De Domoticatoets Informatie en advies voor slimme aanpassingen in eigen huis
Program ma'Ontgroen i ng en Vergrijzi ng'
www.domoticatoets.nl
lnleiding Wat is de Domoticatoets?
5
Thu is veilig zij n
5
Thuis gemak genieten
5
Thuis gezond zijn
6
Thuis slim communiceren
6
Voor wie
6
¡s
de Domot¡catoets?
Met domotica langer wonen in eigen huis: wie speelt welke rol?
7
Spelers
7
Karakter
9
De magische
De
to
combinatie
actie: wat zetten we wanneer op de agenda?
Een aantal tips voor een succesvolle
Ten
slotte
www.domoticatoets
implementatie
'll
ll 12
nl
lnleiding De toepassing van domotica in woningen voor senioren zit in de lift. wel blijft dit tot nu vaak beperkt tot collectieve woonvoorzieningen zoals wooncomplexen van wooncorporaties. Iuist in Celderland zijn veel ouderen in het bezit van een eigen woning. Circa 6o% van het totaal aantal woningen zijn privé eigendom. Niet aI deze woningen zijn zonder aanpassingen geschikt voor ouderen met een groter wordende zorgbehoefte. De vraag die bij deze groep ontstaat naar geschikte ouderenwoningen kan gezien de snelle groei van het aantal ouderen onvoldoende
worden beantwoord. De druk die hierbij ontstaat op het l¡eschikbare aanbod seniorenwoningen neemt hierdoor sterk toe. Het is sterk de vraag of er in de komende jaren voldoende gebouwd en verbouwd kan worden om deze toenemende druk weg te nemen. De provincie Celderland wil daarom het aanpassen van de bestaande woningvoorraad stimuleren, zodat ouderen die dat willen, langer zelfstandig kunnen blijven wonen in hun eigen huis.
Met het programma Ontgroening en Vergrijzing wil de provincie Celderland lokale en regionale organisaties ondersteunen bij het aanpakken van de gevolgen van de vergrijzing. De doelstelling van het programma is te bevorderen dat mensen zodanig wonen dat ze, ook als ze ouder worden, zo goed
mogelijk kunnen functioneren in de samenleving met een goede
kwaliteit van leven. Onderdeel van dit programma is het stimuleren van domoticatoepassingen, slimme technologie in huis. Deze toepassingen ondersteunen de zelfredzaamheid en het langer zelfstandig
wonen. TNO heeft in opdracht van de provincie Celderland de domoticatoets ontwikÌ(eld (wvvw.domoticatoets.nl). Deze online-applicatie geeft (eigenaar-)bewoners advies over de mogelijkheden van slimme technologie in hun eigen woonsituatie. Daamaast wordt aandacht besteed aan de minimale bouwkundige eisen die aan een levensloopbestendige
woning gesteld worden. De domoticatoets past in een breder pal
Dezebrochureisgerichtopprofessionalsdieactiefzijninwonen, zorgenwelzljnofhet snljvlak tussen deze drie sectoren. De brochure gaat in op de vraag hoe zij, ieder vanuit verschillende organisaties op eigen wijze een bijdrage kunnen leveren. Het gaat dan enerzijds om het informeren van ouderen over de mogelijkheden om zo lang mogelijk thuis te blijven wonen en anderzijds het stimuleren van daadwerkelijke aanpassingen aan de eigen woning dj.e hiervoor n odig zl1n. In deze benadering staat de bewoner centraal. Hij is degene die de beslissing zal nemen om
in huis, dan wel om uiteindelijk te verhuizen. Om beslissing weloverwogen te l
deze
Leeswijzer
lndebrochurevindtuallereersteenbeschrijvingenillustratievandeDomoticatoets Daarnaast worden verschillende organisaties besproken die een rol kunnen spelen bij de implementatie van de domoticatoets. Vervolgens gaat de brochure i n op de act¡viteiten
d
ie
georganiseerd
kunnen worden om domotica op verschillende momenten op de agenda te zetten.
r
www.domoticatoets-nl
Welkom bij de levensloopbestend ¡ge woning
!
