De energie van 2030 De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud Inleiding Aanbod gebundeld
Samen zelfstandig
Alles geregeld
Doe ‘t zelf
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
2
Inleiding Eerst even terug in de tijd, want op 6 september 2013 sloten ruim 40 partijen het Energieakkoord. Daarmee had Nederland in één klap de brede maatschappelijke belofte om de komende jaren fors te investeren in energiebesparing en duurzame energieopwekking. Zowel de overheid als het bedrijfsleven, de netbeheerders, vakbonden, woningcoöperaties en milieuorganisaties zetten hun handtekening. Wat zijn de grootste veranderingen voor burgers? In het Energieakkoord is afgesproken dat alle Nederlanders in 2050 in een energieneutraal huis wonen. Per saldo is er dan door wonen geen CO2- uitstoot. Investeringen in woningisolatie en de inzet van duurzame bronnen (bijvoorbeeld wind, zonlicht, water en aardwarmte) voor elektriciteit en warmte moeten die ambitie waarmaken. Al in 2020 moeten 1 miljoen huishoudens en bedrijven voor een substantieel deel duurzaam in hun elektriciteitsvraag voorzien, staat in het akkoord.
Twee miljoen elektrische auto’s Ook op de weg gaat het nodige veranderen. Burgers worden gestimuleerd om met de fiets of het openbaar vervoer te reizen. En de verwachting is dat vanaf 2035 alle
nieuw verkochte personenauto’s CO2-emissievrij kunnen rijden. Door alle maatregelen bij elkaar moet in 2050 de broeikasgasemissie door transport met minimaal 60% zijn teruggebracht (ten opzichte van 1990). Direct resultaat is de verwachte groei van het aantal elektrische auto’s: van ruim 45.000 in 2014 naar zo’n 140.000 in 2020. Een decennium later zouden het er weleens 1 of zelfs 2 miljoen kunnen zijn. Dat grote verschil hangt vooral af van de keuze of burgers een eigen heilige koe voor de deur willen of dat ze bereid zijn auto’s te delen. Door het opladen van zoveel elektrische voertuigen neemt de energievraag fors toe. In het huidige energiesysteem is dit een serieuze uitdaging. Tegelijkertijd zorgen alle accu’s op wielen ervoor dat de lokale opslag van energie een vanzelfsprekend thema is. En de snelle ontwikkeling van opslagmethodes brengt zelfs rendabele batterijen op centrale plekken of in de meterkast binnen handbereik.
Volop beweging Wat als een paal boven water staat, is dat de energiewereld volop in beweging is en blijft. Met alle gevolgen van dien voor energiebedrijven, netbeheerders, de overheid en uiteraard bedrijven en consumenten. Op de vergroening
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
3
Inleiding spelen alle partijen nu al in. Groene-energiebedrijven veroveren een stevig marktaandeel, autofabrikanten komen en masse met nieuwe elektrische modellen, netbeheerders investeren in slimme technologieën ten behoeve van smart grids, de overheid past wetgeving aan en bedrijven en consumenten wekken zelfstandig stroom op. Maar wat zijn hypes en wat zijn trends? Aan de hand van vier scenario’s zet Enexis vier stippen op de horizon. Houden netbeheerders en grote energiebedrijven samen met de overheid de regie? Of betreden juist nieuwe spelers het speelveld? En ontstaan nieuwe samenwerkingen tussen lokale overheden en het bedrijfsleven, zoals uitgewerkt in het scenario ‘aanbod gebundeld’? Of krijgt een liberale energiemarkt met veel innovatie vaste voet aan de grond?
investeren in zonnepanelen en energiebesparende apparatuur. En kleine collectieven richten energiecoöperaties op. Als deze ontwikkeling snel doorzet, verandert de rol van de huidige netbeheerders en grote energiebedrijven richting 2030 mee. In dit scenario regelen mensen hun eigen zaakjes op energiegebied wel, zelf of samen met buurtgenoten
Centrale opwek En als juist een ongebreideld vertrouwen in de overheid terugkeert en ‘Europa’ aan zet is bij energiewetgeving? In scenario ‘alles geregeld’ is alles centraal geregeld. Dan zou juist de behoefte kunnen ontstaan aan één landelijke netbeheerder. Dan zullen burgers zich eerder afkeren van het thema energie en centrale opwek wel prima vinden, zolang er maar elektriciteit uit het stopcontact komt. Sommige mensen gooien nu zelf al het roer om: zij
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
4
Aanbod gebundeld
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
5
Aanbod gebundeld Burgers hebben weinig interesse in energie en veel vertrouwen in instituties. Warmtenetten zijn op grote schaal uitgerold. Elektrisch vervoer wordt aangejaagd door subsidies.
2030 in vogelvlucht Het is 2030. Welkom in een wereld waarin burgers weer vertrouwen hebben in instituties en de energiemarkt is getransformeerd door de toetreding van nieuwe dienstverleners en nieuwe diensten. Mensen hebben weinig hang naar een zelfvoorzienende levensstijl. De grootste brandhaarden in de wereld zijn gedoofd door effectief ingrijpen van internationale coalities. De Europese Unie is hechter geworden als gevolg van de internationale onrust. Burgers zijn weer enthousiast over Europa en Brussel bepaalt de politieke agenda op allerlei gebied. We kennen een Europese infrastructuur, waarbij energie- en transportnetwerken met elkaar verbonden zijn. Binnen dat systeem kiezen regio’s de oplossingen die lokaal het beste passen, onder regie van de regionale overheid en netbeheerders. Een eenduidig Europees financieel systeem en gelijke sociale voorzieningen als onderwijs zorgen voor stabiliteit. Dit
laat veel ruimte voor nieuwe diensten en dienstverleners op allerlei gebieden, die veelal worden aangeboden via bestaande, vertrouwde kanalen en merken. De Energie Unie is volledig in bedrijf. Nederland fungeert als gasrotonde en 2% van de duurzame energieproductie in Europa komt van opgewekte windenergie uit de Nederlandse kustregio’s. De EU kijkt per gebied wat de meest geschikte duurzame energiebron is. Nederland schakelt op grote schaal over op warmte. De nieuwe energienetten die daarbij horen worden in publiek-private samenwerking aangelegd en beheerd. Een terugblik
2005-2015 - De prelude Om de situatie in het ‘Aanbod gebundeld’ scenario goed te kunnen begrijpen, is het van belang om de recente geschiedenis te kennen. Aan het begin van de 21ste eeuw vindt een drietal ingrijpende gebeurtenissen plaats. Achteraf kunnen deze de ontstane situatie in dit scenario goed verklaren. De eerste ontwikkeling is de kredietcrisis die in 2008, met de val van Lehman Brothers, start. Deze crisis heeft het vertrouwen van burgers in instituties zoals banken sterk beschadigd. De tweede ontwikkeling
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
6
Aanbod gebundeld
2015-2020 - De interlude
Duitsland, Nederland, Frankrijk en de Scandinavische landen willen deze ontwikkeling keren en sluiten een pact om de positie van Europa op de wereldmarkt te versterken. De zuidelijke landen, die vechten tegen faillissement, worden na zware onderhandelingen en onder streng regime op sleeptouw genomen door het Noord-Europese pact. De nieuwe toenadering tussen de landen van de EU schept kansen voor samenwerking tussen kennisinstellingen, overheid en bedrijfsleven.
