De effecten van context en methode op de uitkomsten van survey onderzoek

KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN

De effecten van context en methode op de uitkomsten van survey onderzoek Een empirisch vergelijk van drie metingen van het vertrouwen van Vlamingen in de overheid Vijfde Rapport “Burgergericht Besturen: Kwaliteit en Vertrouwen in de Overheid"

Dr. Jarl K. Kampen Steven Van de Walle Prof. dr. Geert Bouckaert Prof dr. Bart Maddens Juni 2003 FACULTEIT SOCIALE WETENSCHAPPEN DEPARTEMENT POLITIEKE WETENSCHAPPEN E. VAN EVENSTRAAT 2 A - B-3000 LEUVEN - BELGIE

TEL: 0032 16 32 32 70 FAX: 0032 16 32 32 67 E-mail: [email protected]

Inhoudsopgave 1 Inleiding

5

2 De burgersurvey Werken Aan De Overheid

7

2.1

Eerste methode: WADO per interviewer . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

2.1.1

Werkwijze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

2.1.2

Respons en non-respons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

2.1.3

Controle mechanismen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

Tweede methode: WADO per post . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

2.2.1

Strategie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

2.2.2

Redenen voor non-response . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

2.3

Kostprijs en methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

2.4

Overlap met de jaarlijkse APS survey . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

2.2

3 Socio-demografie in drie surveys

17

3.1

Algemeen verloop van het veldwerk in drie surveys . . . . . . . . . . .

17

3.2

Selectie en opbouw van de gemeentes . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

3.3

Geslacht, leeftijd en opleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

3.3.1

Mannen en vrouwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

3.3.2

Leeftijd in tien categorieën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

3.3.3

Opleiding in zes categorieën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

Het wegen van data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

3.4

4 Het operationaliseren van het context, methode en tijdseffect

23

4.1

Dummy variabelen in multipele lineaire regressie . . . . . . . . . . . .

23

4.2

De conceptualisering van het tijdseffect . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

4.2.1

Gebeurtenissen in het jaar 2002 . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

4.2.2

Het duiden van trends en media events in de tijd . . . . . . . .

26

4.2.3

Het modelleren van pieken en dalen . . . . . . . . . . . . . . .

27

Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28

4.3

1

2 5 Regering, democratie en beleid 5.1

5.2

5.3

29

De metingen van vertrouwen in de overheid . . . . . . . . . . . . . . .

29

5.1.1

Vraagstelling en item non-response . . . . . . . . . . . . . . . .

29

5.1.2

Vertrouwen in de Belgische regering . . . . . . . . . . . . . . .

30

5.1.3

Vertrouwen in de Vlaamse regering . . . . . . . . . . . . . . . .

31

5.1.4

Vertrouwen in de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

5.1.5

Controle van de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33

Tevredenheid met de werking van de democratie . . . . . . . . . . . .

35

5.2.1

In België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

5.2.2

In Vlaanderen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

Tevredenheid met beleidsdomeinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

5.3.1

Justitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

5.3.2

Pensioenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

5.3.3

Veiligheid en Ordehandhaving . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

38

5.3.4

Tewerkstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

5.3.5

Verkeersveiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

5.3.6

Onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

5.3.7

Milieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

40

5.3.8

Ziekteverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

40

6 Overheidsdiensten en administraties

43

6.1

Tevredenheid met de werking van overheidsdiensten . . . . . . . . . .

43

6.2

Vertrouwen in de Vlaamse administratie . . . . . . . . . . . . . . . . .

44

6.3

Vertrouwen in de gemeentelijke administratie . . . . . . . . . . . . . .

44

6.4

Vertrouwen in en tevredenheid met de politie . . . . . . . . . . . . . .

45

6.5

Vertrouwen in en tevredenheid met het onderwijs . . . . . . . . . . . .

47

6.6

Vertrouwen in en tevredenheid met De Post . . . . . . . . . . . . . . .

47

6.7

Vertrouwen in en tevredenheid met de vuilnisophaaldienst . . . . . . .

50

6.8

Vertrouwen in en tevredenheid met De Lijn . . . . . . . . . . . . . . .

50

6.9

Vertrouwen in de NMBS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

50

7 Multivariate analyse van vertrouwensitems

53

7.1

Cluster analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

53

7.2

Discriminant analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

56

7.3

Principale componenten analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

58

7.4

Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61

8 Besluit

63

8.1

Het effect van de methode van afname van een survey . . . . . . . . .

63

8.2

Het effect van de context van afname van een survey . . . . . . . . . .

64

8.3

Het effect van het tijdstip van afname van een survey . . . . . . . . . .

64

Inhoudsopgave

3

8.4

Het effect van de locatie van afname van een survey . . . . . . . . . .

65

8.5

Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

66

Appendix A — Gemeenten in de surveys Appendix B — Gebeurtenissen in 2002 Appendix C — Brieven en bijlagen bij WADO

4

De effecten van context en methode op de uitkomsten van survey onderzoek

Hoofdstuk 1

Inleiding Dit rapport behelst een vergelijk van de uitkomsten van drie surveys die in 2002 in Vlaanderen werden afgenomen in opdracht van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. De doelstelling van het vergelijk is om uitspraken te kunnen doen over de invloed die survey methodologie heeft op de resultaten van de bevraging. Er wordt beschikt over twee typen surveys: de jaarlijkse APS survey “Sociaal Culturele Verschuivingen bij Vlamingen” en de burgersurvey “Werken Aan De Overheid” (WADOF) welke door interviewers werden afgenomen, en een postsurvey (WADOP) die in feite een doorsnede vormt van WADOF. We bespreken in Hoofdstuk 2 de wijze van afname van de WADO enquêtes in groot detail. In alle gevallen gaat het om surveys die betrekking hebben op 1250 of meer Vlamingen die middels een gestratificeerde tweetrapssteekproef (gemeentes, respondenten) uit het Rijksregister werden geselecteerd. De selectie van gemeentes in WADOF en WADOP is identiek terwijl een overlap van 30 gemeentes bestaat met de gemeentes in APS (zie Hoofdstuk 3). De survey effecten hebben betrekking op drie grote categorieën: context, tijdstip en methode. De context van de survey betreft de doelstelling van de bevraging, de volgorde van vragen, vraagformulering, enz. Het tijdstip van bevraging heeft betrekking enerzijds op de periode van bevraging (voor APS en WADOF tussen april en juli 2002) en anderzijds op het longitudinale karakter van de studie (WADOP werd in golven van ca. 150 enquêtes met tussenpozes van twee weken gedurende april-december 2002 afgenomen). En de methode heeft uiteraard betrekking op de wijze van afname: post of face-to-face. Dit rapport is tamelijk technisch van aard. Ondanks het feit dat is getracht om het rapport voor een zo groot mogelijk publiek toegankelijk te houden is niet te vermijden dat bepaalde operationaliseringen, modellen en statistische toetsen een gevorderde kennis van methodologie vereisen. De wiskundige insteek is ondergebracht in één 5

6


apart hoofdstuk (het vierde), en kan in principe zonder verlies van begrip van de zaken waar het in feite om draait, namelijk de invloed van context en methode op survey resultaten, worden overgeslagen. Dat het begrip van die invloed van essentieel belang is behoeft geen betoog. Immers, wanneer als gevolg van een verschillende context of methode van een bevraging verschillen gaan ontstaan in steekproefverdelingen van antwoorden op items en bv. gemiddelden van variabelen, dan kan de adequaatheid van het survey instrument in zijn geheel in vraag worden gesteld. Zeker wanneer de bevraging gaat over de tevredenheid met een dienstverlening of het vertrouwen in een bepaalde overheidsinstelling en de betrokken administraties aan de hand van benchmarks hun beleid willen bepalen. In het bestek van dit rapport is het onmogelijk gebleken om rekening te houden met alle factoren die van invloed kunnen zijn op de tevredenheids- en vertrouwensniveaus. We zouden dan aan elk item een hoofdstuk kunnen wijden, omdat bv. rekening moet worden gehouden met lokale fluctuaties, fluctuaties die enkel in bepaalde beroepsgroepen of sociale klassen (geslacht, onderwijsniveau) plaatsvinden, fluctuaties die samenhangen met partijvoorkeur, economische conjunctuur, enz. In deze comperatieve studie willen we drie belangrijke zaken nagaan. Op de eerste plaats, in hoeverre stemmen de distributies van identieke variabelen tussen de verschillende surveys overeen. Op de tweede plaats moet de vraag worden beantwoord of de associatiestructuur van variabelen in de drie surveys al dan niet verschilt. En op de derde plaats willen we nagaan of trends en kortstondige pieken en dalen als gevolg van zgn. media events van attitudes in de tijd kunnen worden geoperationaliseerd op grond van de beschikbare data. In Hoofdstukken 5, 6 en 7 worden deze zaken nagegaan voor een aantal attitudeschalen. In het besluit volgt een discussie van de voornaamste resultaten, en als dat mogelijk is worden aanwijzingen gegeven hoe de invloed van context of methode effecten kan worden beperkt.

Hoofdstuk 2

De burgersurvey Werken Aan De Overheid 2.1 2.1.1

Eerste methode: WADO per interviewer Werkwijze

De interviewers waren afkomstig uit het interviewernetwerk van het Instituut voor Sociaal en Politiek Opinieonderzoek (ISPO) van de K.U. Leuven. Al deze interviewers hebben een algemene training in interviewtechnieken ontvangen en hebben in de meeste gevallen ook interviewervaring. Specifiek voor dit onderzoek kregen alle interviewers een speciale training over de procedure van dataverzameling en de inhoud van het onderzoek. Deze trainingssessies hadden plaats in Gent, Kortrijk, Leuven en Antwerpen in de derde week van maart (2002, week 12). De vragenlijst werd vooraf getest. Vijf interviewers namen elk 3 pilootinterviews af die op band werden opgenomen. Het eigenlijke veldwerk ging eind maart van start, en de vooropgestelde deadline werd vastgesteld op 28 juni. Deze werd echter niet in alle gevallen gehaald omdat het moeilijk bleek voldoende interviewers te vinden in een aantal regio’s (o.a. Rumst, Bornem, Roeselare). Bovendien haakten een aantal interviewers tijdens hun opdracht af (Antwerpen, Rumst, Bornem, Lanaken, Diksmuide, Kapelle-op-den-Bos, Wielsbeke). In de meeste gevallen werd hun taak overgenomen door andere interviewers. Een aantal van de vooropgestelde 1284 interviews kon echter niet worden gerealiseerd. Op enkele uitzonderingen na ging het telkens om gemeenten in de provincie Antwerpen. In totaal werden 94 verschillende interviewers ingezet, die werden opgevolgd en gecontroleerd door vier supervisoren die elk één of twee provincies voor hun rekening namen (Limburg en Vlaams-Brabant werden samengevoegd). Interviewers werden ge¨ınstrueerd minstens drie maal langs te gaan op elk adres om zo de kans te verhogen de respondent thuis te vinden. Een vervangadres werd pas gegeven nadat 7

8


Figuur 2.1 − Redenen voor non-response in WADOF

op voldoende wijze was aangetoond dat er inderdaad sprake kon zijn van non-respons. De vragen werden voorgelezen door de interviewers, die ook de antwoorden invulden op de vragenlijst. Voor de respondent waren antwoordkaarten voorzien om het antwoorden makkelijker te maken. Op de training van de interviewers werd duidelijk aangegeven op welke manier meer uitleg kon worden gegeven bij voor de respondent (en/of interviewer) onduidelijke vragen.

2.1.2

Respons en non-respons

Wanneer een respondent niet te contacteren was of niet mee wenste te werken, dan werd deze vervangen door een respondent uit de eerste reservelijst. Non-respons in de eerste reservelijst leidde tot vervanging door een respondent uit de tweede reservelijst enz. De verdeling van de definitieve respondenten over de gebruikte adressenlijsten ziet er als volgt uit: n

%

Basislijst

824

66,03

Eerste reservelijst

260

20,83

Tweede reservelijst

105

8,41

Derde reservelijst

34

2,72

Andere reserve

25

2,00

1248

100,00

Van de 1284 vooropgestelde interviews werden er uiteindelijk 1248 gerealiseerd. In totaal werden 1989 adressen bezocht door onze interviewers, wat resulteerde in 1248 interviews. De totale respons bedraagt dus 62,8%, of een non-respons van 37,3%. De contactbladen, dit zijn bladen die door de interviewers worden ingevuld bij elk contact of poging tot contact, leren ons hoe deze non-respons kan worden opgedeeld; zie Figuur 2.1. De non-respons bestaat voor een deel uit zgn. “non-eligibles”, dit

De burgersurvey Werken Aan De Overheid

9

Figuur 2.2 − Geslacht en leeftijd in WADOF

Figuur 2.3 − Response en leeftijdverdeling (Vlaams Gewest en WADOF)

zijn personen die niet konden worden ge¨ınterviewd omwille van overlijden, ziekte, handicap, verhuis, taalbarrière of fouten in de adressenlijst. Wanneer we deze nonrespons (158 gevallen, 21,3% van de totale non-respons) buiten beschouwing laten, dan komen we op een respons van 68,2%. Als we de niet te contacteren respondenten ook nog uit de non-respons halen (niet thuis, of voor langere periode op vakantie), dan verhoogt de respons tot 73,0%. Opvallende elementen in de non-respons zijn onder andere het hoge aantal niet-Nederlandstaligen in Kraainem, wat de dataverzameling aldaar erg bemoeilijkt heeft. De procedure van vervanging van non-respons en reservelijsten moest daar dan ook na twee maand worden verlaten door uitputting van de initiële steekproef. In een aantal gevallen werd per ongeluk de verkeerde persoon ge¨ınterviewd. Vraag R.8, waar de interviewer eigen bijkomende opmerkingen bij het interview kon vermelden, resulteerde in een aantal opmerkingen over de vaagheid van de vragen, en de wens iets uitgebreider in te gaan op een aantal specifieke ervaringen. Ook op de

10


Tabel 2.1 − Response en non-response per provincie

Provincie

gepland

gerealiseerd

non-respons

respons-ratio

Antwerpen

348

314

209

60,0%

Vlaams-Brabant

216

215

148

59,2%

West-Vlaanderen

264

263

160

62,2%

Oost-Vlaanderen

288

288

139

67,5%

Limburg

168

168

85

66,4%

Totaal

1284

1248

741

62,8%

controlekaartjes waren heel wat opmerkingen geschreven die verband hielden met de ongenuanceerdheid van vragen, de algemeenheid, en de onmogelijkheid om in detail in te gaan op bepaalde gebeurtenissen of ervaringen. Alle contactbladen die betrekking hadden op non-respons werden ingegeven in een data-bestand. Door dit te koppelen aan het adressenbestand uit de steekproef, kon dit bestand verder worden aangevuld met het geboortejaar en geslacht van de respondent, en met de postcode van de verblijfplaats (zie Tabel 2.1 en Figuur 2.2-4). We kunnen echter moeilijk uitsluitsel geven over geografische tendensen in de non-respons, omdat de interviewers elk in een bepaalde regio werken en ook interviewerkenmerken mogelijk aanleiding geven tot meer of minder respons. Wanneer we de leeftijdsverdeling van onze gerealiseerde steekproef naast de reële verdeling van de bevolking van het Vlaams Gewest leggen, dan krijgen we het beeld als in Figuur 2.3.

2.1.3

Controle mechanismen

Om na te gaan of wel degelijk de juiste respondenten werden ge¨ınterviewd werd aan de supervisoren een lijst meegegeven met de geboortedata van de respondenten (ook afkomstig uit het Rijksregister) wat hen toeliet deze te vergelijken met de datum ingevuld op de ingeleverde vragenlijsten. Ten minste twee respondenten per interviewer ontvingen na afname van het interview een controlekaartje dat ze dan (port betaald door bestemmeling) terug dienden te sturen. Van de 202 verstuurde kaartjes werden er 128 aan ons terug bezorgd. Deze kaartjes laten toe na te gaan of de juiste interviewer is langsgegaan, of de interviewer daadwerkelijk een interview heeft afgenomen


11

en hoe lang het interview heeft geduurd. Deze controlekaartjes gaven geen reden tot bezorgdheid. Analyse van de respons en non-respons leverde een vertekening op in de respons, waarvan echter niet geweten is of deze een effect heeft op de resultaten. De adressenlijsten die door de interviewers werden gebruikt bevatten telkens 12 adressen, gerangschikt naar leeftijd (oudste respondent bovenaan). Nu blijkt, en dat is niet echt verwonderlijk, dat hoe later we komen in de veldwerkperiode, hoe jonger de respondenten worden. Het ingeven van data gebeurde door jobstudenten. Om de kwaliteit van de data-invoer te verhogen werden alle ingegeven vragenlijsten gecontroleerd door een tweede jobstudent. Dit gebeurde in de maanden juni, juli en augustus.