Achter elk wolkje vlndt u korte informatie over de mogelìjkheden van het thema. Wanneer u meer wilt weten kunt u dit zelf aangeven. u kr¡jgt dan exträ toel¡chting in uw persoonlljke advies aan het einde van de toets. Klik nu op het wolkje van uw keuze,
W¡lt u meer weten over dlt onderuerp?
,,,
2.
verlichtlnq ls belàngrijk om ongelukkeñ ln en rondom hel huls te voorkomen. Daàrna¿st helPt heÌ ongenode oasten te weren, Goede
alãmerlngsdienst helpt u blj het snel ðlaam kunnen slàan ln gevèl van nood. Vooràl als u ãlleen woont, ls dll een velllg ldee Een
1a. BU de voor- of achterdeur en bU de toeg¿ngspaden tot uw huls kan automat¡sche verllchtlng u helpen uw weg beter te vlnden, Ook kunt u het deursiot
o
nee
mãkkelltker vlnden.
1b. ook blnnenshuls kðn het velllg en handlg ¿lrn waôneer het llcht v¿nzelf aangaàt, b v. ln de h¿l àls u binneokomt of ln de bàdkamer of ln het tollet.
OJð c nee
!c.
CJ¿ c nee
Oðàrn¿ast ls er verlichting die ðls u 's nachts opstãðt de route nàår het tollet verllcht. Zo kunt u 's nðchb môkkelUker uw weg v¡nden zonder het grcte llcht ¿an te hoeven doen
2a. Als u lld wordt van een belgroep wordt er dågeluks cont¡ct met u gezocht om er zeker van te zljn dat
ota O
ñEE
èlles ln orde is.
2b. Een peßonen¿lðm waarschuú met ééñ druk op de knop een hulpverlenea of mensen blj u ln de buurt de
E;.
vindt u het overzichl vån de ondeNerpen d¡e u zoiuisL gekozen
Eult€nlamp m€t beweglngsmelder oeze lðmp zal alleen aångàðn ðls er lemànd ln de buurt van de làmp komt ðls het donker ¡s, dit ls makkeluk voor uzelf ðls u de deur nàderl, maðr ook voor anderen! De lãmp ls onder ðndere
verkrljgbãar bU uw (lok¿le) bouwmårK.
Búltenlamp met Ilchtseßor Deze lamp gaat vanzelf aãn als het donker wordt en weer ult ã15 het weer llcht wordt. Prettlg als u wllt dàt de voordeur voo^durend verllcht ls Voot energleulnlgheld ls wel een spaarlamP aàn te Ede¡!
wwwdomoticatoets.nl
OJð
G
cja . nee
Wat is de Domoticatoets? De Domot¡catoets is een online instrument voor een persoonlijk advies over slimme technologie in eigen huis. De toets geeft een compact overzicht van de mogel'rjke toepassingen van technologie voorveiligen gezond wonen, slim communiceren en
meer gemak in huis. Daarnaast worden ook de belangrijkste bouwkundige eisen van een levensloopbestendige woning toegelicht. De toets presenteert stap voor stap de huidige mogelijktreden van slimme
huistechnologie,
gebruiker beslist wat hij in zijn advies wil opnemen. Zo levert de toets een persoonlijk advies op met informatie over de verschillende producten die zijn te verkrijgen en tegen welke richçrijs. Daarnaast wordt voor elk product aangegeven of dit door de gebruiker zelf in gebruik genomen kan worden, of hij dit samen met anderen moet doen of dat er een professional bij nodig is. Een (virtuele) belkring bijvoorbeeld kan alleen samen met and.eren de
gerealiseerd worden, een aanpassing zoals het installeren van een personenalarm waagt om een professional. Maar het installeren van een eenvoudige lamp met bewegingssensor voor onder het bed zullen de meeste ouderen gewoon zelf kunnen neerzetten (of met enige
hulp uit
de
omgeving).