De onrust in de wereld neemt in eerste instantie toe. Oorlog en politieke instabiliteit houden een vluchtelingenstroom op gang. Olie is meer dan ooit een inzet van strijd tussen het Midden-Oosten en de Verenigde Staten. Europa besluit om de olie-import vanuit het Midden-Oosten stop te zetten. Hierdoor krijgt de licht herstellende economie een terugval, met een nieuwe economische crisis tot gevolg.
Grote instellingen bieden kleine innovatieve partijen een platform om creatieve oplossingen op de markt te brengen in de economisch krappe tijd. De uitrol van slimme meters en de automatisering van distributie brengt een grote stroom real time data op gang, die de netbeheerder vrij beschikbaar stelt.
Spanningen binnen Europa nemen toe als gevolg van de slechte economische omstandigheden, toegenomen werkloosheid, verloedering en radicalisering in stedelijke gebieden en het grote aantal vluchtelingen. De solidariteit tussen Noord- en Zuid-, en Oost- en West-Europa vermindert. De positie van Europa op de wereldmarkt verslechtert.
Warmtenetten Door het vrij beschikbaar stellen van kennis en data, en de partnerschappen komt grootschalig onderzoek en ontwikkeling van de grond. Dit leidt tot een aantal technologische doorbraken, bijvoorbeeld op het gebied van grootschalige energieopslag. Hierdoor worden waterstof en power-to-gas rendabel als energiebron. Klanten kiezen
is de schuldencrisis die in 2010 start. Het is een test voor de Europese samenwerking en solidariteit. De derde ontwikkeling is de instabiliteit in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, die de internationale gemeenschap voor grote diplomatieke en militaire vraagstukken stelt. Naast deze ontwikkelingen speelt technologie in de samenleving een steeds belangrijkere rol.
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
7
Aanbod gebundeld eerder voor duurzame energieproducenten, omdat het aanbod groter is. Burgers en bedrijven zorgen er met zogeheten energie-management-systemen voor dat het gebruik van energie over de dag en nacht gespreid kan worden. Door het sterk regiogerichte Europese beleid, is de rol van ‘Den Haag’ ingeperkt. Steden en regio’s bepalen zelfstandig de optimale oplossing om aan de energievraag te voldoen. Besluitvorming staat dichter bij de burgers. Het vertrouwen in de overheid neemt hierdoor toe. Gemeenten en regionale netbeheerders gaan bijvoorbeeld in onderling overleg bepalen wat de beste energievoorziening in een gebied is. Lokale energiecoöperaties zijn, waar mogelijk, betrokken. De dialoog tussen regionale overheid en burgers over nuttig gebruik van lokaal beschikbare energie geeft warmtenetten meer perspectief. De netbeheerders leggen nadruk op het behoud van bestaande netten en zijn terughoudend met het aanleggen van nieuwe netten. Door sturing vanuit de landelijke en regionale overheid op het behalen van het klimaat-akkoord worden grote vermogens centrale duurzame opwek gerealiseerd, voornamelijk in de vorm van windenergie. De pieken aan energie leveren steeds meer
problemen op voor het netwerk, waardoor de roep om een flexibel netwerk en/of opslagtechnieken richting 2020 sterk toeneemt. Nieuwe partijen ontwikkelen diensten om deze flexibiliteit te bieden.
2020-2030 - De finale De grote mondiale en Europese problemen maken steeds meer duidelijk dat internationale samenwerking tussen staten nodig is om de problemen op te kunnen lossen. De VN Veiligheidsraad neemt een resolutie aan die militair ingrijpen in het Midden-Oosten op grote schaal mogelijk maakt. De Europese Unie wordt sterker en lidstaten gaan steeds meer samenwerken om de economie te stimuleren. Activiteiten als infrastructuur, energie, en defensie pakt Europa op grote schaal op. Europa stelt kaders op voor overige wetgeving, maar lidstaten en regio’s houden ruimte om beleid naar eigen inzicht in te richten. Onder invloed van de Europese samenwerking en toenemende geopolitieke rust, herstelt de economie zich langzaam. In de tweede helft van de jaren ’20 zet dit herstel zich verder door en is er weer sprake van economische groei voor heel Europa. De Energie Unie treedt in 2022 in werking. De integrale Europese energiemarkt maakt dat aan de energievraag ingevuld is vanuit verschillende Europese bronnen. De
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
8
Aanbod gebundeld variatie aan opwekmogelijkheden is gebaseerd op de geografische kenmerken van de regio’s en de beschikbare bronnen. Collectief verduurzamen is goedkoper en betrouwbaarder dan een individuele oplossing per huishouden. In Nederland komt geld vrij door afschaffing van de salderingsregeling. Op regionaal niveau nemen provincies, gemeenten en bestaande energiebedrijven het voortouw, ondersteund door innovatieve dienstverleners en technologiebedrijven, bijvoorbeeld op het gebied van energie-managementoplossingen en domotica. Consumenten en bedrijfsleven krijgen een breed palet aan multifunctionele oplossingen aangeboden, waarbij diensten als wonen, zorg en vervoer zijn geïntegreerd.
en garanderen daarbij openheid van data en de juiste afweging van maatschappelijke belangen door alle nieuwe dienstverleners. De strenge emissienormen van de EU leiden tot een 80% duurzaam wagenpark in Europa, met voornamelijk elektrische auto’s. Halverwege de jaren ’20 zijn zelfrijdende auto’s volgens de wet toegestaan. Snelwegen in Europa worden steeds meer gekenmerkt door grotendeels duurzame zelfrijdende auto’s en grootschalige oplaadpunten. De transportsector schakelt over op biobrandstoffen en efficiënte vervoerssystemen. Het openbaar vervoer heeft zich ontwikkeld naar ‘vervoer menukaarten’ waarin duurzame individuele vervoersmiddelen zijn geïntegreerd door grote dienstverleners als Google Wheels en Uber.
Biobrandstoffen De samenwerking tussen overheid en markt neemt verder toe. De markt krijgt veel ruimte voor innovatieve oplossingen op energiegebied en de netbeheerder gaat samen met marktpartijen sturen op flexibiliteit. De netwerkbedrijven gaan fungeren als systeemoperator waarbij elke regio kijkt naar een passende, geïntegreerde, energievoorziening. Ze zijn hierdoor een spin in het web van het energielandschap
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
9
Aanbod gebundeld
In het kort Consumenten hebben veel vertrouwen in instituties en weinig hang naar een zelfvoorzienende levensstijl Veel nieuwe (energie)diensten en dienstverleners op de markt Europa stelt de kaders, regionale overheid zorgt voor invulling De consument heeft weinig interesse in energie; klanten vertrouwen op de kracht van samenwerkende instituties en bedrijven in de energiemarkt Regionale overheden bepalen de inzet van energiebronnen; warmtenetten doen op grote schaal hun intrede Nieuwe netwerken in publiek-private samenwerking Vervoer grootschalig elektrisch, aangejaagd door subsidies van de overheid
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
10
Samen zelfstandig
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
11
Samen zelfstandig Burgers zijn zelfvoorzienend en kiezen lokaal hun eigen energieoplossingen. Coöperaties en veel vernieuwende bedrijven bieden producten en diensten aan. De concurrentie op het netbeheer groeit.
