… daarom geef ik nog steeds training! De leereffecten van de maatschappelijke stage in Amsterdam voor leerling, docent en stagebieder in het schooljaar 2008-2009
Ruud Duvekot Liesbeth Duvekot Marieke Hanekamp Lotte Lebbink
Arnhem Augustus 2009
daarom geef ik nog steeds training! De leereffecten van de maatschappelijke stage in Amsterdam voor leerling, docent en stagebieder in het schooljaar 2008-2009
Ruud Duvekot Liesbeth Duvekot Marieke Hanekamp Lotte Lebbink
Arnhem Augustus 2009
Colofon Daarom geef ik nog steeds training! Onderzoek naar de leereffecten van de maatschappelijke stage in Amsterdam voor leerling, docent en stagebieder in het schooljaar 2008-2009 Deze publicatie is geschreven door Ruud Duvekot met medewerking van Liesbeth Duvekot, Marieke Hanekamp en Lotte Lebbink, allen Cofora BV met veel dank aan Erik van Beek voor zijn hulp bij het uitzetten van de vragenlijst onder leerlingen via Hyves. De Hogeschool INHolland heeft bijdragen met de formulering van een (na)scholingsprogramma in bijlage 12. In opdracht van de Stuurgroep pilotproject Maatschappelijke Stage Amsterdam 2008-2009: Deborah van Aken Meeting Points Amsterdam (projectleider) Joost Cornielje Gemeente Amsterdam, DMO (tot 1-1-2009) Hildegard Nefs Gemeente Amsterdam, DMO (vanaf 1-1-2009) Femke van de Giessen Vrijwilligerscentrale Amsterdam Maribi Gomez Vrijwilligerscentrale Amsterdam Miela Kalaykhan Meeting Points Amsterdam Willeke Passmore Meeting Points Amsterdam Rigo van Raai Empowerment Centre Chris Zwart CPS
Titelverklaring
Ik heb veel geleerd tijdens de stage. Ook merkte ik dat er een tekort is aan vrijwilligers, daarom geef ik nog steeds één keer per week training aan de kinderen. Ayla Klein, 2009
Cofora – voor Empowerment Centre Velperbinnensingel 9 6811 BP Arnhem Tel. 026-4460570 Fax. 026-4461794 www.cofora.nl
[email protected]
Met medewerking van:
School of Education Amsterdam www.inholland.nl Voor (na)scholingsprogramma’s Burgerschap
Inhoud Colofon ........................................................................................................................................ 4 Woord vooraf............................................................................................................................... 1 Inleiding ....................................................................................................................................... 3 Ambitie ................................................................................................................................................ 3 Doelstelling .......................................................................................................................................... 3 Leereffecten ......................................................................................................................................... 3 Opbouw rapportage ............................................................................................................................ 4 1.1 Omvang en organisatie ................................................................................................................. 5 1.2 Schoolsoorten, klassen en werving stage ...................................................................................... 5 1.3 Aard en karakter van de stage ...................................................................................................... 6 1.4 Doelstellingen leerlingen en van scholen ...................................................................................... 7 1.5 Inbedding van de maatschappelijke stage in het VO .................................................................... 8 1.6 Terugkoppeling van de stage naar de school ................................................................................ 9 1.7 Portfoliogerichte aanpak van de scholen .................................................................................... 10 2. Deelonderzoek leerlingen ...................................................................................................... 13 2.1 Algemene informatie over de leerlingen ..................................................................................... 13 2.2 Wat vooraf ging aan de stage ..................................................................................................... 13 2.3 Wat er gebeurde tijdens de stage ............................................................................................... 14 2.4 Wat er na de stage van gevonden werd...................................................................................... 15 2.5 De afronding en beoordeling van de stage ................................................................................. 17 2.6 Competentieverwerving van de leerlingen .................................................................................. 17 3. Deelonderzoek stagecoördinatoren en docenten .................................................................... 19 3.1 Docenten en buitenschools leren................................................................................................. 19 3.2 Begeleiding, kwaliteit en verankering ......................................................................................... 20 3.3 Professionalisering van docenten ................................................................................................ 21 3.4 Competentieverwerving in de ogen van de docenten ................................................................. 21 4. Deelonderzoek Stagebieders .................................................................................................. 23 4.1 Algemene informatie ................................................................................................................... 23 4.2 Motieven en aard van het stageaanbod ..................................................................................... 24 4.3 De stage als leerervaring ............................................................................................................. 25 4.4 Begeleiding .................................................................................................................................. 27 4.5 Kwaliteit, verankering en professionalisering ............................................................................. 28 4.6 Competentieverwerving .............................................................................................................. 29 5. Analyse, conclusies en aanbevelingen ..................................................................................... 31 5.1 Hoofdconclusie 1: benutten buitenschools leren ......................................................................... 31 5.2 Hoofdconclusie 2: competentieverwerving en personalisering van het leerprocces................... 32 5.3 Overige conclusies ...................................................................................................................... 33 5.4 Stappenplan voor stagebieders ................................................................................................... 35 5.5 Aanbevelingen voor alle stakeholders ......................................................................................... 36 Bijlagen ...................................................................................................................................... 39 Bijlage 1: Het Amsterdamse VO: totaal scholen & leerlingen, incl. pilot-scholen, 2008-2009 ......... 41 Bijlage 2: organisatiepatroon van de stage bij de VO-scholen.......................................................... 43
Bijlage 3: schoolsoorten, klassen en werving stage .......................................................................... 44 Bijlage 4: aard en karakter van de stages ......................................................................................... 45 Bijlage 5: type stage .......................................................................................................................... 46 Bijlage 6: doelstellingen voor leerlingen............................................................................................ 47 Bijlage 7: doelstellingen voor scholen ............................................................................................... 48 Bijlage 8: Inbedding van de maatschappelijke stage in het VO zelf .................................................. 49 Bijlage 9: terugkoppeling van de stage naar de school..................................................................... 50 Bijlage 10: scholen en hun portfoliogerichte aanpak ........................................................................ 51 Bijlage 11: inbedding maatschappelijke stage in het curriculum ...................................................... 52 Bijlage 12: scholingsprogramma docenten en stagebegeleiders van scholen en stagebieders ....... 53 Scholingsprogramma .................................................................................................................. 53 De Maatschappelijke Stage in het Voortgezet Onderwijs ............................................................. 53 Achtergrond ............................................................................................................................... 53 Korte inhoud .............................................................................................................................. 53 De Burgerschapscompetentie ..................................................................................................... 54
Woord vooraf De overheid wil met ingang van het schooljaar 2011-2012 een maatschappelijke stage van minimaal 72 uur, voor iedere leerling in het voorgezet onderwijs, verplicht onderdeel van het curriculum maken. De komende vier jaar wordt in fasen toegewerkt naar die situatie: Goed onderwijs bereidt leerlingen voor op hun rol in en bijdrage aan de samenleving. De maatschappelijke stage kan goud voor de toekomst zijn. Omdat het jongeren zelf de kans geeft te ontdekken hoe leuk het is om verantwoordelijkheid te nemen voor anderen, de buurt, de politiek, de samenleving. En omdat het inmiddels op een ongelooflijk positieve manier banden smeedt tussen verschillende groepen mensen. De maatschappelijke stage is geen 'gewone' stage waarmee praktijkervaring in een beroep wordt opgedaan. Het gaat erom anderen te helpen door het doen van vrijwilligerswerk. Doel hiervan is dat jongeren tijdens hun schooltijd kennis maken met de samenleving door een onbetaalde bijdrage te leveren aan deze samenleving. (www.maatschappelijkestage.nl) Het schooljaar 2008-2009 wordt door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen gebruikt om een aantal pilots in het land te draaien, o.a. in Amsterdam. Deze pilots moeten het ministerie informatie opleveren over de haalbaarheid, uitvoerbaarheid en het maatschappelijk rendement van de maatschappelijke stage.
1
2
Inleiding De stad Amsterdam telt 68 scholen voor voortgezet onderwijs met ruim 35.000 leerlingen. Het gaat dus om een groot aantal maatschappelijke stages dat vanaf 2011-2012 gelopen moeten worden. Om dit in goede banen te leiden zal er een stevige, duurzame infrastructuur in de stad moeten ontstaan. Niet om iedereen volgens eenzelfde format te laten werken, maar om kennisdeling en noodzakelijke afstemming en samenwerking mogelijk te maken. Met dit pilot project in het schooljaar 2008-2009 wordt daartoe een eerste stap gezet. Vanaf nul beginnen hoeft echter niet. Er wordt voortgebouwd op eerdere ervaringen en op het verband dat reeds in 2007 is ontstaan en onder meer functioneert in het kader van een pilot project voor het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Ambitie De maatschappelijke stage wordt door veel leerlingen, scholen en maatschappelijke instellingen als een positieve ontwikkeling gezien. Door deze energie goed in te zetten kan gewerkt worden aan een duurzame infrastructuur gericht op afstemming, samenwerking en kennisdeling met betrekking tot maatschappelijke stages in Amsterdam. Een infrastructuur die relevante partijen verbind, waardoor uiteindelijk iedere leerling een goede stage kan lopen en scholen en maatschappelijke instellingen geholpen zijn. Het is niet de bedoeling een uniforme werkwijze voor de hele stad te creëren. Iedere school heeft de ruimte om een eigen invulling te geven aan de maatschappelijke stage. Sommige scholen hebben daar al jaren ervaring mee en andere scholen starten voor het eerst. Stedelijke samenwerking in Amsterdam wordt daarom gekenmerkt door diversiteit en verschillende snelheden. Ook voor het pilot project geldt dit uitgangspunt. Doelstelling De samenwerking in Amsterdam wordt in het schooljaar 2008-2009 in de vorm van een pilot aangevangen. Het pilot project heeft een aantal concrete doelstellingen. De samenwerkende partijen streven ernaar om: 1. ervaring op te doen met maatschappelijke stages in een stedelijk netwerk en daarmee zicht te krijgen op de haalbaarheid en uitvoerbaarheid van maatschappelijke stages in Amsterdam; 2. minstens 3.600 leerlingen een maatschappelijke stage te laten lopen in het schooljaar 20082009 van minimaal 30 uur; 3. de leereffecten van een maatschappelijke stage te concretiseren en inzichtelijk te maken; 4. deskundigheid op scholen en in maatschappelijke instellingen te bevorderen; 5. netwerkvorming te organiseren tussen scholen onderling en met stagegevers waarin good practice, begeleidingsstructuren en kennisontwikkeling uitgewisseld kunnen worden, 6. een stedelijke vacaturebank en aanvullende diensten in het kader van de matching te ontwikkelen. Leereffecten Deze rapportage heeft betrekking op het onderzoek naar de leereffecten van de maatschappelijke stage voor leerling, school en stagebieder. De rapportage omvat voor alle doelgroepen een effectrapportage, aanbevelingen en een stappenplan voor inbedding van de effecten van de maatschappelijke stage. Met het uitvoeren van de pilot in het schooljaar 2008-2009 zijn belangrijke stappen gezet naar een stedelijk netwerk dat als basis dient voor de infrastructuur die vanaf 2011 noodzakelijk zal zijn voor de organisatie van de maatschappelijke stage in Amsterdam.