Waar mogelijk verwijst de toets door naar het tlpe winkel, leverancier of instantie waar meer informatie te verl(rijgen is. De
informatie over de toepassingen is verdeeld over vier thema's:
r. Thuisveiligzijn z. Thuis gemak genieten 3. Thuisgezondzijn +. Thuis slim communiceren
Thuis veilig zijn
e Domotica kan een bijdrage leveren aan een veiliger huis. Juist bij senioren is het veiligheidsgevoel belangrijk. Niet alleen om ongenodigden buiten de deur te houden maar ook om mogelijk onnodige ongelukjes en valpartijen te voorkomen. Thuis veilig zijn belicht domoticatoepassingen voor goede verlichting, personenalarmering, elektronische sloten,
inbraakalarmering en rookmelding. Technologie alleen is niet voldoende om een woning geschikt te maken voor lan ger zelfstandig wonen. Daarom zijn in de toets ook adviezen voor de belangrijkste bouwkundige aanpassingen opgenomen en wo¡dt verwezen naar de Woontoets van de provincie Celderland.
Thuis gemak gen¡eten
a
€
eigen huis voorzien van allerlei comfort en gemak is eigenlijk niet alleen voor ouderen, maar voor alle generaties de overweging waard. 'Thuis gemak genieten' laat de mogelijkheden zien van een huisautomatiseringssysteem. Hiermee kunnen bijv, personen-
Je
alarmering, inbraakalarmering, huis aan-luitschakelen in één systeem handig gecombineerd worden. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt kan dit ook in een bestaande woning goed worden ingepast. Daarnaast worden ook eenvoudige schakelsystemen om verlichting te bedienen onder de aandacht gebracht.
www.domoticatoets.nl
--t
Thuis gezond zijn e Slimme technologie kan een bijdrage leveren aan een gezonde woonomgeving. Het binnenklimaat kan met verschillende toepassingen voor bijvoorbeeld zonwering en
ventilatie geregeld en eventueel verbeterd worden.
Thuis slim commun¡ceren € Ê
De ontwiklcelingen
in de informatie- en communicatietechnologie gaan razendsnel, Niet alle ouderen houden bij welke mogelijktreden dit hen te l¡ieden heeft. 'Thuis slim communiceren' laat de mogelijkheden zien rondom telefonie, computer/intemet en digitale televisie. De gebruiker kan naar keuze deze thema's langsgaan en
aanklikken over welke onderwerpen hij meerwil weten. Zo stelt hij zelf zijn persoonlijk advies samen voor de mogelijke aanpassingen in de eigen woning.
Voorwie is de Domoticatoets? De toets is
in eerste instantie bedoeld voor huiseigenaren van
55+ en,/of
een beperking. Zij hebben immers zelf zeggenschap over wat ze wel en
huiseigenaren met niet aan hun huis
verande¡en, Cebruik door huurders is echter ook zeer goed mogelijk. Veel toepassingen zijn voor niet al te veel geld mald<elijk zelfte realiseren en vereisen geen grote ingrepen in de woning, waar eventueel toestemming van de verhuurder voor nodigzouzijn, Bovendien kan de toets op deze manier bewoners ondersteuning bieden bij het formuleren van hun vragen richting de verhuurder enlof dienstverlener: ze weten immers wat de mogelijkheden zijn.
In tweede instantie kan de toets ook voor kinderen van ouder wordende ouders en mantelzorgers een handig instrument zijn. Vaak bieden zij ondersteuning bij het nemen van belangrijke beslissingen.
www.domoticatoets.nl
Met domot¡ca langer wonen in eigen huis: wie speelt welke rol? Om zowel de doelgroepen ouderen en mensen met een beperking, als ook hun kinderen en mantelzorgers te bereiken is een brede aanpak nodig. Eerste ervaringen met projecten
rondom langer zelfstandig wonen hebben geleerd dat ouderen zelf meestal anderen bedoelen wanneer zij praten over aanpassingen aan woningen of behoefte aan zorg: "Zelf heb ik dat nog niet nodiT' klinkt het dan vaak. Om hen ervan bewust te maken dat ook bij hen vroeg of laat de vraag "waar blijf ik wonen?" zal gaan spelen is het nodig
vanuit verschillende bronnen informatie, vakkundig advies en ondersteuning te bieden. Drie aanzetten voor een succesvolle aanpak: r. Spelers : de bouwers, de zorgers, de lol
Spelers mogelijk als een aantal belangrijke spelers integraal kan samenwerken. Verkend zal moeten worden in welke mate de doelstellingen en agenda van deze spelers op elkaar aansluiten en waar zo nodig bruggen moeten worden De hiergenoemde brede aanpak is alleen
geslagen. We onderscheiden drie typen spelers die nodig
Cemeente (Bouwen c.