Het jaar 2030 in vogelvlucht Het is 2030. Welkom in een wereld waarin burgers kiezen voor een zelfvoorzienende lifestyle. De energiemarkt is getransformeerd door de toetreding van nieuwe dienstverleners. Als gevolg van langdurige geopolitieke onrust en het onvermogen van de internationale gemeenschap om de onrust te beteugelen, is het vertrouwen van burgers in instituties op een historisch dieptepunt beland. Mensen willen zo onafhankelijk mogelijk zijn van overheden en grote bedrijven. Burgers zoeken samen naar oplossingen. Tot hun belangrijkste aandachtsgebieden behoren energie en mobiliteit. Om samen sterker te staan, verenigen mensen zich in coöperaties. Om verzekerd te zijn van een betrouwbare en betaalbare energievoorziening, investeren consumenten en kleine bedrijven in energiebesparing en lokale, vaak duurzame oplossingen. Energiecoöperaties zijn als paddenstoelen uit de grond geschoten en de omslag naar elektrisch vervoer is gemaakt.
Dynamisch en competitief Doorbraken in decentrale opslagtechnologie hebben een belangrijke impuls gegeven aan het onafhankelijkheidsstreven. Hierdoor kunnen groepen samenwerkende energiegebruikers zelfvoorzienend worden en zo weinig mogelijk gebruikmaken van het net. Nieuwe energiedienstverleners spelen in op de nieuwe wensen en mogelijkheden. Zo zijn er bedrijfjes die de verschillende energiebronnen lokaal optimaliseren. Ze verhandelen energieoverschotten online en geven besparingsadviezen. De markt voor energiediensten is dynamisch en competitief, waarbij ook op de netbeheermarkt concurrentie is ontstaan. Het eigendom van de netten is losgekoppeld van het beheer en de aanleg. Bestaande netten worden in concessie gegeven aan de partij die het beheer wil uitvoeren. Nieuwe netten of lokale oplossingen worden vaak door marktpartijen aangelegd, al dan niet geïntegreerd met het beheer van vastgoed en/of infrastructuur (wegen). Het bestaande gasnet wordt in de regel niet meer automatisch vervangen bij het einde van de levensduur.
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
12
Samen zelfstandig Een terugblik
2005-2015 - De prelude Om de situatie in een liberale energiemarkt goed te kunnen begrijpen, is het van belang om de recente geschiedenis te kennen. Aan het begin van de 21ste eeuw vindt een drietal ingrijpende gebeurtenissen plaats. Achteraf kunnen deze de ontstane situatie in dit scenario goed verklaren. De eerste ontwikkeling is de kredietcrisis die in 2008, met de val van Lehman Brothers, start. Deze crisis heeft het vertrouwen van burgers in instituties zoals banken sterk beschadigd. De tweede ontwikkeling is de schuldencrisis die in 2010 start. Het is een test voor de Europese samenwerking en solidariteit. De derde ontwikkeling is de instabiliteit in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, die de internationale gemeenschap voor grote diplomatieke en militaire vraagstukken stelt. Naast deze ontwikkelingen speelt technologie in de samenleving een steeds belangrijkere rol.
2015 – 2020 - De interlude Hoewel in 2015 de economie in veel Eurolanden voor het eerst sinds jaren weer redelijk groeit, heeft de kredietcrisis uit 2008 haar sporen nagelaten. Het vertrouwen in grote bedrijven blijft ondanks de groeiende economie bijzonder laag. Grote bedrijven hebben kritische klanten, die
regelmatig switchen van leverancier. Burgers wantrouwen overheden. Het onvermogen om de Europese schuldencrisis adequaat op te lossen, leidt tot veel euroscepsis en een beperking van de armslag van Europa. De EU geeft aan zich vooral te richten op het verder liberaliseren van de interne markt en koester geen aspiraties voor een gemeenschappelijk economisch beleid of buitenlandbeleid. De crisis binnen de EU komt niet gelegen, aangezien in de periode 2015-2020 de geopolitieke onrust stijgt. De groei van fundamentalisme in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, maar ook de koudeoorlogsretoriek van Rusland leidt tot een grote mate van onrust in de wereld. In West-Europa ontstaat de behoefte om niet langer afhankelijk te zijn van gas en olie uit Rusland en het Midden-Oosten. Lokale oplossingen Bij de burger ontstaat een belangrijke hang naar zelfvoorzienendheid. De hang naar onafhankelijkheid leidt vooral tot verandering in sectoren die voorheen werden gedomineerd door grote bedrijven en instellingen. Burgers verenigen zich in communities en realiseren lokale
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
13
Samen zelfstandig oplossingen op het gebied van zorg, financiering, verzekering, energie, en andere gebieden. Ze stellen data aan elkaar beschikbaar.
overheid is robuustheid van het systeem gebaat bij veel kleine spelers die met vernieuwende oplossingen de markt versterken.
Op het vlak van energie stijgt het aantal energiecoöperaties sterk, vooral door de snel ontwikkelende technologie en diensten. Nieuwe ICT-toepassingen veranderen en verbreden het speelveld tussen consumenten, industrie, mkb en (energie)marktpartijen, waardoor oplossingen zich snel verspreiden. Toepassingen voor domotica, energiemanagement, robotica en slimme mobiliteit volgen elkaar in snel tempo op. De capaciteit van zonnepanelen (PV-systemen) stijgt snel. Op het vlak van opslag van elektriciteit is sprake van de nodige doorbraken. Het aandeel hernieuwbare energie is in Nederland aan het eind van het tweede decennium gestegen tot ruim 15%.
De maatschappij eist van zowel de bestaande als nieuwe bedrijven openheid en het beschikbaar stellen van informatie, zoals bijvoorbeeld verbruiksdata. De overheid reageert hierop met richtlijnen op het gebied van open data. De staat houdt bestaande netten in eigendom, maar besteedt het beheer van netten aan marktpartijen uit. Deze worden steeds minder benut door de opkomst van lokale energievoorzieningen, variërend van warmtenetten tot lokale biogasoplossingen.
