De Conventjuwelen 170 jaar Paters in Halle

 

 

 

     

 

 

 

 

             

  De Conventjuwelen  170 jaar Paters in Halle    Catalogus van de tentoonstelling in de   Oude Post in Halle  6 juli tot 8 september 2013      Peter François                    Halle, Zuidwestbrabants Museum, 2013  

                                                De Conventjuwelen. 170 jaar Paters in Halle  Catalogus van de tentoonstelling in de Oude Post in Halle,   6 juli tot 8 september 2013.  door Peter François    Halle, Zuidwestbrabants Museum, 2013.    Niets van deze uitgave mag worden vermenigvuldigd zonder schriftelijke  toestemming van de auteur. Tekstgedeelten mogen worden overgenomen  mits de bron duidelijk wordt vermeld in voetnoot en in de bibliografie.    D/2013/10.259/2    Afbeelding kaft: kloostertuin paters minderbroeders conventuelen   © Boudewijn De Smet, 2012

 

4 

 

 

Inleiding    Het moet een jaar of vijfentwintig geleden zijn dat ik voor het eerst  een  misviering  bijwoonde  in  de  Paterskerk.  Als  kind  verkeek  ik  mij  op de vele marmeren platen waarmee de kerk bezaaid is. In die tijd  organiseerde  het  Onze‐Lieve‐Vrouwecollege  elk  jaar  een  speciale  kerstviering  in  de  paterskerk.  Ik  weet  nog  dat  ik  in  1990  zelf  meespeelde als eerste helft van de ezel die Maria moest rondrijden...  Ik volgde in die tijd ook muziekles in de grote zaal van het klooster.  Jaren later speelde ik met de harmonie van Halle een liefdadigheids‐ concert in de kerk. Meestal speelde ik ook mee tijdens de mis die de  vereniging jaarlijks bij de paters opdroeg aan de levende en overleden  leden. In de jaren 2000 ging ik er regelmatig luisteren naar het Sint‐ Gregoriuskoor, T’Andernaken en andere ensembles. Pater Pax kende  ik al van toen ik heel jong was, door de Paxmobiel, zijn optredens als  Sinterklaas,  zijn  exploten  op  de  schaatspiste  en  zijn  betrokkenheid  bij andere sociaal‐culturele activiteiten. Vieringen van kloosterjubilea  van Pater Pax en Pater Mark waren steevast goed voor een speciale  viering, gevolgd door een hapje en een drankje in de grote zaal.   En  zo  zal  elke  Hallenaar  wel  zijn  of  haar persoonlijke  herinne‐ ringen hebben aan de paterskerk, het klooster en zijn bewoners. Het  geeft  aan  hoe  open  de  paters  stonden  voor  culturele,  educatieve  en  sociale initiatieven. De expo ‘170 jaar paters in Halle’ werpt een blik  op  die  brede  actieradius.  Het  tentoongestelde  materiaal  komt  haast  uitsluitend van de paters, gedeeltelijk als gift, gedeeltelijk als bruik‐ leen.   Het Zuidwestbrabants Museum heeft overigens al lange tijd een  band met het klooster. In 1987 al schonk pater Pax enkele oude ge‐ bruiksvoorwerpen en affiches en ook meer recent, in 2006, bezorgde  hij materiaal. In 1992 organiseerde ons museum een tentoonstelling  in de grote zaal van het klooster over 150 jaar Koorkring Roland de  Lattre.  Gaston  Renson,  toenmalig  voorzitter  van  het  museum,  had  goede  contacten  met  pater  Mark  Brusselaers,  naar  aanleiding  van  hun  beider  publicaties,  respectievelijk  over  Roland de  Lattre  en  het  Sint‐Gregoriuskoor,  en  over  150  jaar  minderbroeders  conventuelen  in Halle. Het museum heeft stof geleverd voor beide boeken.    De  rechtstreekse  aanleiding  voor  deze  tentoonstelling  is  de  recente  sluiting  van  het  klooster.  In  februari  2013  is  er  immers  een  einde  gekomen aan 170 jaar aanwezigheid van de paters minderbroeders 

Zicht vanuit de kloostertuin.   Tekening Gerard Straus, ca. 1960 

5 

conventuelen  in  Halle.  Pater  Dominique  had  als  Generale  Afgevaar‐ digde voor België de ondankbare taak om de sluiting van het kloos‐ ter in Halle te regelen. Vanaf juni 2012 verbleef hij daarom als enige  pater  in  het  immense  kloostergebouw.  De  twee  paters  die  al  lange  tijd  in  Halle  woonden,  hadden  het  klooster  al  verlaten:  pater  Bart  was  naar  het  klooster  in  Brussel  gegaan  en  pater  Mark  had  zijn  intrek genomen in het Rust‐ en verzorgingstehuis Sint‐Augustinus in  Halle. Dat de Generale Delegatie van de minderbroeders conventue‐ len wordt opgeheven, betekent overigens niet dat de Orde ook in het  geheel  achteruit  gaat.  De  minderbroeders  conventuelen  tellen  wereldwijd ruim 4.300 leden. Er is nog steeds een sterke aangroei in  Azië,  Afrika  en  Latijns‐Amerika.  Aan  het  algemeen  kapittel  in  het  Sacro Convento  in  Assisi  – het  spiritueel  centrum  van de  Orde  –  op  26  januari  2013  namen  99  afgevaardigden  van  65  landen  uit  alle  continenten deel.    In  november  2012  schreef  ik  na  een  bezoek  aan  het  klooster  mijn  impressies neer over de sluitingswerkzaamheden:    Beelden op de kloosterzolder (foto Boudewijn  De Smet, 2012) 

6 

Nu  bijna  alle  meubilair  vanuit  alle  vertrekken  bijeengebracht  is  op  het  gelijkvloers,  valt  het  op  hoe  sober  de  paters  geleefd  hebben.  De  grote  zaal  heeft  nu  nog  het  meest  weg  van  een  grote  Kringloop‐ winkel:  kasten,  bureaus,  tafels  en  stoelen  staan  er  kriskras  door  elkaar, sommige drie hoog gestapeld. Vooral meubels van vrij recente  datum,  zonder  waarde.  De  meeste  zullen  een  ‘sociale’  bestemming  krijgen. In het hele klooster haast geen antieke meubelen, slechts en‐ kele waardevolle schilderijen, bijna geen andere kunstvoorwerpen.  De  kloosterbibliotheek  oogt  indrukwekkend:  rekken  van  3,5  meter  hoog, van de vloer tot het plafond gevuld met tijdschriften en boeken.  Daartussenin  nog  een  twintigtal  metalen  rekken,  waar  de  boeken  bijeengebracht  zijn  die  zich  nog  in  de  individuele  kamers  van  de  paters bevonden. Alles bij elkaar zo’n 30.000 volumes, zonder duide‐ lijk klassement en zonder inventaris.  Net  zoals  bij  de  meubels  gaat  het  ook  bij  de  boeken  uitsluitend  om  ‘gebruiksvoorwerpen’:  niets  waardevols  om  mee  te  pronken,  maar  wel  van  dagelijks  nut:  missalen,  brevieren,  bundels  met  sermoenen,  reisgidsen  voor  Rome  en  Assisi,  religieuze  tijdschriften  en  boeken.  Daarnaast ook  boeken over kunst en literatuur en zelfs romans van  Hendrik Conscience of het verzameld werk van Sir Walter Scott. Vele  planken  zijn  gevuld  met  grammatica’s  in  allerlei  talen  en  ander  educatief  materiaal,  dat  dateert  uit  de  tijd  dat  de  paters  nog  onder‐ wijs  verschaften.  Een  apart  deurtje  gaf  toegang  tot  het  verboden  gedeelte van de bibliotheek; daar waren ooit de boeken te vinden die  op de ‘Index’ stonden – enkel de gardiaan had de sleutel. 

De  paters  hadden  ook  interesse  voor  de  plaatselijke  geschiedenis,  getuige daarvan enkele uitgaven van de ‘Geschiedenis der Stad Halle’  van Everaert en Boucherij en recentere heemkundige publicaties. 

  Een  honderdtal  volumes  uit  de  bibliotheek  zijn  verhuisd  naar  het  Zuidwestbrabants Museum, enkele honderden zijn naar het klooster  van  de  minderbroeders  conventuelen  in  Fribourg  gegaan.  Duizend  boekdelen  zijn  overgebracht  naar  de  bibliotheek  van  de  Pauselijke Faculteit “San Bonaventura” van de minderbroeders conventuelen in  Rome. De rest is overgenomen door de KULeuven, die op haar beurt  zal herbestemmen wat al in de collectie aanwezig is. Ook de beelden  en schilderijen hebben een nieuwe bestemming gekregen. Het religi‐ eus textiel werd overgedragen aan Museum De Mindere in Sint‐Trui‐ den.  Een  deel  van  het  archief‐  en  iconografisch  materiaal  bevindt  zich tijdelijk in ons museum voor ordening en onderzoek.  Het  Museum  heeft  ook  bijkomend  materiaal  gecreëerd:  Boudewijn  De Smet heeft in het najaar van 2012 de gebouwen zowel van binnen  als van buiten fotografisch in kaart gebracht. Een ruime selectie van  die foto’s is op de expo te zien.    Ik bedank pater Dominique en zijn medebroeders voor de hartelijke  en fijne samenwerking in de aanloop naar de tentoonstelling en het  vertrouwen  in  onze  werking.  Mijn  dank  gaat  ook  uit  naar  de  Provincie Vlaams‐Brabant, voor de gulle steun aan ons project rond  ‘170 jaar paters in Halle’, naar de Stad Halle voor de ondersteuning  van  onze  werking  en  naar  Toerisme  Halle  voor  de  medeorganisatie  van  de  expo,  die  kadert  in  de  jaarlijkse  zomertentoonstelling  van  Toerisme  Halle.  Museum  De  Mindere  en  Maria  Springael  zorgden  voor  de  gewaden  op  de  expo.  Boudewijn  De  Smet  bracht  de  gebouwen van de paters in beeld en zorgde voor het inkaderen van  de  vele  foto’s  en  tekeningen.  Axel  Jacobs  ontwierp  het  promotie‐ materiaal  en  hielp  bij  het  multimediale  aspect.  Ik  bedank  tot  slot  mijn  prachtmedewerkers  Ann  De  Smet  en  Dirk  Pasteleurs,  de  vrijwilligers Anne, Annie, Arlette, Frea, Inge, Luc, Nicole, René en Ria,  de  bestuursleden  en  alle  andere  personen  die  hebben  bijgedragen  tot het welslagen van dit initiatief.    Peter François  Conservator     

