De Contactkring: een plaats voor het delen van de zorgen

t n i r y Lab

Jaargang 11 | maart 2011

Bijlage: Dementie en seksualiteit

Seks bij dementerenden moeilijk bespreekbaar De bijlage gaat deze keer over een delicaat onderwerp: dementie en seksualiteit. Velen hebben daar, ook anno 2011, nog moeite mee. Want een groot deel van de generatie die nu getroffen wordt door dementie, ‘deed het alleen in het donker en onder de dekens’. Taboe dus. In enkele artikelen proberen we aan te duiden dat allerlei vormen van seksualiteit bij dementerenden als normaal kunnen worden opgevat. Een vraag is natuurlijk hoe de omgeving daarmee omgaat. Dat is vaak niet gemakkelijk. Praten helpt daarbij vaak, met de partner, met familie, vrienden en met de hulpverlening. Sterke groei van dementie onder allochtonen Als gevolg van de vergrijzing zal het aantal mensen met dementie in de toekomst explosief stijgen naar 292 duizend in het jaar 2020. In de toekomst is 11 procent van het aantal mensen met dementie van allochtone afkomst. Het aantal allochtonen met dementie stijgt vijf keer zo snel als het aantal autochtonen met dementie. Dit heeft als oorzaak dat allochtonen in Nederland steeds ouder worden. Zeventig procent van de mensen met dementie woont thuis en wordt verzorgd door hun naaste familie en omgeving, de mantelzorgers. Bij allochtonen woont 99 procent van de mensen met dementie thuis. Uit onderzoek blijkt dat 82 procent van de mantelzorgers overbelast is.

Informatieblad van Alzheimer Nederland | Afdeling Zuid-Kennemerland

De Contactkring: een plaats voor het delen van de zorgen Twaalf jaar geleden nam de afdeling Zuid-Kennemerland het initiatief voor gespreksbijeenkomsten waar partners en kinderen van mensen met dementie terecht konden. Een half jaar geleden hield deze Contactkring plots op te bestaan. Thans zijn er pogingen voor een doorstart. Bijna vanaf het begin trad bestuurslid Sjoukje van den Bos op als gespreksleidster van de Contactkring. En ineens was het afgelopen met die bijeenkomsten. Waar lag dat aan? Sjoukje van den Bos: ‘Wanneer mensen met dementie overlijden, valt voor de mantelzorgers de noodzaak van onze gespreksbijeenkomsten weg. Het bijzondere was nu, dat er ineens ook veel sterfgevallen onder de mantelzorgers waren. Dat had ik nog nooit meegemaakt, zo’n grote omvang in korte tijd. Tsja, en toen werd de groep te klein om door te gaan.’ Maar je laat het er niet bij zitten…. ‘Nee, daarvoor zijn die bijeenkomsten te belangrijk. Samen met mijn medebestuursleden Leny Haaring en Dickie van Riemsdijk wordt gewerkt aan een doorstart. Het hangt van de belangstelling af of we verder gaan. Vanaf nu kunnen geïnteresseerden zich aanmelden. Bij voldoende deelname beginnen we zo snel mogelijk in het voorjaar. Als vaste dag hebben we gekozen voor de eerste woensdag van de maand, van 10.00 uur tot 12.00 uur. Niet meer in HaarlemNoord overigens, maar in Heemstede.’ Kun je in één woord de functie van de Contactkring aangeven?

Sjoukje van den Bos: De Contactkring is een groep die veiligheid biedt.

‘Uitlaatklep. Dát is het. Mensen kunnen hun hart luchten bij mensen die in hetzelfde schuitje zitten. Degenen die de zorg hebben over iemand met dementie, worden geestelijk en lichamelijk zwaar belast. Daar kunnen of willen ze niet zo makkelijk in openheid over praten met ‘de omgeving’. Maar bij ons, in een groepsbijeenkomst is het anders. Het is er veilig omdat iedereen in dezelfde omstandigheden verkeert, hetzelfde verdriet heeft, dezelfde vragen: doe ik het wel goed, hoe pak ik het aan? Het woord ‘lotgenoten’ is misschien geen aangenaam woord, maar het tekent wél heel treffend wat in de Contactkring de mensen samenbrengt en wat de kracht is van die bijeenkomsten.’ Vervolg pagina 2   Pagina | 1

