DE CONTROLE
herwinnen Een toolkit voor
PARLEMENTSLEDEN om de EIB weer OP HET JUISTE SPOOR te krijgen
De missie van Counter Balance is om van de Europese Investeringsbank een open en progressieve instelling te maken die de EU-doelstellingen voor ontwikkeling in daden omzet en die door duurzame ontwikkeling de mensen steunt op wie haar werk een impact heeft.
INHOUDSTAFEL
Deze campagne wordt gepromoot door :
Redactie: Greig Aitken
Ontwerp: Joke Lamon
June 2012
Dit document kwam tot stand met de financiële steun van de Europese Unie. De inhoud van dit document valt onder de uitsluitende verantwoordelijkheid van CEE Bankwatch Network en kan onder geen enkele voorwaarde beschouwd worden als een weergave van de standpunten van de EU.
1. 2. 2.1 2.2 2.3 2.4 3. 3.1 3.2
Een reus in de schaduw Waar liep het mis met de EIB? Wanneer transparantie onzichtbaar wordt Omgekeerde ontwikkeling Steun voor wat niet duurzaam is Rekenschap van de EIB? Reken er maar niet op! Hoe krijgen we de EIB op het juiste spoor? Wat u als Europarlementslid kunt doen Wat u als nationaal parlementslid kunt doen
3 8 9 12 14 17 19 20 23
3
4
Een
REus in de schaduw 1.
De Europese Investeringsbank (EIB) bestaat al meer dan 50 jaar. En toch… als je erover praat is het alsof je een geheime, parallelle wereld binnenstapt! Hier is zo’n geheim: de EIB is de grootste openbare geldverstrekker van de wereld! Wist je dat de EIB zichzelf ‘de EU-bank’ noemt? Of dat de 27 EU-lidstaten aandeelhouder zijn? Neen? Dan was je je er toch wel van bewust dat het Europees Parlement de laatste jaren een steeds grotere rol speelt bij het uitstippelen van het beleid van de EIB? Politici zien zelden een instelling over het hoofd met een jaarlijks budget van 61 miljard Euro (2011). En toch: als het over de EIB gaat is het antwoord op al bovenstaande vragen al te vaak en verrassend een ‘neen’. Met deze toolkit willen we proberen dat te veranderen door de financieringsinstelling van de EU onder de aandacht te brengen van parlementariërs in gans Europa.
De EIB mag dan al de grootste publieke geldverstrekker van de wereld zijn, toch is ze absoluut niet de meest verantwoordelijke, duurzame of transparante! Het is bovendien een van de meest onbekende internationale financiële instellingen. We zijn ervan overtuigd dat er een verband is tussen de zwakke prestaties op deze vlakken en haar onzichtbaarheid bij de burgers. Het is daarom van cruciaal belang om de democratische controle over de EIB te maximaliseren, zodat ze beter kan presteren, in ieders belang! En wie anders is beter geplaatst om dit democratisch deficit te laten verdwijnen dan jullie, leden van nationale en Europese parlementen?
Minister van Financiën en zijn/haar kabinet. Het Europees Parlement is rechtstreeks betrokken bij besluitvormingsprocessen die betrekking hebben op de bank en kunnen rechtstreeks vragen stellen aan medewerkers van de EIB of rapporten schrijven over EIBaangelegenheden. Er zijn mogelijkheden te over om de democratische controle over de EIB en haar functioneren te verbeteren. Deze toolkit gaat kort in op de belangrijkste vlakken waarop de EIB moet verbeteren en geeft u een overzicht van de verschillende mogelijkheden die er zijn, niet alleen om het beleid van de EIB te beïnvloeden, maar ook om haar prestaties te verbeteren.
Als aandeelhouders van de EIB hebben de EU-lidstaten een belangrijke impact op de lange-termijnstrategie van de EIB en op de goedkeuring van concrete projecten. Nationale parlementsleden kunnen nationale standpunten beïnvloeden omdat ze vertegenwoordigd zijn in de Raad van Bestuur van de EIB, gewoonlijk via hun
DE EIB MAG DAN WEL DE GROOTSTE PUBLIEKE GELDVERSTREKKER TER WERELD ZIJN, ZE IS LANG NIET DE MEEST VERANTWOORDELIJKE, DE MEEST DUURZAME OF DE MEEST TRANSPARANTE
6
5 Een verhoogde aandacht
Een lange weg De EIB heeft een lange weg afgelegd. Waar ze in het begin, in 1958, slechts werkte voor de zes stichtende leden van de Europese Economische Gemeenschap, is ze intussen geëvolueerd tot een globale speler. In 2011 was ze verantwoordelijk voor een budget van 61 miljard Euro. Zowel haar actieterrein als haar budget zijn jaar na jaar toegenomen, maar de democratische controle over de EIB bleef er achteraan hinken. De EIB schijnt zich goed te voelen bij haar discreet profiel dat haar toelaat relatief onafhankelijk te werken. Haar duale karakter van bank enerzijds, maar dan wel met een publiek karakter en zonder-winstoogmerk anderzijds schijnt haar niet te hinderen. De EIB wordt geleid door bankiers, en het is die bankiersmentaliteit die in het Luxemburgse hoofdkwartier overheerst. Anders gezegd: de financiële bekommernis om veilige en goede
investeringen en een goed rendement waren heel vaak belangrijker dan ecologische en sociale overwegingen. Vage richtlijnen als ‘het bevorderen van de belangen en het beleid van Europa’ gaven de EIB uiteindelijk carte blanche, zeker omdat de democratische controle gedurende al die jaren zo goed als onbestaande was. Transparantie, verantwoordingsplicht, sociale en ecologische performances – basisobjectieven voor elk verantwoordelijk EU-orgaan – zijn pas onlangs op de radar van de EIB verschenen, toen de bank meer aandacht begon te trekken en ook nader onderzocht werd. Toch heeft de EIB op deze vlakken nog een lange weg af te leggen!