De kloosterbibliotheek (foto Boudewijn De  Smet, 2012) 

7 

Enkele data…   

8 

  1621

Aankomst Jezuïeten in Halle 

1627

Aankomst recollecten in Halle 

1638

Start bouw klooster in de Volpestraat 

1644

Start bouw kerk

1796

Vertrek recollecten uit Halle 

1834

De Stad Halle verwerft de kerk in de Volpestraat en vier  huizen in de Nieuwstraat en Volpestraat 

1842

20 september: overeenkomst minderbroeders  conventuelen met de stad en de kerkfabriek voor de  overdracht van de gebouwen van de recollecten  1 december: eerste misviering 

1843

25 maart: eerste mis opgeluisterd door het latere Sint‐ Gregoriuskoor 

1843

Oprichting afdeling franciscaanse derde orde 

1854

Stichting vanuit Halle van klooster in Urmond 

1862

Start broederschap Sint‐Antonius 

1862

Oprichting klooster in Brussel 

1868

13‐14 januari: klooster en kerk geteisterd door brand

1868‐1869

Restauratie gebouwen en bouw derde beuk in kerk

1872

Stichting klooster in Leuven (Tiensestraat) en  oprichting nieuw ‘commissariaat’ (Halle, Urmond,  Brussel, Leuven), onafhankelijk van Würzburg 

1889

Oprichting aparte mannenafdeling derde orde 

1892

Stichting tweede klooster in Leuven (Brusselsestraat)

1892

19 maart: de kloosters in België en Nederland vormen  samen de Sint‐Hubertusprovincie 

1902‐1906

Verbouwingen klooster Halle door architect J. Pauwels

1906‐1913

Verbouwing kerk

1909 

Stichting klooster in Denemarken vanuit België

1915 

Stichting klooster Hoensbroek‐Mariarade

1928 

Start tijdschrift De Sint‐Antoniusklok (tot 2000)

1934 

Start Kloostercollege Maria Onbevlekt

1937 

Stichting missie in Indonesië 

1951 

11 en 13 juni: Triduum ter ere van Sint‐Antonius met  Mgr. Cuvelier 

1954 

Splitsing in een Belgische en Nederlandse provincie.  Provincialaat België vanaf nu in Brussel gevestigd. 

1955 

31 juli‐15 augustus: eerste Franciscaanse  Missietentoonstelling in Halle 

1959 

Eerste ‘Fieste van de Lange Stieweg’

1962 

100 jaar Sint‐Antoniusbroederschap en bouw Sint‐ Antoniuskapel 

1963 

Missie‐Kunst Expo‐Indonesië in Halle

1964 

Herinrichting kerk 

1966 

11 september: eerste tienermis, opgeluisterd door The  Criminals 

1966 

Start Pax‐Kelder

1990 

Kerk en klooster krijgen 2.500 bezoekers tijdens de  Open Monumentendag 

1992‐1993  Viering 150 jaar aanwezigheid in Halle 2001 

Opheffing Belgische provincie en oprichting Generale  Delegatie van België 

2012 

Opheffing van de Generale Delegatie van België

2013 

9 februari: vertrek laatste pater uit het klooster in Halle

  Wie meer wil weten over de geschiedenis van de paters in Halle:  Mark  Brusselaers.  150  jaar  Minderbroeders  Konventuelen  te  Halle  (Halle, 1993).  Deze publicatie ligt ter inzage op de expo.      9 

               

  Tabernakel, 19e eeuw (zie p. 37) (foto Steven Teurlings) 

   

10 

 

1. Klooster en kerk 

    De paters minderbroeders conventuelen kregen bij hun aankomst in  Halle  in  1842  het  voormalige  klooster  en  de  vroegere  kerk  van  de  recollecten  toegewezen,  die  de  gebouwen  in  1796  hadden  verlaten.  Op 1 december 1842 droegen ze hun eerste mis op. Tot 1850 was het  behelpen  met  een  gebouw  in  de  Volpestraat,  in  afwachtig  van  de  verbouwing  van  de  bouwvallige  kloostergebouwen  in  de  tuin.  In  1852  startte  in  een  deel  van  het  klooster  een  college  en  een  noviciaat, maar dat stopte al in 1860. Vanaf dan werd een deel van de  lokalen gebruikt voor de Gemeenteschool.    In  de  nacht  van  13  op  14  januari  1868  werden  kerk  en  klooster  geteisterd  door  een  zware  brand.  Het  dak,  het  torentje  en  de  klokketoren gingen in de vlammen op. Tijdens de herstellingen werd  een  derde  beuk  toegevoegd  aan  de  kerk,  waarin  onder  meer  een  Lourdesgrot  gebouwd  werd.  Rond  de  eeuwwisseling  was  de  staat  van de gebouwen echter opnieuw sterk achteruit gegaan.    In  1902‐1906  werd  het  klooster  daarom  volledig  herbouwd,  naar  plannen van architect J. Pauwels. Diezelfde architect zorgde ook voor  de vernieuwing van de kerk. De grote toren werd versterkt, het kruis  en  de  haan  vernieuwd,  het  dak  van  de  kerk  werd  tot  kruisdak  omgebouwd,  de  zijbeuken  kregen  een  alleenstaand  dak.  De  buitenmuur  aan  de  Volpestraat  kreeg  een  hardstenen  gevel,  zodat  die één geheel vormde met de buitengevel van het nieuwe klooster.  Hiervoor  werden  enkele  huisjes  afgebroken  die  tegen  de  kerk  aanleunden. De kerk zelf kreeg een nieuwe vloer, communiebank en  preekstoel  en  nieuwe  altaren  en  biechtstoelen.  De  honderden  ex‐ voto’s werden in de vorm van marmeren platen op de pilaren en de  muren  aangebracht.  Ook  het  priesterkoor  werd  aangepakt:  het  schilderij  van  Cornelis  De  Vos  kreeg  een  nieuwe  plaats  boven  de  hoofdingang  van  de  kerk  en  in  de  plaats  kwam  een  grote  dubbele  baldakijn.  Georges  Brasseur  (1880‐1950)  schilderde  in  1913  taferelen  in  het  volledige  koor  met  voorstellingen  uit  het  leven  van  Jezus  en  enkele  heiligen  en  portretten  van  twaalf  franciscaanse  figuren.   

Zicht op de kerk voor de verbouwing, ca. 1905 

11 

Zicht op het priesterkoor met de  schilderingen van Georges Brasseur  (foto Gérard Teurlings, ca. 1951‐53)   

      12 

 

In 1934 werd beslist dat het Halse klooster voortaan ook een College  moest huisvesten. Een kloostervleugel werd daarom omgevormd tot  lesruimtes en slaapgelegenheid.     In  1962  werd  de  bergruimte  links  van  het  koor  uitgebroken,  om  samen  met  het  portaal  van  de  zij‐ingang  een  Sint‐Antoniuskapel  te  vormen.  De  muren  in  het  hoogkoor  werden  doorbroken,  zodat  de  nieuwe kapel één geheel kon uitmaken met de kerk. Twee jaar later  onderging  de  rest  van  de  kerk  een  metamorfose,  wellicht  onder  impuls van het Tweede Vaticaans Concilie, dat voor meer soberheid  pleitte: de grote beelden, het baldakijn en de schilderingen verdwe‐ nen en de muren werden wit geschilderd. In het priesterkoor kwam  een koperen kruisbeeld, een ontwerp van Fil Severs.      Te zien op de expo:  ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ  

 

Restant van de klok na de brand van 1868  Foto van het klooster na de brand van 1868  Zicht op het hoofdaltaar, foto ca. 1900  Paterskerk voor de verbouwing van 1906‐1913, ansichtkaart, ca.  1900  Paterskerk  voor  de  verbouwing  van  1906‐1913,  bord  met  tekening Gerard Straus, ca. 1985  Ontwerp nieuwe gevel kerk en klooster door J. Pauwels, ca. 1906.  Ontwerp nieuwe voorgevel kerk door J. Pauwels, ca. 1906  Ontwerp  door  Georges  Brasseur  voor  de  beschildering  van  het  priesterkoor, uitgevoerd in 1913  Binnenzicht kerk, olie op doek door Gerard Straus, ca. 1952  Fotoreportage  kerk  en  klooster  door  Gérard  Teurlings  (1901‐ 1983), ca. 1951‐1953  Fotoreportage kerk en klooster door Boudewijn De Smet (°1943),  november 2012 

 