2.2 2.2.1

Tweede methode: WADO per post Strategie

Post- en face-to-face-enquête zijn gebaseerd op dezelfde algemene steekproef, en de dataverzameling gebeurde dan ook in dezelfde dorpen en steden. Het face-to-face luik van de survey had uitgewezen dat het aantal Franstaligen in Kraainem heel hoog ligt. Het afnemen van het vereiste aantal interviews vergde hierdoor een vrij hoge investering. Kraainem werd dan ook niet opgenomen in de steekproef voor de postenquête. De enquête verloopt in 14 ‘golven’. Om de twee weken worden 250 enquêtes verstuurd. Bedoeling hiervan is de invloed van media events en gebeurtenissen te kunnen opvolgen. In totaal worden dus 3500 vragenlijsten verstuurd. De verzending en het klaarmaken van de enveloppen gebeurde door de verzendingsdienst van de K.U. Leuven. We benutten een gereduceerde Dillman methode1 . De dataverzameling gebeurde als volgt (zie ook de documenten in Appendix C): • dag 1 - respondent ontvangt aankondigingsbrief • dag 5 - respondent ontvangt vragenlijst • dag 13 - respondent ontvangt bedanking annex herinnering. De vragenlijst kon worden teruggestuurd (port betaald door bestemmeling) in een genummerde enveloppe, wat toelaat het veldwerk op te volgen. Bedoeling van de nummering was toe te laten eventueel verdere herinneringen te versturen bij lage respons. Dit is niet nodig gebleken. Alle respondenten kregen ook een bedankings- annex herinneringsbrief met bijgevoegd een kaartje voor aanvraag van een nieuw exemplaar van de vragenlijst voor het geval men deze verloren was. Van deze mogelijkheid werd niet vaak gebruik gemaakt (1 a` 2 gevallen per golf). Voor wat betreft de eerste golven werd de herinnering reeds op dag 11 verstuurd, maar dit bleek te snel, onder andere omdat 1 zie

pag. 10 in Kampen, J. K., B. Maddens, G. Bouckaert & S. Van de Walle (2002). Meten

en operationaliseren van de concepten tevredenheid met en vertrouwen in de overheid binnen de context van survey onderzoek. Leuven: Instituut voor de Overheid.

12


in bepaalde gevallen (vooral in golf C) de herinnering bij de respondenten toekwam voor zij de vragenlijst hadden ontvangen, wat een aantal telefonische reacties ontlokte. Zowel aankondigingsbrief als de vragenlijst zelf kondigden aan dat er boeken- en CDbonnen van 25 euro konden worden gewonnen. Er werd rekening gehouden met een respons van 1/3. De werkelijke respons ligt echter veel hoger. De laatste golf werd begin december verstuurd, en de laatste exemplaren werden eind januari teruggestuurd. De steekproef was onderhevig aan veroudering, wat bleek uit het feit dat respondenten soms reeds waren verhuisd. We hebben slechts een beperkt zicht op de omvang van dit fenomeen. De gemiddelde respons over alle golven heen is 61,9%, wat neerkomt op een totaal van 2166 ingevulde enquêtes. Wanneer we de non-eligibles buiten beschouwing laten (verhuisd, dement, taalproblemen) dan stijgt de respons naar 63,5%. Zie de tabel hieronder voor detail; cijfers tussen haakjes zijn de response zonder non-eligibles. Golf

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

Week

23

25

27

29

31

33

35

37

39

41

43

45

47

49

Respons

63

58

60

64

62

64

62

62

64

60

60

63

62

61

(64

60

61

65

64

66

63

65

66

61

61

65

65

64)

Het blijkt dus wel degelijk mogelijk een hoge respons te behalen door middel van een postenquête, hoewel het onduidelijk blijft wat de succesfactoren zijn (aantrekkelijk thema, herinneringsbrieven, universiteit als uitvoerder, verloting cd-bonnen).

2.2.2

Redenen voor non-response

De gegevens met betrekking tot response en non-response in de postenqˆ uete staan in Figuur 2.4 en 2.5. Een postenquête geeft minder dan een face-to-face onderzoek zicht op de redenen voor non-respons of uitval. Een aantal respondenten stuurden de vragenlijst oningevuld terug met opgave van een reden hiervoor: te oud, slecht zicht, weinig of geen ervaring met overheidsdiensten (vanwege buitenlander, kloosterling), men voelde zich bevooroordeeld vanwege werkzaam bij de overheid, enz. De belangrijkste redenen waren:

n Adres verkeerd of verhuisd

45

Overleden

15

Mentaal gehandicapt, te oud, ziek, dement

19

Verblijf buitenland

3

Taalprobleem

5

Technische problemen

5

Weigering

3


13

Figuur 2.4 − Geslacht en leeftijd in WADOP

Figuur 2.5 − Response en leeftijdverdeling (Vlaams Gewest en WADOP)

Bij de herinneringsbrief (zie paragraaf 2.2.1) was een kaartje gevoegd om een nieuw exemplaar aan de vragenlijst aan te vragen mocht deze reeds zijn weggegooid of nooit aangekomen. We ontvingen 28 van deze kaartjes, of ongeveer twee per golf. Dit resulteert in een lichte toename van de respons (0,8%), maar moet in relatie tot de kostprijs worden gezien. De tekst op de kaartjes dient wel aangepast om de psychologische drempel te verlagen2. De herinneringsbrief wordt soms onvoldoende aandachtig gelezen, waardoor de passage “Indien U deze vragenlijst reeds heeft teruggestuurd, dan danken wij U reeds van harte. U hoeft deze brief niet verder te lezen” niet altijd werd opgemerkt. Een aantal respondenten belden op om dit te melden of noteerden dit op de kaart i.v.m. de nazending van een vragenlijst. De passage dient duidelijker op de brief te staan, of de herinnering dient later verstuurd te worden wanneer de teruggestuurde vragenlijsten reeds zijn ge¨ıdentificeerd. In de praktijk is deze laatste oplossing moeilijk omdat de termijn tussen het ontvangen van de vragenlijst en de 2 De

tekst luidt nu: “Ik vind de vragenlijst niet meer terug, gelieve mij een nieuw exemplaar op

te sturen”. Dit legt de ‘schuld’ bij de respondent. Beter zou zijn “Ik vind de vragenlijst niet meer terug of heb ze niet ontvangen”.

14


Figuur 2.6 − Geslacht en leeftijd in APS

Figuur 2.7 − Response en leeftijdverdeling (Vlaams Gewest en APS)

herinnering dan te lang wordt.

2.3

Kostprijs en methode

Eén van de voornaamste redenen om te besluiten tot afname van een postenquête in plaats van een interview is de vermeende lagere kostprijs van die methode. Eén van de problemen die wordt geassocieerd met postenquêtes is de hoge non-response. Een deel van dit verlies is item non-response: om het aantal teruggestuurde vragenlijsten op te drijven kan men er, zoals in ons geval, voor kiezen de vragenlijst in te korten (uitgangspunt was dat het invullen hooguit vijfentwintig minuten zou duren). Garanties biedt inkorten overigens niet: de Copernicus enquête was twee A4tjes lang (ter vergelijk, WADOP beslaat er achttien) terwijl de (totale) respons 10% was. Maar om de kostprijs van WADOP en WADOF onderling te vergelijken moet rekening worden gehouden met de lengte ervan. Eén manier om hiervoor te corrigeren is door het totaal aantal beantwoordde items (Q) in rekening te brengen naast het totaal aantal


15

ge¨ınterviewden (N ). Bijgegeven kostprijs (P ) kunnen we dan de prijs per item (p) en per survey (i) berekenen: pi =

Pi . Ni Qi

We vinden dan een prijs per item gelijk aan 0,17 euro in WADOF en 0,05 euro in WADOP. Hierbij gaan we er vanuit dat alle ge¨ınterviewden alle vragen hebben ingevuld en dat alle vragen een gelijk belang hebben. En verder beschouwen we het bestede fte door co¨ ordinerend personeel als constant voor de twee typen surveys en worden deze kosten niet in de berekening meegenomen. Voor de items die gaan over het vertrouwen van Vlamingen in overheidsinstituten (zie Hoofdstuk 4) zullen we tevens nagaan of er verschillen in item non-response bestaan tussen de drie surveys.

2.4

Overlap met de jaarlijkse APS survey

In samenspraak met de Administratie Planning en Statistiek van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap werd in 2002 een overlap in vraagstelling gewaarborgd tussen de jaarlijkse APS survey en de WADO surveys (zie Figuur 2.6 en 2.7 voor informatie over de verdeling van geslacht en de response in de APS survey). Omdat de survey “Werken Aan De Overheid” kadert in een langlopend onderzoek over het vertrouwen van Vlaamse burgers in hun overheid in het bijzonder en administraties en diensten in het bijzonder, werd een lange batterij die naar het vertrouwen in een lijst overheidsinstellingen bevraagt in alle drie de vragenlijsten opgenomen. Deze instellingen zijn de politie, het onderwijs, de Vlaamse administratie, de gemeentelijke administratie, het gerecht, het Vlaamse pers, de Vlaamse regering, de Vlaamse politieke partijen, de Kerk, de patroons en werkgevers, het Vlaams parlement, de vakbonden, de Koning, het Belgisch parlement, de Europese Commissie, de Belgische regering, de Waalse politieke partijen, en het leger. In WADO werden aan die lijst toegevoegd: De Lijn, de VDAB, huisvuilophaling, De Post, de NMBS, de VRT, en tenslotte, Guy Verhofstadt en Patrick Dewael3 . In alle surveys werd bovendien bevraagd naar de mate waarin men tevreden is met de werking van de overheidsdiensten, de werking van de democratie in België en in Vlaanderen, alsmede de mate waarin men het ermee eens is met de stelling dat de overheid meer gecontroleerd moet te worden.

3 zie

Van de Walle, S., J. K. Kampen, G. Bouckaert & B. Maddens (2003). Een staalkaart van

het vertrouwen. Het beeld van de ambtenaar bij de Vlaamse burger en tevredenheid met overheidsdienstverlening. Leuven: Instituut voor de Overheid

16


Hoofdstuk 3

Socio-demografie in drie surveys 3.1

Algemeen verloop van het veldwerk in drie surveys

Het veldwerk van APS en WADOF kwam ongeveer gelijktijdig op gang om eveneens gelijktijdig te eindigen. De interviews vonden plaats tussen week 12 en week 28. In totaal werden voor WADO 1248 enquêtes afgenomen, waarvan 617 mannen en 631 vrouwen, met tijdsverdeling zoals gegeven in Figuur 3.1. Het interviewen komt traag op gang, doordat er in week 12 en 13 nog een aantal interviewers werd getraind, en omdat de paasvakantie in week 14 en 15 viel. Een deel van de interviewers was midden mei reeds klaar met de opdracht, terwijl een aantal andere interviewers nog aan de opdracht moest beginnen, en tegelijkertijd een aantal nieuwe mensen werd ingezet. De vooropgestelde deadline werd niet gehaald omwille van de hierboven aangehaalde redenen. De laatste interviews werden eind juli afgenomen. De postenquête kwam in week 23 op gang en het golvend verloop als gevolg van de tweewekelijkse verzendingen wordt gereflecteerd in de frequentieverdeling rechts in Figuur 3.1. In de praktijk kan de procedure van het verzenden en ontvangen van de postenquêtes worden verdeeld in vijf actie momenten: 1. Wij versturen 2. De respondent ontvangt 3. De respondent vult in 4. De respondent verstuurt 17

18

De effecten van context en methode op de uitkomsten van survey onderzoek 5. Wij ontvangen

De tijdspanne tussen moment 1 en moment 5 noemen we de returntijd. De gemiddelde returntijd van de postenquêtes bedraagt 1,54 weken wat inhoudt dat het grootste deel der enquêtes binnen anderhalve week werd teruggestuurd. Slechts in uitzonderlijke gevallen duurt het ontvangen van een teruggestuurde enquête langer dan vier weken.

3.2

Selectie en opbouw van de gemeentes

Voor WADO (F en P) werden gemeentes geselecteerd in de vijf provincies van Vlaanderen, terwijl in APS ook het Brussels hoofdstedelijk Gewest in de beschouwing werd meegenomen. In Figuur 3.2 staan de gemeentes die werden geselecteerd in APS en WADO afgebeeld op de landkaart van Vlaanderen; zie Appendix A voor een uitputtende lijst van onderzochte gemeenten. Er werd in beide surveys gewerkt met een gestratificeerde tweetrapssteekproef. Voor het samenstellen van de WADO steekproef werden 107 clusters van 12 eenheden toegewezen aan de Vlaamse gemeenten waarbij elke gemeente gerelateerd werd aan zijn bevolking. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werd niet in de steekproef opgenomen omwille van praktische overwegingen (cf. identificatie Vlaamse respondenten). In totaal dienden 1284 respondenten in 76 gemeenten ge¨ınterviewd te worden. In sommige gemeenten werden dus meer dan 12 respondenten ge¨ınterviewd (bv. 96 in Antwerpen, 84 in Gent, 36 in Kontich enz.). De 76 gemeenten liggen verspreid over het hele grondgebied van het Vlaams Gewest, zoals Figuur 3.2 duidelijk toont.

3.3 3.3.1

Geslacht, leeftijd en opleiding Mannen en vrouwen

Er is geen reden om aan te nemen dat ten aanzien van het geslacht van de respondenten verschil bestaat tussen de verschillende surveys (zie Tabel 3.1). De Pearson chiquadraat die op onafhankelijkheid toetst is duidelijk insignificant. In alle surveys is het aandeel vrouwen wat groter dan het aandeel mannen, maar dit is ook zo in de Vlaamse populatie en is dus geen grond voor zorgen.

3.3.2

Leeftijd in tien categorie¨ en

Ten aanzien van de leeftijd van de respondenten kunnen evenmin verschillen tussen de surveys worden aangetoond. Voor de variabele leeftijd werd een verdeling in tien categorieën gehanteerd die ook in de Vlaamse bevolkingsstatistieken wordt gebruikt. De chi-quadraat is opnieuw insignificant.

Socio-demografie in drie surveys

Figuur 3.1 − Percentage afgenomen interviews per survey in functie van week (links) en de returntijd van de postenquêtes (rechts)

Figuur 3.2 − De selectie van gemeentes: vereniging en overlap

19

20


Tabel 3.1 − Socio-demografie

Geslacht

WADOF

WADOP

APS

mannen

617

1062

718

vrouwen

631

1104

759

2

GFX =0,19; df =2; p=.911 Leeftijd

18−19

36

41

34

20−24

99

166

115

25−29

88

154

105

30−34

88

193

120

35−39

141

219

149

40−44

125

211

155

45−49

113

215

150

50−54

116

202

137

55−59

113

184

109

60+

329

580

403

2

GFX =12,3; df =18; p=.833 Onderwijs

Geen, lager onderwijs

229

413

224

Secundair lager ond.

243

264

303

Secundair hoger ond.

381

578

400

Niet univ. kort ond.

218

336

219

Niet univ. lang ond.

61

85

52

Universitair

105

168

89

GFX2 =15,5; df =10; p=.114

Socio-demografie in drie surveys

3.3.3

21

Opleiding in zes categorie¨ en

Het onderwijsniveau werd in WADO gemeten door respondenten één van de volgende categorieën te doen aankruisen: 1. geen 2. lager onderwijs 3. algemeen vormend lager secundair onderwijs 4. technisch lager secundair onderwijs (A3) 5. lager secundair beroepsonderwijs (A4) 6. algemeen vormend hoger secundair onderwijs 7. technisch hoger secundair onderwijs (A2) 8. hoger secundair beroepsonderwijs (A3) 9. hoger onderwijs basisopleiding één cyclus (3 studiejaren) 10. hoger onderwijs basisopleiding twee cycli (4 of 5 studiejaren) 11. universitair onderwijs 12. andere of bij twijfel Er werden op basis van deze gegevens vijf onderwijs niveaus samengesteld. De eerste categorie omvat respondenten met geen of lager onderwijs (1+2), de tweede omvat het lager secundair onderwijs (3+4+5), de derde het hoger secundair onderwijs (6+7+8), de vierde het niet universitair korte onderwijs (9), de vijfde het niet universitair lange onderwijs (10) en het zesde het universitair onderwijs (11). De verdeling staat in Tabel 3.1. Opnieuw is er geen reden om aan te nemen dat er belangrijke verschillen zijn tussen de verschillende surveys met betrekking tot deze demografische variabele.

3.4

Het wegen van data

Op grond van de vaststelling dat ten aanzien van de socio-demografische variabelen geen verschillen bestaan tussen de drie hier onderzochte surveys kunnen we de vraag of de data moeten worden gewogen om het vergelijk van de surveys onderling betrouwbaar te maken kort en bondig beantwoorden met neen.