Voorzorgsmaatregelen bij verkoop huis Als iemand met dementie betrokken is bij de koop of verkoop van een huis, moeten er extra voorzorgsmaatregelen worden genomen, bijvoorbeeld om misbruik te voorkomen. Voor het passeren van een verkoopakte en hypotheekakte moet de notaris beoordelen of iemand wilsbekwaam is. Iemand is wilsbekwaam als hij in staat is op een bepaald moment de gevolgen van een bepaalde handeling, situatie of besluitvorming te overzien. De wilsbekwaamheid kan worden beoordeeld door een arts, notaris of (kanton)rechter. Met een algehele volmacht kan het huis ook worden verkocht. Hiermee wijst iemand zelf een ander aan die hem mag vertegenwoordigen als hij tijdelijk niet in staat is zijn belangen te behartigen. Een voordeel van deze vorm is dat hij wordt vertegenwoordigd door de per-

soon die hij zelf heeft uitgekozen. Net als bij een testament kan een volmacht worden herroepen. Het kan verstandig zijn aan twee personen een volmacht te verstrekken, zodat zij op elkaar toezicht houden. Een volmacht wordt alleen aan de partner of kinderen gegeven als degene met dementie wilsbekwaam is. Als dat niet het geval is, mag de notaris de volmacht niet afgeven. Als iemand met dementie niet meer in staat is zijn bezittingen behoorlijk te beheren, kan de kantonrechter het vermogen of een deel ervan onder bewind stellen. Redenen voor een onderbewindstelling zijn vaak opname in een verpleeghuis, het niet meer kunnen zetten van een gelijkende handtekening, de verkoop van het huis of een erfenis die ter beschikking van de dementerende is gekomen. Of als iemand met dementie zijn gevolmachtigde niet meer kan controleren omdat hij niet meer begrijpt wat hij ondertekent. Het beschermingsbewind kan bij de kantonrechter worden aangevraagd door de dementerende zelf, partner, mentor of de naaste familieleden. Bron: Alzheimer Magazine Meer informatie is te vinden op www. alzheimer-nederland.nl/juridische zaken

Verzamel-cd ‘Herinneringen voor morgen’ is een speciaal voor Alzheimer Nederland samengestelde verzamel-cd met indrukwekkende muziek van Nederlandse topartiesten als Liesbeth List, Youp van ’t Hek en Guus Meeuwis. Daarnaast bevat de cd een boekje met persoonlijke bijdragen van de artiesten, alle songteksten en prachtige foto’s. Kopers van de cd steunen wetenschappelijk onderzoek naar de oorzaken, behandeling en hopelijk ooit genezing van dementie. Alle artiesten werken belangeloos mee, in de hoop daarmee zoveel mogelijk steun mogelijk te maken. De cd ‘Herinneringen voor morgen’ kan besteld worden voor € 20 + € 2 verzendkosten via [email protected] / of telefonisch 030 - 659 69 60.

Vervolg pagina 1 

De Contactkring voor het delen van zorgen Je bent tien jaar nauw betrokken bij de Contactkring. Wat valt je het meest op? Sjoukje van den Bos: ‘Hoe mensen die ik in die bijeenkomsten ontmoet steeds weer hun grenzen verleggen bij het zorgen voor iemand met dementie en bij het verwerken van de rouw die op gang is gekomen. Want ook al leeft je dierbare nog: in die omstandigheden ben je nadrukkelijk iemand aan het verliezen. Ik verwonder me er steeds over hoe flexibel mensen toch steeds weer kunnen zijn in het opvangen van die situatie. Hoe ver ze gaan in zorg en begeleiding. En hoe lang ze het volhouden. Dat vind ik echt héél bijzonder.’

naar je omgeving die vaak onwetend is, maar eerst en vooral ook naar je kinderen. Ik merk dat mantelzorgers soms veel moeite hebben om kinderen te betrekken bij, laat ik zeggen ‘intieme delen’ van de problematiek. Ouders willen dat dan hun kinderen besparen. Ik vind dat niet goed. Kinderen hebben niet alleen recht op betrokken worden bij de goeie dingen, maar ook bij de minder goeie dingen zoals het voortschrijden van de ziekte en alles wat daar bij komt. Maar ja…. Een ouder denkt dan: ik wil ze niet belasten, ze hebben hun eigen leven, ze hebben het al zo druk. ‘We willen niet zeuren’, hoor ik dan. En die mening deel ik niet.’ 