13 

2. Sint­Antonius 

Sint‐Antonius, tekening Gerard Straus, ca. 1960 

14 

    Antonius van Padua (1195‐1231) sloot zich in 1220 aan bij de orde  van  de  minderbroeders.  Hij  is  de  patroonheilige  van  de  verloren  voorwerpen,  vrouwen  en  kinderen,  armen,  bakkers,  mijnwerkers,  het huwelijk, reizigers en verliefden en patroon tegen schipbreuk, de  pest en koorts. Tot op vandaag is hij een belangrijke heilige, zeker bij  de franciscaanse familie. In vele van hun kerken en kloosters is een  kapel aan Sint‐Antonius gewijd en bestaat er ook een broederschap  rond zijn persoon.    De  broederschap  van  Sint‐Antonius  in  de  Halse  paterskerk  zag  het  licht  op  30  juni  1862.  In  een  van  de  publicaties  werd  het  doel  als  volgt geformuleerd: “Het doel van de Broederschap van St. Antonius  is St. Antonius te vereren, ten einde door zijn tussenkomst bescherming  en  hulp  te  bekomen  in  alle  geestelijke  en  tijdelijke  noodwendig‐ heden”. Een van de activiteiten bestond uit het ronddelen van brood  aan de minderbedeelden, het zogenaamde ‘Sint‐Antoniusbrood’. Ter  voorbereiding  van  zijn  naamdag  13  juni  werden  de  novenen  van  Sint‐Antonius  gebeden.  Wie  dankzij  hem  gunsten  had  bekomen,  bekostigde een ex‐voto in de Paterskerk. In 1912 werd de tekst van  de meeste van die ex‐voto’s overgebracht op marmeren platen, met  letters ontworpen door pater Pacificus Van Aubel.     Een belangrijk propagandamiddel voor de broederschap vormde het  tijdschrift  ‘De  Sint‐Antoniusklok’.  Het  eerste  nummer  verscheen  in  1928 en er zouden 70 jaargangen volgen, tot 2000. Vanaf november  1934  was  de  redactie  en  de  administratie  gevestigd  in  Halle.  In  de  jaren  1960  zorgde  Fil  Severs,  de  latere  directeur  van  de  Halse  Kunstacademie,  voor  de  illustraties  van  het  tijdschrift,  onder  meer  voor  de  afbeeldingen  bij  het  vervolgverhaal  ‘Isidoor’  van  Aster  Berkhof.  Ook  Gerard  Straus,  een  andere  Halse  kunstenaar,  tekende  voor de broederschap.    Tot  1962  prijkte  het  beeld  van  Sint‐Antonius  rechts  vooraan  in  de  kerk,  omringd  door  kaarsen  en  bloemen.  In  datzelfde  jaar  kreeg  de  heilige een aparte kapel, naar aanleiding van de honderdste verjaardag  van  de  Halse  broederschap.  In  1993  telde  de  broederschap  3.482  leden.  Nu  de  kerk  sinds  1  januari  2013  niet  meer  toegankelijk  is,  komt er een voorlopig einde aan de Sint‐Antoniusverering. 

 

    Te zien op de expo:  ƒ Brochure Confrérie de Saint Antoine de Padoue érigée dans l’Eglise  de  Saint  Bernardin  de  Hal  des  Frères  Mineurs  Conventuels  (Brussel, 1863)  ƒ Brochure Oefening der negen dinsdagen ter eere van de grooten  mirakeldoener den H. Antonius van Padua (Halle, 1894)  ƒ Uitgavenboek Broederschap 1895‐1936  ƒ Collectebus voor Sint‐Antonius  ƒ Beeldje Sint‐Antonius  ƒ Briefje Brood van den H. Antonius, ca. 1910  ƒ Brief voor verlenging lidmaatschap, ca. 1930  ƒ Uitnodiging  Plechtig  Octaaf  ter  eere  van  den  H.  Antonius  van  Padua  ƒ Gebeden en Gezangen St‐Antonius Broederschap (Halle, 1961)  ƒ Affiche Noveen van voorbereiding op het feest van O.L.Vrouw van  Lourdes, 1958  ƒ Foto Sint‐Antoniusaltaar, ca. 1950?  ƒ Foto Sint‐Antoniuskapel, door Gérard Teurlings, 1962  ƒ Prentje inhuldiging Sint‐Antoniuskapel, 15 april 1962  ƒ Foldertje Noveen der 9 dinsdagen  ƒ Sint‐Antonius, tekening Gerard Straus, ca. 1960  ƒ Kaartje Sint‐Antonius, ca. 1960, tekening Gerard Straus  ƒ Foldertje Broederschap, 1972, met illustratie door Fil Severs  ƒ Sint‐Antoniusklok, jg. 28 nr. 7, maart 1958  ƒ Tijdschrift Ridderschap der Onbevlekte, jg. 3 nr. 1 van september  1961,  met  verstripte  levensbeschrijving  van  Maximiliaan  Kolbe,  scenario van pater Patrick Cox en tekeningen van Gerard Straus  ƒ Sint‐Antoniusklok,  jg.  33  nr.  3  van  november  1962,  kaftontwerp  Fil Severs (bruikleen Fil Severs)  ƒ Sint‐Antoniusklok, jg. 33 nr. 1 van september 1962 met illustraties  van Fil Severs  ƒ Kaartje  Eerste  Lente‐Jeugdontmoeting  ten  voordele  van  de  Sint‐ Antoniusklok, 1966  ƒ Briefjes  van  pater  Pax  aan  Pater  Provinciaal  in  verband  met  de  aankoop van een nieuwe auto voor de Sint‐Antoniusklok, 1966      15 

3. Sint­Franciscus 

Kort‐Berigt van het Aerts‐Broederschap,  genoemd het Koortje van den H. Franciscus  (Halle, 1855) 

16 

    Franciscus  van  Assisi  (1181/82‐1226)  was  geen  geestelijke,  maar  wist vrij snel een groep getrouwen rond zich te scharen die leefden  volgens  het  evangelie.  In  1209  kreeg  hij  de  pauselijke  toestemming  om  een  nieuwe  orde  te  stichten,  de  ‘mindere  broeders’.  Naast  die  ‘eerste orde’ kwam  er  een ‘tweede orde’,  de  vrouwelijke tak  van de  Franciscanen, gesticht door de heilige Clara van Assisi. Later stichtte  Franciscus nog een derde orde. Die bestaat nu grotendeels uit leken,  momenteel bekend als de Orde van Franciscaanse Seculieren (O.F.S.),  voordien als Franciscaanse Leken Orde (F.L.O.).    De  boodschap  van  eenvoud  en  liefde  voor  medeschepselen,  hoe  nederig  ook,  spreekt  sinds  Franciscus’  eigen  dagen  veel  gelovige  katholieken  aan.  Daarom  is  Franciscus  een  populaire  heilige  gebleven. In Halle kwam er al in 1843 een afdeling van de derde orde  met  Joanna  Cornelia  Carels  als  eerste  prefecte  of  ‘moeder’.  In  1889  werd  een  aparte  mannenafdeling  opgericht.  Gedurende  enige  tijd  was er in de paterskerk ook een afdeling van de ‘Aerts‐broederschap  van  het  Serafijnse  Koord’,  in  1585  door  paus  Sixtus  V  opgericht  als  een soort ‘derde orde voor de kleine man’.    De derde orde had flink wat aanhang in Halle en omgeving. Zo telde  de vrouwenafdeling in 1938 bijvoorbeeld 160 leden en zijn er in de  periode  1843‐1951  1043  vrouwen  aangesloten  geweest.  In  1953  werd de nieuwe vlag ingehuldigd, een ontwerp van Jef Colruyt en Fil  Vanhoof,  twee  Halse  kunstenaars  die  zelf  ook  lid  waren.  Colruyt  schilderde  in  1976  ook  een  Sint‐Franciscus,  die  via  kaarten  ruim  verspreid geraakte. Vanaf 1953 was De Serafijnse Heraut het contact‐ blad.  In  1963  kwam  Het  Serafijns  Herautje  in  de  plaats,  met  enkel  mededelingen voor de derdeordelingen van de Conventuelen.    In 2003 werd de 160ste verjaardag van de Halse afdeling gevierd met  een  concert  en  de  uitgave  van  de  ‘Lofzang  van  de  Schepselen.  Zonnelied  van  Franciscus  van  Assisi’  in  een  bewerking  van  Stijn  Hanssens, toenmalig organist van de paterskerk. Anno 2013 komt de  Halse  afdeling  nog  steeds  maandelijks  bijeen,  sinds  het  vertrek  van  de paters niet meer in het klooster zelf, maar ten huize van Louise De  Greef, sinds 1984 minister – de nieuwe term voor ‘moeder’ – van de  afdeling.  