22


Hoofdstuk 4

Het operationaliseren van het context, methode en tijdseffect 4.1

Dummy variabelen in multipele lineaire regressie

Voor het operationaliseren van context en methode worden twee dummy variabelen ingezet. De variabele context neemt waarde −1 aan voor WADO (post en F2F) en waarde 1 voor APS, de variabele methode neemt waarde −1 voor face-to-face en waarde 1 voor post. Dat betekent dat het intercept in lineaire regressies kan worden ge¨ınterpreteerd als het overall gemiddelde over alle surveys (eventueel gecorrigeerd voor andere covariaten), of, als gelijkwaardige interpretatie, dat effecten van variabelen kunnen worden begrepen als afwijkingen van het overall gemiddelde (µ). Het lineaire regressie model dat we opstellen voor elke vertrouwensindicator (V ) is Vmct = µ + Am + Bc +

K

D k tk

(4.1)

k=1

waar voor de methode indicator geldt m=(−1,1), voor de context indicator geldt c=(−1,1), en verder t=(12, ..., 51). Het effect van methode (A) en van context (B) bedraagt bij de gekozen dummy codering twee keer de geschatte parameter, d.w.z. dat het methode effect gelijk is aan 2A en het context effect is gelijk aan 2B. Om na te gaan of een context effect niet in feite een verschil is dat wordt bepaald door de geografische spreiding van de APS en WADO surveys wordt ook telkens een variabele P met p=(−1,1) in rekening gebracht die aangeeft of een respondent uit de doorsnede van de Vlaamse gemeenten komt of niet (zie paragraaf 3.2). De variabele tijd t wordt geoperationaliseerd door de week van afname, terwijl even23

24


tuele non-lineaire verbanden in de tijd worden gemodelleerd middels een kde orde Taylor-benadering, d.w.z. dat zolang zij hun significantie behouden, achtereenvolgens hogere machten van tijd in de regressie worden opgenomen1 . In de praktijk volstaat meestal om enkel de effecten van de eerste en tweede macht van t in het model te bepalen. Eventuele pieken en dalen in het tijdsverloop kunnen worden opgespoord door de Taylor benadering te differentiëren en nul te stellen. Deze methode spoort overigens enkel trends in de tijd op die een langdurig verloop kennen (meerdere weken). Voor het opsporen van kortstondige pieken (ca één week) is de methode minder geschikt (zie volgende paragraaf). Naast deze lineaire benadering is het ook van belang om te gaan zien naar de spreiding van antwoorden in functie van methode, context en tijd. De spreiding van de antwoorden vertelt ons iets over de eensgezindheid van de Vlamingen. Hierbij beperken we ons tot een grafische methode.

4.2 4.2.1

De conceptualisering van het tijdseffect Gebeurtenissen in het jaar 2002

Het spreekwoord zegt dat de tijd alle wonden heelt, maar de waarheid is dat de tijd op zich natuurlijk helemaal niets doet. Het zijn de gebeurtenissen in de tijd die effecten kunnen hebben op responsvariabelen. Het zal duidelijk zijn dat met betrekking tot de attitudes die we in de komende paragrafen willen onderzoeken, a priori niet goed geweten is welke gebeurtenissen invloed zullen uitoefenen op welke attitudes. Bovendien bewijst de constatering dat een piek of dal in bv. het vertrouwen in een overheidsinstelling samenvalt met een specifieke gebeurtenis (week) niet dat er een daadwerkelijk oorzakelijk verband is tussen de twee. Zo’n verband kan men hooguit aannemelijk maken op grond van empirie. Ook moeten we erop wijzen dat er ten aanzien van de postenquête een time-lag plaatsvindt: de genoteerde weektijd betreft het tijdstip van binnenkomst en kan dus een daling of stijging van vertrouwen weergeven die in feite één tot vier weken eerder plaatsvond (waarschijnlijk anderhalf a twee weken; zie paragraaf 3.1). Bij de interpretatie van tijdseffecten moet met dat ` verschijnsel rekening worden gehouden. Tijdens de afname van de WADO survey werd getracht om de belangrijke gebeurtenissen, d.w.z. gebeurtenissen die minstens de landelijke pers haalden, zoveel mogelijk te registreren (zie Appendix B). Het jaar 2002 was (opnieuw) een gewelddadig jaar. Zo 1 Een

bespreking van deze techniek, van minder naar meer abstract vindt u in 1) Kampen, J. K.

(2001). The adequacy and interpretation of models for ordinal association. Dissertatie: KUBrussel. 2) Azzalini, A. (1996). Statistical Inference Based on the Likelihood. New York: Chapman & Hall. 3) Leithold, (1968). Calculus with Analytical Geometry. London: Harper-Row.

Het operationaliseren van het context, methode en tijdseffect

25

werd in week 12 een adviseur van de Italiaanse premier Berlusconi vermoord, werden in week 13 gemeenteraadsleden in het Franse Nanterre neergeschoten, werd in week 14 het hoofdkwartier van de Palestijnse leider Arafat belegerd en uiteindelijk door Israëlische bommen vernield, werd in week 19 de populaire Nederlandse politicus Fortuyn doodgeschoten, werd de Afghaanse vice-premier vermoord (week 27) en werd een aanslag gepleegd op Chirac (week 28). In week 41 vond een bloedige aanslag op het Indonesische Bali plaats op toeristen, er volgde in week 43 een gijzeling in een Moskous theater die aan 128 gijzelaars het leven kostte, en Washington werd wekenlang door een sluipschutter geteisterd totdat deze in week 43 werd opgepakt. Op politiek gebied vonden een aantal aardbevingen plaats, met name in Frankrijk waar de extreem-rechtse Le Pen tot presidentskandidaat werd verkozen (week 16) om uiteindelijk te worden verslagen door Chirac (week 18), in Nederland valt het kabinet Kok (week 16) en komt vervolgens het Kabinet Balkenende na 87 dagen te vallen ¨ eveneens te (week 29-42), in Oostenrijk kwam de regering door een crisis in de FPO vallen (week 37), in Turkije werden de verkiezingen gewonnen door de islamitische partij AKP (week 44) die in één klap een meerderheidspartij werd, en de Israëlische premier Sharon schreef vervroegde verkiezingen uit (week 45). In week 38 wint het kabinet van bondskanselier Schr¨ oder nipt de verkiezingen, ondermeer op grond van anti-oorlogsrethoriek. De wereld komt immers langzaam maar zeker in de ban van de oorlog tegen Irak, dat in week 36 door de VS en het VK wordt gebombardeerd, terwijl in week 45 de ultieme resolutie 1441 unaniem door VN wordt goedgekeurd en de VS in week 51 verklaart het dossier van de wapeninspecteurs onvolledig te vinden. Moeder Natuur zorgde voor de nodige overstromingen (Oost-Europa, week 33) en aardbevingen (Italië, week 44; België, week 30), en moest tevens de nodige aanvallen verduren; met name in Antarctica waar met verbijsterende snelheid ijsplaten afbrokkelen (week 10), en in Spanje waar een olieramp plaatsvindt door het breken van de tanker Prestige (week 47). Ook op binnenlands niveau vinden de nodige gebeurtenissen plaats. Zo is er een crisis rond wapenleveringen aan Nepal die uiteindelijk minister Aelvoet doet besluiten op te stappen (week 35), is er commotie rond de nieuwe kieswet die uiteindelijk toch wordt aangenomen (week 39), roert de islamitische gemeenschap zich in Antwerpen onder leiding van de politiek activist Jahjah door het instellen van burgerpatrouilles (week 44-49), zijn er gevallen van boekhoudfraude bij het MVG (week 35) en het Milieu en Natuurfonds (week 37), vindt bij de NMBS een bestuurscrisis plaats die uitmondt in de benoeming van Vinck (week 24), worden monsterboetes voor verkeersovertredingen voorgesteld (week 40) en zouden de Vlaamse ambtenaren een loonsverhoging krijgen van rond de 10% (week 30). Beurtelings is de VLD de grootste in de peilingen (week 38) en dan de CD&V (week 44). Vlaanderen wordt door de VN aangewezen als de meest welvarende regio ter wereld (week 41), maar moet ook constateren dat het de

26


Kyoto normen niet kan halen (eveneens week 41) terwijl het van de OESO krijgt te horen dat er te vroeg op pensioen wordt gegaan (week 44) en het loonmatigingen moet invoeren (week 48). Week 47 en 48 staan in het teken van de discussie over de nachtvluchten vanuit Zaventem. In week 49 wordt aangekondigd dat Philips zijn vestiging in Hasselt zal sluiten, en week 50 is er één van sociale onrust bij vissers, ambtenaren, zorgverstrekkers en Philips werknemers. Er worden in 2002 een groot aantal wetten gestemd, bijvoorbeeld de kieswet (week 39; de eerste stemming hierover, in week 37, mislukte door een defect aan de stemmachine), uitzondering tabakswet i.v.m. Francorchamps (week 47), homohuwelijk (week 48), anti-dicriminatiewet (week 50), ecotaks (week 50), en een nieuwe verkeerswet (week 51).

4.2.2

Het duiden van trends en media events in de tijd

Naast een lineaire (of exponentiële) toename of afname van het vertrouwen kunnen schandalen of media events ervoor zorgen dat bepaalde pieken of dalen zichtbaar zijn in het gemeten vertrouwen. We dienen ons hierbij af te vragen of een gebeurtenis een permanente invloed heeft op het niveau van vertrouwen, dan wel of deze invloed van voorbijgaande aard is. Ook moet worden bekeken hoe korte termijnevoluties zich tot de algemene trends verhouden. De grafieken in Figuur 4.1 geven een zestal mogelijke evoluties weer, die hieronder worden opgesomd. (I) Een gebeurtenis be¨ınvloedt het niveau van vertrouwen, maar de impact is van voorbijgaande aard.

Het vertrouwen herstelt zich op een vroeger (stabiel)

niveau. (II) Een gebeurtenis zorgt voor een blijvende daling van het basisniveau van vertrouwen. (III) We observeren een gebeurtenis met een negatieve impact, maar deze situeert zich binnen een stijgende tendens. (IV) We observeren een gebeurtenis met een negatieve impact, en deze situeert zich binnen een dalend tendens. (V) De gemeten gebeurtenis situeert zich binnen een grillig patroon van schommelingen, zodat moeilijk vast te stellen is hoe de momentopnamen (kader) zich verhoudt tot de algemene evolutie van het vertrouwen. (VI) Schommelingen in het vertrouwen komen op regelmatige tijdstippen terug. Deze kunnen eventueel samenhangen met de progressie in de legislatuur of met seizoensschommelingen. In de huidige opzet van modelleren kunnen evoluties (I), (II), (III) en (IV) in kaart worden gebracht. Situatie (V) is een chaotische toestand. En voor seizoensgebonden fluctuaties is een geprolongeerde studie nodig.

Het operationaliseren van het context, methode en tijdseffect

27

Figuur 4.1 − Typologie van effecten in de tijd

4.2.3

Het modelleren van pieken en dalen

Kortstondige schommelingen van het vertrouwen in de tijd kunnen worden opgespoord door voor elke afnameweek een dummy variabele aan te maken (in dit geval, een totaal van 39 dummy variabelen corresponderend met week 12−51), deze in de lineaire regressie in te brengen en de significante effecten per week op te tekenen. Deze methode is echter even onelegant als hij ineffectief is: het onderscheidingsvermogen van een dergelijke toetsing is laag door het groot aantal parameters dat in de regressie moet worden geschat. Bovendien houdt de methode geen rekening met het time-lag effect dat het gevolg is van de onregelmatige terugzending van de postenquêtes. Een gebeurtenis in week 20 heeft in de postenquête immers het grootste effect in week 21, terwijl het effect langzaam uitdooft in de loop van week 22 en 23. Het beste is om het effect van een gebeurtenis te modelleren door een venster vast te stellen. In deze studie hanteren we de volgende variabelen om schommelingen in de tijd te operationaliseren: 1. Voor week 12−51 een Taylor benadering als in formule 4.1 om langdurige trends op te sporen. 2. Voor week 12−51 door een dummy variabele Ut waarvoor geldt us = 1 voor s ≤ t en us = −1 voor s > t om abrupte niveau wijzigingen vanaf week t op te sporen (grafiek type II). 3. Voor week 12−28 door een dummy variabele Xt met waarden xt =(0, 1) om pieken en dalen in APS en WADOF corresponderend met week t op te sporen 4. Voor week 22−51 door een variabele Wt waarvoor geldt: • Wt =10 als week van terugsturen gelijk is aan t • Wt =50 als week van terugsturen gelijk is aan t + 1

28

De effecten van context en methode op de uitkomsten van survey onderzoek • Wt =30 als week van terugsturen gelijk is aan t + 2 • Wt =10 als week van terugsturen gelijk is aan t + 3 om pieken en dalen in WADOP op te sporen.

Het venster beslaat derhalve vier weken, en de getalswaarden voor Wt zijn gekozen op grond van het verloop van de returntijd in Figuur 3.2. In woorden wil de operationalisering zeggen dat we verwachten dat met betrekking tot de postenquêtes het grootste effect van een gebeurtenis in week t wordt verwacht in week t + 1, er nog een behoorlijk effect wordt verwacht in week t + 2 en een uitdoving in week t + 3.

4.3

Procedure

De lineaire regressies noodzakelijk om de context, methode en tijdseffecten te schatten zullen worden uitgevoerd op een bestand waarin de data van de drie verschillende surveys zijn samengevoegd. De analyses worden uitgevoerd in SPSS voor Windows 11.0. In formulevorm ziet het multipele regressie model er zo uit: Vmct = µ + Am + Bc + Hp +

K k=1

D k tk +

51

Gt ut +

t=12

28 t=12

Et xt +

51

Ft wt

(4.2)

t=22

waar G abrupte niveau wijzingen en E en F de amplitudes van de pieken en dalen modelleren; H meet de significantie van de locatie van afname van de survey. In de uiteindelijke procedure om de regressie modellen te schatten maken we gebruik van een zgn. stepwise analyse, wat inhoudt dat enkel de sterkste effecten worden gemodelleerd. De analyse wordt daarmee zuiver exploratief, in diervoege dat we geen vooraf vastgestelde tijdseffecten veronderstellen. We hanteren voor de te behouden variabelen in het model een significantie niveau van 5%. We wijzen er met nadruk op dat deze keuze van het niveau van significantie ertoe kan leiden dat een aantal (om precies te zijn: één op twintig of vijf procent) van de gerapporteerde tijdseffecten die worden gevonden in de komende analyses in feite onbestaande waren: binnen de statistiek is dat gekend als een fout van de eerste soort. In een confirmatieve analyse, daar waar van bepaalde beleidsmaatregelen of gebeurtenissen a priori is geweten (of wordt verwacht) dat zij invloed zullen hebben op de uitkomst variabele, is de keuze van een stringenter significantie niveau aangewezen.

Hoofdstuk 5

Regering, democratie en beleid 5.1 5.1.1

De metingen van vertrouwen in de overheid Vraagstelling en item non-response

APS, WADOP en WADOF bevatten alle drie een vragenbatterij die betrekking had op de mate dat een respondent vertrouwen heeft in een rij van een ruime twintig overheidsinstituten. Deze vragenbatterij werd voor het eerst in de huidige vorm binnen APS gesteld in 1997, terwijl de lijst in WADO nog werd uitgebreid met een tiental andere instituten met behoud van vraagvolgorde. Tabel 5.1 geeft de respons weer op deze items in 2002 in termen van gemiddelde, spreiding, en non-respons in procenten. Meest opvallende is misschien wel de hoge non-respons bij de items Europese Commissie en Waalse politieke partijen in de interviews (WADOF en APS) terwijl non-response op deze items in de postenquête gewone waarden (rond de 3%) aanneemt. Er geldt in het algemeen dat scores in WADOF het hoogst en in WADOP het laagst zijn. Markante verschillen tussen APS en WADOF zijn dat respondenten in APS eerder wantrouwend en respondenten in WADOF eerder vertrouwend staan tegenover de Vlaamse regering en parlement, en dat respondenten in WADOF veel negatiever staan tegenover de Koning en leger. Verder is het opvallend dat de eensgezindheid van de vertrouwensoordelen (gemeten door de standaarddeviatie sd) in WADOF het hoogste is en in APS het laagste. De meeste spreiding bestaat er ten aanzien van de Koning, gevolgd door het leger en het gerecht; terwijl de grootste eensgezindheid kan worden genoteerd voor het onderwijs, dat in alle enquêtes ook het hoogste vertrouwensoordeel krijgt. We beschouwen in de volgende paragrafen de Belgische en Vlaamse regering in groter detail. Een aantal andere overheidsinstellingen worden in Hoofdstuk 6 besproken. 29

30


Tabel 5.1 − Observaties van vertrouwensitems

WADOF

WADOP

APS

µ

sd

%

µ

sd

%

µ

sd

%

politie

3.4

.82

3.7

3.1

.88

1.6

3.3

.91

0.6

onderwijs

3.8

.65

1.2

3.7

.68

3.0

3.8

.72

1.4

Vlaamse administratie

3.3

.70

2.8

3.1

.69

2.8

3.2

.82

6.2

gemeentelijke administratie

3.4

.76

1.3

3.2

.81

2.0

3.3

.84

2.0

gerecht

3.0

.92

2.7

2.5

.96

3.0

2.7

.98

3.2

Vlaamse regering

3.2

.73

2.7

3.0

.79

2.7

2.9

.86

2.5

Vlaamse politieke partijen

2.9

.75

3.3

2.7

.82

2.8

2.7

.85

2.8

Vlaams parlement

3.2

.70

4.0

3.0

.78

3.6

3.0

.80

5.1

Koning

3.1

1.1

2.0

3.0

1.1

2.3

3.2

1.0

2.8

Belgisch parlement

3.1

.73

3.8

2.9

.81

2.8

3.0

.82

3.7

Europese Commissie

3.0

.87

8.1

2.8

.90

2.9

2.9

.86

9.5

Belgische regering

3.1

.77

2.6

2.9

.85

2.7

2.9

.85

2.8

Waalse politieke partijen

2.5

.78

15.0

2.3

.85

3.4

2.4

.87

9.7

leger

2.9

.92

5.8

2.8

.94

2.8

3.0

.94

4.5

Getabelleerd staan het gemiddelde (µ), de standaardafwijking (sd), en het percentage item nonresponse.