VAGE RICHTLIJNEN ALS ‘HET BEVORDEREN VAN DE EUROPESE BELANGEN EN BELEID’ GAVEN DE EIB CARTE BLANCHE
De diepgewortelde en erg gesloten bankierscultuur van de EIB werd duidelijk geïllustreerd toen in 1998 de maatschappelijke middenveldorganisaties toegang vroegen tot de documenten. Het antwoord van de bank was: ‘We zijn enkel aan de markt verantwoording verschuldigd’. Pas in 1999, zo’n 40 jaar na haar oprichting, verscheen het eerste rapport van het Europees Parlement over de EIB. Dat focuste op het verbeteren van de toegang tot de informatie en andere substantiële beleidsaspecten. Sinds die tijd hebben burgers geregeld kritiek geuit, en geeft het Europees Parlement elk jaar aanbevelingen. Die gaan onder andere over
OPENBARE BANK IN HET OPENBAAR BELANG
de noodzakelijke kwalitatieve rapportering en aan transparantie over de leningen van de EIB! Tot op zekere hoogte heeft deze voortdurende externe druk de positie van de EIB tegenover haar externe stakeholders op een positieve manier beïnvloed. De communicatie is opener dan een tiental jaar geleden en de bank neemt de tijd om over haar beleid en praktijken te bediscussiëren met de verschillende stakeholders. Het recente veto van de EIB tegen de grondstoffen handelaar Glencore, na een open brief van 51 Europarlementsleden (zie verder) toont aan dat de bank gevoelig is voor externe druk en dat dat tot concrete resultaten kan leiden. Het Verdrag van Lissabon zorgde ervoor dat het Europees Parlement meer controle kreeg over de EIB. Het Verdrag gaf de EIB immers een expliciet mandaat voor duurzame ontwikkeling wanneer ze buiten de EU leent. Hierdoor kan het het parlement mee beslissen
8
7
over het ‘Externe Leningsmandaat’ van de EIB. Het Verdrag is een nuttig instrument voor zowel het parlement als het maatschappelijke middenveld om de EIB verantwoording te doen afleggen. In deze tijden van crisis heeft de EIB ook de aandacht getrokken van de beleidsmakers en werd haar budget verhoogd, van 58 miljard in 2008 tot 78 miljard in 2009. Sindsdien duikt de EIB ook regelmatig op in de financiële plannen van allerlei beleidsmensen, of het nu in discussies over de Euro-obligaties is, steun voor de Arabische lente, het verzekeren van de EU energievoorziening of het redden van de banken. In deze tijden van enorme besparingen is de EIB voor de Europese commissie een verleidelijk alternatief. De EIB haalt immers haar geld op, op de markten, waar ze dankzij haar AAA-rating (1) goedkoop kan lenen. Zo kan ze geld uitgeven zonder dat dit weegt op het budget. Dat is goed zolang er niets fout gaat. Want een grote bank betekent een groot risico, zeker in tijden van economische onzekerheid. En als leningen niet terugbetaald worden zal het uiteindelijk de belastingbetaler zijn die er voor opdraait. Hoe groter de EIB wordt, hoe groter ook de uitdagingen. Als we willen dat ze haar geld toewijst in functie van het algemeen belang, zal ze voorrang moeten geven aan kwalitatieve resultaten boven kwantitatieve en zal een duidelijke focus op duurzaamheid meer dan ooit nodig zijn!
Het laatste decennium is gebleken dat het, dankzij een beter toezicht, mogelijk is om de EIB gunstig te beïnvloeden. Maar alles gaat nog veel te traag en er zijn nog erg grote hindernissen te nemen. Er zijn dus meer inspanningen en verdergaande eisen nodig. In deze ‘toolkit’ bekijken we de belangrijkste problemen en leggen we uit hoe we deze schimmige reus in een betere richting kunnen duwen.
ALS WE WILLEN DAT DE GROOTSTE FINANCIËLE INSTELLING HAAR GELD TOEWIJST IN HET ALGEMEEN BELANG DAN ZAL KWALITEIT BELANGRIJKER MOETEN ZIJN DAN KWANTITEIT
1: 1.Haar AAA-rating kwam hoe dan ook onder druk te staan door de afwaardering van enkele van haar aandeelhouders: de lidstaten. Een afwaardering zou de EIB ertoe verplichten haar leningen tegen hogere kosten uit te geven, waardoor ze irrelevant zou worden.
Waar ? liep het mis met de EIB 2.
TR A
NSPA
AL A IT EN APING K O G SIC EG RI BEL
R AN
TIE PUBL K PR ATE SAMEIE NWERIV KING
N DE EIT VA ING T Ï U N I EN NT EU CO GIEVOORZI R E N E
D ON UURZ TW AM IKK E ELIN G
Aid transparency index 71 58 58 58 53 50 50 47 43 34 32 31 31 30 29 29 29 20 19 17 14 4 4 0 0 34
2:EIB, Transparency policy, p2, I.2, May 2011, http://www.eib.org/attachments/strategies/transparency_policy_en.pdf 3: de aid effectiveness agenda verwijst naar het belang van ontwikkelingshulp voor de armoedebestrijding. De Verklaring van Parijs (2005) was een hoeksteen voor deze agenda en wordt geruggesteund door de internationale donorgemeenschap, de ontwikkelingslanden en maatschappelijke middenveldorganisaties. Ze definieert de basisprincipes waaraan ontwikkelingshulp moet voldoen om efficiënt te zijn. De vijf principes zijn harmonisering, eigenaarschap, onderlinge afstemming, harmonisatie, resultaatgericht beheer en wederzijdse verantwoording, Counter Balance, Corporate welfare and development deceptions, p. 11, 12, February 2010, http://www.counterbalance-eib.org/wp-content/ uploads/2011/01/SReport-EN-web.pdf 4: Publish What You Pay, Aid Transparency Index, November 2011. http://www.publishwhatyoufund.org/index 5: European Parliament, Granting an EU guarantee to the EIB against losses under loans and guarantees for projects outside the EU, February 2011, http://bit.ly/s0t8fP 6:Counter Balance, Hit and run development, p 17, November 2010. http://www.counterbalance-eib.org/?p=27
27 27 26 26 25 25 24 23 23
Zo opereert de bank grotendeels buiten het Aid Effectiveness Framework (3) en scoorde ze in november 2011 nog bijzonder laag op de Aid Transparency Index, ver achter de andere internationale financiële instellingen (4). Bovendien hebben zowel het Europees Parlement (5) als verschillende maatschappelijke middenveldorganisaties de EIB al herhaaldelijk aangemaand tot meer transparantie. Transparantie blijkt vooral een probleem wanneer de EIB leent via intermediaire instellingen. Dit zijn meestal commerciële banken of private equity fondsen die op hun
39 38 38 37 36 36 36
een intellectueel concept’, aldus de beroemde architect Helmut Jahn. En het is nu juist het in de praktijk brengen van een transparant beleid waar de EIB mee worstelt.