2020-2030 - De finale Het derde decennium start met een totale black-out in Nederland. Energie staat direct weer hoog op de politieke agenda en Nederlanders voelen zich gesterkt in hun streven naar zelfredzaamheid. De Nederlandse overheid maakt zich sterk voor een betrouwbare en duurzame energiemarkt. Ze stimuleert vernieuwing van de sector. In de visie van de
Ook de aanleg van nieuwe netten besteedt de overheid aan. De politiek wil een gelijk speelveld creëren voor nieuwe energiedienstverleners. Zo wordt ingezet op open standaarden en protocollen en worden alle partijen die netten beheren verplicht om al hun data vrij beschikbaar te stellen aan marktpartijen. Nieuwe dienstverleners De EU is zich gaan concentreren op haar kerntaak: het creëren van een goed werkende interne markt en het
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
14
Samen zelfstandig normeren van producten en diensten om productkwaliteit, veiligheid en milieu-impact te handhaven. De EU neemt belemmeringen op het vlak van een vrij verkeer van kapitaal en arbeid weg en creëert hiermee een grote open markt voor ondernemers. De investeringsbereidheid van bedrijven neemt toe en zo ook technologische innovatie. Een steun in de rug voor innovatieve inspanningen is de hoge CO2-prijs, die is ingesteld om de afhankelijkheid van fossiele bronnen van buiten Europa te verlagen. In het derde decennium zetten de technologische ontwikkelingen sterk door. In 2025 is het punt bereikt dat de kostprijs voor consumenten om zelf duurzame energie op te wekken lager is dan de prijs die aan de meter betaald moet worden voor grijze energie. De initiële investering/terugverdientijd is geen barrière meer voor consumenten om over te stappen naar eigen opwek. Nieuwe dienstverleners bieden opslagabonnementen aan in combinatie met de levering en installatie van zonnepanelen (PV-systemen). CO2-prijs gestegen De doorbraak in opslagtechnologie betekent ook een boost voor de elektrische auto. Elektrisch vervoer is
betaalbaar en veel consumenten kiezen voor een elektrische (deel)auto. Langzaamaan vindt een elektrificatie van de energievoorziening in Nederland plaats. Door de opkomst van duurzame decentrale energie krijgen energieproducenten het steeds lastiger. Veel partijen komen in financiële problemen door de krimpende olie-/gashandel, de stijgende prijzen van kolen en de sterk dalende vraag naar grijze stroom vanuit de consumentenmarkt. De CO2-prijs is sterk gestegen. Tegen het eind van het derde decennium zijn alle traditionele grote energieproducenten die hebben weten te overleven gedownsized. Ze hebben zich gefocust op de industriële markt. Industriële klanten vragen steeds vaker om duurzaam opgewekte energie. Omdat deze niet altijd voldoende leverbaar is, kunnen leveranciers reservecapaciteit inkopen uit de conventionele centrales. Omdat het draagvlak voor het in de lucht houden van deze centrales afbrokkelt, proberen leveranciers in samenwerking met grote industrieën en industrieparken op lokaal niveau de energievraag in te vullen.
De wereld in 2030 De wereld in het ‘Samen zelfstandig’-scenario kenmerkt zich door een sterk getransformeerd energielandschap. De consument is kritisch tegenover traditionele bedrijven en
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
15
Samen zelfstandig werkt aan zelfvoorziening op wijkniveau. De industrie is in transformatie. Mensen gaan sneller en steeds vaker in lokale communities wonen en gezamenlijk ‘het leven’ (de zorg, energie, boodschappen, etc.) regelen. De deeleconomie bloeit: bezit van goederen vindt de consument minder belangrijk dan toegang tot oplossingen. De burger staat open voor ontzorging. Dit maakt ruimte voor nieuwe, lokaal georiënteerde samenwerkingsverbanden; in de vele broedplaatsen voor innovatieve ondernemingen ontstaan multidisciplinaire combinaties die revolutionaire nieuwe producten opleveren. Producten, diensten, maar ook energieoverschotten worden verhandeld via nieuwe online platforms en communities. Lokale uitwisseling is op deze manier gefaciliteerd door online platforms, die paradoxaal genoeg, vaak wel zijn ontstaan uit grote bedrijven. Mensen maken duurzame keuzes. Deels vanuit intrinsieke motivatie, ook vaak omdat de onafhankelijke variant in zichzelf duurzamer en goedkoper is. Er is veel aandacht voor energiebesparing. Duurzaam vervoer is doorgebroken, met name elektrisch. Burgers delen auto’s en laadpunten via commerciële dienstverleners. De energievraag
verschuift hierdoor van fossiele autobrandstoffen naar duurzaam opgewekte elektriciteit. Per saldo is hierdoor het elektriciteitsverbruik gestegen. Mensen werken flexibel; het aantal vaste werkplekken is sterk beperkt. Samenwerken is het sleutelwoord, dit gebeurt bijvoorbeeld op regionale flexplekken die niet gelieerd zijn aan één onderneming. Energieservicebedrijven Klanten streven ook op het vlak van energievoorziening op lokaal niveau een zelfvoorzienende levenswijze na. Consumenten produceren hun eigen energie en zijn verbonden in lokale energiecoöperaties die op wijkniveau de energievoorziening regelen. Daar waar eigen productie niet mogelijk is, of niet rendabel, participeren consumenten in grootschaliger opwek, zoals bijvoorbeeld windmolens, een biogashub of een geothermieproject. Marktpartijen realiseren lokaal warmteoplossingen met bijbehorende infrastructuur bij bestaande bouw, nieuwbouwwoningen worden in de regel all-electric gebouwd. Het gasnetwerk blijft behouden voor locaties waar warmte-oplossingen niet mogelijk of rendabel zijn, op andere plekken wordt het na het einde van de levensduur verwijderd.
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
16
Samen zelfstandig Bedrijven en groepen van bedrijven wekken eveneens in toenemende mate hun eigen stroom op. Naast zonneenergiesystemen (PV) zijn met name windturbines en biomassa in trek. Ook warmte-koude opslag vindt veel plaats bij kantoren en utiliteitsgebouwen. Sommige bedrijven laten zich volledig ontzorgen door energieservicebedrijven (ESCO’s) die de volledige energievoorziening tegen een gegarandeerde prijs langjarig overnemen. Biomassacentrale Grote energieproducenten zijn failliet of hebben hun businessmodel radicaal omgegooid. Ze bedienen nog de grote industrie, of zijn overgeschakeld op het aanbieden van lokale energiediensten. Allemaal hebben ze flink op hun gas- en kolencentrales moeten afschrijven, omdat deze minder werden benut of omgebouwd zijn naar biomassacentrales. Omdat de vraag van klanten erg divers is, zijn het juist de kleinere, gespecialiseerdere bedrijven die de boventoon voeren. Zo zijn er ook partijen die lokale energie-opwek aanbieden tegen een vast maandbedrag of via lease. ESCO’s handelen in flexibiliteit en opslagmogelijkheden voor zowel particulieren als voor energiecoöperaties.
Dienstverleners optimaliseren lokaal energievormen en – stromen in opdracht van coöperaties en gemeentes. Ook zijn er partijen die tegen een vaste vergoeding per maand de energievoorziening van een buurt of van een bedrijf overnemen en besparingen gaan realiseren. Specialisatie van bedrijven vraagt veel samenwerking in en over de keten. Door de versnippering van de energiesector is concurrentie op de netbeheermarkt ontstaan. De bestaande laagspanningsnetten geeft de overheid in concessie uit aan partijen die het beheer willen uitvoeren. Het eigendom is hiervoor losgekoppeld van beheer en aanleg. Data delen Marktpartijen hebben hierdoor veel ruimte om deze taken uit te voeren. Lokaal worden oplossingen gekozen op basis van de wensen en behoeften van de lokale gemeenschap, dus de situatie is overal anders. Er blijft een centrale partij met een regierol die de marktfacilitering uitvoert. Deze is een voortzetting van de netbeheerdersrol, aangevuld met nieuwe taken als het aansluiten van klanten die niet zelfvoorzienend zijn, inpassen van duurzame opwek waar regionale afstemming niet genoeg is, energiestromen meten en data delen, en het faciliteren van open standaarden en protocollen om energie-oplossingen te verbinden.
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
17
Samen zelfstandig De hoogspannings- en middenspanningsnetten vormen de ruggengraat van het net en worden beheerd door een gereguleerde netbeheerder. Doordat wijken netto energieneutraal zijn, ontbreekt draagvlak voor socialisatie van de kosten van het centrale net. Kosten worden lokaal gesocialiseerd, op basis van de gekozen oplossingen, met een afdracht voor het in stand houden van het hoofdnet.