5.1.2

Vertrouwen in de Belgische regering

Als eerste zullen we gaan kijken naar het vertrouwen in de Belgische regering. De geschatte parameters volgens het in paragraaf 4.3 beschreven model staan in Tabel 5.2. Het is echter verhelderender om Figuur 5.1 te beschouwen. Hier worden de waargenomen gemiddelde niveaus van vertrouwen afgebeeld als functie van week en voor de drie surveys apart. De geschatte vertrouwensniveaus volgens bovenstaand model staan afgebeeld aan de rechterzijde van die figuur, en laten zien dat de methode en context effecten bestaan: de laagste vertrouwensniveaus worden opgetekend in de postenquête, wat het methode effect verklaart: mensen in de postenquête scoren gemiddeld 0,21 punten lager dan mensen die werden ge¨ınterviewd. Echter, ook de context bepaalt in hoge mate de uitkomst: mensen in WADO scoren gemiddeld 0,19 punten hoger dan in APS. Er is geen langdurige trend in de data waarneembaar, maar wel een abrupte stijging van het vertrouwen in week 25 en een abrupte daling

Regering, democratie en beleid

31

in week 49 die te maken kan hebben met economische problematiek ten aanzien van de werkgelegenheid of onenigheid met betrekking tot de wetten die in die tijd werden aangenomen (zie paragraaf 4.2.1). Als we vervolgens gaan onderzoeken hoe het staat met de spreiding van de antwoorden in de tijd (zie Figuur 5.3), dan valt op dat de standaarddeviatie van de antwoorden binnen WADOF gemiddeld lager is dan binnen APS en WADOP. Met andere woorden, respondenten in WADOF zijn eensgezinder dan respondenten in de andere surveys. De opleving sinds week 25 zou te maken kunnen hebben met een opleving van het gevoel van Belgische nationaliteit als gevolg van het WK voetbal ’02 dat werd gespeeld in week 24-25 met redelijke resultaten voor het Belgisch elftal, en de prestaties van de tennisters Henin en Klijsters die in dit seizoen niet onverdienstelijk speelden. Het is geweten dat Vlamingen die zich eerder Belg voelen dan Vlaming meer vertrouwen hebben in de federale regering1 . Een opleving van de gevoelens van nationale identiteit wordt na week 24 inderdaad opgetekend in WADOF, maar in WADOP ontbreekt een meting zodat we deze hypothese niet verder kunnen uitwerken. We willen er hier wel op wijzen dat dit soort hypothesen enkel in longitudinale datasets kunnen worden getoetst.

5.1.3

Vertrouwen in de Vlaamse regering

We herhalen de bovenstaande oefening voor het vertrouwen in de Vlaamse regering (zie Figuur 5.2). Ook hier zijn duidelijke verschillen tussen de drie surveys waar te nemen: WADOF is overwegend vertrouwender dan APS en WADOP. Dat blijkt ook uit het lineaire model (Tabel 5.2). Uit de grafische weergave van dat model blijkt dat de APS respondenten gemiddeld het laagste niveau van vertrouwen rapporteren, maar het verschil tussen deze enquête en de postenquête blijkt én voor het vertrouwen in de Belgische regering (Figuur 5.1) én voor het vertrouwen in de Vlaamse regering niet bijzonder groot te zijn. Er lijkt ten aanzien van de Vlaamse regering evenwel geen effect van tijd te bestaan: een lineaire trend geeft althans geen significant resultaat. In week 16 wordt wel een kleine inzinking in het vertrouwen opgetekend. Ook ten aanzien van de eensgezindheid geldt dat dit, net als voor de Belgische regering, het laagste is in APS en het hoogste in WADOF (zie Figuur 5.3).

5.1.4

Vertrouwen in de overheid

Enkel in de WADO enquête werd de uiterst algemene vraag gesteld: in hoeverre heeft u vertrouwen in de overheid. Uit een empirische studie blijkt dat het begrip “de 1 Kampen,

J. K. & G. Molenberghs (2002). Vertrouwen in de regering en tevredenheid met het

gevoerde beleid. In: Billiet, J. & M. Swyngedouw (Eds.). De kiezer heeft zijn redenen. Leuven: ACCO.

32


Figuur 5.1 − Vertrouwen in de Belgische regering (links: geobserveerd; rechts: lineair geschat met context, methode en tijdseffect)

Figuur 5.2 − Vertrouwen in de Vlaamse regering (links: geobserveerd; rechts: lineair geschat met context, methode en tijdseffect)

Figuur 5.3 − Standaarddeviatie van het vertrouwen in de Belgische regering (links) en de Vlaamse regering (rechts)


33

Tabel 5.2 − Multipele regressie (vertrouwen en controle)

Belgische

Vlaamse

Controle van

regering

regering

De overheid

Constante

2,93

2,98

2,67

4,07

Methode

−0,105

−0,128

−0,091

0,099

Context

−0,095

−0,104

x

0,114

E12

-

-

-

−0,502

E16

-

−0,109

-

-

G18

-

-

-

0,048

G25

−0,055

-

-

-

G46

-

-

-

0,062

F49

−0,075

-

-

-

G50

-

-

0,112

-

F51

-

-

-

de overheid

−0,014

E: dal of piek − F : dal of piek met time-lag − G: niveauverandering

overheid” samenhang vertoont met politieke instellingen en met overheidsdiensten en administraties2 . In Figuur 5.4 staat de evolutie grafisch afgebeeld. Het vertrouwen in de overheid blijkt betrekkelijk stabiel te zijn, maar kent vanaf week 50 een daling van het peil tot onder het middelpunt van de schaal. Uit de lijst gebeurtenissen die werden opgetekend (Appendix B) blijkt dat de overheid in deze periode veelvuldig en in verschillende hoedanigheden in het nieuws is gekomen (goedkeuring van diverse wetten, massa-ontslagen, arrestatie Abou Jahjah, enz.). Deze hebben hun effect op het vertrouwen in de overheid blijkbaar niet gemist.

5.1.5

Controle van de overheid

Er is een bekend gezegde van Lenin (en auditoren) welke luidt: “Vertrouwen is goed maar controle is beter.” De onderzoekers van het project Burgergericht Bestuur hebben besloten om naast metingen van het vertrouwen in de overheid(sinstellingen), 2 Kampen,

J. K. & Van de Walle (2003). Het vertrouwen van de Vlaming in de overheid opgesplitst

naar dimensies en indicatoren, Vlaanderen Gepeild 2003: 177-197.

34


Figuur 5.4 − Vertrouwen in de overheid (links: geobserveerd; rechts: lineair geschat met methode en tijdseffect)

Figuur 5.5 − Controle van de overheid (links: geobserveerd; rechts: lineair geschat met context, methode en tijdseffect)

nog de volgende vraag te stellen: In hoeverre bent U het ermee eens dat de overheid meer gecontroleerd moet worden.

De meting geschiedde in APS en WADO op identieke vijfpuntsschalen: 1=‘Helemaal oneens’, 2=‘Oneens’, 3=‘Niet eens, niet oneens’, 4=‘Eens’ en 5=‘Helemaal eens’. Het gemiddelde op deze schaal staat in functie van tijdstip van afname in Figuur 5.5; modelparameters vindt u in Tabel 5.2. Meest opvallend is dat met betrekking tot dit item, in alle drie de surveys men deze stelling in hoge mate onderschrijft. Opvallend is ook dat in WADOF de meest gematigde antwoorden worden gegeven terwijl het verschil tussen APS en WADOP in feite minimaal is (maar statistisch significant). Een langdurige daling is zichtbaar vanaf week 18. Verder is opvallend dat de noodzaak voor meer controle minder groot wordt geacht vanaf ongeveer week 46 en


35

in week 51 zelfs een gevoelig dieptepunt kent; de neerwaartse trend is sterk significant. Een verklarende hypothese luidt dat in antwoord op de de kwestie rond de etnisch ge¨ınspireerde burgermilities in Antwerpen die tot taak hadden de politie in haar werkzaamheden te controleren, een verschijnsel dat sedert week 44 de media begon te domineren, het merendeel der Vlamingen een afwijzende houding ten opzichte van de idee van controle van de overheid heeft aangenomen.

5.2

Tevredenheid met de werking van de democratie

In de drie enquêtes werden vragen gesteld naar de mate waarin men tevreden is met de werking van de democratie op lokaal, regionaal en nationaal niveau. De overlap tussen APS en WADO bestond in de vraag naar de werking van de democratie in België en de werking van de democratie in Vlaanderen. In WADO werd de vraag beantwoord op een vijfpuntsschaal: 1=‘Heel ontevreden’, 2=‘Ontevreden’, 3=‘Niet tevreden, niet ontevreden’, 4=‘Tevreden’, 5=‘Heel tevreden’. In APS heeft men gekozen voor antwoordcategorieën 1=‘Helemaal niet tevreden’, 2=‘Eerder niet tevreden’, 3=‘Eerder tevreden’ en 4=‘Zeer tevreden’. In APS werden respondenten met andere woorden gedwongen te polariseren met betrekking tot deze items. Om een onderling vergelijk van de items te faciliteren werd besloten om de twee hoogste categorieën in APS te hercoderen (3=4, 4=5) zodat de range van de variabelen gelijk werd en bij 50−50% verdeling van Vlamingen over deze questie het gemiddelde gelijk is aan 2,5.

5.2.1

In Belgi¨ e

Met betrekking tot de tevredenheid met de werking van de democratie in België kan men vaststellen dat de Vlaming overwegend tevreden is (zie Figuur 5.6 en Tabel 5.3). De tevredenheid kent een inzinking in week 34 die mogelijk samenhangt met de politieke commotie in verband met de wapenleveringen aan Nepal (week 34-35) en die leidde tot het ontslag van Magda Aelvoet als minister van Gezondheidszorg (maar als gevolg van haar verantwoordelijkheid als vice-premier van Agalev). Een lichte opleving vindt plaats in week 26.

5.2.2

In Vlaanderen

In Figuur 5.7 staan de geobserveerde en gemodelleerde tevredenheidsniveaus met de werking van de democratie in Vlaanderen afgebeeld; in Tabel 6.3 staan de modelparameters opgetekend. Opnieuw geldt dat de Vlaming overwegend tevreden is. Er worden twee oplevingen genoteerd: een kleine in week 26 en een grotere in week 30.

36


Tabel 5.3 − Multipele regressie op tevredenheidsitems (werking democratie)

Belgische

Vlaamse

democratie

democratie

Constante

3,27

3,19

Methode

−0,145

−0,152

Context

0,059

−0,058

E26

0,118

0,142

F30

-

3,92E−03

F34

−3,54E−03

-


5.3

Tevredenheid met beleidsdomeinen

Uit een multivariate studie (Kampen & Van de Walle, 2003) blijkt dat de tevredenheid met vier specifieke beleidsdomeinen invloed uitoefent op het vertrouwen in politieke instituten, namelijk Justitie, Pensioenen, Veiligheid en Ordehandhaving, en Tewerkstelling. Tevredenheidsniveaus met betrekking tot deze beleidsdomeinen werden (enkel) opgetekend in de WADOF en WADOP. Naast deze vier beleidsdomeinen werden nog vier andere tevens in WADO bevraagd: Verkeersveiligheid, Onderwijs, Milieu en Ziekteverzekering. Zie Tabel 5.4 en Figuur 5.8−15. Met betrekking tot deze beleidsdomeinen wordt vastgesteld dat respondenten in de postenquête overwegend ontevredener zijn dan respondenten die werden ge¨ınterviewd. Er is enige dynamiek in de tijd te bespeuren met betrekking tot de tevredenheidsniveaus.

5.3.1

Justitie

Zie Figuur 5.8. Wat betreft het justitiebeleid geldt dat een abrupte niveaustijging plaatsvindt in week 21. Een verklaring hiervoor op grond van een gebeurtenis in dit beleidsdomein zoals opgetekend in Appendix B kan niet worden gegeven.

5.3.2

Pensioenen

Dit beleidsveld kent geen methode effect. Bij Pensioenen wordt in week 22 een opleving genoteerd, terwijl vanaf week 36 een langdurige daling wordt geregistreerd; zie


37

Tabel 5.4 − Multipele regressie op beleidsitems

Justitie

Pensioenen

Veiligheid en

Tewerkstelling

ordehandhaving Constante

2,67

2,99

3,06

3,13

Methode

−0,227

-

−0,118

D2

-

-

-

−0,051 −9,1E−05

G14

-

-

0,083

-

E18

-

-

-

−0,212

G21

−0,069

-

-

-

E22

-

0,308

-

-

-

4,68E−03

-

F30

-

F35

-

-

-

4,04E−03

G35

-

0,058

-

-

F51

-

-

0,013

-

Verkeersveiligheid

Onderwijs

Milieu

Ziekteverzekering

Constante

2,80

3,60

2,85

3,38

Methode

−0,043

-

−0,061

−0,060

Locatie

-

-

-

0,087

F30

5,71E−03

-

-

-

F33

-

-

−4,62E−03

G35

-

-

-

−0,075

G37

-

-

-

0,146

F40

-

-

-

5,74E−03

F42

-

−5,08E−03

-

-

F49

-

−5,16E−03

-

-

G49

-

-

0,086

-


38


Figuur 5.6 − Tevredenheid met de democratie in België (links: geobserveerd; rechts: lineair geschat met context, methode en tijdseffect)

Figuur 5.7 − Tevredenheid met de democratie in Vlaanderen (links: geobserveerd; rechts: lineair geschat met context, methode en tijdseffect)

Figuur 5.9. Er is in dit domein tamelijk weinig nieuws: Agalev, SPA en Spirit stellen in week 23 voor dat gemeentes een ouderenbeleidsplan moeten opstellen. In week 44 stelt de OECD dat in België (nog steeds) te vroeg op pensioen wordt gegaan.

5.3.3

Veiligheid en Ordehandhaving

De evolutie staat in Figuur 5.10. De tevredenheid ten aanzien van het beleid met betrekking tot de Veiligheid en Ordehandhaving kent twee oplevingen: een kleine in week 30, en een grote in week 49 die volgt op de arrestatie van Abou Jahjah die werd beschuldigd van het oprichten van burgermilities (zie paragraaf 4.2.1). Het kan niet worden uitgesloten dat het één verband houdt met het ander.


5.3.4

39

Tewerkstelling

Tewerkstelling is het eerste item waar de betrekkelijk complexe methode om trends in de tijd op te sporen effect sorteert; zie Figuur 5.11. De tweede orde Taylor benadering is significant, en de negatieve parameter D2 houdt in dat de tevredenheid met dit beleidsdomein in de tijd volgens een bergparabool verloopt. De empirische resultaten laten geen twijfel dat de Vlaming zich in toenemende mate bezorgd maakt over dit beleidsdomein. Na week 35 wordt een kortstondige opleving geregistreerd (type IV; zie paragraaf 4.2.2), maar de trend is met name in de laatste weken van 2002, wanneer o.a. Philips in Hasselt de deuren sluit, dalend. De pers geeft op verschillende tijdstippen berichtgeving over het Tewerkstellingsbeleid. In week 13 wordt aangekondigd dat uitzendarbeid voor het eerst in dertig jaar wordt toegelaten in bouwsector. In dezelfde week bereikt minister van Werkgelegenheid Onkelinx (PS) een ontwerpakkoord met de sociale partners. In week 16 wordt het decreet goedgekeurd: cao’s kunnen voortaan op Vlaams niveau worden afgesloten. Tezelfdertijd protesteren onthaalmoeders tegen hun nepstatuut vastgesteld door minister van Sociale Zaken Vandenbroucke (SPA). Het ontslag van 350 werknemers van de autostoelenfabriek Johnson Controls in Anderlecht wordt gemeld in week 24. De arbeidsministers Landuyt en Onkelinx stellen in week 36 dan weer dat cao’s voortaan een federale én een regionale handtekening vereisen.

5.3.5

Verkeersveiligheid

Zie Figuur 5.12. De tevredenheid met dit beleidsdomein kent een lichte opleving in week 30. Steve Steveart en Isabelle Durant kwamen verschillende malen in het nieuws en in amusementsprogramma’s om de flitscamera’s te verdedigen. Opvallend is verder de berichtgeving rond ongelukken in de weekeinden en een aantal aanrijdingen met dodelijke afloop waarbij kinderen waren betrokken.

5.3.6

Onderwijs

Voor het domein Onderwijs geldt evenals voor Pensioenen dat een methode effect ontbreekt; zie Figuur 5.13. De tevredenheid kent twee inzinkingen: één in week 42 (wanneer er discussie is over de oprichting van moslimscholen) en één in week 49. Het Onderwijs komt een paar keer in het nieuws, o.a. in verband met de fusies van verschillende Hogescholen (Brussel) en universiteiten (Antwerpen). Het departement Onderwijs meldt in week 13 dat één op drie leerlingen in het secundair onderwijs een achterstand heeft. En minister-president Dewael zegt in week 21 60 miljoen euro extra in het wetenschappelijk onderzoek te willen investeren. We vinden geen weerslag van deze gebeurtenissen in de data.