12 12 10 10 8 8 8 8
Terwijl de EIB eind jaren ‘90 nog volhield dat ze alleen aan de markten verantwoording verschuldigd was, is ze het laatste decennium wijselijk van strategie veranderd. Zo is in haar Transparantieverklaring te lezen dat openheid over hoe er beslist wordt haar geloofwaardigheid en haar verantwoordelijkheidszin tegenover de burgers versterkt. Transparantie draagt ook bij tot een verhoogde efficiëntie en duurzaamheid en verkleint het risico op corruptie, stelt de EIB (2) . Om haar imago van transparante instelling verder op te poetsen heeft de EIB recent zelfs een gloednieuw glazen hoofdkwartier opgetrokken in Luxemburg. Maar transparantie is natuurlijk meer dan dat. ‘Transparantie is niet hetzelfde als door een glazen gebouw heen kunnen kijken: het is niet alleen een fysiek idee, maar ook en vooral
55
onzichtbaar wordt
63 63 62 61 61
2.1
DE LENINGEN KUNNEN NAGETROKKEN WORDEN TOT AAN DE DEUR VAN DE INTERMEDIAIREN, MAAR WAT NADIEN GEBEURT BLIJFT EEN RAADSEL VOOR DE BUITENWERELD
67 66
wanneer transparantie
World Bank - IDA Global Fund AfBD Netherlands UK - DFID Sweden US - MCC Denmark EC - EuropeAid EC - ECHO UNDP EC - DG Enlargement Estonia IADB EBRD AsDB World Bank - IFC Belgium Switzerland beurt het geld uitlenen aan of investeren in Finland ’midden – en kleinbedrijf (6). In tegenstelling tot Germany - KfW de rechtstreekse leningen blijft het onbekend Korea - KOICA Czech Republic welke lening de bedrijven uiteindelijk krijgen. Japan Men kan het geld slechts volgen tot aan de Austria deur van de intermediaire instelling, wat er US - PEPFAR nadien gebeurt blijft vaak geheim voor het Norway Canada publiek. Zowel de intermediairen als de EIB France zelf verschuilen zich maar wat graag achter de New Zealand zogenaamde confidentialiteitsclausule in hun Luxembourg Hewlett contracten. Ireland Lithuania Dit maakt het onmogelijk om de impact van de GAVI leningen in te schatten en resulteert in steeds Australia EIB meer ondoorzichtige geldstromen. Zoals de US - USAID Transparantieverklaring van de EIB correct Germany - GIZ aanhaalt, verhoogt dit het risico op corruptie. US - State Het verhaal van James Ibori, de ex-gouverneur Slovenia Slovakia van de olierijke Deltastaat in Nigeria illustreert Korea - EDCF dit perfect. Spain Portugal James Ibori vluchtte weg uit Nigeria in april 2010, US - DoD UK - CDC nadat hij in beschuldiging was gesteld door de Latvia Nigeriaanse anti-corruptie dienst (EFCC). Hij US - Treasury zou activa van de Deltastaat illegaal verkocht Italy hebben om een privélening terug te betalen Hungary Poland toen hij nog gouverneur was. Vervolgens werd Romania hij in Dubai gearresteerd en uitgeleverd aan Bulgaria Groot-Britannië, naar waar hij het grootste deel Greece van zijn gestolen geld gesluisd had. In april 2012 China Cyprus Malta Publish what you fund, 2011, aid transparency index Average http://www.publishwhatyoufund.org/resources/index/2011-index/
78
9
12
11 2.2
werd hij in een Londense rechtbank schuldig bevonden aan verduistering van miljoenen dollars van Nigeriaanse publieke fondsen en veroordeeld tot 13 jaar gevangenisstraf. Ibori is het archetype van de corrupte elite die haar macht en positie misbruikt om zichzelf en haar entourage te verrijken. Via een private equity fonds, de ‘Emerging Capital Partners Africa Fund II’, investeerde de EIB in Nigeriaanse bedrijven die als dekmantel fungeerden voor de vermeende witwaspraktijken van Ibori. In oktober 2007 noemde EFCC onder ede drie bedrijven die Ibori hierbij geholpen zouden hebben. De link tussen die bedrijven en Ibori’s partners werd dus al in 2007 bekendgemaakt. Toch bleef ECP zaken doen met deze bedrijven. Dit doet veel vragen rijzen over het niveau van due diligence die gedaan werd door ECP en de EIB. Op dit moment wordt de zaak onderzocht door OLAF, het Europese anti-fraudebureau. Dit soort van intermediaire leningen is de laatste jaren sterk gestegen. Ze zijn nu al goed voor zo’n 20% van de EIB-leningen (2010). Deze trend kan gevaarlijke implicaties hebben als de EIB de ondoorzichtige structuur van deze leningen ongemoeid laat. Om dit te vermijden moet de EIB meer details publiceren over de begunstigden en de impact ervan. Zoals altijd zijn transparantie en corruptie twee zijden van dezelfde medaille: als niemand weet wie het geld krijgt weet ook niemand hoe het besteed wordt. Door haar taken zo uit te besteden, besteedt de EIB bovendien een deel van haar verantwoordelijkheden uit.
Het ‘due diligence’ onderzoek overlaten aan derden (zoals hierboven in het geval van ECP) is dus een gevaarlijke trend, die de kwaliteit en de positieve resultaten van de EIB –leningen sterk kan ondermijnen. Over rechtstreekse leningen geeft de EIB over het algemeen meer informatie vrij. Toch blijft dit vooral beperkt tot algemene informatie. Aan meer specifieke gegevens zoals de voorwaarden verbonden aan de EIB steun, ontbreekt het nog vaak. In sommige gevallen worden die enkel op aanvraag vrijgegeven vaak nadat het project al lang goedgekeurd werd door de Raad van Bestuur van de bank. Dit geldt ook voor informatie over de beoordeling of de graad van voltooiing van het project. Hoewel de bank onderworpen is aan de Aarhus Conventie slaagt ze er niet in die volledig na te leven. Zo houdt ze milieu-informatie achter, die ze verplicht is actief te verspreiden om het inzagerecht in documenten zoals voorzien in Aarhus , na te leven. Ook hier is ongetwijfeld ruimte voor verbetering!