In het kort Veel mensen kiezen voor een zelfvoorzienende lifestyle Veel nieuwe (energie)diensten en dienstverleners zijn op de markt In de liberale energiemarkt zijn veel vernieuwende bedrijven actief Concurrentie op netbeheer: beheer laagspanningsnetten in concessie uitgegeven, nieuwe netten aangelegd door marktpartijen Hoog- en middenspanning blijft onder een gereguleerde netbeheerder. Coöperaties met focus op ontzorgen van de lokale gemeenschap Lokaal kiezen klanten energie-oplossingen Gasnet wordt na einde levensduur niet automatisch vervangen
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
18
Alles geregeld
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
19
Alles geregeld De Europese en nationale overheid sturen de energiemarkt sterk. Eén landelijke netbeheerder is verantwoordelijk voor de gas-, elektriciteit- en warmtenetten. Elektrisch vervoer is de nieuwe norm.
2030 in vogelvlucht Het is 2030. Welkom in een wereld waarin mensen weinig hang hebben naar een zelfvoorzienende levensstijl en ze veel vertrouwen hebben in instituties. Het is een wereld waar weinig nieuwe diensten en dienstverleners zijn ontstaan. De situatie in Nederland is in rustiger vaarwater gekomen. In reactie op de geopolitieke instabiliteit, de uitwassen van marktwerking in de energiemarkt, woningbouw en bankensector hebben de Europese landen hun culturele verschillen overwonnen en de samenwerking binnen Europa versterkt. Dit heeft geleid tot een toenemend vertrouwen in grote bedrijven en overheden. Consumenten hebben weinig behoefte aan grote veranderingen. De belangen van traditionele partijen zijn gediend en de drempels voor nieuwe partijen in de markt zijn hoog. Onderzoek en ontwikkeling is vooral gericht op bestaande technieken. De maatschappelijke interesse voor energie is laag. Partijen in de energieketen kiezen robuuste
oplossingen voor de nieuwe uitdagingen, zoals de sterke groei van elektrisch vervoer en warmtenetten. De regulering neemt toe, zodat deze oplossingen gefinancierd kunnen worden. De regionale netbeheerders zijn samengevoegd tot één landelijke netbeheerder. Het flexibiliteitsprobleem is bij bestaande partijen in goede handen. De energieketen verandert weinig. Een terugblik
2005-2015 - De prelude Om de situatie in het scenario ‘Alles is geregeld’ goed te kunnen begrijpen, is het van belang om de recente geschiedenis te kennen. Aan het begin van de 21ste eeuw vindt een drietal ingrijpende gebeurtenissen plaats. Achteraf kunnen deze de ontstane situatie in dit scenario goed verklaren. De eerste ontwikkeling is de kredietcrisis die in 2008, met de val van Lehman Brothers, start. Deze crisis heeft het vertrouwen van burgers in instituties zoals banken sterk beschadigd. De tweede ontwikkeling is de schuldencrisis die in 2010 start. Het is een test voor de Europese samenwerking en solidariteit. De derde ontwikkeling is de instabiliteit in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, die de internationale gemeenschap voor grote diplomatieke en militaire vraagstukken stelt. Naast deze
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
20
Alles geregeld ontwikkelingen speelt technologie in de samenleving een steeds belangrijkere rol.
2015-2020 - De interlude In de periode 2015-2020 staat Europa voor zeer grote uitdagingen. India en China ontwikkelen naast hun economische macht een sterke politieke invloed. De OPEC heeft problemen met de levering van olie waardoor de prijs sterk fluctueert. Ook de massale toestroom van vluchtelingen uit Afrika en de schuldencrisis van zuidelijke Europese landen zijn problemen die het uiterste vergen van de Europese politici. De Europese Commissie reageert hier op zeer adequate wijze op waardoor de Europese landen nader tot elkaar komen en het vertrouwen van de burgers in de Europese politiek sterk toeneemt. Griekenland blijft binnen de EU en ook in Engeland groeit de behoefte om de euro als betaalmiddel te gebruiken. Het vertrouwen van de consumenten neemt ook toe doordat grote Nederlandse bedrijven en instellingen hun maatschappelijke verantwoordelijkheid invullen door zelf af te zien van bonussen. Europese landen gaan op de top in Kopenhagen akkoord met een sterkere Europese politieke unie. De uitwerking hiervan
pakken politici voortvarend op. Burgers vinden Europa een goede belangenbehartiger voor de lidstaten. De Europese landen ondersteunen de koers van welbegrepen eigenbelang en de notie dat geen bedrijf ‘too big to fail’ zou mogen zijn. Vanuit een sterk gezamenlijk besef van urgentie gaat Europa een sterke industrie-, energie-, en begrotingspolitiek voeren. Vrije markt Consumentenbescherming krijgt een hoge prioriteit. Dit uit zich onder andere in verhoogde transparantie en versterking van instituten als het CBS, de Nationale Ombudsman en de Algemene Rekenkamer. In de energieketen is gedurende deze fase weinig veranderd. Bestaande technologieën voor opwek, opslag en energiemanagement zijn in rustig tempo doorontwikkeld. Bestaande partijen hebben net voldoende krediet weten te behouden om bestaansrecht te hebben. Wel vindt onder druk van de Europese Unie een verdere scheiding van netbeheer en energieproductie en -levering plaats in Europa. Bestaande industrieën, zoals energie, bouw en de autoindustrie profiteren van een sterker Europa. Dit versterkt ook het draagvlak voor supranationale organisaties als de NAVO en de Wereldbank om op EU-niveau een oplossing te bieden
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
21
Alles geregeld tegen geopolitieke onrust buiten Europa. Een Europese vrije markt wordt verder gefaciliteerd om op gelijk niveau te blijven met de Chinese en Indiase markten. In een aantal handvesten en internationale verdragen hebben de G8 afgesproken ‘to agree to disagree’. De toegang tot grondstoffen is helder. Eindelijk sluit de EU een serieus akkoord over CO2-reductie waar bijna alle landen aan meedoen. In Europa nemen parlementen in reactie hierop wetten aan, die landen verplichten om lokaal beschikbare restwarmte te benutten en woningen energieneutraal te maken. In Nederland resulteert dit in de warmtewet van Kamp.
2020-2030 - De finale De periode 2020-2030 kenmerkt zich door relatieve stabiliteit. Nu Europa weer verenigd is en sterker naar buiten treedt, is er ook een normalisatie van de betrekkingen met andere grootmachten. Dit zorgt voor rust op de interne markten. Ook binnen Nederland zijn de veranderingen zichtbaar. Het poldermodel is in ere hersteld. De sociale partners komen gezamenlijk tot nieuwe oplossingen voor de uitdagingen die zich aandienen. Om het maatschappelijk belang te dienen, zijn de netwerkbedrijven in Nederland samengevoegd tot één landelijke distributienetbeheerder.