40

5.3.7


Milieu

In week 33 is een inzinking in de tevredenheid met het beleidsdomein milieu zichtbaar (Figuur 5.14), en na week 49 daalt de tevredenheid gevoelig. De laatste daling in de tevredenheid met het milieubeleid volgt met wat vertraging op het breken van de Prestige voor de kust van Spanje in week 47, een ramp die nog weken de gemoederen bezighield. Het milieubeleid komt enige malen in het nieuws, onder andere door het door Magda Aelvoet gewenste windmolenpark voor de kust van Knokke (week 26), en de melding van de Vlaamse Milieumaatschappij dat de riolen niet goed werken (week 14). Bovendien kan België de Kyoto normen niet halen (week 41). De Vlaamse regering keurt in week 26 een klimaatplan goed: er komen subsidies voor energiesparen.

5.3.8

Ziekteverzekering

Dit beleidsdomein kent naast een methode ook een locatie effect (Figuur 5.15). De evolutie van de tevredenheid verloopt met schokken: er is een opleving gedurende week 35-36 die wordt gevolgd door een daling die de rest van het jaar aanhoudt in week 37; in week 40 wordt een opleving gevonden. Ook het beleid ten aanzien van de Ziekteverzekering komt meermaals in het nieuws. In week 16 worden de voorstellen met betrekking tot euthanasie en palliatieve zorg door de Kamer goedgekeurd. Protest tegen Vogels door gehandicapten plus begeleiders Brussel vindt plaats in week 17. In week 23 eist minister Vogels 150 miljoen euro extra voor de gezondheidszorg. In week 24 wordt gesteld dat kinesisten in 70 % van de gevallen remgeld moeten eisen. In week 35 wordt voorgesteld mensen te laten betalen voor het gebruik van de spoedafdelingen van ziekenhuizen. In week 36 zijn de ziekenhuizen duurder geworden. In week 38 is er discussie over de afschaffing van de zorgpremie. In week 40 is er het eerste gebruik van de euthanasiewet. In week 41 worden financiële problemen gemeld bij gehandicaptenzorg en probleemjongeren. In week 44 wil Vandelanotte een stijging van de ziekteverzekering. In week 51 zijn er tariefverhogingen bij artsen ziekenfondsen. Er is kortom, veel te doen over dit thema in 2002.


Figuur 5.8 − Tevredenheid met beleid: Justitie

Figuur 5.9 − Tevredenheid met beleid: Pensioenen

Figuur 5.10 − Tevredenheid met beleid: Veiligheid en ordehandhaving

Figuur 5.11 − Tevredenheid met beleid: Tewerkstelling

41

42


Figuur 5.12 − Tevredenheid met beleid: Verkeersveiligheid

Figuur 5.13 − Tevredenheid met beleid: Onderwijs

Figuur 5.14 − Tevredenheid met beleid: Milieu

Figuur 5.15 − Tevredenheid met beleid: Ziekteverzekering

Hoofdstuk 6

Overheidsdiensten en administraties In dit hoofdstuk bekijken we de vertrouwens- en tevredenheidsniveau’s met betrekking tot een aantal specifieke overheidsdiensten, te weten de politie, De Post, het onderwijs, de vuilnisophaal, De Lijn en de NMBS. Vertrouwensniveau’s voor de politie en het onderwijs werden opgetekend in APS en in WADO; de overige diensten werden enkel in WADO bevraagd. We geven de evoluties weer in de tijd en geven telkens een lijstje van momenten waarop de dienst direct of indirect in de aandacht kwam, zonder evenwel de pretentie te hebben een (sluitend) verklarend kader voor eventuele schommelingen in de tijd aan te reiken.

6.1

Tevredenheid met de werking van overheidsdiensten

Als allereerste kijken we naar een algemene vraag over de mate waarin men tevreden is met de werking van de overheidsdiensten; zie Figuur 6.1. Deze kent een negatief methode effect: de respondenten in de postenquête zijn ontevredener dan de ge¨ınterviewden. Maar let op: dit is het eerste item waar géén context effect blijkt te bestaan. Met andere woorden, tussen APS en WADO bestaat, gecorrigeerd voor het methode effect, geen verschil! We blijven in het ongewisse waarom niet. Wél blijkt er een verschil te bestaan tussen de gemeenten die enkel in APS of in WADO werden bevraagd enerzijds en de gemeenten die in beide surveys waren opgenomen. Door dit effect bibbert de modelcurve enigszins; daar de verdeling van de twee clusters gemeentes ongeveer constant is gedurende het survey verloop worden geen grote sprongen van de vertrouwensniveaus waargenomen. We constateren verder een korte opleving van de tevredenheid in week 20 en een inzinking in week 39 die we voor43

44


Figuur 6.1 − Tevredenheid met de werking van de overheidsdiensten (links: geobserveerd; rechts: lineair geschat met methode, locatie en tijdseffect)

alsnog niet kunnen verklaren. Misschien dat inzicht in een aantal specifieke diensten hierover uitsluitsel kan geven. De meeste details kunnen enkel uit de WADO enquêtes worden opgemaakt. Maar het vertrouwen in de Vlaamse administratie en de gemeentelijke administratie, en ook de politie en het onderwijs werden in WADO én in APS bepaald.

6.2

Vertrouwen in de Vlaamse administratie

De Vlaamse administratie stond twee keer in meer of mindere mate in de schijnwerpers van de pers: ten eerste, door de aangekondigde loonsverhogingen in week 30, en ten tweede door het geval van boekhoudfraude in week 35. In Figuur 6.2 staan de waargenomen en gemodelleerde niveau’s van vertrouwen in de Vlaamse administratie opgetekend. We zien opnieuw het methode en context effect optreden, waarbij in WADOF de hoogste en in WADOP de laagste vertrouwensniveaus worden gemeten. Een duidelijke trend in de tijd kan niet worden gevonden. Wél is er een duidelijke dip te onderscheiden in week 32, die gepaard gaat aan een hogere eensgezindheid van de Vlamingen in hun oordeel (Figuur 6.4). Ook voor dit item geldt dat APS de laagste mate van eensgezindheid aantreft bij de respondenten.

6.3

Vertrouwen in de gemeentelijke administratie

In 2002 kwamen verschillende gemeenten in verschillende mate in het nieuws. Het meest naar voor komt misschien Antwerpen i.v.m. de geschiedenis rond de burgermilities, de opkomst van de AEL, Abou Jahjah en zijn lijfwachten. In de data is echter geen effect in de tijd te ontdekken (Figuur 6.3). Wel worden opnieuw grote

Overheidsdiensten en administraties

45

Tabel 6.1 − Multipele regressie (tevredenheid diensten en vertrouwen administraties)

Overheids-

Vlaamse

Gemeentelijke

diensten

administratie

administratie

Constante

3,20

3,15

3,27

Methode

−0,79

−0,085

−0,095

Context

-

−0,048

−0,062

Locatie

−0,054

-

0,098

E13

-

−0,109

-

E20

0,107

-

-

E26

-

-

0,102

F32

-

0,040

-

F39

−3,13E−03

-

-


context en methode effecten opgetekend, en bovendien constateren we een verschil tussen de gemeenten die in alle surveys werden bevraagd tegenover de andere gemeenten, d.w.z. de locatie van de bevraging (zie paragraaf 4.1). De periode week 28−35 kenmerkt zich door een lage eensgezindheid van de Vlamingen (Figuur 6.4). Een verklaring hiervoor moet nog worden gevonden.

6.4

Vertrouwen in en tevredenheid met de politie

Voor het vertrouwen in de politie geldt een methode en een context effect; zie Tabel 6.2. In Figuur 6.5 staan de cijfers in grafiek. Respondenten in de post enquête zijn overwegend wantrouwender. Het vertrouwen in de politie kent twee inzinkingen; één in week 21 en één in week 33. De tevredenheid met de dienstverlening van de politie is gekelderd in de loop van het jaar 2002 (Figuur 6.10 en Tabel 6.3). Trapsgewijs daalt de tevredenheid in week 40, 47 en 49, terwijl scherpe tijdelijke dalen optreden in week 15, 22 en 26. De media berichtten over de werking van de politie in verband met enerzijds de politiehervormingen, waarover in week 23 door het kernkabinet een akkoord wordt bereikt, en ander-

46


Figuur 6.2 − Vertrouwen in de Vlaamse administratie (links: geobserveerd; rechts: lineair geschat met context, methode en tijdseffect)

Figuur 6.3 − Vertrouwen in de gemeentelijke administratie (links: geobserveerd; rechts: lineair geschat met context, methode en locatie effect)

Figuur 6.4 − Standaarddeviatie van het vertrouwen in de Vlaamse administratie (links) en de gemeentelijke administratie (rechts)


47

zijds de onbemande flitscamera’s waarvoor de Vlaamse Steden en Gemeenten in week 14 meer federaal geld vragen terwijl in week 37 wordt vastgesteld dat de helft van 450 onbemande camera’s geen goedkeuringscertificaat heeft en dus eigenlijk niet mag worden gebruikt. Merkwaardig genoeg geldt voor de politie dat respondenten in de postenquête overwegend positiever zijn dan in de interviews!

6.5

Vertrouwen in en tevredenheid met het onderwijs

Het vertrouwen in het onderwijs is constant in 2002 en op een hoog niveau, hoewel mensen die per post werden benaderd ietwat wantrouwender zijn. Er is geen context effect. De vraag over de tevredenheid had specifiek betrekking op het lager onderwijs. Zie Tabel 6.3 en Figuur 6.11. Voor de inzinking van de tevredenheid met het lager onderwijs na week 26 kan mogelijk de verklaring worden gevonden in het feit dat in de hieropvolgende week de grote vakantie is begonnen zodat ouders die werken andere oplossingen moeten vinden voor kinderopvang. De opleving vanaf week 42 moet nog worden verklaard.

6.6

Vertrouwen in en tevredenheid met De Post

Met betrekking tot het vertrouwen in De Post (Figuur 6.6) geldt dat een significant negatief methode effect bestaat. Ook bestaat er een geografisch verschil tussen de gemeentes die in de overlap van APS en WADO vallen en gemeentes daarbuiten. Dat verschil be¨ınvloedt de geaggregeerde resultaten niet erg sterk, getuige de zwak schommelende trend. Er worden verder inzinkingen in het vertrouwen gemeten in week 24 en in week 49, terwijl er oplevingen zijn in week 26 en 43. Het effect van locatie vinden we bij de tevredenheidspeilingen niet meer terug (Figuur 6.12). Wel vinden we, evenals bij het vertrouwen, een significante daling van de tevredenheid in week 24. Uit ons jaaroverzicht kunnen we deze dalingen niet verklaren, en aanvullende gegevens zijn derhalve nodig. De Post komt een aantal keren in het nieuws in de loop van 2002. Met name in week 14, wanneer het bestuur aankondigt dat duizenden kleine kantoren in plaats van te worden gesloten zullen worden omgebouwd tot zgn. service points met beperkte openingsuren, en in week 28 wanneer ze tariefverhogingen aankondigen voor postzegels.

48


Figuur 6.5 − Vertrouwen in dienst: Politie

Figuur 6.6 − Vertrouwen in dienst: De Post

Figuur 6.7 − Vertrouwen in dienst: Vuilnisophaal

Figuur 6.8 − Vertrouwen in dienst: De Lijn

Figuur 6.9 − Vertrouwen in dienst: NMBS


Figuur 6.10 − Tevredenheid met dienst: Politie

Figuur 6.11 − Tevredenheid met dienst: Lager onderwijs

Figuur 6.12 − Tevredenheid met dienst: De Post

Figuur 6.13 − Tevredenheid met dienst: Vuilnisophaal

Figuur 6.14 − Tevredenheid met dienst: De Lijn

49

50


6.7

Vertrouwen in en tevredenheid met de vuilnisophaaldienst

De huisvuilophaling wordt, net als de andere diensten, negatiever beoordeeld in de postsurvey dan in de interviews. Ook voor het vertrouwen in de huisvuilophaling wordt een effect van locatie gevonden; zie Figuur 6.7. Er wordt een opleving in het vertrouwen gemeten in week 25 die onmiddelijk wordt gevolgd door een lichte niveaudaling van het vertrouwen. Het effect van locatie vinden bij de tevredenheidsmeting ook terug (Figuur 6.13). In week 29 is men tijdelijk ontevredener en vanaf week 49 daalt de tevredenheid ook. De vuilnisophaal komt zeker één keer in het nieuws, in week 12 met de beëindiging van een staking bij de intercommunale Ivago (Gent).

6.8

Vertrouwen in en tevredenheid met De Lijn

Het vertrouwen in de Vlaamse Vervoersmaatschappij De Lijn kent een dal in week 23; zie Figuur 6.8. Er wordt een significant methode effect geregistreerd, en ook een verschil tussen de selectie gemeentes die in APS én WADO voorkomen tegenover de gemeentes die enkel in WADO of enkel in APS werden opgenomen: het effect is positief zodat moet worden geconstateerd dat de gemeentes in de overlap wat vertrouwender zijn. Het effect van locatie wordt ook ten aanzien van de tevredenheid met De Lijn gevonden (Figuur 6.14). Er is vrij veel dynamiek in de tevredenheid. Na week 19 volgt een opleving die wekenlang aanhoudt totdat een klap wordt geregistreerd in week 23 waarna de tevredenheid permanent daalt. Een tijdelijke inzinking wordt gevonden in week 39. De Vlaamse vervoersmaatschappij De Lijn kondigt in week 11 aan dat zij ruim 10% meer reizigers heeft vervoerd in 2001. Indirect komt De Lijn in het nieuws door het beleid van minister van Mobiliteit Stevaert, die vanaf week 23 aan mensen die de nummerplaat van hun auto inleveren gratis jaarabbonnementen verstrekt.

6.9

Vertrouwen in de NMBS

Met betrekking tot de andere vervoersmaatschappij, de spoorwegmaatschappij NMBS, geldt dat we enkel beschikken over metingen van het vertrouwen (Figuur 6.9). Net als De Lijn kent de NMBS een negatief methode effect en een positief geografisch effect.


51

Tabel 6.2 − Multipele regressie op vertrouwensitems (diensten)

Politie

De Post

Onderw.

Vuiln. d.

De Lijn

NMBS

Const.

3,22

3,52

3,77

3,68

3,45

3,27

Meth.

−0,155

−0,076

−0,069

−0,059

−0,065

−0,110

Context

-

x

-

x

x

x

Locatie

-

0,062

-

-

0,065

0,075

E18

-

-

-

-

-

−0,187

E21

−0,169

-

-

-

-

-

-

−3,03E−03

-

F23

-

-

-

E24

-

−0,133

-

-

-

-

G25

-

-

-

0,087

-

-

E26

-

0,144

-

-

-

3,67E−03

F26

-

-

-

-

-

G26

-

-

-

−0,067

-

-

F32

-

-

-

-

-

4,75E−03

F33

−3,76E−03

-

-

-

-

-

-

3,77E−03

-

-

-

-

-

−3,63E−03

-

-

-

-

F43 F49


Verder is er een inzinking van het vertrouwen in week 18 en zijn er twee oplevingen in week 26 en 32. De NMBS komt in de loop van 2002 herhaaldelijk in het nieuws. In de periode mei-juni is er een bestuurscrisis en in verband daarmee komt minister Durant zwaar onder vuur te liggen (week 18). Financieel verlies wordt door de NMBS gemeld in week 26. In week 30 zegt Vandelanotte de trein goedkoper te willen maken. In week 39 worden echter tariefverhogingen aangekondigd.

52


Tabel 6.3 − Multipele regressie op tevredenheidsitems (diensten)

Politie

De Post

Lag. ond.

Vuiln. d.

De Lijn

Const.

3,51

3,60

3,86

3,79

3,45

Meth.

0,149

−0,059

−0,044

-

-

Locatie

-

-

-

−0,085

0,096

E15

−0,246

-

-

-

-

G19

-

-

-

-

−0,075

F22

−4,07E−03

-

-

-

-

G23

-

-

-

-

0,093

E24

-

−0,156

-

-

-

E25

-

-

-

-

−0,257

E26

−0,214

-

-

-

-

G26

-

-

0,050

-

-

F29

-

-

-

−5,66E−03

-

F39

-

-

-

-

−4,33E−03

G40

0,066

-

-

-

-

G42

-

-

−0,048

-

-

G47

0,071

-

-

-

-

G49

0,098

-

-

0,069

-


Hoofdstuk 7

Multivariate analyse van vertrouwensitems 7.1

Cluster analyse

Kampen & Van de Walle (2003) maakten in een studie van de dimensies en indicatoren van het vertrouwen in de overheid gebruik van een cluster analyse1 . Zoals bij zoveel statistische modellen draait cluster analyse om afstanden. Vaak, zoals in regressie analyse, probeert men de afstanden tussen geschatte waarden en werkelijke waarden zo klein mogelijk te maken. Bij factor analyse is de idee om de gemiddelde afstand tussen een gewogen som van een groep variabelen enerzijds en anderzijds de variabelen elk apart te minimaliseren. Bij cluster analyse wordt gekeken naar de afstand tussen scores op een groep variabelen. Er zijn twee typen van clusteren. Bij het eerste is de vooropgezette idee om verwantschap te ontdekken tussen individuen (respondenten) met betrekking tot een groep variabelen, en gaat het derhalve om afstanden tussen scores van individuen. Bij de tweede is de vooropgezette idee om verwantschap te ontdekken tussen de variabelen onderling, en gaat het om de (gemiddelde) afstand tussen scores op steeds twee variabelen. De discussie in deze paragraaf heeft betrekking op het tweede type. Kort en bondig verwachten we van de cluster analyse het volgende, namelijk dat zij de instituten die veel vertrouwen genieten scheidt van de instituten die weinig vertrouwen genieten. We beschouwen drie instituten, bv. A, B, en C. Als A en B veel vertrouwen genieten en C weinig, dan zal de cluster AB eerder worden gevormd dan BC en ABC. De cluster AB zal des te sneller worden gevormd wanneer A en B steeds dezelfde waarde krijgen (gemiddelde afstand nul) of zeer dicht bij elkaar liggen 1 Kampen

& Van de Walle (2003). Het vertrouwen van de Vlaming in de overheid opgesplitst naar

dimensies en indicatoren, Vlaanderen Gepeild 2003: 177-197.