Welke goede raad die je op de bijeenkomsten geeft zou je willen benadrukken? ‘Probeer je situatie te delen. Probeer duidelijkheid te scheppen Pagina | 2

PETER HEERKENS

Aanmelden voor de Contactkring kan bij Sjoukje van den Bos, tel. (023) 5 31 54 64 en via e-mail van het afdelingsbestuur: [email protected]

Ben Holtzer: troubadour met grote bevlogenheid Hij zat zo boordevol muziek hij zong voor groot en klein publiek Hij maakte blij, melancholiek, de troubadour (Liedtekst Lenny Kuhr / winnares Eurovisiesongfestival 1969)

Een kwinkslag. Handen schudden. Soms een aai. Een lied om bij in te haken, mee te zingen, mee te klappen. Hij roept: ‘Welkom op deze middag, lieve mensen.’ Gitaarspel. En ja hoor… Het gaat deinen. Het ene moment strak achter de microfoon, het andere moment beweeglijk door de zaal, meespringend op het enthousiasme van zijn publiek. Ben Holtzer uit Nieuw Vennep trekt met grote bevlogenheid langs verzorgingshuizen en verpleeghuizen, waar hij veel succes heeft. Niet alleen in deze regio, ook landelijk. ‘Schep vreugde in het leven, zet de zorgen aan de kant’, zong de legendarische Lou Bandy in de jaren dertig. Dat

Ben Holtzer: ‘Mijn motto is: alles kan en mag, niks moet.’

is precies wat Ben Holtzer bereikt met zijn programma. Maar het is niet alleen muziek waarmee hij zijn publiek boeit. Hij heeft ook verhalen en gedichten op zijn repertoire. Een troubadour met een verleden als activiteitenbegeleider (25 jaar lang) in verschillende zorginstellingen. Ben Holtzer bekwaamde zich onder Rob van Reijn, de Nederlandse leermeester van de mime. Hij leerde er het pantomimespel in alle facetten. Onder-

deel van zijn ontwikkeling was ook zijn optreden met de Faria-clowns die zich toeleggen op optredens voor mensen met dementie. Wat de doelstellingen zijn van deze moderne troubadour? Antwoord van Ben Holtzer: ‘Herkenbare liederen en levensverhalen brengen voor de mensen, gedichten ook en poëzie. Ze laten reageren op wat ik zing en vertel, en ze daarmee activeren.’ Hij laat ook ruimte aan de ouderen om hun eigen verhaal te vertellen. Of hun lievelingsliedje te zingen. Daar reageren dan vaak andere bewoners op en zo ontstaat er een belangrijke interactie. Ben Holtzer: ‘Mijn motto is: alles kan en mag, niks moet.’ PETER HEERKENS  Troubadour Ben Holtzer treedt op in verpleeginstellingen, woonzorgcentra, bij wijkbijeenkomsten voor ouderen en desgewenst ook thuis. Contact: e-mail [email protected], tel. 0252 - 673 015 Website: www.troubadour-a-deux.nl

Omtrent dementie

‘

Psychogeriatrische zorg is helemaal mijn ding. Al op mijn vijftiende had ik een bijbaantje op een dagbehandeling. Toen wist ik ook dat ik later met dementerenden wilde gaan werken. Ik ben daarna mijn opleiding HBO-verpleegkunde gaan doen en ben uiteindelijk afgestudeerd bij St.Jacob. Ik ben er eerst een tijdje projectleider geweest. Sinds half november 2010, toen het openging, werk ik bij Het Buitenhof, dat een laagdrempelig ontmoetingscentrum is voor mensen met dementie. Vroeger was de dagbehandeling verbonden aan Boerhaave. Door deze over te plaatsen naar een ruimte in de wijk is de drempel van het verpleeghuis weggehaald. We gaan door de vergrijzing toe naar een samenleving waarin veel meer mensen dementerend zijn. Het vroegtijdig aanbieden van ondersteuning en begeleiding is hierbij belangrijk. Naar aanleiding van onderzoek van de VU, waarmee we samenwerken,