zijn voor succesvolle resultaten:
cemeente (vvMo)
'5le utelpe rso n e n'
Thuiszorg
Kenmerk:
steunpunt Mantelzorg
-
Wonen) Wooncorporatie
Makelaar /architect i
/
nstal lateu r,/ bo uwbed rij f ,z
klusbedrijf
breed social netwerk
populaire activ¡teitenagenda
Welzijnswerk (ouderen)
/
ouderenbonden
'De bouwers' Wanneer het gaat om wonen zijn de woon- en bouwprofessionals essentieel. De gemeente (DienstBouwenenWonen), wooncorporaties, makelaars, architectenenb.v. bouw-en klusbedrijven hebben belangrijke expertise om mee te denken over welke aanpak tokaal tot de beste resultaten l
www.domot¡catoets. nl
woonomgeving. Ze worden dienstverlener en spelen steeds vaker een innoverende rol als het gaat om ouderenhuisvesting. Het kan interessant zijn om woon-zorg-welzijnsprojecten die wooncorporaties ontwikkelen voor hun huurders uit te breiden naar eigenaar-bewoners in de directe omgeving. 'Oppluspakketten'die voorzien in de aanleg van een domotica-infrastructuur kunnen aan eigenaren van vergelijkbare woningen in eigen bezit worden aangeboden voor een aantrekkelijke prijs. Zo kunnen individuele
eigenaren ook profiteren van de voordelen van schaalgrootte die een wooncorporatie l
enwelzljn heeft de kennis en ervaring nodig van professionals uit de zorg- en welzijnssector. De gemeente (loket WMO), de thuiszorg, het steunpunt mantelzorg, het ouderen- en welzijnswerk en de lol
www domoticatoets.nl
Op lokaal niveau zullen deze partijen een aantal vragen gezamenlijk moeten beantwoorden: Wat staat er op de agenda? Welke diensten van deze organisaties sluiten op elkaar aan? En vooral, welke niet? En hoe kunnen deze aangevuld worden? De gemeente heeft met de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (waar de voormalige WVC deel van uit maakt) meer verantwoordelijkheid gekregen in de zorg voor haar burgers. Dit geeft de gemeente concrete middelen om, samen met de andere hiergenoemde partijen, heel direct antwoord te bieden op zorgvragen uit de lokale samenleving. Ook op zorggebied kan de gemeente dus een regierol innemen en beschikt zij overbelangrijl<e informatie over de doelgroep. De thuiszorgorganisaties hebben medewerkers die dagelijks contact hebben met de
doelgroep ouderen. Zij kennen de beperkingen en mogelijkheden van de woonsituaties van hun cliënten. Hierdoor zijn zij een belangrijke partner in het bewust maken en
informeren van de doelgroep. Domotica l¡iedt nieuwe mogelijkheden voor zorgverlening en welzijnsdiensten. Alarmering en professionele alarmopvolging, telezorg en aanvullende welzijnsdiensten zijn mogelijkheden die innovatieve thuiszorgorganisaties, in samenwerking met partners verder verkennen. Het steunpunt mantelzorg kent de doelgroep zeer goed. Hier gaat het om situaties waar aI een concrete zorgbehoefte bestaat en waar informatie en activiteiten rondom verbeteringen van de persoonlijke woonomstandigheden zeker welkom zullen zijn.