Technologische ontwikkelingen en ontwikkelingen op het gebied van informatie en communicatietechnologie zorgen ervoor dat concepten voor energie-opslag en lokaal energiemanagement, die in de jaren ’10 in pilotprojecten getest zijn, geleidelijk grootschalig toegepast kunnen worden. Elektrisch vervoer heeft de wind mee. Door aanhoudende stimulering vanuit de overheid en ruim beschikbare infrastructuur voor opladen, groeit het aandeel elektrische auto’s sterk. Centrale sturing van energiestromen en -verbruik is daardoor steeds belangrijker. De bedrijven in de energiesector voeren daarom een grootschalige vernieuwing uit in het energiesysteem. Landelijke uitrol warmtenetten Hoewel het maatschappelijk draagvlak voor het gebruik van aardgas en aardolie afneemt, blijft het gasnet vanuit het oogpunt van maatschappelijke kosten zo lang mogelijk in gebruik. Bij nieuwbouw blijft gas één van de alternatieven, zeker daar waar warmte niet mogelijk is. Netbeheerders leggen warmtenetten aan via een landelijk uitrolprogramma. Deze grootste infrastructurele uitdaging sinds de uitrol van het gasnet in de jaren ’60 van de vorige eeuw zorgt voor nieuw elan en werkgelegenheid in de Nederlandse installatiebranche.
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
22
Alles geregeld De standaardisering zorgt daarnaast voor efficiënte oplossingen en een eerlijke verdeling van de kosten. Er is een concurrentieslag gaande om de goede vakmensen, omdat tegelijk het programma dat woningen energieneutraal maakt, loopt. Tegen het einde van het derde decennium is het energiesysteem klaar voor de toekomst. Energieleveranciers voeren een sterke verduurzaming van de energievoorziening uit door sturing vanuit Brussel op verlaging van de CO2-uitstoot. Met leveringszekerheid en betaalbaarheid als kernwaarden, zorgen ze voor beschikbaarheid van duurzame energie in de vorm van elektriciteit, gas en warmte waar nodig. Op kleine schaal ontstaan nieuwe producten en diensten op energiegebied. Deze vinden hun weg naar de eindgebruiker vooral via de bestaande partijen die door consumenten vertrouwd worden.
De wereld in 2030 De wereld in het scenario ‘Alles geregeld’ is een wereld waarin mensen voor hun energievoorziening vertrouwen op bestaande instituties. De markt telt weinig nieuwe diensten en dienstverleners.
In 2030 is het energiesysteem sterk veranderd. Energie is voor de consument een product dat nauwelijks tot de verbeelding spreekt. De overheid en partijen in de energiesector hebben een grote slag gemaakt om de energievoorziening ook voor de toekomst betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam te maken. Automatisering en gebruik van data hebben geleid tot betere processen en dienstverlening. Het vertrouwen van de consument is hierin niet beschaamd. De mensen die werken aan een zelfvoorzienende levensstijl worden nog steeds gezien als idealisten. Door sterke Europese samenwerking, is de Energie Unie voltooid. Er is een sterke Europese energiemarkt en een centrale prijsvorming. Het Nederlandse gastransportnet functioneert als gasrotonde. De landelijke netbedrijven kunnen er daardoor op rekenen dat ze de grote investeringen die ze hebben gedaan in het echt slim maken van de netten en de aanleg van warmtenetten terugverdienen. Slimme netten Meetdiensten en meetbedrijven spelen een cruciale rol. Productie- en leveringsbedrijven hebben zich toegelegd op nieuwe energievormen als warmte, grootschalige productie van biogas en het grootschalig plaatsen van windparken en
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
23
Alles geregeld opwek uit zonne-energie. Gas behoudt een sterke rol in de warmtevraag. Door de strenge regulering en de beperkte interesse van klanten, is maar weinig ruimte voor nieuwe toetreders. Zowel de energiebedrijven als de woningcorporaties hebben grote hoeveelheden zonnepanelen op woningen in eigendom en beheer. Deze zijn rendabel dankzij de grote volumes en lange afschrijftermijnen en, bij huurwoningen, de zeer lage energierekening. Subsidies zijn hierdoor niet meer nodig.
dialoog met hun stakeholders en transparantie over de resultaten die ze voor hun klanten realiseren. Nadat de klant eenmaal is gewend aan het karakter van de systemen die de automatische balanshandhaving uitvoeren, is energie overigens weer ‘business as usual’.
De bedrijven in de energieketen grijpen steeds meer in in de omgeving en het dagelijks leven van de klant. Grootschalige opwek is veel zichtbaarder voor de klant en de slimme netten zorgen voor efficiënt gebruik van energie, maar vragen ook van klanten om hun energieverbruik aan te passen aan de beschikbaarheid.
De industriële markt heeft zich geleidelijk ontwikkeld. Het klimaat voor de bestaande industrieën in Europa is aantrekkelijk gebleven. Het industriële energieverbruik is geleidelijk gedaald door efficiencyslagen, deels afgedwongen door de overheidssturing op reductie van CO2-uitstoot en deels door een toenemende ‘corporate social responsibility’. Bedrijven hebben hierbij hun bestaande energieleveranciers te hulp gevraagd en in hun inkoopeisen voor bedrijfsmiddelen stevige energiecriteria opgenomen. De reductie van CO2-uitstoot in 2030 ligt hierdoor op schema.
Balanshandhaving Bij het automatisch via IT-systemen regelen van de energievraag bij klanten is hun vertrouwen van belang. Daarbij is ook de rol van gemeenten sterk. Zij weten zich gesteund door hun inwoners en profileren zich als sterke belangenbehartigers. Bedrijven lossen dit op via
Congestiemanagement De veranderingen in mobiliteit gaan nog steeds door. De steeds scherper wordende Europese normen voor maximale uitstoot van vervoermiddelen zorgen er nog steeds voor dat elke generatie auto’s schoner is. De grens van 2 miljoen elektrische auto’s in Nederland is geslecht. Door deze schaal
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
24
Alles geregeld is elektrisch vervoer inmiddels goedkoper dan de traditionele brandstofauto’s. De continu verbeterende accutechnologie en de brede beschikbaarheid van openbare oplaadpunten zijn inmiddels zo ver dat er ook bij de consument weinig bezwaren meer zijn tegen elektrisch vervoer. Door toename van elektrisch vervoer neemt het elektriciteitsverbruik sterk toe. Dit in combinatie met de toename van grootschalige duurzame opwek maakt dat er meer opstoppingen (congestie) plaatsvinden op het netwerk. De netbeheerder lost dit op met congestiemanagement, door het verzwaren van het netwerk en het strategisch plaatsen van opslag. Hierbij is ook de opslag van de elektrische auto’s betrokken. Deze ontwikkelingen leiden ertoe dat de doelstellingen van het Klimaat-akkoord ruim zijn gehaald. De landelijke netbeheerder heeft door toenemende vergrijzing moeite om het benodigde personeel vast te houden. Vooral innovatie krijgt in de bedrijfsvoering een stevige rol. Dit wordt opgevangen door slimme nieuwe manieren van werken en leidt tot de herwaardering van het vaste dienstverband.
In het kort Weinig hang naar een zelfvoorzienende levensstijl, vertrouwen in instituten Weinig nieuwe (energie)diensten en dienstverleners Europese en nationale overheid sturen sterk Consumenten zijn weinig betrokken en vertrouwen erop dat overheid en gevestigde bedrijven zorgen voor een functionerende samenleving Eén landelijke netbeheerder voor gas-, elektriciteiten warmtenetten Gebruik van gas en warmte naast elkaar Warmtenetten zijn grootschalig uitgerold Weinig coöperaties: energiebedrijven en gemeente vullen die rol voldoende in Sterke groei elektrisch vervoer, infrastructuur is door de netbeheerder aangelegd en collectief gefinancierd
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
25
Doe ‘t zelf
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
26
Doe ‘t zelf De netbeheerder zorgt voor een basaal netwerk en burgers regelen hun eigen energievoorziening en zoeken nieuwe oplossingen. Zelfvoorzienend zijn en kennis delen is het credo.