is deze vorm van dagbehandeling ontstaan. We ontvangen hier dementerenden en bieden hun activiteiten aan. Onze cliënten (maximaal achttien) komen tussen half tien en tien uur binnen. We beginnen met z’n allen met een kop koffie drinken, een praatje maken en de krant lezen. Daarna gaan we met z’n allen bijvoorbeeld een wandelingetje maken, een boodschapje doen of is er tijd voor een balspel of gym op de stoel. Na het middageten is er weer een activiteit, zoals geheugenspellen, film kijken, darten, kegelen of iets creatiefs. We gaan ook wel eens naar de kinderboerderij of liedjes van vroeger zingen. Al die activiteiten zijn geen doel op zich, maar een middel om ingang te krijgen in de belevingswereld van dementerenden. Zo leer je de mensen echt kennen en daardoor kun je weer goede zorg verlenen. Bij ons komen ook de fysiotherapeut, de arts en de ergotherapeut op bezoek voor de mensen die een behandeling nodig hebben. We bieden ook een groot ondersteuningsprogramma voor mantelzorgers. Dat gaat om lotgenotencontact, gesprekgroepen en informatiebijeenkomsten voor familie. Dit werk geeft me voldoening. Mensen raken soms zichzelf kwijt door dementie. Ik vind het mooi om er voor te kunnen zorgen dat zij hun eigenwaarde behouden en zich veilig en gewaardeerd voelen. Dat ze nog een functie hebben behalve dementerend zijn. Daar doe ik het voor.

‘

In een aantal artikelen besteedt Labyrint aandacht aan professionele hulpverleners, mantelzorgers en anderen die betrokken zijn bij mensen met dementie. In deze aflevering Wendy Aldewereld (25) uit Haarlem, programmacoördinator bij ontmoetingscentrum Het Buitenhof in Haarlem (Schalkwijk), onderdeel van Stichting Sint Jacob.

Patricia Jimmink

Pagina | 3

Aanraken

BRIGITTA BERGMAN-WASSINK Casemanager Psychogeriatrie bij Draagnet

Hebt u weleens gehoord van de volgende begrippen: tactiel stimulering, huidhonger, therapeutic touch. Zomaar enkele begrippen die allemaal te maken hebben met aanraken. Wist u dat uit onderzoek blijkt dat huidcontact en/of massage een bijdrage levert aan een betere stofwisseling, een betere doorbloeding en een sterker immuunsysteem? In ons mens-zijn is de ontmoeting met een ander mens van grote waarde. In de nabijheid van die ander kun je troost of genegenheid ervaren. Die ander kan familie zijn, maar ook vrienden of naasten. Mensen die even je hand kunnen vasthouden, je aanraken en je niet uit het oog verliezen. Voor mensen met dementie en hun tanende geestelijke vermogens is aanraken een bijna vanzelfsprekend, levensbelangrijk middel tot contact. Vandaar het ontstaan van allerlei ‘nieuwe’ begrippen, waardoor bijvoorbeeld mensen met dementie tot in hun oorsprong geraakt

Column

kunnen worden. Aanraken als vervanging van woordloze communicatie, aanraken als eerste levensbehoefte. Victor Hugo (romantisch schrijver uit de 19e eeuw) schreef: ‘Het ultieme geluk in je leven is dat je bemind werd’. De liefde is eigenlijk het meest essentiële voor een mens, dus ook wanneer je daar zelf geen uiting meer aan kunt geven. Deze behoefte houdt niet op wanneer je gaat dementeren. Hoe fijn is het dan dat er gezocht wordt naar manieren om mensen met dementie te kunnen blijven verstaan en zij ons! Onderstaand gedicht raakte mij in m’n hart, het is van Toon Hermans uit ‘Zo waait de wind’. Het zijn er samen vier Dit zijn mijn handen, Twee handen - ach - wat moet ik ermee Hou ze vast Vier is veel meer - veel meer dan twee En blijf een beetje hier Dit zijn mijn handen Dit zijn mijn handen, Hou ze vast Hou ze vast

agenda Het Alzheimer Café is een ontmoetingsplaats voor mensen met dementie, partners, familie­leden en alle andere belangstellenden. Inloop voor beide café’s 19.00 uur, aanvang 19.30 uur, einde 21.30 uur. Toegang gratis.