 

    Te zien op de expo:  ƒ Sint‐Franciscus, olie op doek van Jef Colruyt, 1976  ƒ Beeld Sint‐Franciscus, plaaster, 20e eeuw  ƒ Brochure  Kort‐Berigt  van  het  Aerts‐Broederschap,  genoemd  het  Koortje van den H. Franciscus (Halle, 1855)  ƒ Handboekje der Franciscaansche Derde‐Orde (Halle, 1933)  ƒ Foldertje  Les  voor  de  Novicen  van  het  Derde‐Orde  van  den  H.  Vader Franciscus (Halle)  ƒ Groepsfoto  vrouwenafdeling  Derde  Orde  in  de  feestzaal  van  het  klooster, 1948  ƒ Verslagboek 1949‐1955 Vrouwen Derde Orde  ƒ Uitnodigingsbrief Franciscaanse Kermis 1951  ƒ Foto vlag Derde‐Orde  ƒ Briefje  met  de  resultaten  van  de  stemming  voor  het  nieuwe  bestuur van de Derde Orde, met onder meer Jef Colruyt, 1957  ƒ Blanco intredebewijs Derde Orde, 1985  ƒ Brochure Lofzang van de schepselen, 2003     

 

Sint‐Franciscus door Jef Colruyt, 1976 

17 

4. Bij de paters op school 

    Vanaf  het  begin  waren  de  Halse  paters  op  pedagogisch  vlak  actief,  met lager onderwijs. In 1852 startte een middelbare school in de pas  afgewerkte  gebouwen.  Vanaf  1855  werd  het  een  internaat,  het  ‘Pensionat  St.  Joseph’.  Een  folder  prees  het  internaat  aan  als  volgt:  “Cet Etablissement situé à proximité de la Station du Chemin de fer  de  Bruxelles  à  Braine‐le‐Comte,  offre  tous  les  avantages  désirables  pour  les  communications.  La  salubrité  de  l’air,  les  belles  promena‐ des,  une  vaste  cour  attenante  à  un  beau  jardin,  lieux  de  récréation  pour  les  Elèves,  rendent  de  séjour,  à  la  fois,  sain  et  agréable.”  De  instelling  was  geen  lang  leven  beschoren;  het  internaat  stopte  in  1860.  De  lokalen  werden  vervolgens  enkele  jaren  gebruikt  door  de  lagere  gemeenteschool  van  Jean‐Baptiste  Vanden  Broeck,  tot  de  opening  van  de  gemeenteschool  op  het  huidige  Oudstrijdersplein,  gebouwd op gronden van de paters.     

De gebouwen van de paters volgens de folder van ca. 1855. 

  18 

 

In  september  1934  startte  het  Kloostercollege  Maria  Onbevlekt  in  een  vleugel  van  het  klooster.  Een  promotiefolder  formuleerde  de  doelstelling  als  volgt:  “In  ons  kloostercollege  vinden  jongens  van  elken  stand  het  gepaste  midden  om  onder  bekwame  leiding  van  priesters‐kloosterlingen  hun  levensideaal  te  ontwikkelen  en  hunne  roeping  te  voltooien.  Een  degelijke  en  flinke  opvoeding  op  diep‐ godsdienstigen  grondslag  leert  hun  het  inzicht  in  de  werkelijkheid  van  het  priesterschap  en  maakt  hen  bekwaam  om  straks  vrijwillig  het  kloosterleven  of  dat  van  missionaris  te  verkiezen.”  De  paters  gaven  zelf  les  in  het  College.  Directeurs  waren  achtereenvolgens  de  paters  Bernard  De  Wit,  Victorinus  van  den  Berg  en  Ferdinand  Geelen. Het College sloot in december 1941 omwille van de oorlogs‐ omstandigheden  en  opende  opnieuw  in  1946.  Drie  jaar  later  sloot  het definitief de deuren; er werd geopteerd voor één College binnen  de Belgisch‐Nederlandse Provincie, in Wijnandsrade.     Na  de  splitsing  van  de  Belgisch‐Nederlandse  Provincie  richtten  de  paters op Belgisch grondgebied te Landen het Sint‐Gertrudisinstituut  en bijhorend Sint‐Ludovicusklooster op. De paters gaven er zelf ook  les.      Te zien op de expo:  ƒ Promotiefolder Pensionnat St. Joseph, ca. 1855  ƒ Briefhoofd Pensionnat St. Joseph, ca. 1855  ƒ Diverse  leerboeken,  woordenboeken  en  grammatica's  uit  de  bibliotheek van de paters, gebruikt bij de diverse onderwijsactivi‐ teiten, 1850‐1945  ƒ Folder Kloostercollege Maria Onbevlekt, 1949, tekeningen Gerard  Straus  ƒ Diverse documenten Kloostercollege Maria Onbevlekt, 1934‐1949  ƒ Foto Franciscaans jongerenkoor met pater Dismas, 1948  ƒ Brief aan de Franciscaanse Jeugd, 1956  ƒ Briefkaart voor melding afwezigheid  ƒ Diverse  foto's  van  leerlingen,  zangers  en  misdienaars,  ca.  1930‐ ca. 1960  ƒ Foto Pater Fidelis docerend in Ukkel, 1959?   

 

Folder Kloostercollege, ontwerp Gerard Straus,  1949 

  19 

5. Van Sint­Gregorius tot Paul Severs 

    Op  25  maart  1843,  amper  enkele  maanden  na  de  aankomst  van  de  minderbroeders  conventuelen  in  Halle,  weerklonk  er  in  de  paters‐ kerk een Mis van Tobias Haslinger. De uitvoering was in handen van  een  aantal  zangers  van  het  koor  Roland  de  Lattre,  dat  zelf  pas  in  1842 was opgericht. De zangers kregen versterking van niet‐koorle‐ den en luisterden voortaan de misvieringen op. Vanaf 1872 deden ze  dat  onder  de  naam  van  de  Sint‐Gregoriuskring.  De  paters  hebben  steeds  een  sterke  band  behouden  met  ‘hun’  koor.  De  gardiaan  was  meestal erevoorzitter. Onder meer pater Pacificus Van Aubel was erg  betrokken  bij  de  vereniging.  In  1932  werd  het  koor  Koninklijk.  De  verwevenheid met het koor Roland de Lattre is altijd groot gebleven,  tot  laatstgenoemd  koor  in  de  jaren  1970  ophield  en  de  overige  zangers  opgingen  in  het  Sint‐Gregoriuskoor.  In  de  loop  der  jaren  telde het koor heel wat markante figuren, die ook in andere vereni‐ gingen  actief  waren,  zoals  Arthur  Agneessens  (‘Langen  Tuur’),  Maurice  Merckx  (‘Den  Dries’),  Maurice  Deneulin,  Jean  Vanvolsem,  Max  Maillard,  Léon  Debrouwer,  François  Vanbossuyt,  Jos  Lerinckx,  Michel  Lerinckx,  Georges  Deromagnoli,  Roger  Vanbellingen  en  vele  anderen. Sinds januari 2013 repeteert het Sint‐Gregoriuskoor buiten  het klooster, in het Onze‐Lieve‐Vrouwecentrum.    

Leden van het Sint‐Gregoriuskoor in  1932, in de kloostertuin. Centraal op de  eerste rij: pater Pacificus Van Aubel en  voorzitter François Van Bossuyt. 

20 

 

 

Behalve het Sint‐Gregoriuskoor bestond er vanaf 1948 tot het einde  van  de  jaren  1960  ook  een  Franciscaans  Jongenskoor.  Het  werd  geleid  door  pater  Dismas  en  later  door  paters  Patrick  Cox,  Bart  Wessels en Pax. Regelmatig waren ook andere koren en orkesten te  gast  in  de  paterskerk,  zoals  de  Koninklijke  Harmonie  Sinte‐Cecilia  Halle, de Koninklijke Sint‐Martinusfanfare, het Ensemble Kreato, het  Mariakoor en het vocaal ensemble T’Andernaken.     Een  orgel  is  er  uiteraard  ook  altijd  geweest.  Het  eerste  orgel  kwam  van  Pieter‐Hubertus  Anneessens  uit  Ninove.  Het  werd  op  8  decem‐ ber  1845  ingehuldigd  en  het  koor  Roland  de  Lattre  had  het  mee  gefinancierd. Rond 1900 werd een nieuw orgel geïnstalleerd. In 1986  kochten de paters een Johannesorgel. In al die jaren zijn er heel wat  organisten  de  revue  gepasseerd.  Vaak  begeleidden  zij  ook  het  Sint‐ Gregoriuskoor.  Vóór  1906  was  er  onder  meer  Louis  De  Koster  en  nadien  zijn  zoon  Charles  De  Koster.  Charles  werd  directeur  van  de  Halse  muziekschool  en  dirigent  van  Roland  de  Lattre  en  de  Cercle  Servais.  Hij  had  een  goede  band  met  de  paterskerk,  waar  hij  onder  meer van 1907 tot 1919 de vieringen van de Sint‐Antonius‐broeder‐ schap  opluisterde.  Rond  1919  componeerde  Charles  De  Koster  een  Missa  in  honorem  Sti  Antonii  de  Padua,  die  hij  opdroeg  aan  pater  Jozef Uitterhoeve. In 1983 en 1993 werd het werk in de paterskerk  uitgevoerd  met  een  orkestbegeleiding  van  Leopold  Sluys,  die  ook  enkele  jaren  organist  was.  In  1934  leverde  Charles  De  Koster  een  Ave Maria voor de zangwedstrijd ter gelegenheid van de inhuldiging  van het vaandel van het Sint‐Gregoriuskoor. Latere organisten waren  onder  meer  Robert  Randabel,  Edouard  Thibaut  en  Stijn  Hanssens.  Die laatste componeerde in 2003 een Missa Hallensis naar aanleiding  van de 160e verjaardag van het Sint‐Gregoriuskoor.    In  1965  zochten  enkele  jongens  van  het  Onze‐Lieve‐Vrouwecollege  een repetitielokaal. Pater Pax stelde een lokaal in de kelder van het  klooster  ter  beschikking.  Zij  luisterden  op  11  september  1966  ook  een  eerste  ‘Tienermis’  op  in  de  paterskerk,  een  vernieuwend  initia‐ tief dat de nationale pers haalde. Het groepje ‘The Criminals’ kreeg al  snel bijval en even later begon een van de zangers, Paul Severs, ook  solo op te treden. Pater Pax was de eerste manager van de groep en  zorgde  voor  de  eerste  optredens  en  platencontracten.  Op  25  juni  2013  vierde  Paul  Severs  zijn  vijfenzestigste  verjaardag  en  vijftig‐ jarige zangcarrière.      