2030 in vogelvlucht Het is 2030. Welkom in een wereld waarin burgers ervoor kiezen zelfvoorzienend te zijn en vertrouwen op beproefde oplossingen en eigen initiatief. De wereld is al tientallen jaren instabiel. Sinds het deels uiteenvallen van de Europese Unie is het vertrouwen van burgers in de overheid en de traditionele instituties op zijn dieptepunt. Tegelijk is er een toenemend bewustzijn van de waarde van grondstoffen en een drang om deze efficiënt te gebruiken. Consumenten en bedrijven zijn op zoek naar manieren om onafhankelijk te worden. Ze kiezen voor oplossingen waarbij ze zelf ‘in control’ blijven. Begrijpelijke oplossingen, dichtbij huis. De ruileconomie floreert. Op sterk ontwikkelde (online) gemeenschappen kunnen mensen informatie delen, zoals opensource-oplossingen. Consumenten en kleine bedrijven gaan ‘off-grid’; ze wekken zelf energie op, die ze opslaan en ook gebruiken voor hun mobiliteit.
De traditionele energiebedrijven zijn vrijwel alleen nog actief op de industriële markt. Er is weinig draagvlak voor en behoefte aan een sterk, centraal beheerd energienet. De beheerders bouwen de netten af tot een back up-voorziening. Het bestaande gasnet wordt in de regel niet meer automatisch vervangen bij het einde van de levensduur. Een terugblik
2005-2015 - De prelude Om de situatie in het scenario ‘Alles is geregeld’ goed te kunnen begrijpen, is het van belang om de recente geschiedenis te kennen. Aan het begin van de 21ste eeuw vindt een drietal ingrijpende gebeurtenissen plaats. Achteraf kunnen deze de ontstane situatie in dit scenario goed verklaren. De eerste ontwikkeling is de kredietcrisis die in 2008, met de val van Lehman Brothers, start. Deze crisis heeft het vertrouwen van burgers in instituties zoals banken sterk beschadigd. De tweede ontwikkeling is de schuldencrisis die in 2010 start. Het is een test voor de Europese samenwerking en solidariteit. De derde ontwikkeling is de instabiliteit in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, die de internationale gemeenschap voor grote diplomatieke en militaire vraagstukken stelt. Naast deze ontwikkelingen speelt technologie in de samenleving een steeds belangrijkere rol.
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
27
Doe ‘t zelf 2015 – 2020 - De interlude De ontwikkelingen op wereldschaal hebben grote impact op het vertrouwen van consumenten en kleine bedrijven in overheden, internationale instanties en multinationals. Europa voelt zich vanuit verschillende richtingen bedreigd, zoals vanuit Rusland en het Midden-Oosten. De overheden, zowel op EU- als op landelijk niveau hebben geen antwoord en laten zich uiteenspelen. Het wantrouwen in instituties bereikt een dieptepunt na de crisis in de bankensector en schandalen bij Nederlandse woningbouwcorporaties. Consumenten zijn het zat de rekening te betalen voor de mislukte prestigeprojecten van een kleine groep die zichzelf keer op keer exorbitant verrijkt. Na de zoveelste parlementaire enquête waarin de waarheid niet boven tafel lijkt te komen, is de opkomst bij de landelijke verkiezingen voor het eerst onder de 30%. De effecten van gaswinning blijven na-ijlen, waardoor mensen steeds kritischer kijken naar de beschikbaarheid van fossiele brandstoffen en andere grondstoffen. Steeds meer wordt duidelijk dat de toenemende informatisering van de maatschappij ook een keerzijde heeft. Bij meerdere incidenten komt privacygevoelige data van consumenten
en bedrijven op straat komt te liggen. Een grootschalige identiteitsfraude heeft een run op de bank als gevolg. Burgers en kleinere bedrijven gaan hierdoor op zoek naar eigen zekerheid om zelf de controle te ervaren. Hierbij verenigen ze zich in gemeenschappen gericht op een zelfvoorzienende levensstijl.
2020 – 2030 - De finale In reactie op de ontwikkelingen in de jaren ’10 ontwikkelt zich een steeds sterkere hang naar onafhankelijkheid en zelfvoorzienendheid. Men keert zich af van grote bedrijven; het mandaat van de overheid brokkelt verder af. De geopolitieke ontwikkelingen en de onenigheid binnen Europa leiden tot protectionistische maatregelen van steeds meer landen waardoor de markt lastig toegankelijk is voor partijen van buiten. Burgers verliezen hun vertrouwen in de vrijemarkteconomie en de besluiteloze overheid. Ze hebben behoefte om niet afhankelijk te zijn van derden voor de toegang tot primaire levensbehoeften zoals energie. In reactie keren ze zich weer naar hun directe omgeving, met als effect dat de sociale cohesie in de buurten en lokale verenigingen een sterke groei doormaken.
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
28
Doe ‘t zelf Zoektocht naar onafhankelijkheid De teneur is ‘als zij het niet voor ons oplossen, dan doen we het zelf’. Lokale deelconcepten en het open source beschikbaar stellen van oplossingen ontwikkelen zich snel. Innovatie is vooral gericht op de concrete problemen die de consument en kleinere bedrijven ervaren in hun zoektocht naar onafhankelijkheid. Kleinschalige, zelf te plaatsen oplossingen voor energieopslag zoals thuisbatterijen en warmtebuffers, ontwikkelen en verspreiden zich snel. Hetzelfde geldt voor nieuwe generaties zonnepanelen. Consumenten vervangen hun brandstofauto’s door elektrische voertuigen om zich te kunnen verplaatsen op energie die ze zelf hebben opgewekt. Vaak deelt men een auto, zodat het totaal aantal auto’s uiteindelijk sterk afneemt. Men is meer lokaal gericht in zowel het werkende als het privéleven. De elektrische fiets is het belangrijkste vervoersmiddel. Regionale binding Het midden- en kleinbedrijf scoort goed. Vooral lokaal gerichte ondernemers weten de vertrouwensband met hun klanten te versterken. Bij grote bedrijven worden verschillende strategieën zichtbaar. Grondstof-intensieve
bedrijven trekken dichter naar de bron om de toevoer veilig te stellen. Uit economische noodzaak zetten ze in op circulaire modellen om grondstoffen te behouden. Bedrijven die consumentenproducten fabriceren trekken juist dichter naar hun afzetmarkt en splitsen af om op kleine schaal verder te gaan. Op deze manier proberen zij de regionale binding met hun klanten te versterken en de protectionistische maatregelen te omzeilen. Steeds vaker betrekken deze bedrijven hun klantenkring bij innovaties. Cocreatie en crowdfunding nemen toe in populariteit. Back-upvoorziening De discussies over het socialisatiemodel voor de netbeheerkosten worden steeds sterker. De toenemende groep zelfvoorzienende consumenten draagt immers zelf de kosten voor de eigen opwek- en opslagfaciliteiten en hun lokale oplossingen voor energie-uitwisseling en wenst de kosten voor een robuust centraal net niet meer te dragen. De gemiddelde klant verwacht nog slechts een backupvoorziening tegen minimaal tarief. De regulering en de netbeheerders hebben hier voorlopig geen ander antwoord op dan het langzaam afbouwen van de netten. Een echte oplossing ontstaat pas ver na 2030.
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
29
Doe ‘t zelf De Wereld in 2030 De wereld in het scenario ‘Doe ‘t zelf’ is een wereld waarin mensen wegtrekken van grote instanties en er weinig vertrouwen is in de politiek en grote bedrijven. De wereld in 2030 stelt netbeheerders voor grote uitdagingen. De veranderingen in de samenleving hebben grote invloed gehad op het energielandschap. Een aanzienlijk deel van de consumenten is op energiegebied zelfvoorzienend, met eigen opwek en eigen opslag. Er is een beperkte vorm van regulering vanuit de Nederlandse overheid. Europa speelt geen rol in de energievoorziening. Door het grote oplossend vermogen en het vrij delen van kennis op online platforms, is een veelheid van oplossingen ontstaan, passend bij lokale omstandigheden. Grote bedrijven spelen een beperkte rol; als producent van noodzakelijke systemen en componenten kunnen consumenten niet om hen heen, maar van merktrouw is geen sprake. De bedrijven die ondanks hun omvang weten in te spelen op lokale wensen zijn nog steeds winstgevend. Daarnaast is transparantie voor bedrijven van doorslaggevend belang. Consumenten willen weten waar producten vandaan komen en hoe ze zijn opgebouwd.
Betrouwbare herkomst Mensen zijn zich bewust van het belang van grondstoffen en eisen een circulaire aanpak bij bedrijven. Voor modulaire, repareerbare producten met een betrouwbare herkomst, willen ze meer betalen. Innovatie is vooral gericht op het oplossen van problemen die de klant ervaart. Deze innovatie is voornamelijk te zien bij bestaande bedrijven; er is weinig ruimte voor nieuwe commerciële bedrijven. Big data, in het verleden gezien als belangrijke ontwikkeling, is gedecimeerd. Privacy is de consument wat waard, veel mensen hebben privé of met de straat een eigen server waarop ook het eigen open source energiemanagementsysteem draait. Veel diensten en producten worden op straat-/buurtniveau geregeld waarbij het vertrouwen tussen buren toeneemt. Er is een intrinsieke band gebouwd met buurtgenoten waardoor de deeleconomie floreert. Eerdere vraagstukken rondom de multiculturele samenleving spelen nog slechts in grootstedelijke gebieden, nu mensen elkaar op lokaal niveau weer weten te vinden en van elkaars kwaliteiten gebruikmaken. De energiemix is lokaal optimaal. Waar restwarmte of geothermie beschikbaar is, zijn lokale samenwerkings
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
30
Doe ‘t zelf verbanden ontstaan die deze warmte benutten. Individueel of in klein collectief wekken burgers en kleine bedrijven elektriciteit op. Zo zorgen ze ook voor lokale balancering van opwek en verbruik, onder andere door lokale vraagsturing, opslag en warmtebuffers. Traditionele energiebedrijven Consumenten zeggen massaal hun gasaansluiting op. Er is bij burgers veel interesse voor isolatie en energiebesparing, omdat dat een zelfvoorzienende levensstijl dichterbij brengt. In dichtbebouwde gebieden en gebieden met veel oude gebouwen lukt het niet overal om dit te bereiken. Dat is meteen merkbaar in de lokale gemeenschap, bijvoorbeeld door meer afval op straat, meer traditionele auto’s en een minder bloeiend verenigingsleven. Energie-intensieve bedrijven hebben geïnvesteerd in energiesystemen waarbij zowel gas als eigen duurzame opwek op basis van wind en zon wordt gecombineerd met verschillende niveaus van energieopslag (zowel energieopslag als buffervoorraad). Ze zijn energie-efficiënt en leunen daarnaast voor een deel op traditionele energiebedrijven. Deze hebben hun energievoorziening verduurzaamd onder druk van hoge olieprijzen en
protectionistische maatregelen van de Nederlandse overheid. Zowel het elektriciteitsnet als het gasnet heeft een belangrijke rol, maar op steeds meer plaatsen is een afbouwprogramma gaande voor het gasnet. Elektrische deelauto Mobiliteit is vooral elektrisch. Burgers leggen veel korte en middellange afstanden af, nu mensen sterk gericht zijn op hun directe omgeving. De elektrische fiets is prominent aanwezig in het straatbeeld. Langere afstanden leggen mensen vooral af met de elektrische auto. Deze is meestal gedeeld eigendom, aan bezit hechten mensen minder waarde. Daarnaast ontwikkelen zich tussenvormen waarmee het onderscheid tussen fiets, motor en auto vervaagt. Oplaadfaciliteiten onderweg vinden berijders via online platforms waar individuen hun laadpunt aanbieden voor gebruik tegen kostprijs. Voor onderhoud van de auto’s, maar ook van de thuisbatterijen en open source energiemanagementsystemen, kent iedereen wel een handige buurtgenoot. En anders is die makkelijk te vinden via aanbevelingen op sociale media.
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
31
Doe ‘t zelf Leveringszekerheid van de energievoorziening is een onderwerp dat vooral speelt voor bedrijven. Door de grote diversiteit aan lokale oplossingen, neemt de gemiddelde leveringszekerheid af. Consumenten hebben dat wel over voor onafhankelijkheid en worden steeds handiger in energiemanagement. De rol van de netbeheerder verandert sterk, het centrale net wordt steeds minder gebruikt. Het draagvlak voor een robuust netwerk ontbreekt. Net als back-up De regulering richt zich op het in stand houden van een centraal basisenergiesysteem voor elektriciteit dat de industrie belevert en back-up kan zijn voor mkb en consumenten. Daarnaast reguleert de overheid vooral met het oog op veiligheid. De belangrijkste rol van de netbeheerder is het in stand houden van het bestaande net. Netwerksturing en marktfacilitering worden steeds complexer nu zoveel verschillende lokale varianten ontstaan. Wie de afbouw van de netten financiert en welke vorm moet overblijven, is nog een hoofdpijndossier. Netbeheerders zijn nog zoekende naar hun nieuwe rol en boren nieuwe inkomstenbronnen aan via de ondersteuning van lokale samenwerkingsverbanden. Het centrale energienet wordt gefinancierd vanuit de WOZ in plaats van via een transporttarief.
In het kort Consumenten nemen de regie en zoeken zelf oplossingen Mensen willen zelfvoorzienend zijn Weinig nieuwe (energie)diensten en dienstverleners Lokaal en via platforms delen mensen kennis en spullen Beperkte regulering gericht op basisvoorziening en veiligheid Netbeheerder behoudt een rol in basisvoorziening als back-up en voor industrie. Verdienmodel gebaseerd op overheidsfinanciering; geen tarieven meer Grote diversiteit aan lokale oplossingen door klanten Gasnet wordt aan einde van de levensduur niet meer automatisch vervangen
De energie van 2030
De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Inhoud
32
De energie van 2030 De 4 toekomstscenario’s van Enexis
Meer Informatie: toekomstscenarios.enexis.nl e-mail:
[email protected] © ENEXIS 2016
Inhoud