Informatie Sinds kort is er een website met informatie voor de regio Zuid-Kennemerland: www.ikvergeet.info

Alzheimer Café Haarlem

Alzheimer Café Zandvoort

Lokatie: Steunpunt voor ouderen, Van Oosten de Bruynstraat 60, Haarlem Info: Leny Haaring, 023 - 5 31 14 82 of Sjoukje van den Bos, 023 - 5 31 54 64.

Lokatie: ‘Ook Zandvoort’, steunpunt voor heel Zandvoort. Flemingstraat 55 - Bus 81 stopt voor de deur. Belbus en vrijwilligers die thuis gezelschap komen houden: Hulpdienst Pluspunt - Tel. 023 - 571 73 73. Info: Nathalie Lindeboom, 023 - 5 71 93 93

Hier is informatie te vinden over dementie, adressen en telefoonnummers van hulpverleners en zorgorganisaties. Ook de data en locaties van de Alzheimercafés in Haarlem en Zandvoort zijn vermeld. Voor het zo tijdig mogelijk inzetten van hulp is een ‘Vroegsignaleringskaart’ ontworpen, met adviezen en tips voor wat men kan ondernemen als bij een oudere geheugenproblemen worden gesignaleerd. Aan te vragen bij Bureau Lindenhoek, telefoon (023) 53 22 151.

4 APRIL Mantelzorger zijn Wat betekent voor de naasten van iemand met dementie zo’n voortschrijdende ziekte? Begrijpt de omgeving wat je doormaakt? 2 MEI Het belang van bewegen Hoewel dementie niet te genezen is, blijkt bewegen een positieve invloed te hebben. Gesprek met een deskundige. 6 JUNI Levensverhalen Elk mens heeft een verleden dat er toe doet! Verhalen van vroeger zijn een goed hulpmiddel om contact te maken met mensen met dementie.

Pagina | 4

6 APRIL Dagactiviteiten. De mogelijkheden Voor mensen met dementie die thuis wonen, bestaan er verschillende vormen van dagactiviteiten. Hoe maak je een keuze? Gesprekken met professionals. 11 MEI Omgaan met dementie Hoe reageer je bij mensen met dementie op beweringen die niet kloppen. Moet je altijd de waarheid zeggen, of mag een leugentje om bestwil? 1 JUNI Feestelijke afsluiting van het seizoen We sluiten het seizoen van ons Alzheimer Café af met een boeiende film. Napraten bij een hapje en een drankje.

Labyrint is het informatieblad van de afdeling Zuid-Kennemerland van Alzheimer Nederland. Waarnemend voorzitter: Leny Haaring, tel. (023) 531 14 82. E-mail: [email protected] Bankrelatie: 15.06.53.131 t.n.v. Alzheimer Nederland Afdeling Zuid-Kennemerland te Haarlem. Labyrint verschijnt vier keer per jaar in een oplage van plm. 1.000 exemplaren. Redactie: Peter Heerkens en Jacques de Jong Medewerkers: Brigitta Bergman-Wassink, Leny Haaring, Miriam Houtzager, Patricia Jimmink, Hanneke van der Linden, Gerard Nieuwburg Vormgeving: Engel Kluis, neXus grafisch ontwerp Redactie-adres, tevens secretariaat van de afd. Zuid-Kennemerland: Dickie van Vliet, Asterlaan 44, 2111 BJ Aerdenhout, tel. (023) 5 24 75 98

Dementie en seksualiteit Deze pagina’s zijn gewijd aan een moeilijk onderwerp bij dementie: seksualiteit. Het probleem kan een rol spelen niet alleen bij de dementerende zelf, maar zeker ook bij de partner, bij de andere mantelzorgers en de hulpverleners. Het is geen gemakkelijk onderwerp omdat schaamte het meestal wil verdoezelen. Belangrijkste stap: ga erover praten, met de betrokkene, met de hulpverlening.