3
In de rapportage staat het zichtbaar maken van de leereffecten van de maatschappelijke stage voor de leerlingen, de docenten en hun scholen én de stagegevers centraal. Deze doelgroepen zijn in de loop van het schooljaar bevraagd op hun ervaringen via schriftelijke vragenlijsten, interviews en klassikale vragensessies. De resultaten zijn verwerkt in een effectrapportage, inclusief stappenplan, voor inbedding van de effecten van de stage op het niveau van leerling, school en stagebieder. En dat er effecten te rapporteren vallen, kan op deze plaats alvast wel aangekondigd worden. Er is onderzoek gedaan naar de mate waarin en de manier waarop de leereffecten van de maatschappelijke stage door/voor de leerlingen, de scholen en de stagebieders in kaart gebracht én gewaardeerd kunnen worden. Het onderzoek richt zich op de vraag hoe de pilot meerwaarden genereert en kan verankeren voor: o
o
o
de leerling, in de vorm van concrete beschrijvingen van de verworven competenties tijdens de stage; deze verworven competenties kunnen bijdragen aan de portfoliovorming van de leerling waar hij/zij vervolgens ook de toekomstige competentieontwikkeling in leert bijhouden en beheren. Hiermee wordt gewerkt aan de primaire randvoorwaarde om aan ‘je’ leven lang leren te kunnen werken zodra je de arbeidsmarkt hebt betreden; de school, want deze kan de beschreven, verworven competenties inbedden in het les- en leerprogramma, ongeacht de vraag of de bestede tijd aan de maatschappelijke stage binnen of buiten de verplichte lestijd is geprogrammeerd. De meerwaarde ligt namelijk vooral in het meer persoonsgericht maken van het lesprogramma en tegelijkertijd via de ondersteuning van portfoliovorming door de leerlingen een innovatieve slag te zijn; de stagebiedende organisaties, want deze kunnen leren concreter aan te geven welke waarde de stageplek heeft in de zin van persoonlijke ontwikkeling van de leerling. Daarmee versterkt de organisatie ook het inzicht in haar eigen maatschappelijke waarde;
Opbouw rapportage De rapportage bestaat uit vier delen: 1. de nulmeting met doelen en werkwijze van de pilot-scholen 2. het deelonderzoek met de inventarisatie van de leereffecten door de leerlingen 3. het deelonderzoek met de leerervaringen van docenten en stagecoördinatoren, 4. het deelonderzoek met de doelen en ervaringen van de stagebieders, 5. analyse, conclusies en aanbevelingen voor inbedding van effecten van de stage op het niveau van leerling, school en stagebieder. Aparte aandacht gaat uit naar een stappenplan voor een gefaseerde versterking van het maatschappelijke stageaanbod. In de bijlagen zijn de kwantitatieve overzichten waarnaar in de tekst wordt verwezen, weergegeven.
4
1. Nulmeting: doelen en aanpak van pilot-scholen Het eerste deel-onderzoek in het kader van het onderzoek naar de leereffecten betrof de nulmeting onder de pilot-scholen van hun doelen, aanpak en de te verwachten leerervaringen van de leerlingen en de scholen. Deze nulmeting biedt inzicht in de wijze waarop de scholen zich voorbereidden op de structurele invoering van de maatschappelijke stage. Daarnaast laat de nulmeting concreet zien hoe de scholen hun taken in brede zin, nl. op de terreinen van kwalificering (kennis en vaardigheden) en socialisatie (burgerschap), zeer bewust en verantwoordelijk invullen. 1.1 Omvang en organisatie In totaal namen dit schooljaar 2008-2009 34 Amsterdamse VO-scholen deel aan de regionale pilot, oftewel iets meer dan de helft van de Amsterdamse VO-scholen. Bij deze pilotscholen namen ca. 3.787 leerlingen deel aan de maatschappelijke stage op een totaal van 34.982 leerlingen in Amsterdam. Dat is 10,8% van het totale aantal leerlingen in het Amsterdamse VO. Zie Bijlage 1 voor een totaaloverzicht van het aantal scholen en leerlingen in Amsterdam. Bijna de helft van de deelnemende scholen had naast de middelen uit de regionale pilot ook nog extra middelen verworven voor het uitvoeren en begeleiden van de maatschappelijke stage uit de Regeling Aanvullende Bekostiging van het ministerie van OCW. Ruim tweederde van de deelnemende scholen werkte met andere scholen in het voortgezet onderwijs en/of het basisonderwijs samen om de maatschappelijke stage voor de leerlingen te organiseren. In de gevallen dat het basisonderwijs hierbij betrokken was, betrof het basisscholen die tevens in de scholengroep zijn georganiseerd waarin zij samen met de betreffende VO-scholen zijn verbonden. Meer dan de helft van de scholen maakte gebruik van de diensten van de Vrijwilligerscentrale Amsterdam (VCA) om de maatschappelijke stage voor de leerlingen te organiseren, in het bijzonder voor de werving van de stageplekken. Bijna 60% van de scholen werkte daarnaast samen met andere organisaties om de maatschappelijke stage voor de leerlingen te organiseren. Dit waren vooral gemeente/stadsdelen, oudernetwerken, buurtgroepen of stichtingen die concreet inspelen op de doelen van de maatschappelijke stage. De gemiddelde tijdsinvestering van de school ten behoeve van de (project)organisatie van de maatschappelijke stage was iets minder dan 9 uur per week. 1.1 Aantal en organisatie van de stage bij deelnemende scholen*
scholen Amsterdam aantal leerlingen stagescholen met extra subsidie Samenwerking met BO/VO Samenwerking VCA Samenwerking met derden Tijdsinvestering per week per school (gemiddeld)
Totaal scholen 66 34.982
Scholen met maatschappelijke stage 34 3.787 16 23 18 20 8,75 uur
Percentage 51,5% 10,8% 47,1% 67,6% 52,9% 58,8%
* Zie bijlage 2: organisatiepatroon VO-scholen
1.2 Schoolsoorten, klassen en werving stage Meer dan de helft van de stages (56,4%) vond plaats vanuit het praktijkonderwijs en het VMBO. De klassen 2 en 3 namen hiervan het leeuwendeel voor hun rekening.
5
Havoklassen waren slecht vertegenwoordigd. Slechts 8 scholen namen deel aan de regionale pilot met Havoklassen. De 3e klas voerde de boventoon. Het VWO is sterk vertegenwoordigd in de regionale pilot. Bijna een derde deel van alle deelnemende klassen komt uit het VWO. Met 14 scholen is het VWO ook goed vertegenwoordigd. De nadruk ligt op deelname vanuit 3e en 4e klassen. De verdeling van de stages over scholen en hun schoolsoorten liet het volgende beeld zien: bijna twee derde van de leerlingen die stage liepen, kwam uit het praktijkonderwijs of het VMBO. Bijna een derde was afkomstig uit HAVO en VWO. Een kleine 5 procent tenslotte kwam uit scholen die de stage invulden met leerlingen uit alle schoolsoorten. Dit beeld van de verdeling van schoolsoorten en aantallen leerlingen laat een afwijking zien ten opzichte van de nulmeting van het voorgaande schooljaar waarin de deelname vanuit HAVO/VWO 12 procentpunten hoger lag. 1.2a Verdeling stages over klassen* Klas**
praktijkonderwijs VMBO 5 13 12 5
1 2 3 4 5 6 Totaal * **
35 (56,4%)
HAVO
VWO
1 1 5 2 -
2 2 7 7 1 19 (30,6%)
9 (14,5%)
zie bijlage 3: schoolsoorten, klassen en werving stage meerdere klassen kunnen per school zijn genoemd
De werving van de stageplekken vond vooral plaats door de leerling zelf en door de school. Bemiddelaars tussen stageplek en school/leerling namen in de directe zin slechts een klein deel (14,6%) van de werving van het totale aantal stageplekken voor hun rekening. In de indirecte zin werden stagebemiddelaars echter zowel door leerlingen en scholen regelmatig benaderd met de vraag naar invulling van een stagevraag. Dit lage percentage lijkt niet in overeenstemming met de hoge samenwerkingsgraad van scholen met de Vrijwilligerscentrale Amsterdam en andere bemiddelaars zoals uit tabel 1.2b bleek. De optelsom van de bemiddeling in directe (concrete afspraken over bemiddeling tussen school en bemiddelaar) en indirecte (slechts doorverwijzing van de school naar een mogelijke bemiddeling door de bemiddelaar) zin komt echter uit op de in tabel 1.1 geconstateerde percentage van meer dan 50%. 1.2b Werving stages in directe zin* Leerling 40,8%
school
bemiddeling
41,6%
14,6%
* zie bijlage 3: schoolsoorten, klassen en werving stage
1.3 Aard en karakter van de stage De gewenste herkomst van de stageplaatsen kende geen duidelijke voorkeuren: meerdere sectoren scoorden hoog op het totaal van 34 scholen. Per school konden meerdere sectoren worden opgevoerd en geaccepteerd als stagesector. Stages in ‘het groen’ scoorden ook hoog: 70,5% van de deelnemende scholen zocht zelf actief naar of stimuleerde het zoeken van een stage in het groen tegen 23,5% in 2007-2008! In 21 projectplannen bood de school ook de mogelijkheid om de stage aan te wenden voor het organiseren van evenementen binnen de school. Deze stages vonden in samenwerking met
6
externe organisaties plaats en pasten meestal in de schooldesignatie. In de categorie ‘anders’ ging het om de mogelijkheid om ook bij bedrijven stage te lopen vanuit een oogmerk van brede maatschappelijke ontwikkeling, studiekeuze, in kader van een thematische aanpak of loopbaanoriëntatie. 1.3a Herkomst stages 2008-2009 (gewenst)* Herkomst
Aantal
Zorg & welzijn
28
Sportverenigingen
22
Kunst en cultuur
22
Basisonderwijs
25
Buurtactiviteiten
30
Groenvoorziening of kinderboerderij
24
Kinderopvang (incl. buitenschoolse opvang of peuterspeelzaal)
18
Goede doelen
22
Kerkenwerk
17
Evenementen buiten de school
21
Evenementen binnen de school
17
Anders
7
Vrije keuze
9
* zie bijlage 4: aard en karakter van de stages
De maatschappelijke stage vond overwegend individueel of in teamverband plaats. Slechts in ca. zeven pilotscholen werd een lint- of estafettestage georganiseerd met stagebieders, al dan niet in combinatie met een ander type stage. 1.3b Type stage 2008-2009* Abs.
