Dankwoord Prijs Akademiehoogleraar KNAW 21 juni 2012
Meneer de President, leden van de Akademie, dames en heren,
Laat ik beginnen met een welgemeende felicitatie aan Ewine van Dishoeck. Ik beschouw het als een eer en voorrecht met jou samen vandaag deze prijs te mogen ontvangen. Dankzij jouw vakgebied leven wij in het besef slechts een "broodkruimel te zijn op de rok van het universum", om Lucebert te citeren. Dankzij mijn vakgebied weten wij dat de microkosmos van het menselijk brein ons in staat stelt dat besef te hebben en het universum te doorvorsen. Tezamen bepalen astrofysica en cognitieve neurowetenschap belangrijke coördinaten van de condition humaine. In een tijd van op economisch gewin toegesneden wetenschapsbeleid, eert de academie daarmee vandaag onderzoek naar enkele van de meest fundamentele vragen die we ons kunnen stellen over mens en natuur. Moge dat na de duidelijke taal van Robbert Dijkgraaf en Hans Clevers tijdens de overdracht van het presidentschap van de Akademie op 5 juni jl. opnieuw als een signaal aan de politiek worden opgevat. 1
Dames en heren, Voor u staat een bevoorrecht mens. Uiteraard ben ik de Akademie buitengewoon erkentelijk voor deze prijs en dit eerbewijs. Tegelijk besef ik terdege dat in mijn functie en mijn vakgebied Rodgers and Hammerstein's beroemde regel geldt: "You'll never walk alone",
hier vereeuwigd in de toegangspoort van FC Liverpool. De achtereenvolgende Colleges van Bestuur van de Radboud Universiteit Nijmegen en het bestuur van het Donderscentrum ben ik dank verschuldigd voor de mogelijkheid die mij geboden werd het Donders Centre for Cognitive Neuroimaging van de grond af aan op te bouwen en te leiden. Ik ben mij er volledig van bewust dat een dergelijke unieke kans maar zelden wordt geboden. De nadruk van mijn universiteit op wetenschappelijke kwaliteit en excellentie heeft daarbij zeer inspirerend gewerkt. Dank ben ik ook verschuldigd aan het Max Planck Gesellschaft, een van de meest succesvolle wetenschapsorganisaties ter wereld. De mogelijkheid om aan het Max 2
Planck Instituut in Nijmegen een eigen afdeling op te zetten met zo veel briljante collega's om mij heen, was opnieuw een unieke gelegenheid die zich in een carrière niet laat plannen. Daarbij geldt mijn dank met name Pim Levelt, promotor en lichtend voorbeeld, maar in dit geval met name omdat hij op het voor mij juiste moment de pensioengerechtigde leeftijd bereikte. Het had niet veel gescheeld of door dit alles was ik in Intelligent Design gaan geloven. Hoewel ik een leerstoel bekleed aan een katholieke universiteit, liggen mijn eigen wortels in de gereformeerde wereld, alwaar men het niet zozeer moet hebben van de paus of eigen goede werken, maar veeleer overgeleverd is aan de werkzaamheid van de genade. Begenadigd voel ik mij door de trekbewegingen van het species onderzoeker, waarvan een flink aantal zeldzame exemplaren vanuit meer dan 25 landen Nijmegen en mijn instituten als tussenstop of eindbestemming gekozen heeft. Het intellectuele kapitaal dat daarmee verzameld is en waarmee ik mij omringd weet, is een voortdurende bron van inspiratie en uitdaging. "These are my people, This is the world I understand", zingt Randy Newman in een lied getiteld "My country". Dat is in mijn geval niet het land van de klompendans, niet dat van Trots op Nederland, niet dat van het ene paspoort, maar het land dat gekenmerkt wordt door "honger naar heelhuids weten", om opnieuw Lucebert te citeren. Het is een voorrecht elke dag opnieuw dat land binnen te mogen gaan.
3
In mijn land bevinden zich niet alleen onderzoekers en studenten, maar ook technici, een administratieve staf, secretaresses en ondersteunende diensten, die in grote loyaliteit de zoektocht naar heelhuids weten ondersteunen. Ook zij verdienen mijn dank. Met behulp van MRI kunnen we de beweging van watermoleculen in ons brein meten. Hier zien we daarvan een afbeelding. Deze moleculen blijken zich niet met gelijke snelheid in elke richting te bewegen. Maar ten gevolge van de geringe doorlaatbaarheid van de zenuwvezels verplaatst water zich bij voorkeur in de oriёntatierichting van de vezelbanen in ons brein. Dat zien we hier in de vorm van een een diffusie-ellips als uitdrukking van de overheersende gradiёnt. Op deze wijze kunnen we de vezelbanen in ons brein zichtbaar maken.