Het welzijnswerk voor ouderen en de lokale ouderenbonden kennen belangrijke contactmomenten en activiteiten voor ouderen die voorbewustwording en informatieverspreiding essentieel zijn. Hun enthousiaste medewerkers en vrijwilligers zijn onmisbaar in het breed uitzetten van een programma rondom langer zelfstandig wonen in eigen huis. WeI is het belangrijk zich te realiseren dat deze organisaties niet altijd een juist beeld geven van de hele lokale oudere doelgroep, het gaat veelal om een zeer betrold<en en maatschappelijk actieve groep. De lokale kenners
buiten de wonen-zorg-welzijnssector te zoel<en naar samenwerking. Vaak zijn er lokaal zekere sleutelfiguren die met weinig moeite veel resultaat kunnen bereiken. Dit kunnen zeer verschillende personen of organisaties zijn. I(enmerken kunnen zijn: eenbreedsociaalnetwerk(denkaanverenigingen, Lion'sof RotaryCIub), een populaire activiteitenagenda (denk aan middenstandsvereniging, bibliotheek ofsociaal culturele centra, lokale bedrijfsvereniging). Soms loont het om ook
Karakter Persoonlijke sfeer Met de onderwerpen wonen, zorg en ouder worden kom je drie kee¡ heel dichtbij mensen. Het gaat duidelijk om privé omstandigheden en dit waagt om een persoonlijke benadering. Hiewoor heb je kennis en ervaring nodig van professionals die dichtbij de doelgroep staan, die 'achter de voordeur komen' : de lokale ouderenorganisatie, de thuiszorg, het maatschap-
pelijk werk. De boodschap moet zijn dat er met ouderen meegedacht wordt, voor hen die dat willen natuurlijk. Wat heeft u nodig wanneer u zo lang mogelijk in uw eigen huis wilt blijven wonen? Welke informatie is er? Wie kan hierbij adviseren? Wie ondersteunt er bij de uiwoering?
www.domoticatoets.nl
Maatwerk woning, de sociale omgeving, gezondheid en levensinstelling van ouderen verschillen enorrn van persoon tot persoon. Het gaat niet om een heterogene groep! Hier is maatwerk vereist, juist als het om huiseigenaren gaat. Hiervoor is het belangrijk met professionals en De
vrijwilligers
te werken die zeer vertrouwd
zijn met
de
lokale omgeving, alleen zij zijn in
staat echt maatwerk aan te bieden.
De magische
combinatie
Ee¡ste ervaringen met gezamenlijke trajecten op het gebied van wonen,
welzijn en zorg
leren dat de inzet van zowel professionals als vrijwilligers een succesvolle combinatie is. Beide kunnen elkaar versterken. Het verzel<ert een uitstraling van vertrouwen en profes-
sionaliteit en maakt een grootschalige en toch persoonlijke aanpak mogelijk. Wel is een goede samenwerking tussen meerdere van de hiervoor genoemde partijen vereist. Zowel professionals als vrijwitligers kunnen inforrneren en adviseren, aI naargelang hun kennis en kunde. In Celderland worden in de periode 2oo7-2oo9 netwerken opgezet ter versterking van ouderenadvisering. Hiermee wordt de beroepsontwil
www.domoticatoets.nl
De actie:
wat zetten we wanneer op de agenda?
Wanneer de wil en ambitie voor een goede samenwerking tussen de drie spelers: bouwers, zorgers en lokale kenners zijn neergezet kan worden overgegaan tot actie. Welke activiteiten lenen zich voor het stimuleren van langer wonen in eigen huis? Hoe brengje de domoticatoets, en de andere ¡nstrumenten Woontoets en het Stappenplan
Domotica voor het voetlicht?
Een aantal tips voor een succesvolle
implementatie:
Begin klein Laat betrokkenen eerst ervaring opdoen met de aanpak en de
instrumenten in een pilot van
beperkte omvang: één wijk of één dorpskem om te beginnen. Kleine fouten kunnen worden hersteld en bij succes creëer je het "dat willen wü ook" gevoel: het project maakt alvast reclame voor zichzelf.