Openhartigheid maakt het allemaal lichter In het Alzheimercafé van december was het thema ‘dementie en seksualiteit’. De echtgenoot van een partner met dementie vertelde er openhartig over: ‘De gelijkwaardigheid gaat uit je relatie, je wordt van partner zorgverlener, je komt in een andere rol. Door de dementie verandert ook de seksualiteit in het contact. Bij ons bleef daar niets meer van over. Het is een voortdurend zoeken om de intimiteit vast te houden.’ In de kleine discussiegroepjes na de pauze was het wat makkelijker praten: ‘Mijn man is mijn man niet meer. Hij neemt geen enkel initiatief meer, hij komt tot niets.’ Maar ook de andere kant komt voor: ‘Mijn man wil veel vaker seks en ik heb er geen zin meer in, niet op die manier.’

bij dementie ook voor. Het sturingsmechanisme van ons gedrag zit aan de voorkant van de hersenen in de frontale cortex. Wanneer daar beschadigingen optreden zoals bij fronto-temporale vormen van dementie, komt ontremming voor op het gebied van eten en drinken, maar ook op het gebied van seksueel gedrag. Dit laatste gebeurt vaker bij mannen en het kan aanleiding geven tot problemen. Als het inlevingsvermogen afneemt en de lust neemt toe, is dit niet de sfeer waarin een partner graag wil vrijen. Soms voelen partners zich wel gedwongen, met alle nare gevoelens van dien. Hier speelt schaamte een rol, ook bijvoorbeeld als iemand seksueel getinte opmerkingen maakt naar buitenstaanders of anderen, zoals hulpverleners, wil aanraken. Bij deze vorm van dementie gaat het nogaal eens om jongere mensen die nog vitaal en sterk zijn. Voor de kinderen van deze patiënten kan dit zeer schaamtevol zijn. Kennis over de ziekte kan helpen. Het besef dat iemand met dementie geen controle meer heeft over zijn uitingen, helpt om het schaamtegevoel te verminderen.

Intimiteit blijft belangrijk, ook bij dementie

Het praten hierover is nog altijd niet gemakkelijk, je klaagt er ook niet over. Jammer is dat, want uit ervaring weten we dat het delen van deze zorgen met anderen je als partner en mantelzorger minder eenzaam kunnen maken. Welke invloed heeft dementie op de seksualiteit? Daar is niet een eenduidig antwoord op te geven. Ook het ouder worden zelf speelt natuurlijk een rol. Er zijn grote verschillen tussen mensen: sommigen zijn tot op hoge leeftijd seksueel actief, bij anderen neemt de lust bij het ouder worden juist af. Ook medicatie voor bijkomende ziekten als hart- en vaatproblemen kan impotentie veroorzaken. Dat komt vaker voor bij vasculaire typen dementie. Ook antidepressiva, nogal eens gegeven bij dementie, veroorzaken minder zin in vrijen. De ziekte van Alzheimer kan het nemen van initiatief verstoren. Mensen worden passief, ook op seksueel gebied. Of dit als probleem wordt ervaren, hangt af van beide partners. Als de gezonde partner wel behoefte heeft en de ander reageert niet meer, kan dit zeker als gemis beleefd worden. Een van de vele soorten van gemis die zich bij deze ziekte voordoen. De andere kant van de medaille, namelijk het ontremd raken, komt

Intimiteit hoeft niet te verdwijnen uit de relatie, maar het gaat niet meer vanzelf. De partner moet er actief naar op zoek gaan. Samen leuke dingen doen, naar muziek luisteren of gewoon op de bank naast elkaar zitten – daar kunnen partners nog veel voldoening aan beleven. Belangrijk is het allemaal te bespreken. Lotgenotencontact, zoals in de onlangs gestarte gespreksgroep, helpt om het te delen, maar ook om elkaar goede tips en adviezen te geven hoe je er mee om kan gaan. Het maakt het draaglijk en lichter en dat is in deze situatie hard nodig. Ook voor hulpverleners ligt hier een rol. Door er naar te vragen kunnen ze het bespreekbaar maken en zo de schaamte en het taboe verminderen.  LENY HAARING