Omgekeerde
Ontwikkeling Als investeringsbank legt de EIB de nadruk op grote infrastructuurprojecten, ondermeer in energie, transport en grondstoffen. Bankabele projecten die grote investeringen vergen en geleid worden door grote spelers die veilige opbrengsten kunnen garanderen krijgen voorrang – grote spelers als Glencore. Deze grondstoffenreus, die kantoor houdt in Zwitserland, is wereldleider in zijn sector en is hoofdaandeelhouder van Mopani Copper Mine (MCM), een mijnconsortium dat actief is in de Copper Belt van Zambia . De EIB gaf MCM een lening van EUR 48 miljoen aan voordelige voorwaarden. Voor de EIB was dit een gedroomde deal. De grondstoffensector is immers van vitaal belang om de voorziening van grondstoffen voor de Europese industrie veilig te stellen en MCM, met zijn hoofdaandeelhouder Glencore, is financieel een betrouwbare en degelijke partner. Maar voor de Zambianen zelf was de deal 7: Sinds het Verdrag van Lissabon van kracht is in 2007 is de EIB is de EIB verplicht om rekening te houden met ontwikkeling bij al haar leningen (zie art. 208,209 & 212) 8: In juni 2008 kondigde de EIB aan dat het niet meer aan Glencore zou lenen en dat het de zaak zou onderzoeken. Deze aankondiging kwam er wel pas nadat de lening al volledig uitbetaald was. Terwijl de EIB aanvankelijk ontekende dat er een problemen zouden zijn met het project, heeft ze haar visie herbeken naar druk van NGO’s, Europarlementairen en kritische artikels in de pers.
veel minder voordelig. In Zambia en andere ACS-landen (Afrika, Caraïben en Stille Oceaan) werkt de EIB onder de Cotonou-overeenkomst, die de bank een duidelijk ontwikkelingsmandaat oplegt(7). Ze gebruikt daarvoor ook geld van het Europese Ontwikkelingsfonds. De EIB heeft het altijd lastig gehad met dit mandaat, dat ingaat tegen haar natuur als investeringsbank. Financiële argumenten hebben altijd de bovenhand terwijl de negatieve impact van projecten vaak buiten beeld blijft. Gelukkig hebben in het geval van Mopani de burgers en de pers het plaatje gecompleteerd. Vanuit het standpunt van de Zambianen ziet het er zo uit: MCM maakt dan wel winst, maar heeft een vernietigende impact op het leefmilieu, voert een negatief sociaal beleid en levert de Zambiaanse schatkist weinig tot niets op (8).
DE MEESTE MIJNBOUWBEDRIJVEN IN AFRIKA DIE DE LAATSTE JAREN GESUBSIDIEERD WERDEN DOOR DE EIB HEBBEN DOCHTERONDERNEMINGEN IN BELASTINGPARADIJZEN
13
14
2.3
Steun voor wat niet duurzaam is Hoewel de EIB een nieuwe smelter financierde blijft de uitstoot van zwaveldioxide en andere schadelijke producten buitensporig hoog, met een serieuze impact op het leefmilieu en de gezondheid van de omwonenden van de Mopanimijn tot gevolg. Zure afvalstoffen van de mijn verontreinigden ook het drinkwater en vergiftigden zo 700 tot 800 mensen. Uiteindelijk werd de mijn in 2012 gesloten door de milieuwaakhond van Zambia wegens overtreding van de milieunormen. De onveilige werkomstandigheden maakten verscheidene slachtoffers bij de arbeiders. De MCM kan ze ook gemakkelijk ontslaan omdat ze slechte arbeidscontracten hebben – dat gebeurde bijvoorbeeld in 2008, toen honderden arbeiders op straat gezet werden na een daling van de koperprijs. Bovendien kon de schatkist van Zambia helemaal niet profiteren van de EIB-investering. Een gelekte audit toont aan hoe MCM zijn winst verkaste naar het moederbedrijf in Zug, Zwitserland. Dit is duidelijk geen alleenstaand geval. De meeste mijnontginners in Afrika (9) die de EIB de laatste jaren financierde hebben dochterondernemingen in belastingparadijzen als Zwitserland, Delaware, de Kaaimaneilanden enz. En velen hebben al onder vuur gelegen omdat ze de sociale en milieunormen met voeten treden. Voor Zambia, waar 80% van de EIB-leningen naar de mijnbouw gingen, is deze situatie desastreus. 9: Sinds 2000 financierde de EIB reeds 29 verschillende mijnprojecten, voor meer dan EUR 750 miljoen. 10: Slechts 25% van de EIB-leningen gaat naar plaatselijke bedrijven; 35% gaat naar ondernemingen uit de OECD-lidstaten (Eurodad, 2011) 11: Deze brief is online beschikbaar op http://www.counterbalance-eib.org/?p=1270
Als dit soort trends zich verder voortzet zal men het ontwikkelingsgeld blijven gebruiken om de toevoer van grondstoffen naar Europa en om de winsten van de Westerse bedrijven te vergroten (10) , met alle gevolgen van dien. Energieprojecten zoals Montraco II in Mozambique of Guelbs in Mauretanië worden gefinancierd onder het mom van ontwikkelingshulp, terwijl het merendeel van de energie gebruikt wordt voor export of voor de industrie. De lokale gemeenschap blijft dan letterlijk in het duister achter! Altijd weer blijven de ontwikkelingslanden achter met minder dan vòòr dat de EIB in hun land investeerde. Dat is omgekeerde ontwikkeling. Zonder dwingende regels en democratische controle zal dit nooit veranderen! Een eerste stap in de goede richting kwam er in 2011. Eenenvijftig Europarlementsleden van verschillende politieke groeperingen vroegen in een open brief een moratorium op de publieke financiering van mijnprojecten, tot adequate normen en regels zouden kunnen garanderen dat deze projecten leiden tot duurzame ontwikkeling.
