de landen met structurele economische tekortkomingen simpelweg om te hervormen. Zo heeft de Europese Commissie aangegeven dat zij hun financiën moeten consolideren, lonen moeten matigen, hun pensioensystemen moeten hervormen en hun arbeidsmarkten flexibeler moeten maken. Critici zeggen aan de hand hiervan dat hen een neoliberale agenda wordt opgelegd. Deelt u deze zorgen? “Lidstaten die hun tekorten moeten verkleinen kunnen kiezen hoe ze dat doen: in hun uitgaven snijden, of hun belastingen te verhogen. Welke uitgaven en belastingen zij daarvoor kiezen, en de mate waarin zij snijden of verhogen, is aan hen. Deze keuzes zullen een essentieel deel blijven vormen van de nationale politieke democratie en worden bepaald door de nationale parlementen.” “En verder hebben de lidstaten met een lagere, opeengestapelde schuld meer en grotere beleidskeuzes tot hun beschikking. Hoge schuldniveaus betekenen dat een toegenomen proportie van belastinginkomsten simpelweg alleen besteed kunnen worden aan het verkleinen van die schud, en niet aan publieke diensten of investeringen. Lagere schuldniveaus betekenen dat zulke inkomsten aan andere zaken kunnen worden besteed of om belastingen te verlagen.” “Hoe dan ook, het is legitiem dat Europese landen - in het bijzonder die binnen de Eurozone aandacht besteden aan die aspecten van het nationale economische beleid die spillover effecten hebben. Het meest opvallende voorbeeld hiervan was de mogelijke besmetting van problemen die ontstaan bij excessieve schulden - wat de redenen voor het opeenstapelen van deze schulden ook moge zijn.” De Nederlandse regering betoogt dat de landen met een tekort hun huis op orde moeten brengen, maar wat doen we dan met de landen die een overschot hebben? Hun betalingsbalansbeleid, die zeer op de export gericht is, heeft ook deels schuld aan de problemen van de geldverschaffende landen en hun banken. Zouden de landen met overschot beleid moeten ontwikkelen om hun overschotten te verlagen en daarmee de import te vergroten? “Dat is iets wat nu kan worden bekeken binnen het raamwerk van de macro-economischeonevenwichtigheden-procedure. Daarbij moet je wel voorzichtig zijn om tegen lidstaten te zeggen dat ze ‘te succesvol’ zijn geweest. Sommige landen met overschotten moeten structurele hervormingen doorvoeren, om zo hun interne markt te liberaliseren en meer exportmogelijkheden aan andere landen te geven.”
Democratisch tekort Wat is in institutionele termen de beste benadering in de huidige situatie: een sterke nadruk op de intergouvernementele rol van de Europese Raad, of meer verantwoordelijkheid voor de Europese Commissie? Is er gevaar voor een Frans-Duits dictaat? “De EU heeft altijd gewerkt met een verscheidenheid aan procedures die variëren naar gelang het type besluit dat genomen moet worden en de mate van integratie van de betrokken beleidssector. De respectievelijke rollen van de Commissie en de Europese Raad zijn zorgvuldig afgestemd. Niets wat in de afgelopen maanden besloten is, heeft die relatie fundamenteel veranderd.” “Wat betreft de Frans-Duitse relatie is het geen dictaat, aangezien alle EU-besluiten genomen worden binnen het geschikte institutionele raamwerk waarbij de andere lidstaten betrokken zijn. Wel kan een Frans-Duitse overeenstemming vaak behulpzaam zijn bij het bij elkaar brengen van
uiteenlopende opvattingen. Zo nu en dan kan het zelfs een noodzakelijke voorwaarde zijn voor een besluit dat genomen moet worden. Maar het is nooit een voldoende voorwaarde! Met het six-pack wordt een meer economische regering geïntroduceerd op het EU-niveau. Zijn dit stappen in de richting van een politieke unie? “Op welke manier is de EU nu niet al politiek? Het heeft te maken met een uiteenlopende hoeveelheid van politiek belangrijke onderwerpen. Bovendien bestaan de belangrijkste instellingen waar de beslissingen binnen de EU worden genomen uit politici en niet uit bureaucraten.” Hoe vindt u de balans tussen de belangen van de leden van de eurozone en de belangen van de overige EU-lidstaten? “Het is normaal dat de landen die een gemeenschappelijke munt delen sommige besluiten samen moeten nemen wanneer deze betrekking hebben op die munteenheid. Maar de bulk van de EUbesluiten, waaronder economische besluitvorming, vindt plaats op het niveau van de EU 27 en zal daar ook blijven.” Bent u voorstander van het introduceren van een FTT, een financiële transactiebelasting? Zo ja, moet het dan een Europese