PROEFTUIN
IK - ANDER
De wijsheid van de samoerai
Dansen met je coachee Een man zag eens twee samoerai met elkaar in strijd. De ene samoerai versloeg de andere met opvallende souplesse. De man vroeg hem hoe hij zich zo goed staande hield in dat gevecht. “Welk gevecht?” vroeg de samoerai. “Het gevecht dat je zojuist hebt gewonnen!” zei de man enigszins verward. “Dat was geen gevecht. Dat was een dans”, reageerde de samoerai. “In een gevecht zijn er twee: jij tegen de ander. Als je danst, verlies je jezelf in de dans. Dan is er niemand. Alleen de dans.” “Toch zag het er voor mij uit als een gevecht”, zei de man geërgerd. “Ja”, antwoordde de samoerai, “net zoals jij nu met mij in gevecht bent en ik dat ervaar als een dans.” AUTEURS: ALEXANDER VAN DEN BERG & PASCAL VAN DER ZWAAN
Moeilijke momenten en weerstand ervaren we allemaal weleens. Als coach kunnen we een scala aan emoties treffen bij onze cliënten. Soms worden we, subtiel, in diens patronen getrokken. Het gevolg is dat er te weinig verandert of dat het traject zelfs een destructief karakter krijgt. Het is de kunst voor de coach om de moeilijke momenten te doorstaan, samen met de cliënt. Want hoe fijn zou het zijn om de cliënt moeiteloos in een constructieve beweging
te krijgen? Van machteloos naar moeiteloos; die wijsheid kunnen we leren van de samoerai. De dynamiek van de strijd
In the Art of Peace we never attack. An attack is proof that one is out of control. Never run away from any kind of challenge, but do not try to suppress or control TvC | september nr. 3 2014
53
an opponent unnaturally. Let attackers come any way they like and then blend with them. Never chase after opponents. Redirect each attack and get firmly behind it (Ueshiba, 1992). De essentie van strijd is verzet tegen wat is; tegen wat we voelen en ervaren in contact met de ander. Het begint vaak subtiel en komt voort uit een innerlijke strijd (Deutsch & Coleman, 2000). Om onszelf te beschermen gaan we de strijd met de ander aan en wordt het een uiterlijke strijd. Dit zien we bij een cliënt bijvoorbeeld gebeuren wanneer we hem te sterk uitdagen. Of soms als wij zelf worden geconfronteerd met onze eigen onvolkomenheden. Zowel de cliënt als wijzelf kunnen verzet uiten als gevolg van negatieve gevoelens. De vraag is hoe we met die gevoelens kunnen omgaan.
Zo binnen, zo buiten
(Kybalion)
Daar waar het moeilijk wordt zijn we geneigd te verharden (McCraty et al., 2006). Bij negatieve gevoelens kunnen we twee bewegingen maken. We kunnen erdoor overmand worden en samenvallen met het gevoel; ‘we zijn het gevoel’. Er ontstaat een zichtbare, uiterlijke strijd. Als we ook een competitiementaliteit hebben, is er een grote kans op escalatie (Deutsch & Coleman, 2000). Of we proberen negatieve gevoelens te negeren. Zo’n poging levert vaak nog meer spanningen op en gaat ook ten koste van het eigen functioneren en de relatie met de ander. Of we haken uiteindelijk af, maar dat is niet anders dan volharden in onszelf. Passieve manieren van omgaan met strijd werken niet goed; het geeft stress en het put ons uit (Dijkstra et al., 2009). Al is verzet niet direct zichtbaar, of ogenschijnlijk klein, het komt het welzijn van de cliënt en het welslagen van het coachtraject niet ten goede.