DE MEESTE MIJNBOUWBEDRIJVEN IN AFRIKA DIE DE LAATSTE JAREN GESUBSIDIEERD WERDEN DOOR DE EIB HEBBEN DOCHTERONDERNEMINGEN IN BELASTINGPARADIJZEN
Volgens de EIB is de strijd tegen de klimaatverandering voor haar een hoofdzaak en steunt ze de EU doelstellingen voor koolstofarme uitstoot en klimaatbestendige groei in de EU en erbuiten. Deze bewering staat echter in schril contrast met haar financiering van de meest vervuilende energiebron die er is: bruinkool. Zo wil de EIB TES6 financieren, een nieuwe bruinkoolcentrale met een vermogen van 600 MW in Sostanj, Slovenië. TES6 zou vier tot vijf bestaande eenheden van de krachtcentrale vervangen. Voorstanders van het project zeggen dat deze nieuwe eenheid de efficiëntie zal verhogen en de CO2-uitstoot per unit zal verminderen, maar ze vergeten er bij te zeggen dat daardoor Slovenië als land de noodzakelijke vermindering van zijn emissies niet zal kunnen realiseren (12).
Voor wat de CO2-uitstoot betreft is bruinkool met voorsprong de slechtste fossiele brandstof. De uitbating van TES6 zal zorgen voor een emissie van 3,1 miljoen ton CO2 per jaar, zowat de maximale hoeveelheid die heel Slovenië zal
mogen uitstoten in 2050 (als het tenminste, in lijn met de EU-doelstellingen, zijn emissies met 80% terugschroeft). Zelfs Sloveense overheidsfunctionarissen hebben hierover al waarschuwingen uitgestuurd. Het project verspeelt de kansen voor een ambitieuze lange termijn klimaatpolitiek, aldus Jernej Stritih, directeur van het overheidsbureau voor klimaatverandering (13). TES6 werd voorgesteld in 2003 en opgenomen in het ontwikkelingsplan van de regering in 2007. In september 2007 ging de EIB akkoord met een lening van initieel EUR 350 miljoen, die werd verhoogd tot EUR 555 miljoen in april 2010. De Sloveense regering moet echter eerst nog haar akkoord geven voor een staatsgarantie van meer dan EUR 450 miljoen. Er bestaan milieuvriendelijkere alternatieven voor deze bruinkoolcentrale, zoals het gebruik van hernieuwbare energiebronnen (nu ongeveer 24 percent van de totale elektriciteitsproductie van Slovenië (14)), investeringen in energie-efficiënte maatregelen en misschien ook in gas. De EIB-steun voor Sostanj is verontrustend. Ze
DE EIB STEUN AAN SOSTANJ IS ZORGWEKKEND OMDAT ZE DE DEUR OP EEN KIER ZET VOOR MEER LENINGEN VOOR KOLENPROJECTEN 12: CEE Bankwatch Network 2011: http://bankwatch.org/our-work/projects/sostanj-lignite-thermal-power-plant-unit-6-slovenia 13: CEE Bankwatch Network, Focus: Sostanj (TES6) lignite project in Slovenia and the European in-house banks, June 2011 14: DG Energy Slovenia Renewable Energy Fact Sheet, 23.01.2008
16
15
De kansen dat de EIB in het project zal instappen zijn reëel, want Sostanj is geen alleenstaand geval: volgens recente cijfers van CEE Bankwatch Network (15), zou de EIB tussen 2007 en 2010 voor meer dan EUR 16 miljard leningen hebben getekend voor fossiele brandstofprojecten, waarvan 1,7 miljard voor kolen, bijvoorbeeld voor een kolengestookte centrale in Karlsruhe in Duitsland (500 miljoen in 2008). Ook recentelijk nog leende men aan kolencentrales, getuige een lening van +/_ 75
miljoen Euro in 2011, voor de kolengestookte centrale van Bielsko Biala in Polen. Positief is dat de EIB-leningen voor hernieuwbare energie en energie-efficiëntie de laatste jaren sterk gestegen zijn, en nu reeds het voorziene bedrag voor fossiele brandstoffen overstijgen. Maar als de EIB haar engagement om klimaatverandering tegen te gaan wil nakomen zal ze helemaal geen leningen meer mogen geven voor kolencentrales. Reeds in april 2011 riep het Europees Parlement de EIB op om ‘haar operaties volledig in lijn te brengen met het EU-doel voor snelle overgang naar een koolstofarme economie en een plan op te stellen voor het uit faseren van leningen voor fossiele brandstoffen (16)’. Hiervoor zal een duidelijke strategie nodig zijn.
Opgepast met alternatieven! Maar ook de financiering van alternatieven moet met de nodige voorzorg gebeuren. Zo brengt de EIB haar grote stuwdamprojecten onder de noemer ‘groene energie’. Tussen 2003 en 2011 investeerde ze in Afrika EUR 335 miljoen in stuwdammen, goed voor 30 procent van al haar investeringen in dat continent. De erg omstreden Bujagali dam in Uganda is er daar een van (zie hierover verder). Ook het NAM Theun 2 waterkrachtproject in Laos is weinig duurzaam: 6200 mensen moesten verplicht verhuizen en 12 000 landbouwers werden getroffen.
De EIB overweegt de financiering van nog meer van dergelijke projecten, zoals het Grand Inga Damproject in de Democratische Republiek Congo, dat 40 000 MW wil produceren. Dit is twee keer de output van de reusachtige Drieklovendam in China. Officieel zou dit project 500 miljoen Afrikanen van energie voorzien, maar in de praktijk zal de energie vooral gebruikt worden voor de mijnindustrie en de export naar buurlanden – zelfs Europa werd genoemd als mogelijke afnemer. De negatieve effecten van grote stuwdammen zijn legio: ontbossing, schade aan de biodiversiteit, schending van de mensenrechten, vernietiging
15: CEE Bankwatch Network: Carbon rising European Investment Bank energy lending 2007-2010, December 2011 16: http://www.counterbalance-eib.org/?p=1161
van erfgoed, privatisering van water, corruptie en het gebruik van grondstoffen ten voordele van de industrie en ten koste van de lokale bevolking. Intussen blijken de economische voordelen van grote stuwdammen vaak te worden overdreven . Zij halen immers vaak hun doelstellingen voor stroomopwekking niet, terwijl zowel de bouwtijd als de voorziene kosten bijna altijd substantieel overschreden worden. Bovendien leveren ze doorgaans dure energie die dus niet toegankelijk is voor de lokale bevolking en enkel in het voordeel van industriële projecten, vooral in de mijnbouw. Dit stelt de World Commission on Dams, een onafhankelijke internationale commissie die onderzoek deed naar de sociale, economische en milieu-impact van grote stuwdammen wereldwijd.