belasting zijn of een nationale? En hoe zou het moeten worden besteed? “De EU heeft zich al positief uitgelaten over een financiële transactiebelasting in de context van de G20. Veel lidstaten zijn echter terughoudend over het invoeren ervan, behalve als het wordt gedaan op een dergelijke grote schaal. De Europese Commissie heeft gezegd dat een FTT niet schadelijk is voor onze economieën wanneer het alleen binnen de EU wordt geïntroduceerd.” Burgers van landen met een begrotingsoverschot lijken andere landen niet te willen helpen. In de landen in moeilijkheden beschuldigen de burgers juist ‘Brussel’ van alles. Hoe moeten we dit groeiende democratische tekort in de Europese Unie - en de eurozone in het bijzonder overbruggen? Hoe herstellen we de legitimiteit van de Europese Unie en de Euro? “Ik deel uw mening niet dat er een groeiend democratisch tekort is. De EU wendt alleen die machten aan die zij tot haar beschikking heeft gekregen na overeenstemming tussen alle lidstaten. Deze zijn dan geratificeerd zoals dat hoort volgens de nationale grondwettelijke procedures. Bij het uitoefenen van deze macht, treedt ze op volgens haar eigen democratische procedures. De adoptie van EU-wetgeving vereist de goedkeuring van zowel de ministers van de gekozen nationale regeringen in de Raad en de direct gekozen leden van het Europees Parlement – een dubbelcheck die bestaat in geen enkel ander internationaal raamwerk. Alle implementerende en uitvoerende besluiten worden of door de Europese Commissie genomen, of door de vertegenwoordigers van de nationale regeringen. De aanname door de Commissie van een raamwet - waarbij de lidstaten de verdere invulling vormgeven kan verworpen worden door het Europees Parlement of door de Raad. Geen enkel democratisch systeem is perfect, maar zulle checks and balances kunnen de vergelijking doorstaan met welke internationale structuur dan ook. We nemen alleen beslissingen op dit niveau omdat we onderling afhankelijk zijn en niet op een bevredigende manier veel van de problemen alleen kunnen oplossen.” De directeur van het Europese noodfonds reist naar landen als China om financiële steun te vragen. Dat lijkt de wereld op zijn kop. Welke invloed zal de eurocrisis hebben op het aanzien en de invloed van de EU op wereldniveau?
“Er bestaat geen twijfel dat de schuldencrisis een negatieve impact heeft op de beeldvorming van de EU. De oplossingen zullen daarentegen een positieve impact hebben.”
Schuld of beleid Er wordt geklaagd dat het schuldenbeleid van de EU, landen met grote schulden voor langere periode de recessie induwt. Wat kan de EU doen om voor hen een beter economisch perspectief te creëren? “Het is de schuld zelf in plaats van het beleid van de EU, die de moeilijkheden voor de betrokken landen veroorzaakt. Door leningen aan te bieden om de ergst getroffen landen te helpen, geeft de EU hun meer tijd om het tij te keren. Ander EU-beleid – structuurfondsen en de interne markt bijvoorbeeld – helpt hen in positieve zin. Zonder de EU zou hun economisch perspectief erg slecht zijn.” Hoe ziet u de rol van de Europese Centrale Bank? Moet deze zich houden bij zijn oorspronkelijke rol, namelijk het zorgen voor prijsstabiliteit? Of zou de Bank een actievere rol mogen spelen bij het aanpakken van de financiële crisis en bij het geven van stimuli aan de economie, zoals de Federal Reserve in de VS doet? “Wat mijn mening ook is, de rol van de ECB ligt vast in de verdragen geratificeerd door onze nationale parlementen. Binnen die rol heeft de ECB – die onafhankelijk van de regeringen optreedt en beslist - laten zien dat het een mate van flexibiliteit heeft in het kiezen van de instrumenten om zijn rol in de bredere context te kunnen vervullen.” Tot slot, wat is uw mening over eurobonds? Zouden deze – op de lange termijn – een oplossing kunnen bieden? “Op de korte termijn zijn eurobonds geen oplossing voor de crisis. Op de lange termijn zouden zij een aantal voordelen kunnen bieden, waaronder het onomkeerbaar maken van de eurozone.”
1
Tsjechië, Hongarije, Zweden en het Verenigd Koninkrijk doen niet mee aan het europluspact.. Het Verenigd Koninkrijk heeft als enige lidstaat dit akkoord niet ondertekend. 3 Het begrotingsverdrag is op 2 maart 2012 ondertekend door 25 regeringsleiders (Tsjechië en het Verenigd Koninkrjik hebben niet getekend) en ligt nu voor ter ratificatie bij de nationale parlementen. 2
Deze interviewtekst is vastgesteld op 10 april 2012.