Gebruik het moment Er zijn een aantal'natuurlijke' momenten waarop de doelgroep met het onderwerp "Hoe lang wil ik hier blijven wonen?" aan de slag kan gaan. Denk aan een verbouwing of verhuizing, het uit huis gaan van de kinderen, pensionering ofbij het ontstaan van zorgof gezondheidsvragen. De eerdergenoemde spelers bouwers, zorgeß en lokale kenners
kunnen deze momenten gebruiken om in contact te komen met de doelgroep en hen bewust te maken van de mogelijkheden van domotica en woningaanpassingen op dat moment. Daamaast zijn er natuurlijk de momenten die spelers in samenwerking creëren: een themamaand of open dag, een nieuwsl¡rief of een'speciaf in het huis-aan-huisl¡lad. De jaarlijks terugkerende Dag van de Ouderen op r ol
Concrete producten voor stimuleren Om het niet l¡ij informeren en bewustmaken te laten zijn er mogelijkheden om juist ook particulieren te stimuleren daadwerkelijk tot woningaanpassing over te gaan. De gemeente kan een subsidie geven voor (een deel van) de gemaakte kosten, of een lening tegen een aantrekkelijke rente. Installateurs en bouw- en klusbedrijven kunnen een gezamenlijk 'domotica installatiepald(et' aanbieden wat bewoners direct concrete info geeft over mogeIijkheden, kosten en consequenties. Wooncorporaties kunnen eigenaar-bewoners uit dezelfde buurt ofdorpskem laten deelnemen aan voordelige collectieve (inkoop)acties. Belangrijk is bij dergelijke trajecten het papierwerk zo veel mogelijk te beperken en te werken met korte doorlooptijden. Concrete informatie en weinig'gedoe' zijn belangrijke succesfactoren.
Succesvol benaderen Als meerdere betrokken spelers meedoen is een brede promotiecampagne zeker effectief en zal veel puìrliciteit genereren. Een goede manier om de doelgroep nieuwsgierig te maken.
In tweede instantie kan dan de persoonlijke benadering volgen: eerdere projecten hebben goede ervaringen met het direct aanschrijven van 55+ huiseigenaren, gevolgd door een persoonlijk bezoek door een vrijwilliger, bijvoorbeeld met een bouwl
www.domoticatoets.nl
Zien is geloven oplossingen op papier zien er vaak mooi uit maar spreken weinig tot de verbeelding. Vaak is het de persoonlijke toelichting van een ervaren bewoner en het daadwerkelijk zien functioneren van domotica wat overtuigt. Belangrijk is dus om gelegenheden te agenderen die een persoonlijke kennismaking met de (technologische) oplossingen voor lang wonen in eigen huis mogelijk maken. Een demonstratiemiddag in het gemeentehuis, een excursie naar een domoticawoning met de lokale ouderenbond, een proefwoning lokaal inrichten
bij de wooncorporatie zijn hiervan concrete voorbeelden. ì¡rochure Stappenplan Domotica zet helder uiteen hoe bewoners vanaf het begin bij het keuze- en ontwikkelproces rond domotica betrokken l
bewoners(organisaties).
Ten slotte Domotica alleen is natuurlijk niet voldoende om langer zelfstandig wonen in eigen huis mogelijk te maken. Aanpassingen aan de fysieke bouw van het huis, en soms eenvoudige maatregelen in huis die bijvoorbeeld vallen l
Stappenplan Domotica. Cezamenlijk bieden deze instrumenten de individuele oudere huiseigenaar de mogelijkheid zelfstandig de mogelijkheden van zijn woning voor lang zelfstandig wonen te verl<ennen. Hij kan hiermee een concreet plan opstellen voor het verbeteren van zijn woning. Maar bij informatie en plannen maken alleen moet het niet blijven. Het is essentieel dat oudere huiseigenaren die dit willen voldoende informatie en advies, en juist ook steun en bemiddeling kunnen vinden bij het uitvoeren van de aanpassingen. Hiervoor is een brede, geïntegreerde implementatie-aanpak door bouwers, zorgers en lokale l<enners noodzakeIijk. Alleen dan kan de l¡estaande woningvoorraad die in individueel bezit is aangepast worden aan de woonwensen en -eisen van de ouder wordende bewoners.
Meer informatie Progra m m asec reta riaat On tgroe
n in
g
en
Ve
rgrij
zin
g
Postbus 909o 68oo GXArnhem T
(oz6) 3s9 93 rz
vergrijzi [email protected]. nl www.gelderland. n lrlvergrijzi ng www kenn isplei nvergrijzing. n I Colofon Deze uitgave is een onderdeelvan het Programma Ontgroening enVergrijzing van de provincie Gelderland.
T€kst:
Josephine Dries, Linda Kool TNO I nformatie- en Comm un icatietechnolog¡e
Redactie:
Provincie Gelderland
Crafischevormgeving: KeesdeBruijn,Giesbeek
Fotografie: Druk:
Dick Brouwers, Arnhem
Provincie Gelderland
Mei 2oo7
www.domoticatoets. nl