EIB financiering voor hernieuwbare energie, energie-efficiëntie en fossiele brandstof 2007 – 2011
Eur (miljoen)
opent immers de deur naar meer leningen voor kolenprojecten: ook andere Centraal- en Oost-Europese landen toonden al interesse. Alleen al in Polen denkt men op dit moment aan projecten voor een gezamenlijke capaciteit van 12GW, en ook dat land kijkt naar de EIB voor financiering.
Jaar
Fossiele brandstoffen Hernieuwbare energie Energie-efficiëntie
Investeringen in nieuwe warmte- en energieproductie (totaal 2007 – 2010)
Als de EIB echt duurzame energie wil financieren zal ze zorgvuldig moeten beoordelen welk soort energieprojecten echt een verschil maken voor de armoedebestrijding, zonder te raken aan bestaansmiddelen en leefmilieu. Deze statistieken zijn gebaseerd op de methodologie van het CEE Bankwatch Network en kunnen dus verschillen van de cijfers van de EIB zelf. Bankwatch hanteert immers strengere normen; zo worden ondermeer grote waterkrachtcentrales (>10 MW) en vuilverbranding energie centrales niet beschouwd als hernieuwbare energie.
EU15 (oude lidstaten)
EU12 (nieuwe lidstaten)
Fossiele brandstof Hernieuwbare energie
Bron: Carbon Rising, CEE Bankwatch Network, 2011
GROTE DAMMEN LEVEREN DOORGAANS DURE ENERGIE DIE NIET TOEGANKELIJK IS VOOR DE LOKALE BEVOLKING EN VOORAL TEN GOEDE KOMT VAN DE INDUSTRIE
17
REKENSCHAP VAN DE EIB? REKEN 2.4 ER MAAR
NIET Op!
In 2007 kende de EIB een lening van USD 136 miljoen toe voor de Bujagalidam in Uganda, een zeer omstreden project! Deze waterkrachtcentrale op de Nijl, ten zuiden van het Victoriameer, heeft immers een immense impact op mens en natuur. Vruchtbare landbouwgrond werd onder water gezet, waardoor landbouwers hun werk verloren en zo’n 6800 mensen hun lokale voedingsbronnen. De onderwaterzetting van de Bujagali watervallen, nationaal erfgoed van Uganda, vernietigde ook visgronden en deed acht eilanden op de rivier, met een grote biodiversiteit, verdwijnen (17). Bovendien vreest men dat de stuwdam niet tegenmoet komt aan de energievereisten van de Ugandezen. 95% is niet aangesloten op het elektriciteitsnet, en de enkele gelukkigen die wel een aansluiting hebben zullen de torenhoge prijzen niet kunnen betalen. Van de beloofde goedkopere energie zal dus weinig terecht komen! De NAPE (National Association of Professional Environmentalists) vreest ook dat de dam
inspanningen om andere duurzame energie te vinden in de weg zal staan. In 2009 besloot Counter Balance samen met drie andere NGO’s (18) een klacht in te dienen tegen het Bujagaliproject bij het klachtenbureau van de EIB. Het Bujugali project strookt naar hun mening immers niet met het te voeren sociale en milieu beleid door de EIB. Een omvattende evaluatie van de verschillende energieopties ontbrak, publieke raadplegingen waren een lachertje en de getroffen mensen kregen geen passende compensatie. Eerder constateerde ook het onafhankelijke ‘Review Mechanism’ van de Afrikaanse Ontwikkelingsbank inbreukenop de genderregeling, het herhuisvestings en compensatie beleid van de bank. “Er is blijkbaar geen afdoend overleg geweest met de getroffen vrouwen en de plannen voor herhuisvesting en compensatie hielden weinig rekening met hun bekommernissen”. En toch was de klacht van de NGO’s eind
17: International Rivers (last checked on 10/1/2012), see: http://www.internationalrivers.org/node/344 18: de andere betrokken ngo’s zijn NAPA (Uganda), SHERPA (Frankrijk) en CLAI (Italië) 19: Independent Review Panel of the African development Bank, Compliance review report of the Bujagali hydropower and the interconnection projects, 2008. http://www.afdb. org/fileadmin/uploads/afdb/Documents/Compliance-Review/30740990-EN-BUJAGALI-FINAL-REPORT-17-06-08.PDF
18
november nog steeds niet behandeld, hoewel een openbaar maken van de eerste onderzoeksconclusies door de klachtencommissie al tegen september 2010 was beloofd. Na twee jaar van tevergeefs wachten besloot Counter Balance om zich tot de Europese Ombudsman te wenden, in een ultieme poging om de EIB ertoe te brengen verantwoording af te leggen. Dit resulteerde in een voorlopig rapport door de klachten commissie van de bank aan haar externe stakeholder in januari 2012. Tot op heden is er nog steeds geen officieel en finaal document. En ondertussen wachten de lokale gemeenschappen nog steeds op een vergoeding voor de schade die het project aanrichtte. De EIB van haar kant betaalde de lening gewoon verder uit. Dit gebrek aan actie stelt het klachtenmechanisme van de EIB in een heel slecht daglicht! Dit orgaan werd in 2009 opgericht na algemene kritiek over verantwoording en transparantie door de EIB en haar stakeholders. Het is de enige mogelijkheid voor getroffen gemeenschappen en burgers in het algemeen om de EIB ter verantwoording te roepen. Tot dusver is het echter een lege doos gebleken. Gelukkig is de EIB verantwoording verschuldigd aan de verschillende lidstaten en aan de EU-instellingen (de Europese Commissie, de EU-Raad, het Europees Parlement en de ombudsman). Via deze instellingen kunnen parlementsleden meer druk uitoefenen op de bank om haar verantwoording te doen afleggen en haar duidelijkere richtlijnen geven.
Dit is misschien een veelbelovende manier om te zorgen dat de bank ook echt werkt in het algemeen belang. In het volgende hoofdstuk beschrijven we hoe dit kan gebeuren.
HET KLACHTENMECHANISME VAN DE EIB IS TOTDUSVER EEN LEGE DOOS GEBLEKEN
19
20 Wat u als Europarlementslid kunt
Hoe krijgen we de EIB terug op
3.
3.1
het juiste spoor?