Charles De Koster, Missa in honorem Sti  Antonii de Padua (Parijs, ca. 1919) 

21 

Te zien op de expo:  ƒ Foto Sint‐Gregoriuskoor, 1932  ƒ Toespraak Pater Pacificus Van Aubel bij het 25‐jarig lidmaatschap  van François Vanbossuyt van het Sint‐Gregoriuskoor.  ƒ Partituur  Charles  De  Koster,  Missa  in  honorem  Sti  Antonii  de  Padua (Paris, Procure générale de musique religieuse, ca. 1919)  ƒ Foto  uitvoerders  Missa  in  honorem  Sti  Antonii  de  Padua  van  Charles  De  Koster  in  de  paterskerk  op  3  december  1983:  Sint‐ Gregoriuskoor,  Roland  de  Lattre,  Mariakoor,  het  Halse  Snaren‐ ensemble en enkele muzikanten van de Harmonie en de Fanfare.  ƒ Officieel  Programma  van  de  feesten  ter gelegenheid  der  inhuldi‐ ging  van  het  vaandel  met  Geschiedenisschets  van  het  Koninklijk  Zangkoor “Sint‐Gregorius”, 1934.  ƒ Programmaboekje  viering  145  jaar  Sint‐Gregoriuskoor,  20  oktober 1989  ƒ Foto Sint‐Gregoriuskoor, 1993  ƒ Partituur Stijn Hanssens, Missa Hallensis (Halle, 2003)  ƒ Overeenkomst  met  Pieter‐Hubertus  Agneessens  en  het  koor  Roland de Lattre in verband met de aankoop van een orgel, 1845  ƒ Kennisgeving  herdenkingsmis  voor  de  Halse  cellist  François  Servais  in  de  paterskerk  op  3  december  1866,  opgedragen  door  de  Koninklijke  Harmonie  Sinte‐Cecilia  en  het  koor  Roland  de  Lattre, waarvan Servais erevoorzitter was (bruikleen Harmonie)  ƒ Artikel  ‘Kyrie‐yé‐yé‐eleison  te  Halle.  Veel  belangstelling  voor  nieuwe Tienermis’ uit Het Nieuwsblad, 11 september 1966  ƒ Enkele singles van Paul Severs  ƒ Programmaboekje ‘Groot kerstmis‐concert’ op 18 december 1960  met het Vocaal Trio van Brussel, organist Leopold Sluys, het Sint‐ Gregoriuskoor en het Franciskaans‐jongenskoor  ƒ Programmaboekje Sint‐Franciscusconcert Kreato, 2001  ƒ Cd‐opname  concert  ‘800  jaar  Franciscaanse  Familie’,  22  novem‐ ber 2009  ƒ Toegangskaart  ‘Caritatief  Concert’  Koninklijke  Harmonie  Sinte‐ Cecilia, 17 oktober 1998 (bruikleen Peter François)  ƒ Toegangskaarten concerten T’Andernaken, 23 december 2006 en  27 december 2008 (bruikleen Peter François)     

22 

6. Paters met een missie: Indonesië 

    In  1937  kreeg  de  Belgische  Provincie  van  de  minderbroeders  de  toelating  om  een  missiepost  op  te  richten  in  Indonesië,  toenmalig  Nederlands‐Indië.  Vanuit  het  Halse  klooster  trokken  Lodewijk  van  den  Bergh,  Johannes  van  Vliet  en  Dominicus  De  Ridder  naar  het  missiegebied.     Ter ondersteuning van de missie werden er in België tal van activi‐ teiten op touw gezet. Het meest in het oog springende initiatief was  een  reizende  missietentoonstelling,  soms  gecombineerd  met  de  voorstelling van andere missiegebieden. Van 1955 tot 1963 werd die  opgesteld in het hele land, tot in Ieper en Beringen‐Mijn. De organi‐ satie was in handen van pater Paul Margry uit het Halse klooster. Hij  kreeg  na  enige  tijd  assistentie  van  pater  Pax.  In  elke  stad  waar  de  expo  neerstreek  preekten  de  paters  ook  in  de  verschillende  kerken  over  de  missie.  In  1955,  1959  en  1963  was  de  tentoonstelling  in  Halle  te  bezichtigen.  In  de  regio  trok  de  expo  ook  naar  Vlezenbeek,  Sint‐Genesius‐Rode,  Linkebeek,  Merchtem,  Liedekerke,  Gooik  en  Asse.    Blikvanger van de tentoonstelling was een grote Indonesische tempel  van  meer  dan  vijf  meter  hoog.  Verder  was  er  ook  een  tafel  met  Indonesisch  zilverwerk  te  zien,  naast  houtgesneden  kunstbeelden,  poppen  van  het  wajangspel,  handgedreven  koperwerk  en  schilde‐ rijen.  Enkele  voorwerpen  kwamen  uit  de  persoonlijke  verzameling  van Koning Leopold III. Meestal werd de expo gecombineerd met een  verkoopsstand  en  een  tombola,  die  soms  veel  geld  in  het  laatje  brachten.  Bezoekersaantallen  van  enkele  duizenden  op  een  paar  dagen waren geen uitzondering.    Halse kunstenaars hadden een stevige inbreng bij de totstandkoming  van de expo. Zo was de tweede versie van de tempel het werk van de  Halse  kunstenaar  Fil  Vanhoof  en  de  versie  die  vanaf  1960  gebruikt  werd,  was  een  ontwerp  van  Paul  Degueldre,  decorbouwer  voor  de  VRT  en  eveneens  Hallenaar.  Ook  Rik  Desmedt  werkte  mee  aan  het  vervaardigen van de decors. Vanhoof maakte ook een groot glasraam  met  de  voorstelling  van  de  missie‐activiteiten  van  de  minder‐ broeders.  De  eerste  tentoonstellingen  werden  aangekondigd  met  affiches van Gerard Straus en later werd een ontwerp van Fil Severs 

Tempel voor de Missie‐Expo Indonesië,  ontwerp Paul Degueldre, 1960 

23 

gebruikt.  Straus  ontwierp  ook  twee  foldertjes  voor  de  missiegebie‐ den. Maurice Merckx zorgde voor een fotoreportage van de expo en  maakte er ook een film van. Het opstellen van de expo was meestal  een viertal dagen werk. De verhuizing gebeurde met een wagen van  de Halse transportfirma van de Gebroeders Borremans.    

Overzichtsfoto van de Missie‐expo in Essenbeek, 1959 (foto Maurice Merckx) 

 

    Te zien op de expo:  ƒ Foldertje over de missiegebieden van de paters conventuelen, ca.  1958, ontwerp Gerard Straus  ƒ Brochure Franciscaanse tentoonstelling in Halle, 1955  ƒ Foto van de Missietentoonstelling in Essenbeek, 1959, door Mau‐ rice Merckx  ƒ Foto tempel ontworpen door Paul Degueldre voor de Missie‐Expo  Indonesië, 1960  ƒ Affiche  Missie‐Expo  Indonesië  in  Halle,  1963,  ontwerp  door  Fil  Severs  ƒ Goudkleurige  vitrine,  gebruikt  voor  het  zilverwerk  op  de  missietentoonstellingen      24 

7. Het monnikenwerk van Pacificus Van  Aubel      Pater  Pacificus  Van  Aubel  werd  als  Charles  Van  Aubel  geboren  in  Maastricht  op  1  februari  1867.  Hij  deed  zijn  noviciaat  in  Halle  en  werd  er  geprofest  op  4  oktober  1890.  Hij  volgde  er  ook  zijn  eerste  jaar filosofie. Zijn studies maakte hij af in Leuven. Als jonge priester  verbleef hij in Halle van juli 1899 tot mei 1903. Van september 1920  tot augustus 1938 woonde Van Aubel ook in Halle, de laatste negen  jaar als gardiaan. Hij overleed in Leuven op 19 januari 1943.    Pacificus  Van  Aubel  was  een  portretkunstenaar.  Hij  portretteerde  talloze koningen, pausen en andere beroemdheden, maar ook dieren  en figuren uit de schilderkunst, meestal als stipportret of in een meer  doorgedreven vorm, als ‘tekstportret’: het hoofd werd gevormd door  het  aanbrengen  in  verschillende  schakeringen  van  een  tekst,  die  meestal  verband  hield  met  het  leven  van  de  afgebeelde  persoon.  Over Van Aubels werkwijze schreef Jozef Van Meerbergen:    Kunst,  niet  met  kleuren  en  penseel,  maar  met  pen  en  inkt.  Twee  kleuren  dus,  wit  papier,  zwarte  inkt.  Hij  nam  een  pen,  en  haalde  de  kunstkrachtgreep uit: portretten, beelden, natuur teekenen, al woor‐ den  schrijvende  met  microscopische  letterteekens.  Wil  hij  een  of  ander portret maken, of liever schrijven, dan bestudeert hij dit dagen  lang, en leert het beeld als een preek van buiten. Staat de persoon in  zijn geest uitgebeeld, dan neemt hij een blad bristolpapier, berekent  van  den  linkerbovenhoek  tot  den  rechterbeneden  toe  de  plaats‐ ruimte voor den tekst, die meestal verband houdend met den uit te  beelden  persoon,  het  portret  vormen  moet,  en  begint  dan  zonder  eenige lijn te trekken, te schrijven. (…). Merk op: ieder trekje vraagt  een inktdrop, een nazicht van de pen, van den inkt. In één letterbeen‐ tje zitten soms drie‐vier schakeringen, één lijn geschrift vraagt soms  tweehonderd verschillende tinten.  (J. Van Meerbergen in de Sint‐Antoniusklok, september 1936, p. 4‐5) 

  Van Aubel zou naar schatting 900 werken hebben vervaardigd. Daar‐ van heeft hij er vele gestuurd naar musea en personaliteiten over de  hele wereld.      

Pacificus Van Aubel, Zelfportret (volledig en  detail rechterbenedenhoek) 

25 

    Tekstportretten te zien op de expo: 

 

ƒ Kanunnik Jozef Cardijn (1882‐1967), 1936, opgedragen aan Jean  Cardijn, ter gelegenheid van diens benoeming tot stadssecretaris  van Halle, 26 december 1936 (tekst: Herderlijke brief van Kardi‐ naal Jozef van Roey over het Katholieke Priesterschap) (gift vzw  Kardinaal Cardijn)  ƒ Zelfportret, 1939 (tekst: enkele levensbeschrijvingen over zichzelf)  ƒ Paus  Pius  XII  (1876‐1958),  ca.  1939  (tekst:  Encycliek  Paus  Pius  XII, 20 oktober 1939)  ƒ Naar  het  fresco  van  de  profeet  Ezechiël  van  Michelangelo  in  de  Sixtijnse Kapel in Rome, ca. 1920 (tekst: ‘La Renaissance. Chapitre  premier’ uit La vie artistique de l’Humanité van A. Rolloc)  ƒ G.  Th.  Van  der  Meer,  pastoor  in  de  Sint‐Jozefparochie  in  Rotter‐ dam, ter gelegenheid van zijn zilveren priesterfeest op 15 augus‐ tus  1927,  1927  (tekst:  “Redevoering  uitgesproken  ter  gelegen‐ heid van de 350ste gedenkdag der inneming van den Briel voor de  leden  der  Nederlandsche  Vereeniging  te  Leuven,  op  zondag  26  maart 1922 door den Zeer Eerwaarden Pater Donatus Bakker”) 

26 

8. Pater Pax, kleurrijk figuur in zwarte pij    Pater Pax werd op 4 december 1925  in Tilburg geboren als Wilhel‐ mus De Rooij. Na zijn humaniora bij de minderbroeders conventue‐ len in Wijnandsrade trad hij in bij de orde in Urmond. Hij volgde zijn  priesterstudies in Leuven en legde op 9 augustus 1953 zijn plechtige  geloften  af  in  het  klooster  van  Wijnandsrade.  Eerst  woonde  hij  in  Leuven, maar in september 1958 kwam hij naar het klooster in Halle  en hij zou er blijven tot 2008. Hij verbleef vervolgens in het RVT Sint‐ Augustinus  in  Halle  tot  zijn  overlijden  op  26  februari  2010.  Bij  zijn  begrafenis zat de Sint‐Martinusbasiliek afgeladen vol.    Pater Pax was een duivel‐doet‐al. Binnen de kloostermuren bekom‐ merde  hij  zich  om  de  Indonesië‐expo’s,  de  filmvoorstellingen  en  de  zangertjes  (in  de  jaren  1960),  behartigde  hij  de  financiën  van  het  Halse  klooster  en  van  het  provincialaat  en  stond  hij  in  voor  de  administratie  van  het  tijdschrift  De  Sint‐Antoniusklok  –  met  enkele  duizenden leden geen sinecure. ‘Extra muros’ was pater Pax betrok‐ ken  bij  tal  van  sociaal‐culturele  verenigingen.  Zo  was  hij  proost  en  bestuurslid  van  Sporta  Halle,  ‘burgemeester  van  de  Stieweg’,  fondsenwerver  voor  de  Bloedgevers,  erevoorzitter  van  de  IFA‐Club,  ... In 1966 opende hij de ‘Pax‐Kelder’, een jeugdclub in de kelders van  het klooster. Die telde snel over de 3.000 leden en opende na 1975  nog  slechts  sporadisch,  omdat  het  succes  de  pater  boven  het  hoofd  gegroeid  was.  In  de  jaren  1990  zette  Pax  de  Rolstoel‐Taxi‐Actie  op  touw om geld in te zamelen voor een taxi voor rolstoelgebruikers –  de  zogenaamde  Pax‐mobiel.  Pater  Pax  zorgde  voor  bekijks  door  op  zijn  67e  een  benjisprong  te  wagen  en  op  de  ijspiste  te  verschijnen  toen hij al goed in de zeventig was.     Eén  anekdote,  verteld  door  Pater  Dominique  (°1963),  portretteert  Pater Pax ten voeten uit: 

Pater Pax aan het preken in Halle, ca. 1959 

 

Pater Pax, dat was een figuur! Hij kwam mij ooit ophalen in Zwitser‐ land,  waar  ik  op  retraite  was.  Met  zijn  legendarische  Wartburg,  die  evenveel  rookte  als  de  pater  zelf.  Hoe  lang  we  al  onderweg  waren,  was  gemakkelijk  te  volgen:  één  sigaar  kwam  overeen  met  45  minu‐ ten, een sigaret was tien minuten en een koekje van de Suzy‐fabriek,  dat misschien al vijf of tien jaar in de auto rondslingerde, telde voor  vijf minuten. 

27 

We kwamen uiteindelijk aan de grens in de buurt van Luik, en daar  begonnen de moeilijkheden pas. We wilden langs de douane voorbij  rijden,  maar  de  beambten  vonden  onze  koffer  wel  heel  zwaar  geladen, dus wilden ze het grondiger bekijken. Je moest hun gezicht  zien toen ze twee paters in pij zagen uitstappen! Pax had zijn koffer  vol met medailles en had die bij het vertrek niet laten registreren. Hij  kon  de  douaniers  ervan  overtuigen  om  ze  als  oud  metaal  te  laten  taxeren  –  daar  moesten  maar  1%  invoerrechten  op  betaald  worden  en voor medailles zou dat 18 of 25% geweest zijn. We legden als onze  Duitse  marken,  Zwitserse  kronen,  lires  en  Belgische  franken  bij  elkaar,  maar  nog  hadden  we  onvoldoende.  Dus  naar  het  klooster  in  Halle  gebeld,  opdat  ze  iemand  zouden  sturen  met  geld.  Als  we  eindelijk  over  voldoende  geld  beschikten,  was  er  een  wissel  van  de  wacht  geweest,  en  de  nieuwe  ploeg  wou  het  zaakje  toch  eens  van  naderbij  bekijken.  Bleek  dat  Pax  maar  de  helft  van  zijn  dozen  met  medailles  had  aangegeven.  En  uit  de  verste  doos...  kwam  een  koekoeksklok tevoorschijn. Zegt Pax: “Ja, die had ik meegenomen om  in  Zwitserland  te  laten  repareren...”.  “Niets  mee  aan  te  vangen”,  moeten de douaniers gedacht hebben en ze lieten ons vertrekken.  Toen ik naar Rome moest voor het noviciaat, vroeg ik aan Pax of hij  soms  een  verwarmingstoestel  kon  meekrijgen  voor  op  mijn  kamer.  Kwam hij tevoorschijn met een paraboolachtig ding, dat hij wellicht  gedeeltelijk zelf in elkaar geknutseld had. Een radio gaf hij ook mee,  zo’n oud model met lampen...  Op  het  vlak  van  bestuur  en  beleid  had  je  niet  zoveel  aan  Pax.  Maar  organiseren kon hij als geen ander: benefietacties, ronselen voor de  bloedgevers,  administratie  voor  De  Klok,  voor  de  Franciscaanse  Lekenorde, ... Hij was ook jarenlang provinciaal econoom. Hij mocht  nog duizend mensen moeten bedanken; hij wist achteraf perfect wie  hij welk bedankkaartje had gestuurd. 

Pater Pax en Pater Dominique 

    Te zien op de expo: 

ƒ Glazen, sleutelhangers en lidkaarten van de Pax‐Kelder  ƒ Pax Pater Bier  ƒ Foto Pater Pax en Will Tura achter de toog van de Pax‐Kelder 

 

28 

 

9. 170 jaar paters in Halle    Van 1842 tot 2012 zijn er in de Belgische jurisdictie van de minder‐ broeders conventuelen – die tot 1954 ook de Nederlandse kloosters  omvatte – meer dan vierhonderd paters en broeders actief geweest.  Het  was  de  gewoonte  dat  een  kloosterling  bij  de  minderbroeders  conventuelen niet langer dan negen jaar in  eenzelfde klooster  ver‐ bleef,  hoewel  er  een  aantal  belangrijke  uitzonderingen  zijn,  zoals  pater  Jozef  Uitterhoeve  en  pater  Pax,  die  allebei  meer  dan  veertig  jaar  in  Halle  hebben  gewoond.  Meer  dan  de  helft  van  de  paters  en  broeders heeft op die manier minstens enkele jaren in Halle verble‐ ven. Ze gaven er les, hebben er gepreekt of biecht gehoord, of brach‐ ten er hun oude dag door. We pikken er enkele uit, omwille van wat  ze  verwezenlijkt  hebben  en/of  omdat  ze lange tijd  in Halle  verble‐ ven hebben. Tientallen andere paters hadden even goed in het lijstje  kunnen voorkomen.    Bonaventura (Gerard­Jan) BOERLAGE  (Monikkendam, 20 april 1847 – Halle, 13 januari 1926)  Bonaventura Boerlage verbleef vanaf november 1888 tot zijn overlij‐ den in Halle. In de periode 1897‐1908 was hij enkele keren gardiaan.  Hij was meer dan vijfentwintig jaar “Bestierder der Congregatie van  de Zusters der IIIe orde”. Hij staat bekend om zijn passiesermoenen  en zijn studie van Thomas a Kempis.    Antonius (Henricus) BROX  (Oss, 28 februari 1795 – Brussel, 9 april 1861)  Brox was vanaf 1830 pauselijk penitencier, eerst in Loreto en vanaf  1834 in de Sint‐Pietersbasiliek in Rome. Hij regelde in 1841‐1842 de  stichting  van  het  klooster  in  Halle  en  was  er  commissaris‐generaal  van 1843 tot 1850. Hij werd in Halle begraven op het oude kerkhof.    Mark (Isidoor) BRUSSELAERS  (°Aarschot, 24 maart 1925)  Mark  Brusselaers  volgde  van  1938  tot  1941  les  in  het  Klooster‐ college in Halle. Hij was Provinciaal van juli 1968 tot juni 1974. Vanaf  2 oktober 1989 woonde hij in Halle, als gardiaan. Hij is de auteur van  het  boek  ‘150  jaar  Minderbroeders  Konventuelen  te  Halle’  (1993),  van  twee  boeken  over  Franciscus  en  Franciscaanse  heiligen  in  de  filatelie en van talloze artikels in diverse tijdschriften van de orde.  29 

