DE BINNENHUISVERONTREINIGING BEPERKEN: DE ELEKTROMAGNETISCHE VERONTREINIGING

PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING CSS12 -

DE BINNENHUISVERONTREINIGING BEPERKEN: DE ELEKTROMAGNETISCHE VERONTREINIGING Externe en interne bronnen van elektromagnetische vervuiling vermijden.

PRINCIPES CONTEXT Elektromagnetische vervuiling wordt veroorzaakt door de elektrische en magnetische velden die in onze omgeving aanwezig zijn en geen natuurlijke oorsprong hebben, in tegenstelling tot bijvoorbeeld het magnetische veld van de aarde. De kunstmatige elektromagnetische bronnen zijn elektrische of telecommunicatie-installaties. Er bestaan twee soorten elektromagnetische golven: o De laagfrequente golven: elektrische apparaten in werking zenden elektrische en magnetische golven uit. Elektrische apparaten die aangesloten zijn maar niet werken, zenden alleen elektrische golven uit. o De hoogfrequente golven: deze frequenties zijn hoofdzakelijk afkomstig van telecommunicatie, hifi-apparatuur, … Die elektromagnetische vervuiling is zowel binnen als buiten de woning aanwezig. De voornaamste externe bronnen zijn onder meer de hoogspanningslijnen, gsm-masten en tramlijnen, maar eveneens de radio- en tv-golven. Als interne bronnen van elektromagnetische vervuiling denken we aan de velden opgewekt door elektrische stopcontacten, nietafgeschermde teledistributiekabels, draadloze telecommunicatietechnologieën (wifi, gsm). Het probleem van de elektromagnetische velden bestrijkt dus een ruime waaier van technologieën.

Afbeelding van het spectrum van elektromagnetische golven

BLZ. 1 VAN 7 – DE BINNENHUISVERONTREINIGING BEPERKEN: MAGNETISCHE VERONTREINIGING – NOVEMBER 2007 - PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING CSS12

Zich tegen de externe bronnen van elektromagnetische vervuiling beschermen is moeilijk. Hun sterkte en locatie zijn het onderwerp van een debat dat op beleidsniveau moet worden gevoerd. Maar wat de interne bronnen betreft, beschikken de bewoners over voldoende middelen om dit probleem van elektromagnetische vervuiling resoluut aan te pakken. Dat is het thema van deze fiche. INDICATOREN o

o

o

De niet-natuurlijke magnetische velden worden gecreëerd door elektrische wisselvelden of elektrische stroom. Ze wekken een magnetische kracht op die de geladen deeltjes van hun koers kan doen afwijken (zonder hun snelheid te wijzigen). De magnetische veldsterkte wordt gemeten in [ampère/meter]. De magnetische fluxdichtheid of inductie wordt doorgaans uitgedrukt in Tesla [T] of in Gauss [G] (1 mG = 0,1µT). Ter vergelijking, het magnetische veld van de aarde bedraagt ongeveer 40 µT en het magnetische veld opgewekt in het hart (gemeten tijdens een elektrocardiogram) bedraagt 0,00005 µT. De elektrische velden verbonden aan de aanwezigheid van elektrische ladingen of opgewekt door een magnetisch wisselveld, wekken elektrische krachten op die alle geladen deeltjes binnen het veld in beweging brengen. De elektrische veldsterkte wordt gemeten in [volt/meter]. De elektrische veldsterkte van de aarde is zeer zwak en bedraagt ongeveer 0,001 V/m. De beoordeling van de gezondheidseffecten wordt gemeten in specifiek absorptietempo in [watt/kg] of in oppervlaktevermogensdichtheid [watt/m²]. De blootstellingsaanbevelingen worden echter uitgedrukt in veldsterkte, te weten Tesla en volt/meter.

DOELSTELLINGEN Minimaal o

o

Vermijd, reeds in de ontwerpfase en bij de renovatie van gebouwen, interne bronnen van elektromagnetische velden, door te opteren voor elektrische toestellen, telecommunicatieapparatuur en computernetwerken die weinig elektromagnetische velden opwekken. Voer stroomkringen uit van goede kwaliteit.

Aangeraden o o o o

Kies materialen die op elektromagnetisch niveau "absorberend" zijn, hoofdzakelijk volle materialen, als bescherming tegen externe bronnen van elektromagnetische velden. Bouw de elektrische stroomkringen in volle wanden in. Vermijd metalen wapeningen. Rust de stroomkringen uit met netvrijschakelaars en afschermingen.

ELEMENTEN VOOR EEN DUURZAME KEUZE TECHNISCHE ASPECTEN > Bescherming tegen laagfrequente (50 Hz) elektrische en magnetische velden in de woning De meeste elektrische en elektronische apparaten in de woning worden vanaf het algemeen elektrisch schakelbord gevoed en hebben lage frequenties (50 Hz). Laagfrequente elektromagnetische velden: enkele tientallen Hz (in de woning) Waar komen LFelektromagnetische velden vooral voor? Gezondheidseffecten

o o

Huishoudelijke apparaten, wekkerradio’s in werking Elektrische stopcontacten (enkel het elektrisch veld)

o De blootstelling aan dit soort velden veroorzaakt meestal alleen

BLZ. 2 VAN 7 – INTERNE VERVUILINGSBRONNEN BEPERKEN: MAGNETISCHE VERONTREINIGING – NOVEMBER 2007 - PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING CSS12

Laagfrequente elektromagnetische velden: enkele tientallen Hz (in de woning) en -risico’s

Het aanvaardbaar blootstellingsniveau

Hoe zich beschermen en welke keuzes maken?

een energieopname zonder enige temperatuurstijging. o Voor apparatuur die weinig functioneert, zijn de gezondheidseffecten niet meetbaar. o Voor apparatuur die permanent functioneert, worden talrijke onderzoeken uitgevoerd, waarvan de resultaten erg tegenstrijdig zijn. In 2007 zou de WGO (Wereldgezondheidsorganisatie) bepaalde gedragslijnen moeten bepalen. o Overeenkomstig het voorzorgsprincipe zou elke onnodige elektromagnetische vervuiling moeten worden verwijderd. o Volgens de WGO en de ICNIRP (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection) bedragen de aanvaardbare blootstellingsniveaus 100 [µT] voor de magnetische fluxdichtheid en 5 000 [V/m] voor het elektrisch veld. Deze waarden houden geen rekening met het lopende debat over de risico’s van kanker bij lage maar langdurige blootstellingsniveaus. Diverse metingen werden uitgevoerd op huishoudelijke apparaten die doorgaans in de woning aanwezig zijn en op verschillende afstanden elektrische en magnetische veldsterkten registreren. Globaal genomen kan men vaststellen dat deze waarden ver beneden de WGO-richtwaarden liggen. o Het is noodzakelijk dat de elektrische installatie correct en efficiënt is geaard, bij voorkeur op voldoende afstand van de woning en in een vochtig gehouden zone. Bij renovatie van oude gebouwen moet men controleren of de aardelektrode in goede staat is. Bij gebrek moet een aardelektrode worden geïnstalleerd overeenkomstig het AREI (Algemeen Reglement op Elektrische Installaties). o Installeer een aardegeleider voor elke stroomkring van de verlichting en de stopcontacten. o Installeer voldoende stopcontacten om het gebruik van verlengsnoeren te vermijden. o Gebruik afgeschermde geleiders voor stroomkringen met een hoge stroomsterkte. o Vermijd installaties die sterke velden opwekken (elektrische radiatoren met nachtstroomverwarming). o Bouw de elektrische installatie in om het afschermingseffect van de materialen te benutten. Ter illustratie, de onderstaande tabel geeft het elektrische veld weer afhankelijk van de bouwmaterialen en het kabeltype:

MATERIAAL

Elektrisch veld gemeten op 10 cm van de bron, afhankelijk van het type van bouwmateriaal dat de tussenruimte vult of van het gebruikte kabeltype Bron < 10 V/m

Bron < 50 V/m

Beton

35 V/m

Bouwblok

28 V/m

Gipsplaat op metaalstructuur

160 V/m

Baksteen Gestampte aarde

Bron >50 V/m

20 V/m 1 V/m

Houtskelet

120 V/m

Kabels in kabelgoot

250 V/m


Laagfrequente elektromagnetische velden: enkele tientallen Hz (in de woning) VMVB-kabel

2 V/m

Netvrijschakelaar op het elektrisch schakelbord

1 V/m

Afgeschermde fasegeleider + gipsplaat + “écolabel CEM”

8 V/m

Bron: "Mesure technique pour une réduction des champs électromagnétiques dans les logements", L. Lamballais o Het is ook aangewezen de lengte van stroomkabels in het gebouw te beperken, door een doordachte plaatsing van de stopcontacten en inrichting van de lokalen. o Sommige stroomkringen kunt u uitrusten met een automatische netvrijschakelaar, maar let wel dat dit type van schakelaar wekkerradio’s of toestellen met een noodzakelijke slaapstand uitzet. Vermijd om elektrische apparaten die ’s nachts onder spanning staan te dicht bij de bedden te plaatsen. o Voor bepaalde installaties zoals van het type teleruptor of domotiek, zijn in het schakelbord relais nodig die beide fasen onderbreken.

> Bescherming tegen hoogfrequente elektromagnetische velden in de woning Hoogfrequente elektromagnetische velden: 0,1 tot 100 GHz (in de woning) Waar komen HFelektromagnetische velden vooral voor?

Gezondheidseffecten en -risico’s

Aanvaardbaar blootstellingsniveau

Hoe zich beschermen en welke keuzes maken?

o Hoofdzakelijk bij het gebruik van telecommunicatieapparatuur (draadloze DECT-telefoon, draadloos wifi computernetwerk, …) HF-elektromagnetische velden veroorzaken: o energieopname met thermische effecten door de temperatuurverhoging van de weefsels o een aantal niet-specifieke onschadelijke stoornissen zoals vermoeidheid, prikkelbaarheid, slaap- en geheugenstoornissen enz. werden vastgesteld maar zijn geen afdoend bewijs gebaseerd op erkende wetenschappelijke resultaten. o Volgens de WGO (Wereldgezondheidsorganisatie) en de ICNIRP (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection): vermogensdichtheid: 4,5 tot 9 W/m² bij respectievelijk 900 en 1800 MHz specifiek absorptietempo (SAT): 0,08 W/kg voor het hele lichaam, 4 W/kg lokaal voor de ledematen en 2 W/kg voor het hoofd elektrisch veld: 41 V/m en 58 V/m bij respectievelijk 900 en 1800 MHz. o Onder de voormelde waarden kan men theoretisch de grenswaarde van 2mA/m² stroomdichtheid respecteren. o Vermijd draadloze telecommunicatieen computernetwerken in de woning. o Gebruik afgeschermde netwerkkabels van goede kwaliteit. De problematiek van de verbinding van de netwerkkabels met een gemeenschappelijke aarde moet per geval worden beoordeeld.


> Bescherming tegen externe elektromagnetische velden De enige theoretische oplossing om zich tegen externe elektromagnetische vervuiling te beschermen is de installatie van een kooi van Faraday rondom het gebouw. Dat betekent, behalve de aarding van de wapeningen, de uitvoering van een metalen rooster in alle wanden en de onderlinge verbinding van alle elementen van dit rooster. Een oplossing die in lichte renovatie onuitvoerbaar is. Wegens haar complexiteit en kost wordt een dergelijke oplossing, zelfs in nieuwbouw, voor slechts heel specifieke toepassingen uitgevoerd: medische laboratoria, onderzoekscentra, radiostations, opnamestudio’s, … Toch wordt soms aangeraden om metalen raamwerk te aarden en de ramen met gemetalliseerde folies of jaloezieën uit te rusten. Bij gebrek aan wetenschappelijk onderzoek over de efficiëntie van zulke maatregelen, geven wij hier geen oordeel over die uitrustingen. > Werking van een netvrijschakelaar Een netvrijschakelaar of biorupteur is een mechanisme dat in het elektrisch schakelbord wordt geïnstalleerd en een stroomkring bij afwezigheid van enig stroomverbruik, automatisch uitschakelt. Wanneer de netvrijschakelaar een stroomvraag detecteert (bijvoorbeeld als een lamp wordt aangestoken), schakelt hij de spanning automatisch weer in op 220 volt. Het voordeel van een netvrijschakelaar is dat bij afwezigheid van enig stroomverbruik, het spanningsloos maken van de stroomkring alle elektrische velden in het betrokken lokaal uitschakelt. Het gebruik van een netvrijschakelaar wordt hoofdzakelijk aangeraden in de slaapkamers omdat men er veel tijd in doorbrengt. Maar een dergelijke schakelaar gaat niet samen met elektronische wekkers en klokken die op het stroomnet zijn aangesloten en ononderbroken werken. Een netvrijschakelaar kan eveneens in de woonkamer of een kantoor worden geïnstalleerd op voorwaarde dat er geen apparatuur is die in waakstand wordt gehouden.

Voorbeeld van een netvrijschakelaar voor installatie in een elektrisch schakelbord. Bron: www.pso.be

SOCIALE ASPECTEN > Gevolgen voor de gezondheid en de levenskwaliteit Dit probleem is het voorwerp van een hevig wetenschappelijk debat. In de komende maanden en jaren kunnen we ons aan heel wat wetenschappelijke publicaties rond dit thema verwachten. Zolang de debatten tussen deskundigen over de gevolgen van al dan niet langdurige blootstelling aan al dan niet sterke velden, geen uitkomst bieden, lijkt het ons verstandig het voorzorgsprincipe toe te passen en elke onnodige blootstelling aan elektrische of magnetische velden zo veel mogelijk te vermijden, vooral voor gevoelige personen (kinderen, zwangere vrouwen). BLZ. 5 VAN 7 – INTERNE VERVUILINGSBRONNEN BEPERKEN: MAGNETISCHE VERONTREINIGING – NOVEMBER 2007 - PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING CSS12

In de tabellen van het "technische" gedeelte staat een aantal stoornissen die vermoedelijk door magnetische vervuiling worden veroorzaakt: vermoeidheid, slaapstoornissen, geheugenstoornissen, enz. Dit soort stoornissen, hoewel schijnbaar onschuldig, kunnen, indien ze voortdurend weerkeren, de levenskwaliteit aanzienlijk aantasten en zelfs veel verstrekkendere gevolgen hebben voor het sociale of het beroepsleven. De draagwijdte van dit probleem moet dan ook correct worden ingeschat. Vergeet ook niet rekening te houden met de al dan niet sterke gevoeligheid van de personen aan deze velden. ECONOMISCHE ASPECTEN Enkele eenvoudige voorzieningen kunnen de elektromagnetische vervuiling in de gebouwen beperken. In deze fiche geven wij het voorbeeld van de netvrijschakelaars en de afgeschermde kabels. Een netvrijschakelaar kost ongeveer 150 per stroomkring. Afgeschermde kabels kosten ongeveer 200 € per woning (cijfers van 2004). De kosten zijn dus heel redelijk. Deze uitrustingen zijn in elektriciteitswinkels verkrijgbaar, maar zullen vermoedelijk langzamerhand ook in de grote doe-het-zelfzaken te vinden zijn. Er bestaan nu reeds zelfbouwpakketten met gebruiksaanwijzingen voor particulieren.

IN DE PRAKTIJK In de verschillende ontwikkelings- en uitvoeringsfasen van het project moeten maatregelen worden genomen: VOORONTWERP o

Denk reeds na over het ontwerp van de elektrische installaties en de telecommunicatieen computernetwerken en verkies kabel boven draadloze communicatie (wifi, gsm, enz.).

UITVOERINGSPROJECT, DOSSIER VOOR DE STEDENBOUWKUNDIGE VERGUNNING o

o o o o o o

Ontwerp de elektrische installatie en de telecommunicatieen computernetwerken door de kabels in de wanden in te bouwen en systematisch efficiënte aardingen te voorzien (zie het AREI). Kies binnenwanden die de elektromagnetische golven absorberen. Beperk de lengte van de kabels door de plaatsing van de stopcontacten. Denk aan de installatie van een aardelektrode en haar verbindingen. Kabels met een hoge stroomsterkte hebben afscherming nodig. Sluit netvrijschakelaars aan op de stroomkringen van de slaapkamers en van enig ander lokaal waar geen toestellen nodig zijn met ononderbroken werking. Vermijd installaties die sterke velden opwekken zoals elektrische radiatoren met nachtstroomverwarming.

TOEZICHT OP DE BOUWPLAATS o o o

Laat het elektrisch leidingnet door vaklui uitvoeren. Controleer de correcte uitvoering van de aardingen (in elk geval na te zien door een erkende keurder). Voer de bouwplaats volgens de regels van goed vakmanschap uit wat betreft de inbouw van de kabels in de wanden, de verbinding van de kabels onderling en de verbindingen met de aardelektrode.

OPLEVERING EN INGEBRUIKNEMING o o

Laat de installaties controleren door een erkend keuringsorganisme. Informeer de bewoners/gebruikers over het belang van de keuze van huishoudelijke apparaten. BLZ. 6 VAN 7 – INTERNE VERVUILINGSBRONNEN BEPERKEN: MAGNETISCHE VERONTREINIGING – NOVEMBER 2007 - PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING CSS12

AANVULLENDE INFORMATIE ANDERE AANDACHTSPUNTEN Sommige websites behandelen elektromagnetische vervuiling vanuit andere interessante oogpunten die in deze fiche weinig aan bod komen, zoals de gezondheidseffecten van midden- en hoogspanningslijnen, van gsm’s en hun masten, van huishoudelijke apparaten, van mobiele medische apparatuur, enz. Een bijzonder interessante website die dergelijke informatie verzamelt: o http://www.bbemg.ulg.ac.be/ BIBLIORAPHIE Algemene informatie: o o

o

o o o o o

C.A.Roulet, Santé et qualité de l’environnement intérieur dans les bâtiments, Presses Polytechniques et Universitaires Romandes, Lausanne, 2004 INRS, Champs électriques. Champs magnétiques. Ondes électromagnétiques – Guide à l’usage du médecin du travail et du préventeur, uitg. ED 785, Institut National de Recherche et de Sécurité, Frankrijk, 2001 INRS, Guide pour l'établissement de limites d'exposition aux champs électriques, magnétiques et électromagnétiques, ND 2143-182-01, Institut National de Recherche et de Sécurité, Frankrijk, 2001 WEKA, La pollution intérieure des bâtiments, Uitg. Weka, Parijs, 2002 DSR Suzanne en Pierre Déoux, Le guide de l'habitat sain, Uitg. Medieco, 2002 George Méar, Nos maisons nous empoisonnent, Uitg. Terre Vivante, 2003 G.Bellens, Goed bouwen: gezond bouwen!, VIBE, 2005 Dr.ir. Michiel Haas, Elektrostress en gezondheid, NIBE, 2005

Wetteksten: o Het Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties kan worden besteld bij de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal: http://www.werk.belgie.be o De ordonnantie van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering betreffende de bescherming van het leefmilieu tegen de eventuele schadelijke effecten en hinder van niet-ioniserende stralingen, goedgekeurd op 16 februari 2007: http://www.weblex.irisnet.be/Data/crb/Doc/2005-06/110326/images.pdf


DE BINNENHUISVERONTREINIGING BEPERKEN: DE ELEKTROMAGNETISCHE VERONTREINIGING

Recommend Documents