De noodzaak om de democratische controle over de EIB te verhogen is nu wel duidelijk. Tijd voor actie! Hieronder vindt u een aantal concrete suggesties over hoe u als nationaal parlementslid of lid van het Europees Parlement, accurate informatie kunt
krijgen over de activiteiten van de EIB, hoe u ze verantwoording kunt doen afleggen en hoe u kan oproepen tot verandering. Aangezien nationale parlementsleden en Europarlementsleden in verschillende omgevingen werken krijgen ze hieronder op hun eigen werkomgeving aangepaste suggesties.
Doen
Het beschikbare kader: In een aantal gevallen is de EIB rechtstreeks verantwoording verschuldigd aan het Europees Parlement, en Europarlementsleden helpen de EUwetgeving en strategie op te stellen. Zij kunnen dus een vrij directe invloed uitoefenen op de EIB. Enkele voorbeelden:
•voorBijnahet 2013 opstellen van het externe leningsmandaat hebben leden van het Europees
Parlement mede-beslissingsbevoegdheid bij het bepalen van de voorwaarden onder welke de EIB buiten de EU zal moeten opereren. De EU waarborg zou bijvoorbeeld kunnen worden verbonden aan concrete transparantie-eisen, aan een betere bescherming van het leefmilieu of aan meetbare ontwikkelingsresultaten. Ook algemene richtlijnen en zorgen kunnen tijdens de vaststelling van het mandaat geuit worden.
•Parlement Ook via de jaarlijkse resolutie van het Europees over het amenderen van het Jaarrapport
van de EIB kan men prioriteiten vastleggen en voorstellen tot verbetering formuleren. Het Jaarrapport wordt doorgaans besproken in de ECON en CONT comités. De activiteiten van vorig jaar geven het Europees Parlement een goed overzicht van de prestaties van de bank en van domeinen die extra aandacht nodig hebben.
•
Het Europees Parlement kan de EIB vragen om te rapporteren over haar vooruitgang met betrekking tot eerder gedane toezeggingen . Commissies die werken rond ontwikkelingssamenwerking en milieuproblematiek (DEVE en ENVI comités) kunnen meer proactief betrokken worden.
•
Het EP stemt ook over een heleboel richtlijnen en strategieën waar ook de EIB vaak in voorkomt of die betrekking hebben op haar functioneren. Dat
was bijvoorbeeld zo voor het ‘Grondstoffeninitiatief’ en de ‘Strategie voor Continuïteit van de Energievoorziening’. Het is belangrijk de rol van de EIB hierin onder de loep te nemen. De EIB wordt vooral beschouwd als een instrument om de Europese energie zekerheid en toevoer van grondstoffen te verzekeren terwijl haar ontwikkelingsrol over het hoofd gezien wordt. Het is belangrijk om hier meer aandacht aan te besteden. Immers, als de bank conflicterende mandaten toegewezen krijgt, bijvoorbeeld investeringen in de leverantie van schaarse grondstoffen aan de EU tegenover duurzame ontwikkeling, dan blijkt dat laatste vaak van ondergeschikt belang.
•
Ook het tweejaarlijkse rapport van de Europese Commissie over de vooruitgang in de coherentie van het ontwikkelingsbeleid is nuttig om de prestaties van de EIB op dat vlak te controleren en om feedback te vragen van ontwikkelingslanden en maatschappelijke middenveldorganisaties.
•
In het geval de EIB geld van het Europees Ontwikkelingsfonds (EOF) gebruikt voor leningen aan de ACS-landen wordt de bank ook geëvalueerd door het parlement wanneer het jaar rapport van het EOF wordt opgesteld. Het mechanisme waarmee het die investeringen doet (Investment Facility) wordt echter niet gedekt door de ‘Betrouwbaarheidsverklaring’ van het Europees Rekenhof of door de goedkeuringsprocedure van het Parlement. Volgens het Rekenhof en de EDF jaar rapportage vermindert dit de reikwijdte van de goedkeuringsbevoegdheden van het Parlement. Zeker als men weet dat deze fondsen met overheidsgeld bekostigd worden en niet betrokken worden op de financiële markten zoals de meeste andere EIB-fondsen, is het extra belangrijk hier meer controle over te krijgen.
22
21 Eigen initiatief Europarlementsleden kunnen ook een aantal ad-hoc initiatieven nemen om EIBactiviteiten onder de aandacht te brengen, ze te onderzoeken of om vragen te stellen:
•
Open brieven over bepaalde thema’s en getekend door Europarlementsleden van verschillende politieke achtergrond kunnen een sterk politiek signaal geven. Ze tonen in elk geval de interesse van het Europees Parlement, maken het publiek bewust en zetten de EIB ook meteen onder druk om actie te ondernemen. Dit gebeurde eerder al op het thema mijnbouw waarin MEPs van verschillende partijen strengere standaarden eisten van de EIB.
Informatie vergaren en meer.
• In uw commissie kunt u ook hoorzittingen
organiseren over EIB-gerelateerde onderwerpen. Zo kan u terugkomen op vroegere vragen en die opvolgen. Het geeft u ook de gelegenheid om plannen te eisen op middellange termijn, met indicatoren en objectieven, zodat het EP en de maatschappelijke middenveldorganisaties de voortgang kunnen volgen. U kunt ook leden van de getroffen gemeenschappen of bezorgde burgers uitnodigen om meer te weten te komen over de directe impact van de EIB projecten op hun levensomstandigheden.
•
•
Bezoeken aan controversiële EIB-projecten zijn een sterk signaal en brengen specifieke gevallen onder de aandacht. Ze stellen uzelf in staat de concrete impact van dergelijke projecten op mens en milieu goed in te schatten.
•
Studies bestellen over EIB-operaties, zoals die over de ‘Implicaties van de cofinanciering door de EIB en de EBRD op het budget van de EU’, over hoe de EIB leningen aan de energiesector zich verhouden tot de doelstellingen van het EU energie- en klimaatbeleid.
Moties indienen over thema’s die verbetering door de EIB vereisen. De vraag om de leningen voor fossiele brandstoffen te beëindigen was een positief voorbeeld van hoe het EP zijn invloed gebruikte om de bank onder druk te zetten. Europarlementsleden kunnen ook op eigen initiatief onderzoek voorstellen over de EIB in hun commissies, om zo zaken dieper te kunnen onderzoeken. Persconferenties organiseren of gewoon met de pers praten, kan zaken die met de EIB te maken hebben onder de aandacht brengen. Zo worden ze publiek domein en wordt het debat aangewakkerd.