‘Ook als zorgverlener moet je erover praten’ ‘Bespreekbaar houden’, is de term die steeds weer terugkomt in een gesprek met Irmgard Roest (43), psycho-geriatrisch verzorgende, in dienst van Zorgbalans. In de zes jaar dat zij in dit beroep werkt, is zij het zes keer tegengekomen dat seks bij een dementerende daadwerkelijk een probleem werd. Zij vertelt: ‘Ik kwam bij een echtpaar, hij negentig jaar, zij elf jaar jonger en dementerend. Van hem waren we niet zeker of hij ook dementeerde. Maar blijkbaar was hij seksueel nog erg actief. Toen ik hem als verzorgende onder de douche zette, voelde ik ineens zijn hand onder mijn rok. Alsof ik door een wesp werd gestoken! Ik heb hem meteen duidelijk gemaakt dat hij dat niet moest doen. En dat heb ik een aantal keren daarna moeten herhalen. Uiteindelijk wist hij wel wat hij aan me had.’

dementeren, was het allemaal taboe. Alles gebeurde onder de dekens met het licht uit. Maar door erover te praten kun je een plan trekken. ‘Je moet je ook voorstellen dat de verhouding bij een echtpaar totaal anders wordt als een van de twee gaat dementeren. Voordien waren ze gelijkwaardig. Maar dan komt de partner in de rol van verzorger terecht. Dan is de verhouding uit evenwicht en dat kan een reden zijn om geen seks meer te hebben.’ Hoe los je het op? ‘De vraag is of de dementerende zorgvrager, de patiënt dus, er zelf last van heeft. Meestal is hij – het zijn doorgaans mannen, voorzover ik heb ondervonden – het zichzelf niet bewust. Ik heb wel meegemaakt dat iemand zo met zijn eigen geslachtsdeel in de weer was, dat hij zichzelf beschadigde. Hij was dag en nacht geobsedeerd. Helemaal rauw en stuk. Hij kreeg er echt last van. Toen hebben we de huisarts om medicatie gevraagd, medicijnen die de geslachtsdrift stil leggen.’ Je kunt iemand ook behulpzaam zijn met de seks? ‘Het zit niet in ons takenpakket, dat moet iedereen goed weten. Er zijn wel seks-verzorgenden, maar dat is zogezegd een aparte tak van sport. Die valt niet onder de noemer van de psychogeriatrie. Maar Draagnet kan daarbij ook de weg wijzen.’ 

Wanneer ontstaat het probleem? ‘Er is alleen een probleem als anderen er last van hebben. Als partners en verzorging het goed oppakken, dan kun je het in banen leiden. Als verzorgende moet je wel laten weten dat je er niet bent om het seksuele probleem op te lossen. Die grens moet je duidelijk aangeven. Je moet er ook met de partner over praten, en ook met collega’s.’ Het bespreekbaar houden is voor Irmgard de manier om door het taboe heen te breken. Ze begrijpt het wel: ‘Als dementerende mensen hun grenzen verliezen, dus ook onbelemmerd van hun seksuele drang laten blijken, dan is dat voor anderen vaak beschamend. Het wordt verstopt, en dan heb je het taboe. Een mantelzorger wil er bijvoorbeeld niet over praten. En een partner al helemaal niet. Die ziet dat haar dementerende man seksuele toespelingen maakt naar de verzorgende toe, en dat is toch een rare gewaarwording. Maar de dementerende zelf heeft dat niet eens in de gaten.’ ‘Het hoeft geen probleem te zijn, als je het maar bespreekbaar maakt. Je kunt vaststellen dat het niet raar is, dat het erbij hoort. Dat geeft vaak al opluchting. Zeker bij de generatie die nu bezig is te

JACQUES DE JONG

Internet biedt open informatie over delicaat onderwerp Op Internet is vanzelfsprekend ook van alles te vinden over seksualieit bij dementie. Soms is het even zoeken, maar op onder andere de volgende websites kunt u doeltreffende informatie vinden: www.alzheimer-nederland.nl/intimiteit en seksualiteit. www.alzheimer-nederland.nl/jongdementerenden; wat betekent dementie op jonge leeftijd voor de relatie met de partner. www.seksualiteit.nl/seks als je ouder wordt. www.seksualiteit.nl/dementie en seksualiteit www.geheugenproblemen-middenkennemerland.nl/dementie op jongere leeftijd. Tijdschriften en boeken Denkbeeld, tijdschrift voor psychogeriatrie, jaargang 21, nr 5. Minithema: seksualiteit en dementie, 2009. Voorts het boek Zorg om ouderen; een leidraad voor mantelzorgers. Onder redactie van M. Allewijn en B. Miesen. Uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum.