DE BELEGERING VAN HET HUIS TE VOORST (1362) Een half uurtje ten westen van de stad Zwolle lag een groot sterk kasteel; het sterkste van geheel Overijssel. Het had dubbele breede grachten en een van steen opgemetselden ringmuur van drie meter dik en meer dan twintig meter hoog. Poorten van zwaar ijzer en een machtige vierkante voorburcht sloten de toegangen over de grachten af. Van achter was het niet te genaken, want daar was de bodem laag en moerassig. Bovendien was het kasteel nog versterkt door verscheidene ronde torens, vanwaar uit men lederen vijand, die het wagen durfde zijn bewoner overlast aan te doen, kon bespieden en neerschieten met ijzeren pijlen uit den kruisboog. De bewoner van dat slot was de schrik van den geheelen omtrek. Schippers op den IJssel, handelaars en reizigers, die langs zijn kasteel trokken, hield hij aan. Hij ontstal ze hun goederen en koopwaar en voerde hen zelf naar zijn slot, waar hij ze in donkere kelders gevangen hield, totdat hun verwanten het hooge losgeld hadden betaald. Den oogst van boeren, die hij om de een of andere reden niet goed gezind was, haalde hij van het veld en hij borg dien in zijn eigen schuren. Hun vee sleepte hij naar zijn stallen. En wee den boer, die zich verzetten durfde! Hij wierp ook hem in den kerker. Heer Zweder van Voorst was een echte roofridder, en zijn kasteel een waar roofnest. Toen zijn leenheer, de Bisschop van Utrecht, Jan van Arkel, hem onderhield over zijn euveldaden, scheelde het niet veel, of hij lachte den kerkvorst in het gezicht uit. Waarom zou hij niet leven op kosten van de boeren en de burgers, de handelaars en de reizigers? Wanneer ze niet uitgeplunderd wilden worden, moesten ze maar uit eigen beweging hem een deel van hun geld en goed komen brengen op het kasteel. Hij zou het dan wel genadig in ontvangst nemen, zonder hen te kwellen. „Ruiten.en rooven is geen schande. Dat doen de besten in den lande.” Zo zongen de knechten van den Heer van Voorst, als zij een rijken buit binnengehaald hadden. Het spreekt van zelf, dat de Bisschop vertoornd op zijn leenman was, die naar goede noch naar kwade woorden luisterde. Het liefst van alles zou de Bisschop met zijn leger het roofhol aantasten, den weerbarstigen roover gevangen nemen en zijn burcht met den grond gelijk maken. Doch niet alleen was het kasteel sterk, maar Heer Zweder van Voorst had een groot getal krijgsknechten en onder de edelen in den omtrek veel vrienden, die hem tegen den Bisschop zouden helpen. Toch was de Bisschop op middelen bedacht, den ongehoorzamen, trotschen baron tot onderwerping te brengen. Het eerst werden de vrienden en helpers van den Heer van Voorst door belofte, door bedreiging en door geweld gedwongen den roover in den steek te laten. Maar alleen durfde de Bisschop het roofslot niet te betreden. Op zijn beurt zocht hij vrienden en helpers te krijgen. Hij wist, dat het vooral de burgers van de drie steden Zwolle, Kampen en Deventer waren, die den Heer van Voorst fel haatten, omdat zij het meest van allen van hem te lijden hadden. De Bisschop vond Zwolle spoedig tot hulp bereid. Geen wonder ook! Als het roofslot was geslecht, behoefden de schippers van Zwolle niet langer een omweg te maken van drie of vier uur, want dan konden zij door de landerijen van den onderworpen ridder een gracht graven, waar langs zij in een half uur van den IJssel de stad zouden invaren. En bovendien, dan zou het uit zijn met het rooven en brandstichten, waarvan de stad zelf te lijden had gehad. Kampen en Deventer waren niet zoo gul met hun hulp. Doch toen de Bisschop deze steden rijke giftbrieven schonk, sloten ook zij een verbond met hem.