•
Goed geïnformeerd zijn is essentieel om de werking van de EIB te kunnen evalueren. Zich rechtstreeks tot de bank richten is de kortste weg. Het is tegelijk een middel om te zorgen dat de bank zich verantwoordt en om haar te controleren.
•
Europarlementsleden kunnen te allen tijde schriftelijke vragen stellen over EIB activiteiten. Deze vragen zullen misschien niet altijd afdoende antwoorden opleveren, maar opnieuw: het zal tonen dat er interesse is van het parlement en misschien helpt het toch om bepaalde zaken te verhelderen. Mondelinge vragen tijdens publieke hoorzittingen, bijvoorbeeld aan vertegenwoordigers van de Europese Commissie in de Raad van Bestuur van de EIB, geven u informatie vanuit een ander perspectief, en geven inzicht in het overleg tussen de verschillende directoraten en hun concrete resultaten.
•
Europarlementsleden kunnen ook vragen om uitgenodigd te worden op de Jaarvergadering van de bank, waar haar strategie en beleid besproken worden.
•
Als de informatie vanuit de EIB ontoereikend is kan het interessanter zijn om haar op een andere manier te verkrijgen,
bijvoorbeeld door een netwerk uit te bouwen van mensen en organisaties die werken rond EIB-gerelateerde zaken.
•
Gespecialiseerde maatschappelijke middenveldorganisaties uit Noord en Zuid zijn vaak goed geïnformeerd en hebben veel kennis. Ze kunnen u een ander perspectief bieden en u in contact brengen met de bevolking ter plaatse die de gevolgen van EIB-projecten ondervindt.
23
Wat u als nationaal parlementslid doen 3.2
Kunt
Als nationaal parlementslid denkt u misschien dat de EIB helemaal buiten uw invloedssfeer ligt. Niets is echter minder waar! De EIB is eigendom van de verschillende
lidstaten. Zij dragen bij aan en garanderen haar kapitaal. Dit geeft u veel middelen om invloed en controle uit te oefenen, ook als nationaal parlementslid.
amount (EUR) bedrag (EUR) Duitsland 37 578 019 000 Frankrijk 37 578 019 000 Italië 37 578 019 000 het Verenigd Koninkrijk 37 578 019 000 Spanje 22 546 811 500 Nederland 10 416 365 500 België 10 416 365 500 Zweden 6 910 226 000 Denemarken 5 274 105 000 Oostenrijk 5 170 732 500 Polen 4 810 160 500 Finland 2 970 783 000 Griekenland 2 825 416 500 Portugal 1 820 820 000 de Tsjechische Republiek 1 774 990 500 Hongarije 1 679 222 000 Ierland 1 318 525 000 Roemenië 1 217 626 000 Slovaakse Republiek 604 206 500 Slovenia 560 951 500 Bulgarije 410 217 500 Litouwen 351 981 000 Luxemburg 263 707 000 Cyprus 258 583 500 Letland 214 805 000 Estland 165 882 000 Malta 98 429 500 Totaal
232 392 989 000
24 Eerste stappen
•
Wie is verantwoordelijk? Probeer uit te zoeken welk ministerie in uw land verantwoordelijk is voor de EIB en hoe de vertegenwoordigers in de Raad van Bestuur gekozen worden. Bekijk dan nader het beslissingsproces in de Raad van Bestuur: hoe verloopt het overleg met regeringsvertegenwoordigers, ministers en het kabinet?
•
Hoe worden beslissingen genomen? Houdt men rekening met de doelstellingen van uw regering, met de richtlijnen van uw parlement of uw wetgevende instantie?
Is er een consultatiemechanisme met de regering of met andere groepen die het beslissingsproces in de EIB bepalen of tenminste mee beïnvloeden?
•
Zijn er in uw nationaal parlement commissies die werken rond internationale financiële instellingen, zoals de EIB? Zo nee, waarom niet?
•
Zou uw commissie geïnteresseerd kunnen zijn in de activiteiten van de EIB?
Toon belangstelling
•
Vraag aan het bevoegde ministerie om verslag uit te brengen aan uw commissie over de externe acties van de EIB (buiten de EU), over haar beleid en de gevolgde strategie. Vraag ook naar haar inspanningen ten aanzien van armoedebestrijding.
•
Eis om tenminste een keer per jaar rapporten te krijgen over de EIB-activiteiten, inclusief beleidsposities, en de acties van bestuursleden. 0
Als aandeelhouder hebben de EU lidstaten uiteraard ook beslissingsbevoegdheid over de EIB. Doorgaans is de Minister van Financiën van een land lid van de Raad van Gouverneurs en kan hij de algemene lijnen van de bank mee uitzetten. Een vertegenwoordiger van het ministerie van financiën zetelt in de Raad van Bestuur van de EIB. De Raad komt een tiental keer per jaar samen om leningen goed te keuren. De verschillende
•
Als je lid bent van de commissie voor ontwikkelingssamenwerking, vraag dan geregeld rapporten over hoe de EIB gemonitord wordt en over de efficiëntie van haar steun, evenals over het effect van haar financieringen op de armoedebestrijding.
•
Bekijkt het auditcomité van uw parlement of het auditdepartement van uw regering eigenlijk de financiële operaties van de bank? Zo ja, vraag dan details.
40 000 000 000
vertegenwoordigers kunnen wijzigingen in het kredietbeleid van de EIB aanbevelen aan de Raad van Gouverneurs. Voor beslissingen over projecten buiten de EU werkt de Minister van Financiën in sommige landen samen met de Minister voor Ontwikkelingssamenwerking. Behalve rechtstreeks toezicht via de ministeries hebben de lidstaten ook een invloed via de Raad, als er wetgeving met betrekking tot de EIB op stapel staat.
•
Toon je tanden
Soms hebben beslissingen over het beleid van de EIB het akkoord van de aandeelhouders nodig. Neem dan de gelegenheid om een discussie te starten over de noodzaak van hervormingen bij de EIB , en deze te bespreken tijdens het onderhandelingsproces.
•
Is uw regering betrokken bij het herzien van het beleid van de EIB (bijvoorbeeld de herziening van het energiebeleid die op stapel staat)? Zorg dan dat de bevoegde minister de verschillende parlementaire commissies raadpleegt als hij standpunten en commentaren van de regering voorbereidt.