53

54


Figuur 7.1 − Dendrogram van gehercodeerde vertrouwensitems in WADOF

Figuur 7.2 − Dendrogram van gehercodeerde vertrouwensitems in WADOP

Figuur 7.3 − Dendrogram van gehercodeerde vertrouwensitems in APS

Figuur 7.4 − Dendrogram van gehercodeerde vertrouwensitems (samen)

Multivariate analyse van vertrouwensitems

55

qua vertrouwensoordeel (gemiddelde afstand naderend aan nul; men spreekt soms van correlatie). De grootst mogelijk afstand tussen twee items (A en C) is die waarbij het ene item (A) steeds de meest positieve waarde en het andere item (C) steeds de meest negatieve waarde krijgt; de correlatie tussen de twee items bedraagt dan −1. In zo’n (uitzonderlijk) geval heeft A gemiddeld het hoogste vertrouwen en C gemiddeld het laagste, en worden zij als laatste geclusterd; het causale verband tussen scores op A en B zal in de cluster analyse niet zichtbaar worden. Met andere woorden, de snelheid waarmee clusters worden gevormd vertelt ons iets over hun onderlinge afstand, en ook een beetje over de grootte van hun associatie; maar niet over de richting (teken) van de associatie. Daarvoor moet dus een andere techniek worden aangewend, en factor analyse is de methode om groepen geassocieerde variabelen op te sporen. Omdat het hier steeds overheidsinstellingen betreft (en niet bijvoorbeeld ook nog ruimtevaarders, straatvegers, ouden van dagen, beenhouwers, enz.) mag men verwachten dat een positief verband, d.w.z. de teneur om telkens hetzelfde niveau van vertrouwen aan twee of meer instituten toe te kennen, eerder zal worden gevonden binnen een cluster van instellingen dan tussen twee clusters van instellingen. Toch kan niet worden uitgesloten bij de gegeven methode van clusteren dat tussen twee verafgelegen instellingen een associatie (positief en negatief) kan bestaan. In zo’n geval kan een exploratieve principale componenten analyse geschat doorheen alle items uitkomst bieden om onopgespoorde verbanden bloot te leggen; meer daarover in de volgende paragraaf. Omdat de cluster analyse afstanden tussen scores betreft is de methode gevoelig voor uitbijters. Om deze reden werden in de genoemde studie en ook hier de laagste twee en de hoogste twee categorieën samengenomen. Dat is een simpele overweging omwille van de robuustheid van de resultaten. Voor het overige laten we gewoon de data hun werk doen, en krijgen we de resultaten in de drie afzonderlijk surveys als afgebeeld in Figuren 7.1 (WADOF), 7.2 (WADOP) en 7.3 (APS). Inspectie van de figuren doet vermoeden dat enkel de groep politieke instellingen gevormd door de Europese Commissie, de Belgische regering en het Belgisch parlement, de Vlaamse regering en het Vlaams parlement, en tenslotte, de Vlaamse politieke partijen, op een door de drie surveys heen redelijk consistente manier worden geclusterd. In Figuur 7.4 staat het grafisch resultaat van de cluster analyse uitgevoerd doorheen alledrie de surveys2 . Het beeld is dan dat naast de eerder genoemde politieke cluster, er een tweede (veel zwakkere) cluster is die bestaat uit de politie, de gemeentelijke administratie, de Vlaamse administratie en het onderwijs. We zien die cluster overigens 2 Let

op: omdat de cluster analyses afstanden tussen variabelen op respondent niveau betreffen

hoeven we geen rekening te houden met verschillen in het overall gemiddelde tussen de drie surveys (context en/of methode effecten).

56


ook verschijnen in WADOF en APS, en enkel WADOP vormt hier een uitzondering: dit kan te maken hebben met het afwijkende patroon van item non-response (zie paragraaf 5.1.1). De andere onderdelen van de overheid, met name het leger, het gerecht, de Koning en de Waalse politieke partijen vallen tussen beide clusters in doch worden steeds eerder met de politiek geassocieerd dan met de administraties en diensten.

7.2

Discriminant analyse

Aangezien alle vergelijk telkens een overlap van items betreft, te weten die rond vertrouwen, is een snelle methode om na te gaan of verschillen tussen deze variabelen bestaan de discriminant analyse3 . Alle hier genoemde analyse technieken zijn overigens verwant. De groepsvariabele in de discriminant analyse is de specifieke survey (APS, WADOF en WADOP) waarvan we lidmaatschap willen voorspellen op grond van de gezamenlijke groep variabelen. Als dat lidmaatschap voorspellen goed gaat, dan zijn er duidelijk verschillen tussen de drie methodes. In de discriminant analyse worden twee functies geschat4 . In Tabel 7.1 staan de correlaties tussen de discriminerende items en de gestandaardiseerde canonische discriminant functies, waarbij de modellen stapsgewijs werden geschat (significantie 5%). Deze coëfficiënten zijn een maat voor het relatief gewicht van een variabele in de classificatie. Zoals uit de tabel is af te leiden hebben gelden de grootste verschillende tussen de drie surveys voor de politie, het lager onderwijs, het gerecht, het leger, de Koning, de Vlaamse regering en de Vlaamse politieke partijen. De andere items leggen relatief geen gewicht in de schaal. Op basis van de opgenomen items worden 43,3% van de respondenten bij de correcte survey ingedeeld; belangrijk meer dan de 33% die op grond van kans wordt verwacht maar in feite toch een tamelijk magere score. Met andere woorden, de verschillen tussen de antwoordtendenzen in de drie surveys is weliswaar significant, maar zeker niet allesbepalend. Nu, omdat we weten dat er verschillen bestaan in gemiddelden op een aantal van de betrokken variabelen (methode en context effecten) en er bovendien evoluties zijn in de tijd kan de analyse worden gezuiverd van deze verschillen, en we benutten daarom de zgn. residuen van de vertrouwensitems gezuiverd voor context, methode en eventuele tijdseffecten in een tweede analyse. De (initiële) resultaten staan in Tabel 7.2. De enig logische conclusie luidt dat gezuiverd voor de verschillen in gemiddelden en de tijdseffecten, op basis van de gegeven items geen classificatie naar survey kan worden gedaan. En dat betekent, dat er buiten de verschillen van het basisniveau 3 zie

Stevens, J. (1992).

Applied multivariate statistics for the social sciences. New Jersey:

Hillsdale. 4 De twee functies bepalen of iemand in groep 1 (WADOF) zit of niet en in groep 2 (WADOP) zit of niet; een derde functie is overbodig daar men, wanneer men niet in groep 1 of groep 2 wordt toegewezen, automatisch aan groep 3 (APS) wordt toegewezen.


57

Tabel 7.1 − Discriminant analyse (ruwe items)

Functie 1

2

het gerecht

.852

−.182

de politie

.629

.117

het onderwijs

.457

.292

de Vlaamse regering

.247

−.653

de Vlaamse politieke partijen

.483

−.530

het leger

.336

.427

de koning

.108

.195

De gegeven coëfficiënten zijn correlaties tussen de items enerzijds en de gestandaardiseerde canonische discriminant functies anderzijds.

Tabel 7.2 − Discriminant analyse (residuen)

Sig. van F

Wilks’ Lambda

Residu politie

.819

1.000

Residu onderwijs

.662

1.000

Residu Vlaamse administratie

.863

1.000

Residu gemeentelijke administratie

.706

1.000

Residu gerecht

.918

1.000

Residu Vlaamse regering

.623

1.000

Residu Vlaamse politieke partijen

.976

1.000

Residu Vlaams parlement

.967

1.000

Residu Koning

.408

1.000

Residu Belgisch parlement

.678

1.000

Residu EU

.828

1.000

Residu Belgische regering

.531

1.000

Residu Waalse politieke partijen

.753

1.000

Residu leger

.693

1.000

58


Tabel 7.3 − Principale componenten analyse

WADOF P1

P2

politie

.477

onderwijs

WADOP

APS

Samen

P1

P2

P1

P2

P1

P2

.537

.493

.348

.457

.484

.489

.476

.337

.547

.389

.421

.390

.514

.387

.499

Vlaamse admin.

.630

.372

.649

.495

.607

.498

.635

.450

gemeentelijke admin.

.487

.511

.490

.580

.562

.469

.518

.530

gerecht

.600

.195

.557

.180

.568

.259

.582

.236

Vlaamse regering

.739

-.230

.744

.067

.794

-.161

.758

-.128

Vlaamse pol. partijen

.720

-.149

.682

-.052

.759

-.177

.719

-.153

Vlaams parlement

.735

-.198

.763

.018

.809

-.152

.773

-.131

Koning

.459

.080

.463

-.273

.516

.015

.473

-.046

Belgisch parlement

.809

-.218

.806

-.303

.826

-.293

.813

-.283

Europese commissie

.635

-.348

.656

-.328

.760

-.257

.683

-.298

Belgische regering

.808

-.269

.797

-.296

.846

-.260

.814

-.296

Waalse pol. partijen

.598

-.191

.605

-.305

.660

-.267

.624

-.254

leger

.409

.184

.421

-.151

.441

.174

.426

.091

%

38,5

10,4

38,9

10,0

43,6

10,3

40,5

10,0

De parameters in de tabel zijn de elementen van de component matrix.

van vertrouwen in de drie verschillende surveys, geen andere belangrijke verschillen bestaan die betrekking hebben op de centrummaten van de vertrouwensitems.

7.3

Principale componenten analyse

Het doel van een principale componenten analyse is om gemeenschappelijke determinanten van vertrouwen naar voren te brengen. Ook deze analyse voeren we uit in elk van de surveys apart en nog eens in de geaggregeerde dataset. In Tabel 7.3 geven we de factor structuur matrix weer voor de vier zoëven genoemde analyses. Het blijkt steeds dat er drie componenten met eigenwaarden hoger dan 1,0 worden gevonden. Enkel de eerste twee componenten verklaren een substantiële hoeveelheid variantie:


59

Figuur 7.5 − Principale component P1 (alle vertrouwensitems)

Figuur 7.6 − Principale component P2 (alle vertrouwensitems)

ongeveer 40 en 10%. De eerste factor (P1 ) komt overeen met het zgn. maatschappelijk vertrouwen5: hogere scores op deze factor corresponderen met hogere niveaus van vertrouwen in de overheidsinstituten. Zie Figuur 7.5. In een multivariate regressie van het type die we steeds hebben toegepast worden naast een context en methode effect, een inzinking gevonden in week 32, en oplevingen in week 14 en week 22. De tweede principale component (P2 ) lijkt de politieke instituten te contrasteren met de diensten en administraties. Zie Figuur 7.6 en Tabel 7.4. Er wordt geen context effect gevonden maar de factor is wel gevoelig voor de locatie van afname van de surveys. Ook is het verloop in de tijd tamelijk grillig, met twee inzinkingen in week 28 en week 31, en twee oplevingen in week 20 en week 24. De bronnen van deze dalen 5 Elchardus,

Press.

M. & W. Smits (2002). Oorzaken en anatomie van het wantrouwen. Brussel: VUB-

60


Figuur 7.7 − Principale component V1 (vertrouwensitems: diensten en administraties)

Figuur 7.8 − Principale component V2 (vertrouwensitems: politiek)

en pieken kunnen politiek zijn, maar de diensten en adminstraties kunnen er ook aan ten grondslag liggen. Het is daarom de moeite waard om een hoofdcomponent V1 geschat doorheen de diensten en instellingen (politie, onderwijs, leger, gerecht, Vlaamse en gemeentelijke administratie) te vergelijken met een hoofdcomponent V2 geschat doorheen de politieke instellingen (EU, Belgische regering en Belgisch parlement, Vlaamse regering en Vlaams parlement en de Vlaamse politieke partijen). De resultaten staan in Figuur 7.7 en en 7.8. Als we die gegevens globaal beschouwen, dan merken we op dat een belangrijke inzinking zich situeert in de periode week 28 − week 33, en een opleving plaatsvindt rond week 24 − week 26. Deze schommelingen vinden plaats in alle principale componenten, en er kunnen verschillende bronnen aan ten grondslag liggen. Wat de diensten en administraties betreft, lijkt de belangrijkste inzinking (week 32) veroorzaakt te worden door een inzinking van het


61

Tabel 7.4 − Multipele regressie op principale componenten

P1

P2

V1

V2

Constante

−0,066

0,037

−0,046

−0,076

Methode

−0,170

−0,104

−0,205

−0,199

Context

−0,126

-

−0,064

−0,151

Locatie

-

−0,092

-

-

E14

0,191

-

-

-

E20

-

0,143

-

-

E22

0,218

-

-

0,190

F24

-

−3,30E−03

-

-

G25

-

-

-

−0,063

E26

-

-

0,172

-

-

−5,34E−03

-

-

F31

-

−5,86E−03

-

-

F32

−5,01E−03

-

−4,96E−03

-

-

−4,10E−03

F28

F33

-

-


vertrouwen in één van de betrokken administraties, namelijk de Vlaamse; zie paragraaf 6.2. Nu blijkt, en dat mag natuurlijk worden verwacht, dat als de principale componenten analyse wordt uitgevoerd op de gecorrigeerde data (de zgn. residuen; zie vorige paragraaf), er géén methode effect en géén tijdseffecten meer worden gevonden. De relevantie uitkomst van zo’n analyse (die overigens weer drie factoren oplevert) lijkt echter marginaal. Immers, het zijn juist de evoluties in de tijd die we proberen naar voren te brengen.

7.4

Conclusie

Op basis van de multivariate analyses uitgevoerd in dit hoofdstuk constateren we enerzijds een aantal verschillen in de uitkomsten tussen de drie surveys, maar anderzijds ook dat deze verschillen tamelijk klein zijn. Bovendien geldt dat de meeste verschillen kunnen worden herleid op het methode, context of tijdseffect, en dat dus buiten de verschillen in basisniveaus van vertrouwen geen andere belangrijke verschillen bestaan

62


tussen de drie surveys als het aankomt op het bepalen van associaties. Dat is een geruststellende bevinding die de validiteit van het survey instrument uiteraard ten goede komt.

Hoofdstuk 8

Besluit Het survey onderzoek is en blijft mensenwerk, zowel van de kant van de uitvoerders als uiteraard, van de kant van de respondenten. We hebben in de voorgaande hoofdstukken bijna voortdurend moeten constateren dat ten aanzien van de centrum-, spreidings- en associatiematen grote verschillen bestaan tussen de drie hier onderzochte surveys. We geven een summier overzicht van de waargenomen effecten in de komenden vier paragrafen.

8.1

Het effect van de methode van afname van een survey

Het meest markante feit is waarschijnlijk dat in de postenquête ten aanzien van de tevredenheids- en vertrouwensoordelen vrijwel altijd lager wordt gescoord dan in de face-to-face enquêtes. We kunnen dit eenvoudig afleiden uit de grafische presentaties die in de vorige hoofdstukken werden gegeven. Van de 26 attitude metingen die in het kader van dit rapport nader werden beschouwd vormen enkel het vertrouwen in de Vlaamse regering, de mate waarin men vindt dat de overheid meer moet worden gecontroleerd, de tevredenheid met het onderwijsbeleid, de tevredenheid met de dienstverlening van de politie en de tevredenheid met de vuilnisophaaldienst een uitzondering. Dat wil zeggen dat in meer dan 80% van de gevallen de twee face-to-face enquêtes (WADOF en APS) meetbaar positievere resultaten halen. Binnen de groep uitzonderingen valt het afwijkende patroon van de politie het meest op. Immers, voor de overige vier attitude-metingen geldt dat de postenquête altijd hetzij gelijk, hetzij negatiever uitvalt dan de interview-editie van WADO − er worden enkel door APS nu en dan negatievere effecten gesorteerd. We constateren verder, op grond van de statistische analyses, dat met één uitzondering het geschatte methode effect, zoals geoperationaliseerd in Hoofdstuk 4, negatief is. Er rest dan de taak om voor het negatieve methode effect een verklaring te geven. Het meest voor de hand ligt 63

64


een redenering die uitgaat van sociale wenselijkheid: in interactie met de interviewer inhibeert een respondent wellicht de neiging om extreem negatieve uitspraken te doen. Simpeler gezegd: respondenten willen bij een interviewer niet overkomen als een zeurpiet. Dat principe geldt echter blijkbaar niet voor de politie.