54
TvC | september nr. 3 2014
The Art of Peace is the principle of nonresistance. Because it is nonresistant, it is victorious from the beginning. Those with evil intentions of contentious thoughts are instantly vanquished. The Art of Peace is invincible because it contents with nothing (Ueshiba, 1992). De nadelen en voordelen van de strijd
The Path of Peace is exceedingly vast, reflecting the grand design of the hidden and manifest worlds. A warrior is a living shrine of the divine, one who serves that grand purpose (Ueshiba, 1992). Coach of cliënt, als we eenmaal in een uiterlijke strijd met een ander zijn verwikkeld, zijn we het verzet geworden. Het is dan moeilijk oprechte interesse in de ander op te brengen. En is het moeilijk om onszelf en de ander in constructieve beweging te krijgen. Dit is waar vaak ook patronen van overdracht en tegenoverdracht te herkennen zijn. De interactie kost ons veel energie, we ervaren frustratie en het vertrouwen neemt snel af. We kunnen in een negatieve spiraal belanden, die samenhangt met toename van stresshormonen en negatieve effecten op het immuunsysteem, het geluk, de kwaliteit van relaties en het geheugen (Gross & John, 2003). De ervaren negatieve gevolgen verschillen van mens tot mens en hangen af van hoe we met moeilijke situaties omgaan (John & Gross, 2004). Als we niet goed met moeilijke momenten omgaan, slagen we er ook niet in om de cliënt goed te helpen. Strijd kan ook positieve gevolgen hebben, mits we ons tijdig bewust zijn van het innerlijk of uiterlijk verzet, bij onszelf of de ander. Oorlog leert ons om meer vrede te voeren (Wright, 2000). Als de strijd goed gekanaliseerd wordt, roept die verzoenende gevoelens en gedragingen op (Aureli, 1997). Dit reduceert de sociale
onzekerheid tussen mensen. Behalve aan de relatie, kan strijd ook een positieve bijdrage leveren aan de persoonlijke ontwikkeling. De Haan (2008) toont aan dat moeilijke momenten belangrijk zijn voor groei. Een goed coachtraject gaat gepaard met moeilijke momenten en als coach leren we daar ook veel van. Dansen in plaats van strijden
The Art of Peace does not rely on weapons or brute force to succeed; instead we put ourselves in tune with the universe, maintain peace in our own realms, nurture life, and prevent death and destruction. The true meaning of the term ‚Samurai’ is one who serves and adheres to the power of love (Ueshiba, 1992). De kunst is in moeilijke momenten jezelf en de ander in een constructieve beweging te brengen: dansen in plaats van strijden. Niet verharden, maar verzachten. Een beweging maken van benaderen, meeveren en ombuigen. Negatieve gevoelens vragen om benaderd en onderzocht te worden. Weglopen geeft uiteindelijk meer stress. Zie het als een alarmbel die blijft loeien: alleen door het alarm te benaderen kun je de bel uitzetten. Dansen vergt ontspanning, vertraging en metacommunicatie. Je neemt jezelf als uitgangspunt en blijft in elke situatie ‘dicht bij de ander’. We geven en ontvangen misschien, en mogelijk onbedoeld, een dreun, maar ook steun als we in contact blijven met de ander en aandacht hebben voor elkaar als mens. Door samen te reflecteren op wat er gebeurt en onze intenties uit te spreken, kunnen we bouwen aan de relatie en het moment van strijd constructief ombuigen. Zoals riet in een storm krachtig blijft door flexibel mee te veren.
Uit onderzoek blijkt dat stresshormonen afnemen dankzij een constructieve houding, er minder sprake is van escalatie en zowel het proces als de uitkomsten voor beide partijen positiever zijn (Robles et al., 2006). Als we in staat zijn om mee te veren en te dansen, heeft dat positieve gevolgen voor ons gevoel van meesterschap, onze emoties, persoonlijke groei, aandachtigheid, acceptatie en stress (Burton et al., 2010). Dan kunnen we in een opwaartse spiraal van positieve gevoelens belanden (Fredrickson & Joiner, 2002). Het spreekt voor zich dat dit een positief effect heeft op de cliënt. De houding van dansen
The way of a warrior is based on humanity, love, and sincerity; the heart of martial valor is true bravery, wisdom, love, and friendship. Emphasis on the physical aspects of warriorship is futile, for the power of the body is always limited (Ueshiba, 1992). Blijven dansen in strijdgewoel helpt ons de moeilijke momenten samen met de cliënt te doorstaan (De Haan, 2008); letterlijk ‘door staan’. Dit vereist waarachtigheid, kwetsbaarheid en vertrouwen op een goede afloop. Dat betekent in eerste instantie loslaten, niet weten, om het probleem op een andere wijze te kunnen benaderen. Dat is eng en vraagt bereidheid tot het nemen van risico’s op escalatie, gekwetst worden en het mislukken van het traject. En toch, in je bereidheid ligt je vrijheid. De uitkomst van strijd hangt af van onze houding. Sterker nog: onze houding bepaalt ook of we in strijd belanden. Hier kan een selffulfilling prophecy werkzaam zijn. Met een constructieve stijl van conflicthantering ervaren we minder conflict dan met een dominante of vermijdende stijl (Friedman et al., 2000). Merken we enige vorm van strijd of
TvC | september nr. 3 2014
55
krijgen we een dreun, dan is het de kunst om onszelf te herpakken en constructief zin te geven aan de gebeurtenis (Gross & John, 2003). Vertrouwen in jezelf, een op groei gerichte mindset, gedrevenheid om tot positief resultaat te komen en de bereidheid om pijn en tegenslag te doorstaan vormen de pilaren voor deze mentaliteit (Jones et al., 2002). Anders gezegd: we moeten beschikken over een dunne en dikke huid – dun genoeg om gevoelig te kunnen zijn, dik genoeg om te kunnen incasseren (De Haan, 2008). Leren dansen