4
Menigeen hier aanwezig en vele anderen hebben op een vergelijkbare manier aan mijn carriere richting gegeven. Vaak niet gepland, zelden gecoordineerd, maar op het juiste moment werkzaam vormden zij de textuur van mijn carriere, waardoor het de gradient heeft gekregen die mij hier vandaag doet staan.
Ik ga u niet vermoeien met het noemen van de vele personen die als zodanig een werkzame bijdrage hebben geleverd. Maar ik maak één uitzondering. Dat is voor de vrouw die u hier ziet. Haar naam is Alletta Cornelia van Baren.
Haar ambitie was het om onderwijzeres te worden. Maar omdat zij de jongste was in een gezin van 7 kinderen met ouders die kampten met een zwakke gezondheid, kreeg zij als vanzelfsprekend de zorg voor haar ouders toebedeeld. Daardoor kon zij niet de opleiding volgen waarmee zij haar ambitie had kunnen realiseren. Zij trouwde, overleefde de oorlog en kreeg 2 kinderen. Haar man had een eigen bedrijf 5
maar overleed toen de kinderen 13 en 14 jaar oud waren. Met veel opofferingen van haar kant heeft zij ervoor gezorgd dat haar kinderen de opleidingen volgden die bij hun capaciteiten pasten, en zij heeft hen daarbij de volledige vrijheid gelaten de keuzes te maken die aan hun dromen tegemoet kwamen, ook al lagen die keuzes soms voorbij de horizon van haar eigen wereld. Een week voor haar oudste zoon zou promoveren overleed zij plotseling. De vruchten van haar opofferingsgezindheid heeft zij niet kunnen plukken. Maar mijn dank aan haar is er des te groter om. Want, als u het nog niet begrepen had, de vrouw op de foto is mijn moeder. Dankzij haar sta ik hier vandaag en kan mijn dochter zonder veel opofferingen van haar ouders straks de opleiding volgen van haar keuze. U zult begrijpen dat wie met weemoed spreekt over het knusse Nederland van voorbije generaties, en dat begint in ons land usance te worden, bij mij aan het verkeerde adres is. Tenslotte dank ik ook mijn gezin. Wie mijn moeder 25 jaar geleden had voorgespiegeld dat ik hier vandaag zou staan met aan mijn zijde een echtgenote uit Istanbul en een dochter met de name Lale, hetgeen Turks is voor Tulp, zou op ongeloof zijn gestuit. Gerard Reve heeft ooit gezegd dat hij bepaalde ervaringen en gebeurtenissen niet in zijn romans verwerkte, omdat niemand zou geloven dat deze ooit hadden kunnen plaatsvinden. De werkelijkheid gaat vaak onze fantasie te
6
boven. In ieder geval zeker de mijne. Asli en Lale, dank voor jullie liefde en steun in groot en klein.
Dames en heren, Het menselijk taalvermogen is het onderwerp van mijn onderzoek. De taal is het ook die ons in staat stelt kennis te verwoorden, te delen en te accumuleren. Zonder taal geen wetenschap. Maar wetenschap is niet het enige taalspel waarin de coördinaten van de condition humaine kunnen worden vastgelegd. Ook de poёzie is daartoe in staat. Vandaar dat ik mijn dankwoord eindig met een gedicht van Nobelprijswinnares Wislawa Szymborska. Het is getiteld "Lof van de geringe eigendunk". Toepasselijk ook bij een gelegenheid als deze, omdat eigendunk zo ongeveer het enige risico is dat aan het ontvangen van een prijs als die vandaag is verbonden.
LOF VAN DE GERINGE EIGENDUNK De buizerd heeft zichzelf niets te verwijten. Scrupules zijn de zwarte panter vreemd. Piranha’s twijfelen niet of hun daden wel rechtmatig zijn. De ratelslang aanvaardt zichzelf zonder voorbehoud.
7
Jakhalzen met zelfkritiek zijn onbestaanbaar. Sprinkhaan, kaaiman, haarworm, horzel leven zoals ze leven en zijn er gelukkig mee.
Honderd kilo weegt het hart van de zwaardwalvis, maar in ander opzicht is het licht.
Niets is dierlijker dan een zuiver geweten op de derde planeet van de zon.
8