Norbertus (Lodewijk) CRANSHOFF  (Oostende, 25 augustus 1870 – Ukkel, 29 november 1921)  Norbert Cranshoff trad in te Halle, volgde er het noviciaat en legde de  geloften  af  op  28  mei  1894.  Na  zijn  priesterwijding  op  20  augustus  1899 in Leuven woonde hij nog enkele jaren in Halle en Brussel. Van  1911 tot 1920 verbleef hij in Istanboel.    Clemens (Gustaaf) CROMBEZ  (Moorsele, 8 april 1879 ‐ Dilbeek, 8 maart 1972)  Broeder Clemens kwam in 1903 in het klooster in Halle wonen. Op 7  oktober  1904  werd  hij  postulant  in  het  klooster  in  Urmond  en  hij  deed  er  zijn  professie  op  8  februari  1908.  Hij  verbleef  ook  in  Halle  van 1912 tot 1918 en van 1954 tot 1967.    Aloysius DE GOEY  (Grave, 29 april 1829 – Leuven, 19 november 1895)  Aloysius De Goey ontving het kleed van de minderbroeders in Halle  op 31 oktober 1850. Hij deed er zijn professie op 17 november 1851  en werd priester gewijd in Mechelen op 17 december 1853. Hij was  gardiaan  in  Halle  van  september  1871  tot  mei  1875.  Zijn  laatste  levensjaren bracht hij door in Leuven.   

 

Halse  kloostergemeenschap  in  1954:  Bart  Wessels,  Theofiel  Pompe,  Florian  Kovar,  Patrick  Cox,  Michael  Marell,  Norbert  Wenmaekers,  Clemens  Crombez,  Robert  Van  Rooy en Paul Margry. 

  30 

Edmundus (Karel) DE PAUW  (Halle, 20 september 1830 – Halle, 11 maart 1911)  Karel  Edmundus  (of  Charles  Edmond)  De  Pauw  werd  geboren  in  Halle op 20 september 1830 dicht bij het klooster, in de Volpestraat.  Zijn  vader  Denis  Joseph  was  er  gevestigd  als  zaakhandelaar.  Op  10  december  1850  werd  De  Pauw  toegelaten  in  het  klooster  van  zijn  geboortestad. Op 21 juni 1858 ging hij over naar de provincie van de  minderbroeders conventuelen van Bologna. In 1860 werkte hij in de  Amerikaanse  missie.  Op  15  mei  1868  ging  De  Pauw  over  naar  de  seculiere  geestelijkheid  en  werd  hij  aangenomen  in  het  bisdom  Albany  in de staat New  York.  Op  16  juni  1887  werd  hij  Huisprelaat  van de paus. Hij  kwam  uiteindelijk  terug  naar Halle,  waar  hij op  11  maart  1911  overleed  in  de  Brusselstraat  als  apostolisch  protonota‐ ris,  de  hoogste  erefunctie  die  de  paus  kon  verlenen  aan  een  zeer  verdienstelijke priester.    Dominicus (Aimé) DE RIDDER  (Letterhoutem, 2 november 1911 – Halle, 20 januari 1989)  De Ridder werd geprofest op 4 oktober 1931 in Leuven. Hij gaf les in  het  Kloostercollege  in  Halle,  voor  hij  in  1938  naar  Java  vertrok.  In  1962  kwam  hij  terug  naar  België.  Vanaf  mei  1986  verbleef  hij  opnieuw in Halle.     Pax (Wilhelmus) DE ROOIJ  (Tilburg, 4 december 1925 – Halle, 26 februari 2010)  Zie p. 27‐28.    Eduardus (Ant.­Hubert) DUNCKEL  (Broeksittard, 7 november 1867 ‐ Halle, 28 oktober 1935)  Eduardus  Dunckel  woonde  in  het  klooster  Sint‐Bonaventura  in  Leuven vanaf oktober 1898. Op 4 oktober 1890 legde hij in Halle zijn  eenvoudige geloften af. In Leuven was hij gekend als ‘Pater Warre, de  studentenpater’. Vanaf 1930 verbleef hij in Halle.    Hyacinthus (Mathias) IN ’T HOUT (INTHOLT)  (Bergharen, 31 januari 1828 – Leuven, 29 oktober 1897)  Hyacinthus  Intholt  legde  zijn  plechtige  geloften  af  in  Halle  op  8  december  1853  en  was  er  leraar  in  het  pensionaat.  Van  augustus  1862 tot augustus 1864 was hij gardiaan in Urmond en van 1879 tot  1881 in Brussel. In 1892 werd hij de eerste provinciaal van de Luikse  Sint‐Hubertusprovincie  en  in  datzelfde  jaar  ging  hij  wonen  in  het  door hem opgerichte Sint‐Franciscusklooster in Leuven.  

Hyacinthus Intholt 

31 

Provinciaal kapittel in Halle, 1926.  Eerste rij: Damiaan Kortmann, Jozef Uitterhoeve,  Carolus Hoying, generale overste Olini, generale  assistent Brauchle, Dominicus Berx, Gonzalf Nackaerts.  Tweede rij: Salvator Janssen, Remigius Pozzi,  Valentinus van den Bergh, Cornelius Kramer, Ignatius  Lageschaar, Cyrillus Klessens, Pacificus Van Aubel,  Victorinus van den Berg, Athanasius Papôt, Rogerius  van den Bosch, Chrysostomus Kester, Coenraad van  Rijn.   Derde rij: Daniel Van Dalen, Jozef Macken, Donatus  Bakker, Placidus Hoogeboom, Stanislaus van den  Bergh, Servatius Moors, Hugo Notmeyer, Joannes  Beugels, Florian Kovar. 

Augustinus (Felix) JOCHMANS  (Willebringen, 13 januari 1829 – Leuven, 4 april 1903)   Werd  op  10  oktober  1852  toegelaten  in  het  klooster  in  Halle,  waar  hij geprofest werd op 24 oktober 1853 en tot 1884 verbleef. Hij was  in de wijde omgeving bekend als biechtvader, in die mate dat Waalse  penitenten  die  met  de  trein  kwamen,  als  antwoord  op  hun  vraag  “Coupon  pour  Père  Augustin,  s’il  vous  plaît?”  aan  het  loket  een  kaartje  voor  Halle  kregen.  Pater  Jochmans  is  ook  gardiaan  geweest  van het Halse klooster.       

  32 

Florian KOVAR  (Stinava (Tsjechië), 6 mei 1876 – Brussel, 10 april 1965)  Florian Kovar kwam als rondreizend schoenmaker in Brussel terecht,  waar  hij  bij  de  minderbroeders  conventuelen  in  het  klooster  trad.  Vanaf  1909  was  hij  missionaris  in  Denemarken.  Broeder  Kovar  kwam  in  1925  naar  Halle  en  verbleef  er  tot  zijn  overlijden  als  tuinman, koster, portier en kok.         

Halse kloostergemeenschap in de kapel, 1959:  Pax  de  Rooij,  Patrick  Cox,  Bart  Wessels,  Michael  Marel,  Norbert  Wenmaekers,  Clemens  Crombez  en Paul Margry. 

  33 

Bernardinus Mets 

34 

Jozef Maria (Arnold) LAURENT  (Wijchen, 30 juli 1826 – Urmond, 3 mei 1895)   Laurent trad in het noviciaat in Würtzburg. Hij was overste in Halle  van  1850  tot  1854,  superior  provincialis  van  1854  tot  1856  en  commissaris‐generaal van 1856 tot 1858. Hij zorgde voor de verdere  afwerking van de gebouwen in Halle en  voor de oprichting van een  eigen college en noviciaat. Van 1872 tot 1874 was hij vanuit Brussel  generaal  commissaris.  Vanaf  1882  verbleef  hij  in  het  klooster  in  Urmond, dat hij in 1854 mee gesticht had.    Bernardinus (Franciscus) METS  (Dokkum, 27 oktober 1864 – Huissen, 10 september 1915)  Bernardinus  Mets  deed  zijn  professaat  in  Halle.  Als  jonge  priester  was hij werkzaam in Halle tot 1899. Hij was magister van de novicen,  directeur van de Derde Orde, organist en predikant. Hij is de auteur  van  tientallen  artikels  en  andere  publicaties  over  religie  en  de  geschiedenis van zijn orde, vooral tijdens zijn Halse periode. In 1893  verscheen zijn Geschiedenis van de Orde der Minderbroeders (Gent,  Siffer).    Honorius (Andreas) NEFORS  (Oostende, 12 januari 1912 – Hoboken, 3 maart 1966)  Honorius Nefors deed zijn noviciaat in Leuven. Hij studeerde filosofie  in  Leuven  en  theologie  in  Assisi  en  werd  priester  op  5  juli  1936.  Vanaf  dan  ontplooide  hij  in  Halle  tal  van  activiteiten.  Hij  was  organist,  redacteur  en  administrator  van  de  Sint‐Antoniusklok  en  leraar in het Kloostercollege. Na de oorlog wijdde hij zich aan de KAJ  in Halle en later van het hele gewest.     Athanasius (Albert) PAPÔT  (Warmond, 21 juli 1866 – Halle, 15 mei 1945)  Op 4 oktober 1894 legde Athanasius Papôt zijn eenvoudige geloften  af  in  Halle;  de  plechtige  geloften  volgden  drie  jaar  later  in  Leuven.  Vanaf  mei  1903  woonde  hij  onafgebroken  in  het  klooster  in  Halle,  waar hij lange tijd het orgel bespeelde.    Bonaventura (Ambroos) ROOSE  (Turnhout, 4 april 1834 – Brussel, 16 februari 1869)  Bonaventura Roose trad in in 1855 in Halle en legde er zijn plechtige  gelofte  af  op  1  januari  1857.  Hij  was  enkele  jaren  leraar  aan  het  college in Halle en was er gardiaan van september 1864 tot augustus  1867. Hij overleed als overste in het klooster van Brussel. 

Pascal (Antoon) STEENBERGEN  (Schalkwijk, 4 september 1912 – Halle, 25 juli 2000)  Pater  Pascal  studeerde  wijsbegeerte  in  Rome  en  godgeleerdheid  in  Assisi. Hij verbleef van 1940 tot 1943 in Halle en gaf de eerste twee  jaren  van  zijn  verblijf  les  in  het  Halse  Kloostercollege.  Vanaf  1956  was hij actief in de missie in Denemarken. In 1978 keerde hij terug  naar  Halle,  waar  hij  meteen  gardiaan  werd.  Van  1980  tot  1989  bekleedde  hij  dezelfde  functie  in  Brussel  en  nadien  verbleef  hij  in  Halle tot zijn overlijden.    Isidoor (Wim) STEENLAGE  (Rotterdam, 26 mei 1915 – Halle, 21 februari 1992)  Broeder Isidoor volgde vanaf 1950 in Leuven het noviciaat en legde  er zijn plechtige geloften af in 1954. Van 1954 tot 1962 woonde hij in  Brussel, nadien opnieuw in Leuven en vanaf 1980 in Halle. Hij was er  koster,  portier  en  keukenhulp.  Broeder  Isidoor  ging  ook  regelmatig  naar Lourdes als ziekenbegeleider.    Jozef Maria (Albert­Joannes) UITTERHOEVE  (Ovezande, 13 juni 1863 – Halle, 15 maart 1928)  Werd geprofest  in  Halle  op  4  oktober  1882  en  priester  gewijd op  8  december  1886.  Hij  was  gardiaan  in  Halle  van  september  1893  tot  november  1897,  van  november  1908  tot  augustus  1920  en  van  sep‐ tember 1926 tot maart 1928. In 1897 werd hij commissaris‐generaal.  In 1899, 1902 en 1905 werd hij telkens voor drie jaar verkozen tot  provinciaal. Van 1915 tot 1926 was Uitterhoeve opnieuw provinciaal.  Pater  Jozef  was  de  stuwende  kracht  achter  de  nieuwbouw  van  het  klooster en de verbouwing van de kerk in 1902‐1913.    Pacificus (Charles) VAN AUBEL  (Maastricht, 1 februari 1867 – Leuven, 19 januari 1943)  Van  Aubel  werd  op  4  oktober  1890  geprofest  in  Halle.  Hij  was  gardiaan in Halle van april 1928 tot augustus 1938.  Zie ook p. 25‐26.    Daniel (Emile­Louis) VAN DALEN  (Suverito (Italië), 27 mei 1858 – Leuven, 28 november 1937)  Daniel Van Dalen werd uit Belgische ouders geboren in Suverito bij  Livorno. Zijn zus Louise was de moeder van de Halse Kardinaal Jozef  Cardijn.  Hij  trad  in  1883  in  bij  de  minderbroeders  conventuelen  en  werd geprofest op 21 maart 1888. Hij verbleef enige tijd in Halle en  lange tijd in Leuven en Brussel. 

Jozef Uitterhoeve 

35 

Rufinus Vanvolsem 

Victorinus (Hendrik) VAN DEN BERG  (Wassenaar, 10 juli 1879 – Halle, 20 maart 1946)  Victorinus  Van  den  Berg  legde  zijn  eenvoudige  geloften  af  op  22  september  1901  in  Leuven,  waar  hij  lange  tijd  verbleef.  Na  1925  woonde hij kort in Kaalheide, Nunspeet en Treebeek.  In 1937 werd  hij  rector  van  het  Kloostercollege  in  Halle.  Hij  was  er  ook  gardiaan  van september 1938 tot zijn overlijden.     Bernard (Karel) VANDERPERRE  (Oudenaken, 7 juni 1840 – Brussel, 2 januari 1916)  Vanderperre deed een deel van zijn humaniora in het college van de  paters in Halle. Hij werd er op 7 juni 1861 als pater toegelaten. Op 8  juli  1862  werd  hij  geprofest  en  op  6  april  1867  tot  priester  gewijd.  Zijn  theologiestudie  volgde  hij  in  Freiburg.  Hij  was  novicenmeester  in  Urmond.  Van  juni  1875  tot  april  1878  was  hij  gardiaan  in  Halle.  Nadien  bekleedde  hij  meermaals  diezelfde  functie  in  Brussel  en  in  Leuven.     Rufinus (Emmanuel) VANVOLSEM  (Halle, 10 mei 1853 – Hoboken New York, 19 april 1897)  Emmanuel  Vanvolsem  werd  geboren  in  Halle  op  10  mei  1853  als  zevende kind van Laurent Hubert Vanvolsem en Marie Leroy. Broe‐ der Rufinus werd geprofest op 16 juli 1880. Van 1884 tot 1892 ver‐ bleef hij in Halle en nadien in Leuven. In 1895 trok hij naar de missie  in Hoboken (New York), waar hij twee jaar later al overleed.    Norbert WENMAEKERS  (Urmond, 4 oktober 1917 – Lanaken, 16 augustus 1996)  Pater Norbert  verbleef  in Halle  van  1951  tot  1964.  Hij hield  er  zich  bezig  met  de  Derde  Orde,  het  Franciscaans  jeugdkoor  en  de  Sint‐ Antoniusbroederschap.  Hij  vatte  het  idee  op  voor  de  inrichting  van  een  Sint‐Antoniuskapel.  Norbert  Wenmaekers  maakte  houten  sculpturen.      Te zien op de expo:  ƒ Foto’s, documenten en voorwerpen van de paters 

  36 

 

Ook te zien op de expo:    Kelk van de stevenisten  Zilver, “R. Bellemans, orfèvre Bruxelles”, begin 19e eeuw.  Opschrift  op  de  rand  van  de  voet:  “Ora  pro  Rdo  Dno  J.A.V.V.  Presb.  Sae. Rom. Ec. C. Anno Salutis 1815”.   Pastoor  Jozef  Alexander  Van  Vaerenbergh,  een  vurige  stevenist,  kreeg  deze  kelk  van  de  gelovigen  van  Pamel.  Na  zijn  dood  in  1825  nam zijn huishoudster Marie‐Anna‐Amelberga Joly de kelk mee naar  Leerbeek,  waar  ze  ging  werken  voor  pastoor  Winnepenninckx,  de  laatste pastoor van de stevenisten, die vooral actief waren in Halle en  omgeving.  De  paters  minderbroeders  conventuelen  hebben  de  kelk  lang geleden gekregen van nakomelingen van Marie Anna Amelberga  Joly.     Tabernakel  19e eeuw.  Het ‘alziende oog van God’ doet aan de stevenisten denken; mogelijk  werd  dit  tabernakel  ook  door  de  stevenisten  aan  het  klooster  geschonken.  Op  het  laatst  werd  het  tabernakel  gebruikt  in  de  kloosterkapel.    Beeld Onze­Lieve­Vrouw met kind  Plaaster, ca. 1908.  Schaalmodel van het beeld dat in 1908 in de kloostertuin is geplaatst  uit dank voor het nieuwe klooster en de vernieuwde kerk. De Onbe‐ vlekte Ontvangenis wordt voorgesteld als staande op de maansikkel  boven een halve wereldbol, terwijl het kindje Jezus vanaf de arm van  zijn moeder de slang onder haar voet doorsteekt met een speer, die  in een kruis eindigt.    Gewaden van de minderbroeders conventuelen  19e‐20e eeuw  De  gewaden  zijn  gedragen  door  de  paters  in  hun  kloosters  in  Halle  en Brussel. De oudste dateren uit de tweede helft van de 19e eeuw en  beelden Franciscaanse thema’s uit. 

Kelk van de stevenisten, begin 19e eeuw 

Bruikleen Museum De Mindere, Sint­Truiden 

 

 

  37 

   Onbevlekte Ontvangenis, ca. 1908 (foto Steven Teurlings)

38