Life itself is always a trial. In training, you must test and polish yourself in order to face the great challenges of life. Transcend the realm of life and death, and then you will be able to make your way calmly and safely through any crisis that confronts you (Ueshiba, 1992). Dansen in strijdgewoel kunnen we leren. Het doorstaan van moeilijke momenten hoeft niet vervelend te zijn. We kunnen er sterker van
Dansen in een strijdgewoel kunnen we leren 56
TvC | september nr. 3 2014
worden en er een kick van krijgen. Door het conflict op te zoeken leer je je te beheersen en de ander en jezelf te respecteren. Door dat te ervaren leer je met conflicten te spelen, totdat het een dans wordt. Dan ga je op in de strijd, zonder jezelf, de ander, of de strijd te verliezen. Ook beoefening van contemplatieve methoden helpt ons bij het leren dansen. Meditatie en technieken uit de Acceptance and Commitment Therapy maken ons weerbaar en flexibel (Burton et al., 2010). De aandacht die daarmee tot ontwikkeling komt ligt aan de basis van de Rogeriaanse pijlers empathie, congruentie en onvoorwaardelijke acceptatie (Geller & Greenberg, 2002). Presentie kunnen vasthouden in moeilijke momenten verzekert ons van de dans in de strijd. Geen verliezers De essentie van dansen als samoerai is te ‘door staan’ in een onderzoekende constructieve houding. Die houding kenmerkt zich door waarachtigheid en wijsheid en is gericht op welzijn. Juist door het aangaan, ondervinden en onderzoeken, leren we de fijnzinnigheid van dans en strijd aan te voelen en ermee
te spelen. De beweging van benaderen, meeveren en ombuigen wordt een tweede natuur en we laten ons hierin niet van de wijs brengen. Zo laten we de beweging en kracht voor ons werken. In plaats van een krachtmeting wordt het een dans. Er is dan geen verliezer, er zijn alleen maar winnaars. ■ Alexander van den Berg is psycholoog, eigenaar van DE ACADEMIE voor zijn, en grondlegger van SET. Pascal van der Zwaan is andragoog en eigenaar van DE ACADEMIE voor zijn. www.deacademie.nu Literatuur • Aureli, F. (1997). Post-conflict anxiety in nonhuman primates: The mediating role of emotion in conflict resolution. Aggressive Behaviour, 23: 315–328. • Burton, N.W., Pakenham, K.I., & Brown, W.J. (2010). Feasibility and effectiveness of psychosocial resilience training: A pilot study of the READY program. Psychology, Health & Medicine, Volume 15, Issue 3. • Deutsch, M., & Coleman, P. T. (2000). The Handbook of Conflict Resolution: Theory and Practice. San Francisco, CA: Jossey-Bass. • Dijkstra, M.T., Dreu, C.K.W. de, Evers, A., & Van Dierendonck, D. (2009). Passive responses to interpersonal conflict at work amplify employee strain. European Journal of Work and Organizational Psychology, Vol. 18, pp. 405-423. • Fredrickson, B.L., & Joiner, T. (2002). Positive Emotions Trigger Upward Spirals Toward Emotional Well-Being. Psychological Science, March, vol. 13, no. 2: 172-175. • Friedman, R.A., Tidd, S.T., Currall, S.C., & Tsai, J.C. (2000). What goes around comes around: The impact of personal conflict style on work conflict and stress. International Journal of Conflict Management, Vol. 11, Iss: 1, pp.32 – 55. • Geller, S.M., & Greenberg, L.S. (2002).
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Therapeutic Presence: Therapists’ experience of presence in the psychotherapy encounter. Person-Centered & Experiential Psychotherapies. Vol. 1, Iss. 1-2. Gross, J.J., & John, O.P. (2003). Individual differences in two emotion regulation processes: Implications for affect, relationships, and well-being. Journal of Personality and Social Psychology, Vol 85(2), Aug.: 348-362. Haan, E. de (2008). Relational Coaching: Journeys Towards Mastering One-To-One Learning. Chichester: Wiley. John, O. P., & Gross, J.J. (2004). Healthy and Unhealthy Emotion Regulation: Personality Processes, Individual Differences, and Life Span Development. Journal of Personality, 72: 1301–1334. Jones, G., Hanton, S., & Connaughton, D. (2002). What Is This Thing Called Mental Toughness? An Investigation of Elite Sport Performers. Journal of Applied Sport Psychology, 14: 205 - 218. Kiecolt-Glaser, J.K., Malarkey, W.B., Chee, M., Newton, T., Cacioppo, J.T., Mao, H.Y., & Glaser, R. (1993). Negative behavior during marital conflict is associated with immunological down-regulation. Journal of Biobehaviour Medicine, September/October,Vol. 55, Issue 5. McCraty, R., Atkinson, M., Tomasino, D., & Bradley, R.T. (2006). The Coherent Heart: Heart–Brain Interactions, Psychophysiological Coherence, and the Emergence of System-Wide Order. Boulder Creek, CA: Institute of HeartMath. Robles, T.F., Shaffer, V.A., Malarkey, W.B., & Kiecolt-Glacer, J.A. (2006). Positive behaviors during marital conflict: Influences on stress hormones. Journal of Social and Personal Relationships,April, vol. 23, no. 2: 305-325. Ueshiba, M. (Stevens, J., trans.)(1992). The Art of Peace: Teachings of the Founder of Aikido. Boston, Massachusetts: Shambhala Publications. Wright, R. (2000). Nonzero: The Logic of Human Destiny. New York, NY: Vintage.
TvC | september nr. 3 2014
57