Toen nu de Bisschop zich sterk genoeg gevoelde, zond hij een bode naar Heer Zweder van Voorst met een ontzegbrief. Een oorlogsverklaring zouden we nu zoo'n brief noemen. De roofridder, die het wel had zien aankomen, dat de Bisschop hem belegeren zou, had reeds een groote hoeveelheid levensmiddelen, wapenen en oorlogsmateriaal op zijn kasteel bijeengebracht en het geld van zijn krijgsknechten verdubbeld. Muren, poorten en torens had hij waar het noodig was, laten herstellen en de grachten laten uitdiepen. Maar toen hij in den ontzegbrief las, dat ook de drie steden hem den oorlog aandeden, was zijn woede groot. Zwolle zou hij het eerst zijn ongenoegen doen kennen! In den nacht van den 14den October 1361 trok Zweder met een gedeelte van zijn bezetting de slotpoort uit en begaf zich op weg naar Zwolle. En terwijl de burgers nog sliepen, staken de krijgers van Voorst de Dieserpoort en een gedeelte van de voorstad in brand, waarna zij ijlings op Voorst teruggetrokken. De burgers, door de alarmklok gewekt, liepen te wapenen en zetten de brandstichters achterna, tot ver buiten de poort. Ten laatste hadden zij hun vijanden ingehaald en sloegen er duchtig op los. Zij waren zelfs zoo gelukkig, den Heer van Voorst zelf gevangen te nemen. Docht toen ze met dezen naar de stad terug trokken, zagen ze te laat, dat ze in een hinderlaag waren gevallen: een troep krijgsknechten van Voorst, die zich eerst verscholen hadden, versperden hun den terugweg. Wel trachtten zij zich manmoedig door hun vijanden heen te slaan, doch menig Zwollenaar schoot er het leven bij in en zeventig van de rijkste burgers werden door de mannen van Voorst gevangen genomen. Heer Zweder hadden de Zwollenaars echter goed vastgehouden, en onder groot gejuich voerden zij hem de stad in. De Bisschop haastte zich nu, het beleg te slaan voor het kasteel. Nu de bewoner zelf gevangen zat te Zwolle, zou het hem niet moeilijk vallen het kasteel in te nemen, zoo dacht hij. Doch Heer Zweder had tot zijn plaatsvervanger aangewezen een bevelhebber, niet minder dapper en bekwaam dan hij zelf. De belegerden weerden zich zoo kloekmoedig en het herfstweer met zijn veelvuldige regens kwam hen zoo goed te hulp, dat de Bisschop besloot het beleg op te breken. Hij nam zich echter voor, zoo spoedig mogelijk bij gunstiger jaargetijde het beleg te hervatten. Dien volgenden winter zat de Bisschop niet stil. Niet alleen, dat hij zijn leger en zijn krijgsvoorraad vergrootte, maar hij wist ook Eduard, Hertog van Gelder, zijn Otto van Arkel en een groot aantal baronnen en edellieden over te halen hem te helpen bij het nieuwe beleg. In Deventer, Kampen en Zwolle was men druk in de weer zich toe te rusten voor het aanstaande beleg, dat krachtiger dan ooit.te voren beloofde te worden. Het bestuur van elk der steden zond zijn mannen uit om overal in het land, tot zelfs in Duitschland inkoopen en bestellingen te doen. Behalve graan en meel, vleesch, spek en visch, wijn en bier, werd er hout, kruit, kogels, donderbussen en wapens gekocht en besteld. Van het hout timmerde men op de wijze der oude Romeinen groote oorlogswerktuigen: blijden, toestellen en springalen, om daarmede steenen en reusachtige pijlen naar het kasteel te schieten; stormrammen om de dikke muren en de zware poorten te rammelen en stormladders om de hooge muren te beklimmen. Wat een drukte gaf de aanstaande oorlog in die steden. Niet alleen kwamen de timmerlieden handen te kort, maar ook de zwaarvegers of wapensmeden hadden het overdruk. De wantsnijders of kleermakers, de borduurwerkers, de tentenmakers en de zadelmakers konden het werk niet af, dat hun het maken van wapenrokken, van vaandels en banieren, van veldtenten en van paardentuigen gaf..
Eindelijk waren de toerustingen zoo ver gevorderd, dat de Bisschop opnieuw het beleg voor het huis te Voorst kon gaan slaan. Het was met al die toebereidselen echter reeds vol zomer geworden. Eerst op den 25sten Juli 1362 sloot de Bisschip met al zijn helpers het kasteel van alle zijden in. De slotbewaker van Voorst, die daar het bevel voerde voor zijn heer, had den tijd van rust, die hem gegund was, niet ongebruikt laten voorbijgaan. Ook hij had den voorraad levensmiddelen niet alleen aangevuld, doch ook vergroot. Behalve groot en klein oorlogstuig had hij kalk, pek, zwavel en olie gekocht en takkebossen en turf in het kasteel opgestapeld. Die brandstoffen zouden een duchtig weermiddel worden tegen de belegeraars. De slotvoogd begreep wel, dat de Bisschop het eerst den voorburcht zou aantasten, en daarom plaatste hij een groot deel van de bezetting op de torens van dien burcht. In de legerplaats van den Bisschop en zijn bondgenoten was alle man in de weer. De schepenen van Deventer, Kampen en Zwolle lieten de stadsblijden door de meestertimmerlieden oprichten, en weldra stonden die reuzengevaarten gereed in het weiland om het kasteel. Tegelijk werd er gewerkt aan het in elkaar zetten van de stormrammen. Zoo'n stormram geleek op een houten schuur op wielen, waarvan het dak was belegd met versche koehuiden, met den vleeschkant naar buiten gekeerd. Die huiden moesten de mannen beschermen, die den langen zwaren balk, aan kettingen opgehangen, met kracht heen en weer moesten bewegen, wanneer ze een muur gingen rammeien. Zoo'n stormram werd ook een kat genoemd, misschien wel omdat dit gevaarte langzaam naar den muur geschoven werd, op gelijke wijze als een kat naar zijn prooi sluipt. De Bisschop liet drie drijfwerken maken van takkebossen en planken. In den nacht werden die voorzichtig in de gracht gelegd aan drie zijden van den voorburcht. Tegen den morgen werden nu de drie katten daarop geschoven. En hoewel de kokende olie, de ongebluste kalk, de gloeiende zwavel en de brandende pekkransen van de torens op de katten neerdaalden en deze daardoor herhaaldelijk in brand geraakten, gingen de belegeraars onverschrokken voort met de muren van den voorburcht te beuken. Onderwijl slingerden de groote blijden steenen en kogels over de muren van den burcht en wierpen de lepelblijden brandende pektonnen op de torens. Vier dagen achtereen ging het er verschrikkelijk aan toe, daar in en om dien voorburcht. De vlammen sloegen bij wijlen uit het dak en de torens van den voorburcht. Wolken van stof en gruis van neerstortende muurbrokken vermengden zich met den rook en den smook der brandende koehuiden. De bezetting wierp, behalve allerlei brandstoffen, ook zware balken en steenklompen op de belegeraars neer. Doch de krijgslieden van den Bisschop en de zijnen verloren den moed niet, en zonder ophouden bonsden de zware stormrammen tegen de muren. zoodat de grond er van dreunde. Het was er een leven en een lawaai, dat hooren en zien den menschen verging! Vier dagen en vier nachten achtereen werd zoo de voorburcht bestookt. Hoe sterk deze ook mocht zijn, tegen zulk een aanval bleken de muren niet bestand. Er kwam bres op bres in de muren en eindelijk - daar stortte een muur in. De slotvoogd trok in alle haast met zijn mannen naar het eigenlijke slot achter de ringmuren terug. het was nu voor den Bisschop een kleine moeite de ijzeren poortdeuren open te laten rammeien, en zo waren de belegeraars meester van het terrein tusschen de buiten- en de binnengracht gelegen. Maar het kasteel zelf hadden ze daarom nog niet. De bezetting van Voorst voelde zich nog veilig achter de hooge zware ringmuren, waartusschen de binnengracht liep.
De Bisschop en zijn bondgenoten zagen dan ook wel in, dat het moeilijkste en gevaarlijkste werk nog komen moest. Allereerst werd nu de buitengracht overbrugd, want de brandende voorburcht, waarvan de verkoolde dakbinten en balken af en toe naar beneden stortten, was geen veilige toegang. De blijden, de katten en de kanonnen werden nu dichter bij het kasteel geplaatst. De tenten werden opgebroken en eveneens tot bijna onder den buitensten ringmuur weer opgezet. De fraaie tent van den Bisschop, met beschilderd werk en zijn Latijnsche wapenspreuk: Geen sterker helm dan de deugd, kwam te staan op een hoogte ten zuiden van den ringmuur. De tenten van den hertog van Gelder en die van Otto van Arkel en van de bestuurders van Kampen, Zwolle en Deventer werden aan den anderen kant gezet. Naast de groote tent van Deventer stond een eenvoudige kleine tent. het was die van den Kapelaan van Deventer, Heer Engelbert van Voorst die de bestuurders van Deventer met raad en daad ter zijde stond, de gewonden troostte en de stervenden bijstond in hun laatste oogenblikken. Voor de verzorging van zieken en gewonden waren de barbiers der steden meegetrokken, terwijl vreemde heelmeesters waren aangenomen om den Bisschop en de edellieden te helpen, zoo dit noodig mocht zijn. De Bisschop moest ,voor eenige dagen naar Utrecht en onderwijl zou de Hertog van Gelderland het bevel over de belegeraars voeren het eerste wat hij deed, was met behulp van de stormrammen een groote bres slaan in den buitenste ringmuur. En toen hem dit gelukt was, liet hij de opening tot eigen veiligheid voor een deel met palissaden versterken. Daar achter liet hij de blijden en de kanonnen zetten en plaatste hij het krijgsvolk. Op een nieuw drijfwerk van takkenbossen en planken liet hij de kat van Zwolle schuiven en bemand met Zwolsche krijgers drijven tot aan den voet van den binnensten muur. Wel beukte de stormram verscheidene malen den ringmuur, doch het gelukte den slotvoogd de kat van Zwolle in brand te steken door er allerlei brandstoffen op te werpen. Juist op dat oogenblik kwam de Bisschip uit Utrecht in zijn legerplaats terug. Hoewel hij het verlies van de Zwolsche kat betreurde, vond hij toch alles goed, wat de Hertog in zijn afwezigheid had gedaan. Eenige voetboogschutters klommen met behulp van de stormladders op den afgebrokkelden ringmuur en schoten hun scherpe pijlen op de belegerden, wanneer dezen zich het hoofd boven den torentrans waagden. Zij zelven dekten zich na elk schot achter hun metalen schild. De kat van Deventer werd op een drijfwerk geplaatst en opnieuw begon men den binnensten ringmuur te rammeien en vier of vijf kanonnen schoten zwaren stenen kogels af. De blijden gingen voort stenen te slingeren en bedorven stoffen te werpen. Doch tot de overgave kon men de bezetting niet bewegen. Op een goede morgen, nadat men 's nachts in het bisschoppelijk kamp het rammeien en schieten gestaakt had, waren van de katten van Deventer en Kampen de koehuiden en de daksparren spoorloos verdwenen. Zoo ook was het schietscherm van een der vuurmonden en een stormladder zoek. Eerst begreep de Bisschop daar niets van. Hij dacht aanvankelijk aan verraad in zijn eigen leger. Doch daar verschenen boven de transen de belegerden, die den Bisschop met hoongelach begroetten en hem toeriepen, dat zij hem zelf den volgenden nacht als een snoek uit zijn tent zouden opvisschen. Nu werd het den Bisschop duidelijk. De slotvoogd van Voorst had lange houten armen laten maken met stevige koorden en ijzeren haken en daarmede had hij des nachts de koehuiden van de katten, het schietscherm en den stormladder uit het legerkamp laten oppikken. Zulk een spot kon de Bisschop niet ongewroken laten. Hij zou en moest het slot in zijn macht krijgen. En toen gaf hij bevel tot iets, wat tegenwoordig in den oorlog niet meer geoorloofd is.
Hij liet door middel van de lepelblijden heele brokken van gestorven dieren: koeien en paarden, honden en katten en ander stinkend vuil, in het slot werpen. Wel trachtte de bezetting die rottende stoffen door ze tijdig te verbranden onschadelijk te maken, maar toch ontstond er in het slot zoo'n ondragelijke lucht, dat verscheidenen van de bezetting er ziek door werden. En toen een der waterputten op het slotplein door het daarin gevallen vuil vergiftigd bleek, nam het aantal zieken dag tot dag toe. Toch gaf de slotvoogd het niet op. Ook niet toen een der hoofdpoorten instortte en in zijn val de hooge zaal, de ridderzaal; vernielde. Met steenen, planken en aarde wist de geslagen bres in den binnensten ringmuur te herstellen. Levensmiddelen en oorlogstuig had het kasteel nog voldoende. Aalleen vreesde de bevelhebber, dat het drinkwater zou opraken. Nog één put maar gaf goed water; de andere waren vernield of vergiftigd. En de regen waarnaar de slotvoogd zoo vurig verlangde, bleef uit. En daarbij kwam nog dat meer dan de helft van de bezetting gedood, ziek of gewond was. Reeds vijftien weken lag de Bisschop voor het kasteel. Het was al November geworden en hij vreesde, dat het gure jaargetijde hem opnieuw zou dwingen het beleg op te breken. Daarom nog eens voor het laatst alle krachte ingespannen! Alle blijden, alle vuurmonden, alle stormrammen en alle voetboogschutters op één punt vereenigd, en dan met alle macht een laatste poging gedaan! Doch wat is dat? Verschijnt daar niet een trompenaar met een witte vaan aan zijn trompet boven den torentrans? Zoo waar! Luid schallen de tonen uit de trompet boven het legerkamp, en daarna vraagt de pijper luidkeels vrijgeleide voor een gezant van zijn heer, om met den Bisschop en zijn bondgenooten over de overgave van het slot te onderhandelen. Dit vrijgeleide wordt verleend, en even daarna verschijnt in de Bisschoppelijke tent een afgezant van den slotvoogd, vergezeld van een pijper voor den Bisschop, den Hertog van Gelderland, Otto van Arkel, de afgevaardigden van Zwolle, Kampen en Deventer en den Deventerschen kapelaan. Overeen wordt gekomen, dat de bezetting — zieken en gezonden — met behoud van lijf en goed, vrij mag uittrekken, doch dat het slot en het land er om heen aan den Bisschop zal behooren.Het slot zal, tot schande van Heer Zweder van Voorst, met den grond gelijk gemaakt worden. De bruikbare steenen zal, de stad Zwolle krijgen, om daarmede haar muren te versterken en een toren bij de St. Michielskerk te bouwen. Zoals besloten was, gebeurde het ook. Nadat de bezetting met alle krijgsmanseer uit het half verwoeste slot getrokken was en de krijgsknechten van den Bisschop en zijn bondgenoten weer naar hunne haardsteden waren teruggekeerd, zond de Bisschop een aantal boeren naar het slot om het te sloopen. En zoo geraakte het land om Zwolle heen bevrijd van de laatsten roof ridder, De Zwollenaren kregen de verbindingsgracht tusschen hun stad en den IJssel en de schippers van Deventer en Kampen behoefden niet meer voor roovers te vrezen. Heer Zweder van Voorst, die inmiddels zijn gevangenis te Zwolle ontvlucht was, overleefde zijn nederlaag niet lang. In Januari van het volgende jaar overleed hij. Zijn kinderen verzoenden zich met den Bisschop en leefden verder met dezen en met de steden in vrede. Uit: Schoolplaten voor de Vaderlandsche Geschiedenis door J.W. de Jongh en H. Wagenvoort bij J.B. Wolters, Groningen, Den Haag. En uitgeschreven in 1979 voor de bewoners van WVF.