8.2

Het effect van de context van afname van een survey

Een tweede effect dat we voortdurend vaststelden bestond tussen WADO enerzijds en APS anderzijds. Over het algemeen hebben respondenten in WADO een positievere attitude − waarbij we in het geval van de postenquête wel voor het negatief methode effect moeten corrigeren. Er blijkt met andere woorden dat de interviews die uitgingen van de Katholieke Universiteit Leuven positievere oordelen over de overheid eliciteerden dan de interviews die (rechtstreeks) uitgingen van de Vlaamse overheid. Misschien spreekt de titel van de WADO enquête − werken aan de overheid − tot de verbeelding. Maar we vonden drie uitzonderingen op de regel. In het geval van het vertrouwen in de politie en de tevredenheid met de werking van de overheidsdiensten geldt dat er géén context effect is. En de stelling dat de overheid meer gecontroleerd moet worden vindt de grootste aanhang onder APS respondenten. Met betrekking tot de laatste vraagstelling moet worden opgemerkt dat een hogere score in feite een negatievere attitude impliceert, zodat dit item als uitzondering kan komen te vervallen. Maar voor de andere twee items kunnen we slechts gissen. Een statistische verklaring luidt eenvoudig dat het context effect wel degelijk bestaat maar niet werd gemeten: een fout van de tweede soort dus. Een andere mogelijkheid is dat het hier effecten van de vraagvolgorde betreft. De inhoud en opbouw van de WADO en APS enquêtes verschillen enorm, en het is geweten dat zulke verschillen effecten kunnen hebben op de antwoorden, bijvoorbeeld omdat respondenten informatie in voorgaande vragen gebruiken om andere vragen te beantwoorden. Het is echter heel moeilijk om dergelijke effecten te operationaliseren; daartoe moeten zgn. split ballots worden toegepast, waarbij in één groep respondenten de ene en in een andere groep een andere vraagvolgorde wordt aangehouden. In de huidige onderzoeksopzet kunnen we vraagvolgorde effecten niet toetsen.

8.3

Het effect van het tijdstip van afname van een survey

We zagen verschillende effecten optreden in de tijd. Het meest voorkomende beeld is dat van een horizontale lijn (flatline) met hier en daar een deuk of hobbel. Toch zijn er ook permanente veranderingen in de vertrouwens- en tevredenheidsniveaus op te

Besluit

65

merken. Slechts één keer zagen we een duidelijke dalende trend die gedurende de hele onderzoeksduur doorzette. Daar waar in een dergelijke tamelijk korte tijdsspanne (39 weken) een significante dalende trend wordt gevonden dienen alarmbellen te gaan rinkelen: specifiek met betrekking tot de tevredenheid met het werkgelegenheidsbeleid dus. Maar ook de dienstverlening van de politie laat blijkbaar te wensen over, gegeven de gestage daling van de tevredenheid hiermee. We hebben die ontevredenheid in verband gebracht met flitscamera’s, maar er zijn mogelijk ook andere oorzaken aan te wijzen. Voor de meeste andere beleidsvelden en overheidsinstellingen vonden we dat kortstondige schommelingen werden opgevangen in het systeem en werden gevolgd door een terugkeer naar een gemiddeld niveau. Het is duidelijk dat een dienst of instelling die in een periode van kortstondige schommelingen een tevredenheidspeiling doet een onbetrouwbaar resultaat behaalt dat een serieuze bedreiging vormt voor de bruikbaarheid van een daarop gebaseerde benchmark.

8.4

Het effect van de locatie van afname van een survey

In zeven gevallen hebben we moeten constateren dat tussen de gemeentes die én in de WADO én in de APS steekproef waren opgenomen een ander niveau van vertrouwen werd gemeten dan in de gemeentes die enkel in WADO of enkel in APS waren opgenomen. In vijf gevallen gingen het om diensten die op de één of andere wijze een sterk territorium afhankelijke functionaliteit kennen: het ging immers om de vertrouwensniveaus in de gemeentelijke administratie, de vuilnisophaal, De Post, en de twee vervoersmaatschappijen De Lijn en de NMBS. In het zesde geval ging het over de tevredenheid met de werking van overheidsdiensten in het algemeen, en in het zevende geval werd het effect geconstateerd met betrekking tot de tevredenheid met het beleid ten aanzien van de ziekteverzekering. Het is denkbaar dat de hier gemeten verschillen in feite verschillen betreffen tussen stedelijke en landelijke regio’s. In de tweetrapssteekproef werd immers gestratificeerd, en de kans dat grote steden als bv. Antwerpen, Gent, Leuven, Kortrijk en Hasselt in beide steekproeven (APS en WADO) voorkomen is veel groter dan kleine gemeentes als Erps-Kwerps of Oostkamp. Over de precieze oorsprong van de variaties tussen clusters gemeentes moet nog verdere studie worden gedaan. Maar het is belangrijk om op te merken dat geografische fluctuaties in de steekproef belangrijke invloed kunnen hebben op de resultaten van een survey.

66


8.5

Conclusie

Op grond van deze gegevens kan het volgende beleidsadvies worden uitgesproken: benchmarken van prestaties, waarbij het prestatieniveau wordt afgelezen aan de tevredenheid met de dienstverlening en/of het vertrouwen in de instelling, is slechts mogelijk bij constant gehouden methode en constant gehouden context van de bevraging, en bovendien kan niet worden volstaan met een puntmeting maar moet de inspanning over een langere periode worden geleverd. De postenquête met de gereduceerde Dillman-methode zoals uiteengezet in paragraaf 2.2.1 lijkt een betrouwbare en betaalbare manier om een vertrouwensbarometer te realiseren, zeker wanneer meerdere instellingen in een omnibusbevraging worden gecombineerd.

Appendix A — Gemeenten in de surveys

68


Appendix B — Gebeurtenissen in 2002

dag maan event

week

13

3 Filip De Winter kondigt oprichting Leefbaar Antwerpen aan

11

14

3 De Lijn vervoert meer passagiers dan ooit: plus 10,2 %

11

15

3 Staking NMBS Wallonië

11

15

3 Onderzoek zaak Dutroux zou zijn afgerond

11

17

3 Van der Biest pleegt zelfmoord

11

20

3 Kijk en luistergeld afgeschaft door Vlaams parl

12

21

3 Veroordeleing Dutroux tot 3 jr

12

23

3 Liberaal Appèl opgericht

12

26

3 Uitzendarbeid is toegelaten in bouwsector (voor het sedert 30 jr)

13

26

3 Ombudsdiensten starten

13

27

3 BSE Henegouwen

13

27

3 Dept Onderwijs: één op drie leerling sec. onderw. heeft vertraging

13

28

3 Stemrecht migranten verworpen door senaat

13

28

3 min. Werkgelegenheid Onkelinx bereikt ontwerpakkoord met sociale partners

13

28

3 Vlaamse begroting af

13

30

3 Aantal asielzoekers sterk gedaald

13

1

4 Vlaamse Milieumaatschappij: riolen werken niet goed

14

2

4 Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) willen meer federaal geld voor flitscamera's

14

4

4 Conflict Dewael - Vera Dua over "kwetsbare landbouwgebieden"

14

6

4 De Post: kleine kantoren worden niet gesloten doch omgevormd tot service points met beperkte openingsuren

14

7

4 pro-Palestijnse betoging in Brussel met rellen

14

13

4 begrafenis Sabena piloot die suicide pleegde

15

16

4 Marc Eyskens zegt te stoppen

16

17

4 voostellen euthenasie en palliatieve zorg door Kamer goedgekeurd

16

19

4 Decreet min. Tewerkstelling goedgekeurd: cao's kunnen op Vlaams niveau worden afgesloten

16

20

4 NV-A stelt nieuw bestuur samen

16

20

4 Baas gezocht voor NMBS

16

21

4 Onthaalmoeders protesteren tegen nepstatuut Sociale Zaken min. Vandenbroucke

16

25

4 Protest tegen Vogels door gehandicapten plus begeleiders Brussel

17

15

17 3

5 Artsen mogen oude dure tarieven blijven hanteren

18

4

5 Bourgois tot voorzitter NV-A gekozen

18

5

5 Durant onder vuur wegens NMBS

18

6

5 moord Pim Fortuyn

Le Pen verslagen in 2e ronde franse presidentsverkiezingen

18 19

NMBS: Heinzmann saga

19

verkiezingen Nederland

20

euthanasiewet gestemd staking cipiers

20 20

22

5 Stevaert (min. Mobiliteit) wil spoorwegen regionaliseren

21

25

5 songfestival

21

25

5 Spirit partijraad: "geen allianties met andere partijen"

21

staking cipiers

21

Dewael wil 60 milj euro in wetenschappelijk onderz investeren

21

30

5 sluiting ISVAG oven

22

30

5 prinselijke dotatie Laurent

22

30

5 caritas wil extra laten betalen voor gebruik spoedgevallendienst

22 22

3

6 Agalev, spa en spirit stellen voor dat gemeentes een ouderenbeleidsplan opstellen

23

7

6 Staking havenarbeiders

23

7

6 Spirit voorstel goedgekeurd: jongeren vanaf 16 jr mogen in 2006 lokaal stemmen

23

7

6 Kernkabinet heeft principe akkoord over meerkost politiehervormingen

23

7

6 Volgels eist 150 milj euro extra voor Gezondheidszorg

23

8

6 Stevaert: mensen die nummerplaat inleveren krijgen jaar gratis De Lijn abonnement

23

6 overlijden prinses Liliane

23

10

9

6 franse parlementsverkiezingen

24

10

6 Kinesisten moeten in 70 % van de gevallen remgeld eisen

24

12

6 BSE in Minderhout

24

13

6 Ontslag 350 autostoelenfabriek Johson Controls Anderlecht

24

14

6 België wint tegen verwachting in toch voetbal

24

14

6 Opvolger NMBS is Vinck

24

16

6 Vinck genoemd als topman spoorwegen

24

17

6 match België-Brazilië

25

20

6 VRT tv nieuws: criminaliteit en migranten: criminele migranten op vliegtuig naar huis gezet

25

21

6 NMBS rapporteert 173 milj verlies in 2001

25

25

6 Magda Aelvoet wil windmolenpark Knokke

26

27

6 Joodse gemeenschap krijgt 46 milj schadevergoeding WOII

26

28

6 Vlaamse regering keurt klimaatplan goed: subsidies voor energiesparen

26

29

6 Restant Spirit kondigt officieel kartel aan

26

7 Anxiaux (Spirit) dient ontslag in als min. V. Cultuur, Sport, Brusselse Aangel. En Ontwikkelingssamenwerking

27

1

27 12

7 De Post kondigt tariefverhoging aan

28

20

7 Kamer stelt stemming kieswet uit

29

22

7 kleine aardbeving

30

23

7 treinongeval Lede

30

24

7 Dewael dient klacht in tegen menzo en Frank Verstraeten (Zillion) ivm roddels frequentietoewijzing 4FM

30

25

7 meer en meer depressies bij mensen

30

25

7 Vande Lanottte wil trein goedkoper maken

30

25

7 er werken 4-6000 mensen te veel bij financiën

30

27

7 Vlaamse ambtenaren krijgen loonsverhoging van gemiddeld 10 %

30

27

7 telefoon wordt duurder (doorschakelkosten belgacom-telenet)

30

1

8 Dewinter kondigt aan dat Haider binnenkort Antwerpen zal bezoeken

31

1

8 Nieuwe COREPER voor België

31

1

8 kabinetten ondanks belofte nog steeds niet afgeschaft

31

3

8 EC heeft vragen bij privacy NIS enquête

31

4

8 50000 nemen deel stadsbarbecue Antwerpen (org Stevaert)

31

8 2 doden na schietpartij op scoutsfuif

31

29

4

7 nieuw businessplan sobelair

31

30

7 Raad van state heeft kritiek op kieswet

31

30

7 Bourlet wordt aanklager in zaak dutroux

31

30

7 groot aantal politieagenten wordt nog steeds niet volgens nieuw statuut uitbetaald, dreigen met staking

31

31

7 wettigheid duo-benoeming VRT Mary & Von Wackerbarth betwist

31

31

7 grootschalige oplichting in time-share verkoop Spanje

31

nieuwe baas voor VRT

31

7 ondanks herstel is werkloosheid bij migranten nog steeds enorm

31

7 Aelvoet verbiedt fluor voedingssupplementen

31

8 dienen banken aansprakelijk te zijn voor gedupeerde beleggers die geld verloren op beurs,

31

5

8 agalev wil heffing op speculatie grond-en woningmarkt

32

5

8 Schouppe benoemd tot gedelegeerd bestuurder ABX

32

6

8 FAVV laat kaassoort uit de handel nemen

32

6

8 centrum gelijkheid kansen dient geen klacht in tegen pygmeeëntentoonstelling Yvoir

32

7

8 vrachtwagens betrokken in kettingbotsing hadden slechte remmen.

32

7

8 VLD'er van Campenhout wil verplichte cursus defensief rijden voor jonge bestuurders

32

8

8 BBTK-algemeen secretaris Brussel-Halle-Vilvoorde vecht zijn ontslag aan bij rechtbank

32

8

8 Vlaanderen heeft 847 hectare natuurgebied bijgekregen

32

8

8 Unizo dient klacht in tegen Banksys

32

9

8 gewestplanwijziging Doel geschorst door RVS, maar werken gaan door agv eerder goedgekeurd nooddecreet

32

9

8 uitstel verplichte controle op stookolietanks

32

8 kim Gevaert wint 2 zilveren medailles op EK outdoor atletiek

32

12

8 Duitstalige gemeenschap wil meer autonomie

32

8 Er komen geen windmolens voor de haan en Bredene

33

12

8 Vande Lanotte uit kritiek op slechte administratieve afhandeling investeringsdossiers door MVG

33

13

8 schorsing Mohammed Mourhit vanwege dopinggebruik

33

13

8 gratis treinen voor jongeren in gent

33

13

8 comité bio-ethiek vindt dat patiënten te snel naar huis worden gestuurd vanuit ziekenhuis

33

14

8 fraude bij reclame streep op Gentse trams

33

15

8 animo protesteert tegen sms dienst die radarcontroles verkeer aankondigt

33

15

8 Marktrock

33

16

8 RWDM houdt op te bestaand

33

16

8 werkgroep radicalisering kondigt aan alternatieve meeting te organiseren op ijzerbedevaart

33

16

8 Jean stengers overleden

33

17

8 dioxinenorm overschreden bij Indaver in A'pen

33

17

8 voorstel tot invoering 70 km/h als maximumsnelheid

33

19

8 studie over stadsvlucht: tweeverdieners verlaten stad?

34

19

8 taalexamen ambtenaren wordt toegankelijker

34

21

8 interview Abou Jahjah in Knack

34

21

8 kinderopvang in Limburg in weekends en 's avonds

34

21

8 Zeeland wil geen windmolenpark voor Knokke

34

22

8 Abou Jahjah onder vuur

34

22

8 crisis bij Val St. Lambert

34

22

8 ontslagen bij Brepols

34

24

8 wateroverlast

34

24

8 pukkelpop

34

25

8 ijzerbedevaart

34

8 aankondiging dat Nero ermee stopt

34

8 wapenleveringen Nepal

34

1

9 de gordel

35

1

9 Stefan Everts wint 6e wereldtitel

35

1

9 rechter beslist dat bezetter Lappersfortbos dienen te verlaten

35

26

8 ontslag Aelvoet

35

27

8 Johnny Thijs stelt dat er 12000 mensen teveel werken bij de post, maar slikt dit daarna terug in

35

27

8 slechts weinig kinderen met de fiets naar school

35

28

8 minder asielaanvragen

35

29

8 twijfel over feit of er een aanslag was gepland op kleine Brogel

35

29

8 waterschade waarschijnlijk erkend als ramp

35

29

8 meer controle op bewakingsagenten

35

29

8 Boekhoudster MVG aangehouden ivm fraude

35

29

8 autoverzekering binnenkort duurder

35

29

8 Boekhoudfraude MVG

35

29

8 Aankondiging dat autoverzekering duurder wordt

35

30

8 vereenvoudiging banenplannen

35

30

8 Faust definitief ontslagen bij BBTK

35

31

8 scheepslift Strépy-Thieu geopend

35

31

8 Scheepslift Wallonië geopend

35

8 voorstel mensen te laten betalen voor gebruik spoedafdeling ziekenhuizen

35

2

9 gratis onderwijs in gent (eerste schooldag)

36

2

9 ACV dreigt met staking haven Antwerpen

36

2

9 brandje op p&o ferry

36

2

9 eind pedofilieproces sainte-ode

36

3

9 ziekenhuizen zijn duurder geworden

36

3

9 CAO's dienen nu ook door regio's ondertekend te worden

36

3

9 Arbeidsministers Onkelinx en Landuyt: cao's zijn voortaan internationale verdragen die federale en regionale handtekening vereisen

36

4

9 Verwilghen kondigt voetbalcompetitie tussen gedetineerden aan

36

4

9 Voorstelling boek Dehaene. Kondigt aan niet op te zullen komen voor de verkiezingen

36

4

9 Volgens VAB bestaat grote interesse voor intelligente snelheidsbegrenzer

36

4

9 Turkije vraagt uitlevering Fehriye Erdal

36

5

9 post begint met nieuw< evaluatiesysteem kwaliteit levering

36

5

9 Staf Nimmegeers komt op voor SPA

36

5

9 schorsing Rudy Borremans opgeheven

36

5

9 tekort aan godsdienstleerkrachten

36

7

9 aantal parlementsleden dient klacht in tegen regering vanwege kernwapens op kleine brogel

36

7

9 België verliest van Bulgarije in voorronde EK 2004 voetbal

36

8

9 PS wil nauwer samenwerken met ECOLO

36

8

9 open monumentendag

36

9 Duquesne wil politie zwaarder bewapenen

36

9 Vanderpoorten stelt boek voor en wil hervorming lerarenopleiding

36

9

9 start Vlaams blok congres

37

9

9 discussie over geslachtskeuze kinderen

37

9

9 Dejemeppe voorgedragen als raadsheer bij hof van cassatie

37

10

9 sociaal stroomtarief ingevoerd?

37

10

9 helft onbemande camera's heeft nog geen goedkeuringscertificaat gekregen

37

10

9 Helft van 450 flitscamera's heeft geen goedkeuringscertificaat en mag eigenlijk niet worden gebruikt

37

11

9 personeel Sobelair gat akkoord met inlevering loon

37

11

9 herdenking 11 september

37

11

9 anoniem lid regering geeft toe dat er kernwapens zijn op kleinen brogel

37

11

9 tweede geval boekhoudfraude bij milieu en natuurfonds. Dienst onder toezicht geplaatst

37

12

9 60000 ambtenaren moeten computertest doen

37

12

9 fraude met bankkaarten

37

12

9 Johan Van Hecke stapt op uit EVP en gaat naar liberale fractie EP

37

12

9 Antwerpse procureur gaat strenger optreden tegen wegblokkades

37

13

9 stemming kieswet mislukt door defect stemmachine

37

13

9 VLD'ers willen strenger asielbeleid ivm gezinshereniging

37

13

9 Groep Seghers failliet

37

13

9 invoering dodehoekspiegel vervroegd

37

15

9 Waalse feesten. Van Cau zegt alle nieuwe Vlaamse eisen te verwerpen

37

9 Luc Martens wil dat onderwijsgeld rechtstreeks nar scholen gaat ipv naar koepels

37

16

9 begrotingsakkoord Vlaanderen

38

16

9 opineipeiling in Le Soir: SP en VLD winnen

38

16

9 4 op 10 auto's hebben nog geen nieuwe nummerplaat

38

17

9 onderzoeksresultaten pesten op het werk vrijgegeven

38

17

9 Georgische juwelier schiet overvaller dood

38

18

9 aantal jonge delinquenten vrij vanwege geen plaats in Everberg

38

18

9 Daems wil belastingvoordelen voor horeca

38

18

9 actie voor meer betaalbare sociale woningen

38

19

9 opnieuw overleg over Lappersfortbos

38

19

9 Georges Forrest ondervraagd door onderzoekscommissie grote meren

38

19

9 Leuven, 3000 betogen voor meer geld rusthuizen

38

19

9 Geen oplossing Lappersfortbos

38

20

9 discussie of Nihoul al dan niet naar assisen, moet

38

21

9 cd&v congres, thema menselijke verbondenheid

38

22

9 verkiezingen Duitsland

38

22

9 autoloze zondag

38

22

9 Aimé Desimpel overleden

38

9 begrotingsopmaak Vlaanderen

38

9 discussie over afschaffing zorgpremie jonge criminelen in Wallonië vrijgelaten agv gebrek opvangplaatsen Everberg

38 38

24

9 Marokkaanse verenigingen zeggen dat integratiebeleid heeft gefaald

39

24

9 Federatie van Marokkaanse Democratische Organisaties (FMDO) zeggen dat antidicriminatie en integratiebeleid van de afgelopen jaren heeft gefaald

39

25

9 investeringen Antwerpen oa museum aan de stroom

39

25

9 discussies over alimentatiefonds

39

25

9 septemberverklaring Dewael

39

26

9 toch minder geknipt in cultuurbudget

39

27

9 criminaliteit daalt volgens cijfers BIZA in de morgen

39

27

9 Aankondiging NMBS treintickets 2% duurder in 2003

39

28

9 PS en ecolo stelen gezamenlijk agendapunten op

39

29

9 SP kopstukken per trein door Vlaanderen

39

29

9 Peiling Lbre Bel: SPA en VLD groei, CD&V houdt stand

39

9 nieuwe kieswet goedgekeurd in de kamer

39

9 Raad van europa keurt Nabholz-Haidegger resolutie goed

39

1

10 meer werklozen

40

1

10 Blair roept op verwijdering Hoessein

40

1

10 Benoeming koen dassen bij staatsveiligheid onwettig volgens cd&v, cf taalpariteit.

40

1

10 VHM wil klokkenluidster ontslaan

40

2

10 nieuw decreet lokale radio's

40

2

10 vogels wil integratiebeleid laten evalueren

40

2

10 Miss België zal niet deelnemen aan miss World in Nigeria

40

3

10 nieuwe onthullingen sabenacommissie

40

3

10 Verhofstadt blijft achter monsterboetes verkeer staand

40

3

10 Pierre Chevalier niet langer vervolgd door Zwitsers gerecht

40

4

10 zoektocht rechtvaardige rechters draait op niets uit

40

4

10 prinses Astrid zwanger

40

5

10 Staten-Generaal van de cultuur

40

5

10 bomspotting aan kleine brogel

40

6

10 discussie wapenleveringen Nepal agv ontslag regering Nepal

40

6

10 open bedrijvendag

40

6

10 demonstratie gent tegen congres Vlaams blok

40

30

9 eerste gebruik van euthanasiewet

40

7

10 begrotingsakkoord federaal

41

8

10 ABX maak verlies

41

9

10 nieuwe afspraken over wapenexport

41

9

10 enquête in faciliteitengemeenten over rondzendbrief Peeters

41

9

10 Dua wil lappersforstbos kopen

41

9

10 België zal Kyoto norm niet halen

41

9

10 instellingen gehandicaptenzorg en probleemjongeren hebben financiële problemen

41

10

10 compromis over alimentatiefonds

41

10

10 Dejemeppe benoemd als raadsheer hof van cassatie

41

11

10 Vlaanderen welvarendste regio ter wereld volgens UN, België 4e plaats

41

11

10 kinderen prinses Lilian spannen proces aan tegen staat voor verbouwingen paleis

41

11

10 hogescholen dreigen met stakingen

41

11

10 premie voor rundveehouders die stoppen met bedrijf

41

11

10 staking RTBF personeel tegen hervormingen

41

11

10 huisartsen Borgerhout en Deurne krijgen 's nachts huisarts met chauffeur

41

10 Vankrunkelsven protesteert tegen orde van geneesheren

41

10 ongeval tijdens studentendopen

41

14

10 CD&V stelt veiligheidsplan voor

42

15

10 debat/discussie ivm inburgeringdecreet

42

15

10 acties door magistraten voor meer loon

42

15

10 aankondiging tariefstijging NMBS

42

16

10 CD&V wil homohuwelijk steunen

42

16

10 ontslag ABVV alg secr Brussel ivm fraude

42

16

10 buitenvervolgingstelling de Stercke (Bende van Nijvel

42

16

10 publicatie enquête solidariteit Elchardus in Knack

42

17

10 open brief Verhofstadt aan andersglobalisten

42

17

10 antidiscriminatiewet goedgekeurd

42

17

10 actie justitiehuizen voor meer personeel

42

19

10 kleuter uitgewezen naar Kongo

42

19

10 betoging 800 personen (a'pen) tegen besparingen sociale sector, w.o. afschaffing sociaal impulsfonds Antwerpen

42

20

10 ?? Betoging ivm Lappersfortbos Brugge

42

10 meer conflicten ivm wapenleveringen, oa naar Filippijnen

42

10 discussie over oprichting moslimscholen

42

val kabinet balkenende

42

21

10 hoog loodgehalte bij omwonenden Umicore Hoboken

43

22

10 explosie bij cockerill sambre

43

23

10 Verhofstadt is discussies over wapenleveringen Nepal beu

43

23

10 senaatscommissie keurt homohuwelijk goed

43

24

10 Dutroux laat zich vallen bij vervoer naar rechtszaal

43

24

10 scholengemeenschappen worden mogelijk

43

10 George Forrest in opspraak ivm plundering Kongo

43

Iers referendum EU

43

wapenleveringen Filippijnen

43

spa en spirit kondigen officieel hun kartel aan

43

1

11 De Winne in ruimtestation

44

2

11 Belgen te vroeg op pensioen volgens OESO

44

2

11 protest tegen nieuwe autosnelweg in Zwijndrecht

44

2

11 politieke opiniepeiling toont CD&v als grootste partij

44

3

11 verkeersongeval Verhofstadt

44

30

10 VandeLanotte wil stijging ziekstverzekering

44

30

10 Ecolo verzet zich toch tegen uitzondering tabakswet

44

30

10 AEL patrouilles mogen geen camera's gebruiken voor filmen politie

44

31

10 Advocaat dutroux wil geen proces voor volksjury

44

31

10 Vlamingen hebben positief beeld leraars volgens onderzoek

44

31

10 binnenkort betalen met betaalkaart voor aankoop tickets op trein

44

storm

44

4

11 Van Grembergen wil spelling wijzigen

45

5

11 staking MIVB (geen metro's)

45

5

11 meer geld voor schuldbegeleiding OCMW klanten

45

5

11 wachtlijsten gehandicaptenzorg worden langer

45

5

11 Van den Wyngaert neemt ontslag bij KV mechelen

45

6

11 nieuw geval BSE

45

6

11 Vanderpoorten wil polyvalente eerste graad op scholen

45

6

11 meer geld politie Brussels Gewest

45

6

11 FIA beslist niet meer te rijden in Francorchamps

45

7

11 verschillende ondervragingen door sabenacommissie

45

7

11 Agent moet schadevergoeding betalen voor neerschieten persoon

45

7

11 minderjarige asielzoekster op school opgepakt door politie

45

8

11 onduidelijkheid ivm Rwandese asielzoekster Bonita

45

8

11 Doorlichting toont slechte toestand NMBS financiën

45

8

11 John Goossens Belgacom overlijdt

45

11 failliet Delsey Airlines

45

11 kwart belgen ontevreden over gezondheid

45

11

11 Clijsters wint finale WTA masters kampioenschap

46

12

11 Vanderpoorten wil meer autonomie scholen en vermindering aantal lesuren

46

12

11 betaalstaking bij MIVB

46

13

11 B-plus dient klacht in tegen NVA ivm uitdelen speelgoedauto's

46

13

11 senaatscommissie stelt dat tabaksverbod mag worden uitgesteld tot 2006

46

13

11 huiszoeking bij Pierre Chevalier

46

14

11 RTBFjournaliste slaagt erin interview af te nemen van Trabelsi.

46

14

11 Guy Bouten ontslagen bij VRT

46

14

11 veehandelaars Ciney vrijgesproken

46

15

11 juwelier Tyberghien veroordeeld tot straf met opschoting

46

16

11 Dutroux ontkent betrokkenheid bij ontvoeringen

46

17

11 VLD congres, oa sterke confederale stroming

46

17

11 Schouppe ontslagen als baas ABX; Vinck vraagt meer geld voor NMBS

46

Belgie speelt slecht in voetbal

46

Kim Clijsters wint

46

19

11 luchtkwaliteit is verbeterd

47

20

11 tweede ronde Vlaams Blok proces

47

20

11 Verhofstadt vindt burgerpatrouilles AEL onaanvaardbaar

47

20

11 heisa over drugswet

47

20

11 Radio Mango stopt ermee

47

21

11 Wilmots krijgt trofee sportverdienste

47

21

11 bromfietsers moeten valhelm dragen

47

21

11 gemeente en OCMW ambtenaren betogen voor nieuwe cao

47

21

11 senaat keurt uitzondering tabaksreclame goed

47

22

11 apothekers betogen tegen besparingen

47

23

11 SP-A leden keuren alliantie Spirit goed

47

23

11 uitreiking gouden spikes (atletiek)

47

24

11 Vlaanderen wil dat federale regering akkoord nachtvluchten herziet

47

24

11 UMICORE moet terrein saneren

47

24

11 Tyberghien niet in beroep tegen uitspraak

47

11 Langlois beschuldigd van opzetten mediacampagne om Nihoul vrij te pleiten

47

11 OESO roept België op tot loonmatiging en voorspelt lage economische groei

47

27

11 heisa over manipulatie misdaadcijfers

48

27

11 rellen in antwerpen na moord (Abou Jahjah)

48

27

11 civiele bescherming staakt voor meer personeel, paniek gecreëerd

48

28

11 senaat keurt homohuwelijk goed

48

28

11 meer alcoholcontroles aangekondigd

48

28

11 Abou Jahjah aangehouden

48

29

11 discussie over wapenwet

48

29

11 loonoverleg mislukt

48

29

11 er komt geen verbod op nachtvluchten

48

29

11 Slangen in opspraak vanwege aanbesteding

48

29

11 nieuwe Miss Belgium

48

29

11 akkoord besparing ts Vandenbroecke en apothekers

48

30

11 agalev wil dat overheid gaat praten met migrantenverenigingen

48

11 Bourlet trekt zich tijdelijk terug uit onderzoek Dutroux

48

2

12 loonoverleg zit vast

49

2

12 raad voor de journalistiek gaat van start

49

3

12 Philips Hasselt gaat sluiten

49

3

12 nieuwe subsidiëring culturele centra

49

4

12 akkoord pensioenregeling NMBS

49

4

12 akkoord ecobonus/ecobelasting

49

4

12 Wilmots stapt in politiek

49

5

12 Slangen moet voor strafrechter verschijnen

49

5

12 goedkeuring embryowet (klonen)

49

5

12 afbouw kernenergie goedgekeurd

49

6

12 civiele bescherming wil niet helpen tijdens overstroming

49

7

12 VLD wil confederatie

49

7

12 KV Mechelen in vereffening

49

7

12 Musseeuw wint kristallen fiets

49

8

12 discussie over sanctie allochtonen die geen nederlands willen leren

49

12 nieuwe chef defensie

49

12 Abou Jahjah vrij, Verhofstadt spreekt zich sterk uit tegen AEL

49

12 discussie over verplicht aanwerven allochtonen door bedrijven

49

9

12 president Kagame op bezoek

50

9

12 weinig vrouwen bij leidende ambtenaren in MVG

50

9

12 lijwacht Abou Jahjah blijkt voortvluchtig misdadiger te zijn

50

10

12 Francorchampswet verworpen

50

10

12 FAVV meldt BSE geval

50

11

12 uitdoofscenario illegale weekendhuisjes

50

11

12 goedkeuring hervorming bedrijfsbelasting goedgekeurd

50

12

12 ijzel, openbaar vervoer in Brussel plat

50

12

12 Bourlet opnieuw aan de slag

50

12

12 anti-discriminatiewetsontwerp goedgekeurd

50

12

12 eerste vrouwelijke kolonel in Belgisch leger

50

12

12 ferrylijn Oostende-Dover opgedoekt

50

14

12 wet op milieuheffingen (ecoboni etc)

50

15

12 nieuwe dienstregeling NMBS

50

16

12 nachtvluchten

50

12 week van sociale onrust: vissers, ambtenaren, Philips, zorgverstrekkers betogen

50

12 discussie of Turkije lid mag worden van EU

50

12 milde straf voor chauffuer Gasmeterlaan

51

17

12 loon leerkracht moet bepaald worden door competentie

51

17

12 vaste boekenprijs goedgekeurd in senaatscommissie

51

19

12 nieuwe verkeerswet

51

20

12 tariefverhogingen artsen en ziekenfondsen

51

20

12 kortingsbonnen trein voor houders abonnement

51

20

12 verkiezing sportman en vrouw

51

12 Lionel Vandenberghe gaat naar spirit

51

12 huwelijksaankondiging Laurent

51

23

12 kortgeding bewoners tegen nachtvluchten

52

23

12 senator Q maakt naam moordenaar Lahaut bekend

52

23

12 nieuwe consul generaal in Casablanca na fraude vorige

52

23

12 Flanders Language Valley failliet verklaard

52

25

12 Herteleer spreekt zich uit tegen inzet leger in irak

52

27

12 Pastoor Verstraeten in rand wordt vervangen

52

28

12 Schouppe lijstduwer CD&V

52

28

12 weduwe Van Noppen wint Castar prijs

52

2

1 tijdskrediet is een succes

1

3

1 Michel boos op groenen vanwege standpunt Irak

1

3

1 drukkerij Brepols failliet

1

4

1 heibel in VLD: Goovaerts beschuldigt Verhofstadt

1

5 31

1 botsing tanker op tricolore 12 klokkenluidster bij VHM mag blijven

1 1

1 overstromingen

1

1 discussie over deelname oorlog Irak

1

Appendix C — Brieven en bijlagen bij WADO

De effecten van context en methode op de uitkomsten van survey onderzoek

Recommend Documents