%
Individuele stage
28
39,4%
Teamstage
19
26,8%
Combinatie van stagetypes
16
22,5%
Estafettestage
7
9,9%
Niet gespecificeerd
1
1,4%
Totaal
71
100%
* zie bijlage 5: type stage
1.4 Doelstellingen leerlingen en van scholen De doelstellingen voor de maatschappelijk stage waren zeer divers. De nadruk lag op het behalen van bepaalde doelen voor de leerlingen zelf. Voor de leerlingen werden met name versterkende effecten gewenst op de gebieden van ‘competentieontwikkeling’, ‘actief kennismaken met vrijwilligerswerk en burgerschap’ en ‘maatschappelijk inzicht’. Deze categorieën scoorden bij alle scholen in hun oogmerken van de stage voor hun leerlingen. De enige categorie die minder dan gemiddeld (= hoog) scoorde was het benutten van de maatschappelijke stage voor studie-, beroep- of loopbaanoriëntatie. Dit is op zich logisch
7
omdat de maatschappelijke stage niet verwisseld mag worden met de beroepsoriënterende stage in het VMBO of de studie- en loopbaanoriëntatie in het VO. De doelstellingen van de scholen zelf spitsten zich toe op de organisatorische aspecten (stageoverstijgende doelen), de visieontwikkeling van de school ten aanzien van de definitieve invoering van de maatschappelijke stage voorzien voor 2011 en tot slot het tonen van de maatschappelijke betrokkenheid van de scholen. Het benutten van de maatschappelijke stage voor innovatie van het onderwijs zelf scoorde laag met 15 scholen. Er was echter wel sprake van groei van deze beweegreden ten opzichte van het vorige schooljaar toen slechts 4 scholen zich op dit vlak doelen stelden. De verschillen tussen de verschillende schoolsoorten zaten vooral in bij de doelstellingen voor leerlingen met betrekking tot de oriëntatie op studie, loopban of beroep. Met name de VMBO scholen scoorden laag op deze categorie. De reden hiervoor was dat het VMBO al beroepsvormende stages heeft waarmee deze doelstelling wordt ingevuld. 1.4 Doelstellingen 2008-2009* …. van de leerlingen I. II. III.
IV. V. VI.
Versterken maatschappelijke inzicht: kennis, betrokkenheid en verantwoordelijkheid Oriëntatie op loopbaan, studie & beroep Specifiek inzicht verwerven in samenhang schoolmaatschappij, normen en waarden en integratievraagstukken Bewustwording eigen leefstijl in maatschappelijke context Actief kennismaken met vrijwilligerswerk en burgerschap Ontwikkeling van algemene of persoonlijke competenties en sociaalcommunicatieve vaardigheden
Totaal doelen voor leerlingen
doelen** 34
% scholen 100.0%
19 29
55,9% 85,3%
29
85,3%
32 33
94,1% 97,1%
176
-
…. van de scholen*** Visie ontwikkelen op de maatschappelijke stage Innovatie van de lesinhoud realiseren Buitenschools leren benutten Maatschappelijke betrokkenheid school tonen Stageoverstijgende doelen: - afspraken over samenwerking met externe partijen - een begeleidingsstructuur voor leerlingen - draagvlak creëren bij ouders - hogere betrokkenheid tussen actoren school en vrijwilligersorganisatie - integratie van maatschappelijke stage in het curriculum Totaal doelen van scholen * ** ***
30 15 27 31
88,2% 44,1% 79,4% 91,2%
29
85,3%
134
-
zie bijlagen 6 en 7: doelstellingen leerlingen en scholen Meerdere doelen kunnen door één school zijn genoemd. Scholen kunnen op meerdere categorieën hebben gescoord.
1.5 Inbedding van de maatschappelijke stage in het VO Alle scholen gaven concreet aan waar de stage zou worden ingebed in de leerdoelen van de school. De stage had daarmee geenszins een vrijblijvend karakter. De categorie ‘algemene ontwikkeling’ scoorde het hoogst als het ging om de koppeling van de stage binnen de school. De categorie ‘projectwerk of mentorlessen’ was een goede tweede en ‘vakoverstijgend’ als derde. Gezamenlijk scoren deze drie vormen van inbedding bijna de helft van alle vormen. Aangezien scholen konden scoren op meerdere inbeddingsvormen, valt te constateren dat het vakoverstijgend inbedden van de stage bij meer dan de helft van de deelnemende scholen gekoppeld is aan de categorie ‘algemene ontwikkeling’.
8
Veel scholen bereiden hun leerlingen voor op de maatschappelijke stage via mentorlessen, maatschappelijke projecten, voorbereidingslessen, terugrapportages Naast de focus op ‘algemene ontwikkeling’ door alle schoolsoorten heen valt het volgende patroon op: o Voor het praktijkonderwijs: inbedding in schoolvakken of algemene ontwikkeling. o Voor VMBO meestal gekoppeld aan de theoretische leerweg in alle sectoren. De sectoren zorg en welzijn en ‘groen’ worden in bijna een kwart van de gevallen specifiek opgevoerd. o Voor HAVO/VWO: geen bijzondere accenten; koppeling meestal aan de profielen in het studiehuis of aan bepaalde schoolvakken (maatschappij, aardrijkskunde, Nederlands, geschiedenis). 1.5 Koppeling aan sector, vak of profiel* sector, vak of profiel Sector zorg en welzijn Sector ‘groen’ Sector: overige Schoolvakken Profiel Maatschappij & Cultuur Profiel Economie & Maatschappij Profiel Natuur& Gezondheid Profiel Natuur & Techniek Projectwerk/mentorlessen Algemene ontwikkeling Vakoverstijgend Geen koppeling Anders: ……………..
Abs. 6 5 7 7 2 1 1 1 10 18 9 7 1
% 8% 6,6% 9,3% 9,3% 2,7% 1,3% 1,3% 1,3% 13,3% 24% 12% 9,3% 1,3%
Totaal
75*
99.7%
* Zie bijlage 8:
inbedding van de maatschappelijke stage in het VO zelf sommige scholen noemen twee of meer vormen van inbedding van de stage in de leerdoelen
1.6 Terugkoppeling van de stage naar de school Scholen maken bij de terugkoppeling van de stage-ervaringen van de leerlingen in bijna twee derde van de stages gebruik van een reflectieverslag dat via een format vastgelegd is. Bijna een derde van de scholen maakt ook gebruik van een reflectieverslag maar dan zonder een vastgelegd format. Zes scholen maken gebruik van referentiebrieven van de stagegever; dit gebeurt meestal in combinatie met een reflectieverslag. Meer dan 40% van de scholen laten de leerlingen ook certificeren met een ervaringscertificaat. Slechts twee van de veertien scholen maken alleen op deze wijze gebruik van reflectie op de stage door de leerling. Bij de andere scholen staat het ervaringscertificaat altijd in verband met een reflectieverslag of ‘anders’; in dit laatste geval gaat het om de bewijslast die het ervaringscertificaat oplevert voor het portfolio van de leerling. De categorie ‘anders’ bestaat uit terugkoppeling in verschillende vormen: portfolio, filmverslag of stageboekjes. 1.6a Rapportage van de stage* Reflectieverslagen van de leerlingen aan de hand van een vastgesteld format voor het reflectieverslag Reflectieverslagen van de leerlingen aan de hand van een niet vastgesteld format Referentiebrief van de stagegever Ervaringscertificaat Anders Totaal * zie bijlage 9: terugkoppeling van de stage naar de school
9
Abs.
% scholen
20
66,7%
9 6 14 10 59
26,5% 17,5% 41,2% 29,4% 34 scholen
Naast het reflectieverslag wordt gebruik gemaakt van verschillende vormen om de stage af te kunnen ronden. Bij deze afronding wordt in twee derde van de gevallen gebruik gemaakt van een verslag. Dit verslag is meestal gebaseerd op het format dat voor het reflectieverslag is aangereikt. Naast de verslagvorm is er bij alle scholen sprake van één of meer andere vormen waarvan de presentatie in de klas van de ervaringen de voornaamste is. 1.6b Aanvullende vormen van rapportage* verslag
23
presentatie
14
multimedia (video, film, krant e.d.)
4
digitaal, website
1
burgerschapstraject
1
portfolio
4
stageboekje
1
logboek
1
werkstuk
1
nabespreking
3
certificaat
2
* zie bijlage 10: scholen en hun portfoliogerichte aanpak
de inbedding van de stage in het curriculum vindt op velerlei wijze plaats. Tabel 1.6c toont dit brede palet. Het hoogst scoort de inbedding van de stage in de vorm van een portfolio. Bij sommige scholen is het digitaal portfolio al ingevoerd om de leerresultaten van de leerlingen in bij te houden. Deze portfoliovorming wordt benut om de leereffecten van de maatschappelijke stage te documenteren. De koppeling van deze buitenschoolse leereffecten aan binnenschoolse (te behalen) resultaten ligt daarmee in het verschiet. De stage wordt ook redelijk veelgevallen meegenomen in het PTA (Programma van Toetsing en Afsluiting). Daarmee krijgt de stage niet alleen een formeel karakter maar ook kunnen desgewenst bepaalde leerdoelen worden aangereikt aan de leerlingen, die te behalen zijn in de maatschappelijke stage. 1.6c Inbedding stage in het curriculum* In projectweek In lesprogramma In specifieke schoolvakken In mentor lessen Extra-curriculair In het kader van burgerschap Wordt ingebed in PTA Algemene (competentie)ontwikkeling In portfolio(vorming)
1 5 5 2 1 3 6 2 9
* zie bijlage 11: inbedding stage in het curriculum
1.7 Portfoliogerichte aanpak van de scholen Een portfoliogerichte aanpak in de school is gericht op het tonen van de bereikte leerresultaten van de leerling. Het portfolio laat in feite zien wat de leerling heeft geleerd. Dat kunnen de leerdoelen zijn per vak maar ook de gedragscompetenties of burgerschapsvaardigheden zijn. Een portfolio wordt in principe door de leerling zelf bijgehouden, al dan niet in een digitale vorm. Het portfolio heeft op dit moment geen civiele waarde in de zin dat een leerling geen
10
leerresultaten documenteert die niet al in een ander dossier of rapport van de school zijn vastgelegd met het oog op de kwalificatietaak van de school. In een digitaal portfolio verzamelt de leerling eigen werk van een bepaalde periode (van één of meerdere vakken of leergebieden) en vult dit aan met een reflectie over het eigen werk. Dit is dus iets van de leerling zelf en de leerling is ook de enige persoon die invloed uitoefent op het gepresenteerde werk. Daarnaast is het mogelijk om als school te werken met een portfolio waarbij ook de leraar een rol speelt. Bijvoorbeeld door naast de reflectie van de leerling de opmerkingen van de leraar toe te voegen. In een portfolio kan de leerling naast concrete leerresultaten ook andere leerervaringen en persoonlijke kwaliteiten documenteren en indien mogelijk, onderbouwen met bewijslast. Een voorbeeld van bewijslast kan een powerpoint-presentatie zijn waarmee de claim van ‘gestructureerd een betoog houden en ondersteunen’ kan worden onderbouwd. Bij meer dan de helft van de pilotscholen kent men in een of andere vorm een portfoliogerichte aanpak. Ongeveer een kwart van de pilotscholen heeft dat al beschikbaar of in ontwikkeling in de vorm van een elektronisch portfolio. De benutting van het portfolio laat een verscheidenheid aan gebruiksmogelijkheden zien: ten behoeve van verslaglegging van leerprestaties, om inzicht in de persoonlijke ontwikkeling van de leerlingen te kunnen constateren, als studievolgsysteem of als documentatiesysteem. Al deze gebruiksvormen scoren ongeveer gelijk. Ongeveer twee derde van de scholen kan zich vinden in de visie dat het portfolio het documenteren van alle leerervaringen (binnen- en buitenschools) kan ondersteunen. Een ruime meerderheid is het in dit verband eens met de stelling dat de maatschappelijke stage als buitenschoolse leervorm bijdraagt aan de persoonlijke ontwikkeling van de leerlingen. De verdere professionalisering van de school op het vlak van de portfoliogerichte aanpak heeft de interesse van 20 van de 34 pilotscholen. 1.7 Portfolio(vorming) op school* Toelichting
Abs.
% scholen
Niet aanwezig of onbekend
16
47,1%
Aanwezig
13
38,2%
In ontwikkeling Niet aanwezig of onbekend Aanwezig In ontwikkeling Verslaglegging Inzicht in ontwikkeling Volgsysteem Documentatie Overig
5 25 5 4 3 5 5 5 2
14,7% 73,5% 14,7% 11,8% 8,8% 14,7% 14,7% 14,7% 5,9%
Visie dat het portfolio het documenteren (buitenschoolse) leerervaringen van leerlingen kan ondersteunen
Interesse
23
67,6%
Geen interesse
11
32,5%
Stelling: de maatschappelijke stage draagt als buitenschoolse leervorm bij aan de persoonlijke ontwikkeling van de leerlingen
Mee eens
30
88,2%
Mee oneens
4
11,8%
Interesse van de school in (bij)scholing op het vlak van portfoliovorming
Ja
20
58,8%
Nee
14
41,1%
portfolio-aanpak op school
elektronisch portfolio op school
Doelstelling gebruik van portfolio in het voortgezet onderwijs
* zie bijlage 10: scholen en hun portfoliogerichte aanpak
11
12
2. Deelonderzoek leerlingen De leerlingen zijn de primaire doelgroep van de maatschappelijke stage. Zij zijn benaderd voor het invullen van een vragenlijst via een webapplicatie op Hyves, via de stagecoördinatoren en via vragensessies die Cofora op een aantal scholen organiseerde. Doel van de vragenlijst was de mate van (groeiende) interesse in de maatschappelijke stage te peilen en te kunnen onderbouwen met concrete leereffecten die van belang zijn voor de leerlingen zelf. 2.1 Algemene informatie over de leerlingen In totaal zijn 111 vragenlijsten volledig ingevuld. Daarnaast hebben 35 leerlingen de vragenlijst deels ingevuld. Deze respons is gelet op het totale aantal van 3780 stagelopende leerlingen relatief laag. De representativiteit kan echter hoog worden ingeschat op basis van de vergelijkbaarheid van de relevante uitkomsten met de uitkomsten van de andere deelonderzoeken. Daarnaast is ten opzichte van de uitkomsten van het vorig schooljaar eveneens onderzochte leereffecten geen sprake van significante afwijkingen van de te veralgemeniseren uitkomsten van dit deelonderzoek. De gemiddelde leeftijd van de scholieren ligt iets boven de 15. Bijna 84% van de leerlingen die de enquête heeft ingevuld zit in de derde klas van het VMBO. Veel leerlingen hebben een positief beeld over de eigen capaciteiten. Men waardeert zichzelf – los van de opgedane leerervaringen tijdens de maatschappelijke stage – op de vijf vermelde algemene competenties op z’n minst met het cijfer 7.6. Het ‘zelfstandig kunnen werken’ wordt zelfs door de leerlingen gewaardeerd met een 8.4. Leerlingen vinden zichzelf erg goed in zelfstandig werken en het samenwerken met en luisteren naar anderen. Leerlingen vinden zichzelf goed in het aan een ander uitleggen hoe iets beter kan en in hun organiserend vermogen. 2.1 Algemene informatie leerlingen Geslacht respondenten Gemiddelde leeftijd Schoolsoort
Klas of jaar
Sterkte/zwakte-analyse van de leerlingen voordat de stage plaatsvond
V M 15 jaar Praktijkschool VMBO HAVO VWO 1 2 3 4 5 6
59,5% 40,5%
Schaal = 1 (helemaal niet goed) – 10 (erg goed)
Samenwerken met anderen Luisteren naar anderen Als iemand iets fout doet uitleggen hoe het beter kan Zelfstandig werken Organiserend vermogen
0.9% 83.8% 5.4% 9.9% 2.7% 11.7% 82.9% 2.7% Gemiddelde scores 8.3 8.1 7.6 8.4 7.5
2.2 Wat vooraf ging aan de stage Het merendeel van de leerlingen (bijna tweederde) vond het een leuk idee om een maatschappelijke stage te gaan lopen. Slechts een minderheid vond het juist een vervelend plan; ruim een vijfde van de leerlingen maakte het niet zoveel uit om een maatschappelijke stage te lopen.
13
De percentages van deze twee groepen leerlingen geëxtrapoleerd naar het totaal aantal verwachte stageleerlingen laat een enthousiaste groep zien van ruim 2480 leerlingen tegenover een groep van 475 erg ongemotiveerde en 815 ongeïnteresseerde leerlingen. Een resultaat op voorhand dat gezien het experimentele en onbekende karakter van de maatschappelijke stagelaat zien dat leerlingen overwegend enthousiast zijn als het gaat om een nieuwigheid als deze buitenschoolse activiteit. Het hoge percentage enthousiastelingen wordt verder onderbouwd door de antwoorden op de vraag om hun motivatie concreter te formuleren. Ongeveer een derde van de leerlingen maakte het allemaal niet zoveel uit want het moest toch van de school. Tweederde van de leerlingen hadden echter uiteenlopende redenen om de stage te gaan lopen. Met wilde graag gewoon leuke dingen doen in de stagetijd of iets leren over vrijwilligerswerk. Een kleiner aantal meende via de stage zich verder te kunnen oriënteren op hun studie- of beroepskeuze of iets op te steken van de normen en waarden in de samenleving. Ter voorbereiding op de stage kreeg tweederde van de leerlingen uitleg in de klas over de stage; slechts een kleine groep kreeg een korte training of instructie om door te lezen. Meer dan de helft van de leerlingen vond een stageplek via de eigen school. Bijna een kwart ging zelfstandig op zoek. De rest van de leerlingen vond een stage via familie of vrienden, het internet of rechtstreeks via de Vrijwilligerscentrale Amsterdam. Ongeveer de helft van de leerlingen bereidde zich vervolgens gedegen voor en maakte een plan van aanpak voordat hij of zij aan de stage begon. 2.2 Voordat de stage begon Wat vond je ervan dat je een maatschappelijke stage moest lopen, toen je het voor het eerst hoorde?
Wat vond je van het idee toen je het voor het eerst hoorde?
Hoe heb je je stage gevonden?
Hoe ben je door je school voorbereid op je maatschappelijke stage?
Leuk
65.8%
Vervelend
12.6%
Maakt me niet uit
21.6%
niet veel, het moest van school gewoon leuke dingen doen iets leren over vrijwilligerswerk oriëntatie op studie of beroep normen en waarden in de maatschappij Zelf gezocht Via school Via familie of vrienden Via het internet Via de Vrijwilligerscentrale Via een stagebank we werden er niet op voorbereid we kregen uitleg van de stage in de klas we kregen een korte training we kregen een instructie mee om thuis door te lezen Anders/geen antwoord
Heb je voordat de stage begon, een plan gemaakt voor wat je in de stage zou gaan doen?
32.4% 26.1% 34.2% 3.6% 2.7% 24.3% 54.1% 13.5% 2.7% 1.8% 0.9% 10.8% 66.7% 4.5% 11.7% 4.5%
Ja
49.6%
nee
47.8%
2.3 Wat er gebeurde tijdens de stage De stages werden in alle sectoren waar vrijwilligerswerk wordt verricht gelopen. Bijna een vijfde deel van de leerlingen liep een stage in de zorg & welzijnssector, 10% hielp vrijwillig mee bij evenementen binnen en buiten de eigen school, bijna 10% hielp een handje in het
14
basisonderwijs en ruim 8% liep zijn stage in de kinderopvang (incl. buitenschoolse opvang of peuterspeelzaal). De erfgoedsector met o.a. musea en kunst & cultuur-organisaties trok ook meer dan 8% van de leerlingen. Ook het verenigingswerk zoals Scouting trok een respectabel aantal van meer dan 7% van de leerlingen. Opvallend is het lage percentage van nog geen twee procent voor het lopen van een stage bij goede doelen en minder dan één procent voor het kerkenwerk. Ook de sportverenigingen scoren met nog geen drie procent vrij laag. Een verklaring is wellicht dat dit soort vrijwilligerswerk al een sterke vrijwilligersgroep aan zich heeft gebonden en daarom nog niet gericht is op het aanbieden van maatschappelijke stages voor leerlingen. Meer dan 80% van de leerlingen was tevreden tot zeer tevreden met zijn of haar stageplek en vond ook dat ze daar goed begeleid werden. Iets minder dan 60% vond dat de school goede ondersteuning bood tijdens de stage. 2.3 Tijdens de stage
Waar heb je stage gelopen?
Hoe tevreden was je met je stageplek?
Werd je door de school goed ondersteund tijdens je stage? Werd je goed begeleid door de organisatie waar je stage liep?
Zorg & welzijn Sportverenigingen Basisonderwijs Buurtactiviteiten Groenvoorziening of kinderboerderij Kinderopvang Goede doelen Verenigingswerk (bv. Scouting) Museum Kunst en cultuur Kerkenwerk Evenementen binnen of buiten de school Anders Helemaal niet tevreden Niet tevreden Niet tevreden, maar ook niet ontevreden Tevreden Heel tevreden Ja Nee Een beetje Ja Nee Een beetje
18.0% 2.7% 9.0% 4.5% 5.4% 8.1% 1.8% 7.2% 1.8% 6.3% 0.9% 10.8% 16.2% 0.9% 4.5% 11.7% 45.1% 36.9% 58.6% 10.8% 28.8% 81.8% 5.4% 12.6%
2.4 Wat er na de stage van gevonden werd De reacties na afloop van de maatschappelijke stage waren over het algemeen positief. De leerlingen waardeerden de stage zelfs met een 8+. Een cijfer om trots op te zijn! Meer dan 60% heeft tijdens de stage geleerd om mensen te helpen en (beter) met mensen om te gaan. Meer dan 40% van de leerlingen geeft aan door de stage meer respect voor andere mensen te hebben gekregen en bijna 40% heeft van alles over vrijwilligerswerk geleerd. Opvallend is het grote aantal leerlingen (17%) die andere mensen heeft leren internetten. De school zelf doet volgens meer dan een derde van de leerlingen echter niets met de stage. Dat is gezien het feit dat de deelnemende scholen zich bewust en vrijwillig hebben opgegeven als
15
pilotschool een hoog aantal. De verklaring hiervoor is deels dat sommige scholen zelf een evaluatie van de stage-ervaringen uitvoeren; de resultaten daarvan kunnen pas zichtbaar worden in het nieuwe schooljaar. Het merendeel van de scholen pakt volgens de leerlingen hun stage-ervaringen echter direct op in projectenwerk op school of in bepaalde school vakken. De meningen zijn verdeeld wat betreft de invloed van de stage op het oriënteren op een studie of beroep na de middelbare school: een derde ondervond hier geen profijt van en een derde juist wel. De groep van leerlingen die er achteraf profijt van had, is overigens veel hoger dan het aantal van slechts 3.6% van de leerlingen dat vooraf aan had gegeven de stage te kunnen inzetten voor hun studie- en beroepsoriëntatie. De waardering in rapportcijfers voor de stage laat een algeheel positief beeld zien: - de leerlingen geven een 6½ voor de aansluiting van de stage op hun persoonlijke interesses en een 7- voor de aansluiting van de stage op hun sterke kanten, - de leerlingen geven een 7 voor het uitdagende karakter en voor de algemene leerervaring, - een 7½ scoorden het doen van nuttig werk en de waardering die men ondervond op de stageplek, - het hoogst scoorde de gezelligheid tijdens de stage: een dikke 8½. - De enige onvoldoende, een 5-, scoorde het effect op de verheldering van hun beroepskeuze. Maar dat is ook niet het doel van de maatschappelijke stage. Bijna de helft van de leerlingen heeft na het afronden van de stage geen contact meer gehad met de organisatie waar de stage plaatsvond. Een redelijke groep van 17% heeft echter frequent contact met de organisatie en meer dan een kwart heeft na de stage minimaal eenmaal contact gehad met de stagebiedende organisatie. Opvallend is dat zo weinig leerlingen gevraagd wordt door de stagebieder om vrijwilligerswerk et blijven doen terwijl het merendeel van de leerlingen aangeeft daar - indien gevraagd – wel toe bereid te zijn. 2.4 Na de stage Schaal = 1 (heel negatief) – 10 (heel positief)
Hoe kijk je terug op je stage?
8+ als gemiddeld waarderingscijfer (!)
van alles over vrijwilligerswerk ik heb mezelf beter leren kennen omgaan met mensen en mensen helpen respect voor andere mensen Wat heb je geleerd van je stage? Meerdere antwoorden waren mogelijk organiseren van activiteiten andere mensen iets geleerd (bv. internetten) plannen en begroten van activiteiten anders de school doet niets met de stage de stage wordt gebruikt in bepaalde schoolvakken de stage is gekoppeld aan de theoretische leerweg Wat doet de school met jouw leerervaring? de stage is gekoppeld aan een bepaald profiel de stage wordt gebruikt in projectenwerk op school anders Ja Heeft de stage je geholpen in je oriëntatie op studie of beroep Nee na de middelbare school? Een beetje
16
34.2% 14.4% 62.2% 43.2% 20.7% 17.1% 10.8% 19.8% 33.3% 20.7% 12.6% 6.3% 24.3% 13.5% 36% 36% 26.1%
Schaal
Welk cijfer geef je de stage als waardering voor …
1 (helemaal niet goed ) – 10 (heel erg goed) … op mijn stage heb ik vooral dingen gedaan waar ik goed in ben … mijn stage was uitdagend … op mijn stage heb ik veel geleerd … op mijn stage voelde ik mij gewaardeerd … mijn stage sloot goed aan op mijn interesses … mijn stage was gezellig … op mijn stage heb ik nuttig werk gedaan … mijn stage heeft geholpen bij het kiezen van een beroep na school Heb je na je stage nog wel eens contact gehad met iemand van de organisatie waar je stage liep
Heeft iemand je gevraagd om na je stage vrijwilligerswerk te blijven doen? Indien gevraagd om als vrijwilliger te gaan werken bij je stageplek, zou je dat dan doen?
6.7 7.0 7.1 7.5 6.4 8.6 7.6 4.7 Nee, nooit Ja, één keer Ja, een paar keer Ja, vaak Ja Nee Ja Nee
52.3% 13.5% 13.5% 17.2% 19.8% 76.6% 59.5% 37.8%
2.5 De afronding en beoordeling van de stage Meer dan driekwart van de stages werd formeel beoordeeld. In een kleine een vijfde deel van alle stages gebeurde dat met de beoordeling ‘voldaan’; ruim 10% kreeg een cijfer en meer dan 40 procent een beoordelende uitspraak van ‘onvoldoende, voldoende of goed’. De beoordelaar was in de meeste gevallen (60%) de stagebegeleider. Een andere vrijwilliger of werknemer bij de stagebieder, de stagecoördinator van de school of een andere docent beoordeelden de overige stages. Ruim een kwart ontving zelfs na het afronden van de stage een certificaat, diploma of een andere vorm van een getuigschrift. Het merendeel van de leerlingen deed op een of andere wijze verslag van de ervaringen tijdens de stage. In de meeste gevallen via een stageverslag dat op basis van een door de school aangeleverd format werd ingevuld. 2.5 Afronding en beoordeling van de stage
Hoe werd de stage beoordeeld?
Wie beoordeelde de stage?
Welke verslagvorm of reflectie maakte je voor je school? Meerdere antwoorden mogelijk
Niet beoordeeld Met ‘voldaan’ Met ‘onvoldoende, voldoende of goed’ Met een cijfer De stagebegeleider De school Anders Logboek Verslag Portfolio Werkstuk Presentatie Anders
Kreeg je een certificaat, diploma of erkenning van de stagebieder?
21.6% 19.8% 43.2% 11.7% 60.4% 14.4% 11.7% 27.9% 61.3% 5.4% 4.5% 12,6% 10.8%
Ja
28.8%
nee
66.7%
2.6 Competentieverwerving van de leerlingen Volgens hun eigen opgave hebben de leerlingen tijdens de stage op het gebied van gedragscompetenties in meer of mindere mate veel geleerd. Echte uitschieters naar beneden of
17
boven zijn er niet. De leerlingen schatten hun leerervaringen op het vlak van 22 gedragscompetenties duidelijk minder uitgesproken in dan bij hun sterkte/zwakte-analyse voorafgaand aan de stage. De volgende competenties zijn verworven of versterkt: II. De leerling kan op de stageplek goed (scorepercentage van 50-75) leren: - dat het goed is om op tijd te komen en afspraken na te komen (gedisciplineerdheid) - situaties en mensen beter aan te voelen, - een beter verantwoordelijkheidsgevoel en aanpassingvermogen (flexibeler) te krijgen, - meer oog voor de omgeving en andere mensen te hebben, - beter te reflecteren, te plannen en samen te werken. III. De leerling kan op de stageplek matig (score 25-50%) leren: - een beter aanpassings- en doorzettingsvermogen te krijgen, - dienstverlenender, nieuwsgieriger en leergieriger en kritischer naar zichzelf te worden, - communicatief sterker, flexibeler, moediger, assertiever en doelmatiger te worden. - beter met stress en tegenslag om te gaan, - meer overtuigingskracht te krijgen, - besluitvaardiger en doortastender, resultaatgerichter, ambitieuzer en creatiever te worden. 2.6 Competentieverwerving van leerlingen Dankzij de maatschappelijke stage bij mijn organisatie….
ja
nee
n.v.t.
… ben ik dienstverlenender ingesteld geworden
37.8%
26.1%
36.0%
2
… kan ik beter met stress en tegenslag omgaan
37.8%
34.2%
27.9%
3
… ben ik flexibeler geworden en pas ik me sneller aan aan veranderende omstandigheden
53.2%
25.2%
21.5%
4
… heb ik meer overtuigingskracht gekregen
47.8%
24.3%
27.9%
5
… ben ik nieuwsgieriger en leergieriger geworden
38.7%
37.8%
23.4%
6
… ben ik creatiever geworden
48.6%
27.9%
23.4%
7
… ben ik doelmatiger geworden
46.9%
27.9%
25.2%
8
… ben ik ambitieuzer geworden
36.9%
27.0%
36.0%
1
9
… heb ik meer doorzettingsvermogen
53.2%
24.3%
22,5%
10
… ben ik moediger geworden
43.2%
28.8%
27.9%
11
… kan ik situaties en mensen beter aanvoelen
55.9%
22.5%
21.6%
12
… kan ik kritischer naar mezelf zijn
36.0%
31.5%
28.8%
13
… weet ik beter wat ik wil en ga ik er voor (assertiever)
47.8%
27.0%
22.5%
14
… heb ik meer verantwoordelijkheidsgevoel gekregen
56.8%
24.3%
16.2%
15
…. snap ik beter dat het goed is om op tijd te komen en afspraken na te komen. (gedisciplineerder)
62.2%
18.9%
16.2%
16
… denk ik beter na over alles wat ik doe (reflecteren)
57.7%
21.6%
18.0%
17
… ben ik communicatief sterker geworden
48.6%
25.2%
22.5%
18
… kan ik mijn acties beter plannen
50.5%
27.9%
18.9%
19
… heb ik meer oog voor de omgeving en andere mensen
60.4%
18.0%
18.9%
20
… ben ik meer gericht geraakt op het behalen van resultaten
48.7%
28.8%
19.8%
21
… kan ik beter samenwerken
67.6%
18.9%
10.8%
22
… ben ik besluitvaardiger en doortastender geworden
55.9%
22.5%
21.6%
18
3. Deelonderzoek stagecoördinatoren en docenten Met de vragenlijst voor stagecoördinatoren en docenten van de Amsterdamse pilotscholen werd informatie verzameld over hun visie op: - buitenschools leren, - de begeleiding en kwaliteitaspecten van de maatschappelijke stage, - de verankering van de stage in lesprogramma’s, - de professionaliseringsvraag van docenten en coördinatoren op het vlak van de maatschappelijke stage - de inschatting van docenten welke gedragscompetenties in de stage door leerlingen kunnen worden verworven of versterkt. Van elke pilotschool zijn docenten en/of stagecoördinatoren gevraagd de vragenlijst in te vullen. In totaal werden 47 vragenlijst ingevuld. 3.1 Docenten en buitenschools leren De maatschappelijke stage kan veel opleveren. Leerlingen ervaren hoe leuk het is iets voor een ander te doen en ze werken aan hun algemene ontwikkeling. Scholen breiden hun netwerk uit en werken samen met vrijwilligerscentrales en stagebieders. Docenten kunnen vooral inzicht krijgen in het fenomeen van buitenschools leren. De verankering van de leereffecten van leerlingen in hun maatschappelijke stage is daarmee een proeftuin voor de docent om deze – en mogelijk ook andere buitenschoolse leervormen – te integreren en te verankeren in hun schoolvak. De bevraagde docenten zijn het in grote lijnen eens met het leereffect op de algemene ontwikkeling van leerlingen; daarnaast vinden docenten de maatschappelijke stage ook nuttig voor de persoonlijke en loopbaanoriëntatie van de leerlingen. Slechts een derde van de docenten ziet mogelijkheden om de leerervaringen van leerlingen te benutten in het lesprogramma. Dat lage percentage heeft te maken met het soort leerervaringen dat docenten hun leerlingen zien opdoen, nl. vooral sociaal-communicatieve competentieverwerving en algemene, maatschappelijke oriëntatie . Specifieke, vakgerichte leerervaringen ziet slechts een derde deel van de docent optreden. Vandaar dat docenten nog niet zoveel direct verband leggen tussen de leerervaringen van leerlingen en de vakinhouden en veel meer gezocht in bepaalde onderwijsvormen (projectwerk, presentaties) waarin de verworven algemene competenties benut kunnen worden. 3.1 Visie op buitenschools leren Hoe kijkt u aan tegen buitenschools leren? Meer antwoorden mogelijk
Het enthousiasmeert leerlingen voor bepaalde typen werk (loopbaanoriëntatie) Leerlingen leren zichzelf beter kennen: wie ben ik en wat doe ik graag? Leerlingen leren algemene vaardigheden zoals sociale & communicatieve, creatieve & artistieke, logistiek-organisatorisch, enz. Leerlingen doen concrete leerervaringen op waar ik als docent in mijn lessen op voort kan borduren
Vindt u dat de maatschappelijke stage een relevante leerervaring voor de leerling kan opleveren?
66% 77%
87%
34%
Ja
94%
Nee
0%
algemene, maatschappelijke interesse
81%
19
Zo ja, wat voor soort leerervaring? Meer antwoorden mogelijk
in kader van loopbaanoriëntatie
60%
verwerving van competenties (bv. sociaalcommunicatief)
85%
vak-specifieke competenties (bv. versterking talenkennis, economisch inzicht, projectwerk)
36%
Indien de stage relevante leerervaringen oplevert voor de leerling, hoe benut u die ervaring dan in uw lessen of lesopbouw? Meer antwoorden mogelijk
projectwerk
32%
presentaties
32%
loopbaanoriëntatie
32%
als referentie voor de lesstof
34%
3.2 Begeleiding, kwaliteit en verankering Het merendeel van de bevraagde docenten is betrokken bij de begeleiding van de leerlingen vooraf of tijdens de stage. Vooraf zijn ze met name actief als stagecoördinator. Een derde van de docenten is (ook) betrokken bij de voorbereiding op de stage. Tijdens de stage is twee derde van de respondenten betrokken bij de begeleiding. Van dat percentage bezoekt ongeveer driekwart (74% relatief) ook daadwerkelijk de stageplek van leerlingen, grotendeels omdat ze willen zien waar hun leerlingen in de stage mee te maken krijgen. Met betrekking tot de stage heeft een grote meerderheid van de docenten bepaalde kwaliteitscriteria waaraan de stageplaats aan moet voldoen, opgesteld: - hoog scoren: de stage moet een veilige plek zijn en bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling van de leerling, - middelmatig scoort: de stage moet een maatschappelijk oriënterend karakter hebben, - laag scoort: de stage moet bijdragen aan de loopbaanoriëntatie van de leerling. De verankering van de resultaten van de leerlingen tijdens hun stage scoort middelmatig met scores tussen 40 en 45% op alle antwoordcategorieën, waarbij de docent activerend optreedt door: - ofwel aan de hand van de reflectie- of stageverslagen van de leerlingen een beter inzicht in hun leerstijl te verwerven, - ofwel de leerlingen te stimuleren hun leerervaringen op een of ander wijze te verwoorden, - ofwel de leerlingen aangeeft dat zij hun ervaringen in de les kwijt kunnen via projectenwerk, presentaties of anderszins. 3.2a Begeleiding Bent u betrokken bij de begeleiding van de leerlingen voordat ze op stage gaan? Zo ja, op welke wijze?
Ja
72%
Nee
19%
Als stagecoördinator
43%
Bij de voorbereiding op de stage
34%
Bent u betrokken bij de begeleiding van de leerlingen tijdens de stage? Bezoekt u de stageplek? Zo ja, waarom?
Ja
66%
nee
23%
Ja
49% (74% rel)
Nee
40%
Ik wil zien waar mijn leerlingen mee bezig zijn
43%
20
Meer antwoorden mogelijk
in hun stage Ik wil weten hoe ik de stageplek kan benutten in mijn lesinhoud
4%
3.2b Kwaliteit Heeft u bepaalde kwaliteitscriteria waar de stageplek aan moet voldoen? Zo ja welke? Meer antwoorden mogelijk
Ja
87%
Nee
6%
de stage is veilig
79%
de stage is maatschappelijk oriënterend
60%
de stage draagt bij aan de persoonlijke ontwikkeling van de leerling
75%
de stage is zingevend qua loopbaanoriëntatie
32%
3.2c Verankering stage
Hoe gaat u om met de reflectie of rapportages van leerlingen op de stage in uw lesprogramma? Meer antwoorden mogelijk
ik lees de reflectie- of stageverslagen om meer inzicht te krijgen in de leerstijl van de leerling(en)
45%
iedere leerling kan de stage-ervaring kwijt in de les: project, presentatie of anderszins
45%
ik stimuleer de leerlingen om hun leerervaringen te verwoorden
40%
3.3 Professionalisering van docenten Een meerderheid van de docenten is geïnteresseerd in een nascholingsprogramma voor docenten om zich te verdiepen in de pedagogisch-didactische vereisten van de maatschappelijke stage, het begeleiden van leerlingen, de koppeling van de leerervaringen van leerlingen aan het lesprogramma en/of stagenetwerkvorming. 3.3 Professionalisering bent u geïnteresseerd in een nascholingsprogramma voor docenten
Ja
60%
Nee
34%
met onderwerpen als: - het omgaan met de maatschappelijke stage in pedagogisch-didactische zin, - het begeleiden van leerlingen in de stage, - het benutten van buitenschoolse leerervaringen van leerlingen in de schoolprogramma’s? - het opbouwen van een stagenetwerk voor het behalen van leerdoelen van leerlingen
Alle genoemde onderwerpen
47%
Sommige van de genoemde onderwerpen
7%
3.4 Competentieverwerving in de ogen van de docenten Volgens opgave van de docenten leren de leerlingen tijdens de stage in meer of mindere mate de volgende, relevante gedragscompetenties te verwerven of te versterken: I. De leerling kan op de stageplek uitstekend (score 75-100%) leren: - oog voor de omgeving en andere mensen te hebben , II. De leerling kan op de stageplek goed (score 50-75%) leren: - meer verantwoordelijkheidsgevoel te krijgen,
21
- meer gedisciplineerd te worden door te snappen dat het goed is om op tijd te komen en afspraken na te komen , - dienstverlenender, nieuwsgieriger en leergieriger en kritischer naar zichzelf te worden, - situaties en mensen beter aan te voelen, - moediger te worden en samen te werken. III. De leerling kan op de stageplek matig (score 25-50%) leren: - beter met stress en tegenslag om te gaan, - meer overtuigingskracht, een beter reflectievermogen en een beter aanpassings- en doorzettingsvermogen te krijgen, - besluitvaardiger en doortastender, ambitieuzer en creatieve, communicatief sterker, flexibeler, assertiever en doelmatiger te worden. IV. De leerling kan op de stageplek slecht (score 0-25%) leren: - resultaatgerichter te worden en beter te plannen. 3.4 Competentieverwerving van leerlingen Dankzij de maatschappelijke stage …. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
… is de leerling dienstverlenender ingesteld … kan de leerling beter met stress en tegenslag omgaan … is de leerling flexibeler … heeft de leerling meer overtuigingskracht … is de leerling nieuwsgieriger en leergieriger … is de leerling creatiever … is de leerling doelmatiger … is de leerling ambitieuzer … heeft de leerling meer doorzettingsvermogen … is de leerling moediger … kan de leerling situaties en mensen beter aanvoelen … kan de leerling kritischer naar zichzelf zijn … weet de leerling beter wat hij/zij wil en gaat er voor (assertiever) … heeft de leerling meer verantwoordelijkheidsgevoel …. leert de leerling stipt te zijn en afspraken na te komen … denkt de leerling beter na over alles wat de leerling doe (reflecteren) … is de leerling communicatief sterker geworden … kan de leerling zijn/haar acties beter plannen … heeft de leerling meer oog voor de omgeving en andere mensen … is de leerling meer gericht op het behalen van resultaten … kan de leerling beter samenwerken … is de leerling besluitvaardiger en doortastender
22
ja
nee
n.v.t.
64% 30% 49% 30% 55% 40% 49% 30% 40% 51% 70% 51% 47% 70% 64% 47% 47% 17% 75% 23% 64% 26%
17% 26% 30% 30% 21% 30% 17% 26% 23% 15% 4% 17% 26% 9% 11% 26% 26% 34% 6% 38% 17% 30%
4% 26% 6% 17% 6% 9% 11% 26% 15% 17% 9% 13% 11% 4% 6% 6% 13% 28% 6% 19% 6% 23%
4. Deelonderzoek Stagebieders Met de vragenlijst voor de Amsterdamse stagebieders werd beoogd nuttige informatie te verkrijgen over wat er zoal bij komt kijken op logistiek-organisatorisch en inhoudelijk vlak om een stage aan te bieden en wat dat van een stagebiedende organisatie vergt; daarnaast werden de stagebieders bevraagd op hun inzicht en ervaring met betrekking tot de leereffecten van de stage voor de leerling. 4.1 Algemene informatie In totaal zijn 62 stagebieders benaderd voor het invullen van de vragenlijst. De respons was met 13 ingevulde vragenlijsten meer dan 20% en geeft een representatief kijkje in de ‘keuken van de maatschappelijke stage’ vanuit de stagebieders. De verdeling van deze respondenten over 2 grote (meer dan 500 medewerkers en 500 vrijwilligers), 3 middelgrote (tussen 100 en 500) qua aantal medewerkers en 4 middelgrote qua aantal vrijwilligers en, tot slot, 8 kleinere (minder dan 100) qua aantal medewerkers en 7 qua aantal vrijwilligers, levert ook een bruikbare afspiegeling van het Amsterdamse vrijwilligerswerk. De algemene informatie geeft aanleiding tot de volgende bespiegelingen: Het aantal stageplaatsen is met een gemiddelde van 15 bij de 12 stagebieders ogenschijnlijk redelijk te noemen. Dit aantal komt neer op 1 maatschappelijke stageplaats per 9.6 vrijwilligers binnen de organisatie. Rekening houdend met momenteel een nog vrij lage, gemiddelde tijdsduur van de stage van 25-35 uur is het plausibel om aan te nemen dat: (1) de omvang van 70 uur per stagiair vanaf 2011 en (2) de begeleiding van de stagiaires gedragen kunnen worden door de stagebieders. Een andere aanname dat er groei van het aantal aangeboden stageplaatsen mogelijk lijkt, is vooral afhankelijk van de wijze waarop de stages vanuit de scholen en de stagebieders structureel begeleid gaan worden. De kwantiteit (hoeveel uur begeleiding is nodig) en de kwaliteit (hoe ziet de begeleiding er uit) van de begeleiding fluctueren nu nog teveel. Zie verder bij vraag 13 in dit hoofdstuk. De grootste stagebieder met 9.000 medewerkers en 1.700 vrijwilligers heeft geen exact aantal maatschappelijke stageplaatsen genoemd. Deze organisatie is niet meegenomen in het bepalen van het gemiddelde van 15 per stagebieder. Indien er ook hier sprake is van 1 stageplaats per 9.6 vrijwilligers, dan komt het totaal aantal stageplaatsen binnen de 13 stagebieders uit op 181 + 177 = 358 stageplaatsen. De meeste stagebieders zijn pas vanaf 2007 actief als aanbieder van maatschappelijke stages. Ruim één derde was dat al voor 2007. Bijna alle stagebieders gaan ook volgend jaar maatschappelijke stageplaatsen aanbieden. Het merendeel van de stagebieders (92.3%) maakt gebruik van de diensten van de Vrijwilligerscentrale Amsterdam (VCA) voor het werven van de stagiaires en is tevreden over deze dienstverlening. Bijna de helft van de stagebieders gebruikt daarnaast de eigen netwerken om maatschappelijke stagiaires te werven. 4.1 Algemene informatie van de stagebieders 1
Totaal aantal organisaties
13
2
Personele omvang organisaties
12.609 medewerkers & 3.437 vrijwilligers
23
2a
2b
Aantal medewerkers: >500 medewerkers
2 (T = 11.700 medewerkers)
100-500 medewerkers
3 (T = 720 medewerkers; vrijwilligers)
100< medewerkers
8 (T = 189 medewerkers; vrijwilligers)
Aantal vrijwilligers: >500 vrijwilligers
2 (T = 2.600 vrijwilligers)
100-500 vrijwilligers
4 (T = 710 vrijwilligers)
100< vrijwilligers
7 (T = 127 vrijwilligers)
3
Aantal stageplaatsen
181 (over 12 stagebieders; gemiddeld ca. 15 per stagebieder) *
4
Sinds wanneer stages?
<2007 : 5 organisaties
5
Volgend schooljaar ook stageplaatsen?
6
Werving leerlingen voor de stages
7
Tevredenheid over de stage en de stagiaires
12 zeker
2007> : 8 organisaties 1 nog in beraad
Stagebieder zelf
6
VCA
12
Andere bemiddelaar
1
Altijd goed
3
Meestal goed
5
Wisselend door motivatie leerlingen
4
Anders 8 *
tevredenheid over de diensten van de stagebemiddelaar
1 (niet gespecificeerd)
Ja
12 (92.3%)
Nee
1 ( 7.6%)
het gemiddelde van de negen organisaties die een exact getal opgaven is 15 stageplaatsen per organisatie. Vier organisaties gaven een cijfermatige aanduiding op met “ca.”
4.2 Motieven en aard van het stageaanbod De motivering van de stagebieders om maatschappelijke stages aan te bieden laat een redelijk eenduidig beeld zien en sluit goed aan bij de doelen van de invoering van de maatschappelijke stage in het VO. De belangrijkste reden is dat ze in algemene zin hun maatschappelijke verantwoordelijkheid willen nemen. De leerlingen daarbij en passant inzicht geven in het doel van vrijwilligerswerk past goed bij deze verantwoordelijkheid. Praktische redenen scoren minder, zij het dat bijna tweederde van de organisaties aangeeft de stages ook aan te bieden om leerlingen te werven als (toekomstige) vrijwilligers. Rond een kwart van de organisaties vult met de leerlingen taken in die anders blijven liggen (23%) of om de eigen organisatie te versterken (ca. 30%). Meer specifiek worden ook nog de volgende redenen opgevoerd: - “Er zijn nu al te weinig werknemers voor de zorg, wie weet maakt het iets in leerlingen wakker”. - “Door de maatschappelijke stage leren scholieren oog te hebben voor de minder bedeelden in de samenleving, want een belangrijk kernpunt van het christelijk geloof is.” - “de vrijwilligers vergrijzen daarom is het belangrijk jongeren kennis te laten maken met vrijwilligerswerk.” - “Als het zaadje geplant is! De ervaring is al zeer positief.” - “Leerlingen zijn meestal verbaasd over de leuke mogelijkheden die er zijn.” De meeste stages worden gelopen in de sectoren zorg & welzijn met meer dan 60% van de stagebieders. Op ruime afstand volgen de ‘groene’ stages in de groenvoorziening of
24
kinderboerderijen (ca. 38%) en het buurtwerk (ca. 30%) ondanks dat de laatste categorie formeel onder de sector welzijn valt. De andere categorieën scoren onder de 23%. Er konden meerdere antwoorden gegeven worden door de stagebieders. Dit verklaart dat zowel zorg & welzijn en het buurtwerk beide scoren. De soort stage die wordt geboden loopt sterk uiteen. De individuele stage en de teamstage scoren beiden goed. De estafette- of lint stage waarbij leerlingen elkaar aflossen met het verrichten van de stageactiviteiten gedurende een langere, aaneengesloten periode wordt door iets minder van 4 van de 10 organisaties geboden. Ook bij deze vraag waren meerdere antwoorden mogelijk. 4.2a Waarom biedt u een stage aan? A
Uit een algemeen, maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel
12 (92,3%)
B
Uit praktische overwegingen (bv. invullen van taken die anders blijven liggen)
3 (23,0%)
C
Om leerlingen inzicht te geven in vrijwilligerswerk
10 (76,9%)
D
Om leerlingen te werven als (toekomstige) vrijwilligers
8 (61,5%)
E
Om de eigen organisatie te versterken
4 (30,8%)
4.2b In welke vrijwilligersector? A
Stage in de sector zorg & welzijn
8 (61,5%)
B
Stage in sport
C
Stage in het basisonderwijs
1
D
Stage in het buurtwerk
4 (30,8%)
E
Stage in groenvoorziening of in kinderboerderij
5 (38,5%)
F
Stage in de kinderopvang (incl. buitenschoolse opvang, peuterspeelzaal)
2 (15,4%)
G
Stage voor goede doelen
2 (15,4%)
H
Stage in erfgoedsector
1
(7,6%)
I
Stage in kerkenwerk
1
(7,6%)
J
Stage voor evenementen binnen/buiten de school
3 (23,0%)
K
Stage is volledig vrij, naar eigen inzicht
(7,6%)
-
4.2c Soort stage A
Individuele stage
8 (61,5%)
B
Teamstage
7 (53,8%)
C
Combinatie van stagetypes
4 (30,8%)
D
Estafette- of lintstage
5 (38,5%)
E
Niet gespecificeerd
2 (15,4%)
4.3 De stage als leerervaring De aansluiting van het stage-aanbod op de doelen van de maatschappelijke stage is zeer divers. Gevraagd naar deze aansluiting scoren de stagebieders het hoogste op de ontwikkeling van bepaalde competenties en het actief kennismaken met vrijwilligerswerk (beide meer dan 60%) en het versterken van het maatschappelijk inzicht (bijna 60% van de organisaties). De andere categorieën scoren lager maar nog steeds vrij goed. Er waren meerdere antwoorden mogelijk.
25
Dat de stagebieders de competentieontwikkeling bij hun organisatie hoog inschatten geeft aan dat ze zich bewust zijn dat hun organisatie een buitenschoolse leeromgeving is waar relevante competenties kunnen worden verworven. Dit bewustzijn is belangrijk om de maatschappelijke stage te kunnen benutten als onderdeel van de taak van het VO bij de algemene vorming van jongeren . De leeromgeving van de stagebieders kenmerkt zich naar eigen zeggen vooral door de ontwikkelingsmogelijkheden voor algemene vaardigheden zoals sociale & communicatieve, creatieve & artistieke en logistiek-organisatorische. Meer vakspecifieke competenties gericht op het versterken van economisch inzicht of talenkennis of het projectmatig leren werken scoren lager. Slechts ca. 30% (4 van de 13 stagebieders) ziet de stage direct aansluiten bij de inhoud van bepaalde – niet nader benoemde – schoolvakken. De loopbaanoriënterende functie van de stage wordt over het algemeen laag ingeschat. Het beste (46,1%) scoort de vraag of de stage de leerlingen kan enthousiasmeren voor bepaalde typen werk na de opleiding. Dit percentage wordt met name gescoord bij stagebieders in de sector zorg en welzijn. De overige leerervaringen die ze bieden sluiten aan bij de doelen van de invoering van de maatschappelijke stage in het VO, nl. het voorbereiden van de leerlingen op hun rol in en de bijdrage aan de samenleving . 4.3 De stage als leerervaring A. Doelstelling stage: Welke doelen of effecten voor de leerling vult uw stage-aanbod in? VII.
VIII.
IX.
X. XI.
XII.
XIII. -
Versterken maatschappelijke inzicht: maatschappelijke kennis maatschappelijke betrokkenheid maatschappelijke verantwoordelijkheid Oriëntatie op: loopbaan studie beroep Specifiek inzicht verwerven in: samenhang school-maatschappij normen en waarden integratievraagstukken Bewustwording eigen leefstijl in maatschappelijke context Actief kennismaken met: vrijwilligerswerk burgerschap Ontwikkeling van algemene of persoonlijke competenties sociaalcommunicatieve vaardigheden Anders: “Het gaat er om iets te betekenen voor mensen. Dat het neveneffect kan zijn dat iemand kiest voor een beroep in de zorg is meegenomen.“ “Leerlingen gaan vooral iets voor een ander doen zonder er geld mee te verdienen. Zo komen ze met andere mensen in aanraking die ze normaal gesproken niet snel tegenkomen.”
[58,9%] 6 (46,1%) 13 (100%) 4 (30,8%) [43,3%] 7 (53,8%) 6 (46,1%) 6 (46,1%) [41,0%] 3 (23,0%) 11 (84,6%) 2 (15,4%) 7 (53,8%) [61,5%] 10 (76,9%) 6 (46,1%) [61,5%] 6 (46,1%) 10 (76,9%) 2 (15,4%)
4.3b Hoe kijkt u aan tegen de maatschappelijke stage en wat kunnen ze leren bij u als organisatie? I
Het enthousiasmeert leerlingen voor bepaalde typen werk (loopbaanoriëntatie)
6 (46,1%)
II
Leerlingen leren zichzelf beter kennen: wie ben ik en wat doe ik graag?
7 (53,8%)
III
Leerlingen leren algemene vaardigheden zoals sociale & communicatieve, creatieve & artistieke, logistiek-organisatorisch, enz.
11 (84,6%)
IV
Leerlingen doen concrete leerervaringen op die ik als stage-aanbieder belangrijk vind.
5 (38,5%)
26
V
Ik laat ze met alle facetten binnen mijn organisatie kennismaken
11 (84,6%)
VI
Leerlingen ervaren wat vrijwilligerswerk is en wat dit betekent voor de samenleving.
1 (7,6%)
4.3c Welke leerervaring levert uw organisatie? I
algemene, maatschappelijke interesse
10 (76,9%)
II
in kader van loopbaanoriëntatie
4 (30,8%)
III
verwerving van competenties (bv. sociaalcommunicatief)
10 (76,9%)
IV
Vak-specifieke competenties (bv. versterking talenkennis, economisch inzicht, projectwerk
3 (23,0%)
V
interesse bijbrengen in vrijwilligerswerk
9 (69,2%)
VI
anders
2 (15,4%)
4.3d Hoe benut u die ervaring dan in uw het formuleren van uw stageaanbod? I
vormgeving van de stage als projectenwerk
7 (53,8%)
II
als oriëntatie op vrijwilligerswerk
7 (53,8%)
III
als vorm van algemene loopbaanoriëntatie
1
IV
als concrete leerervaring voor bepaalde schoolvakken
4 (30,8%)
(7,6%)
4.4 Begeleiding De begeleiding van de leerlingen bij de stage wordt over het algemeen serieus genomen door de stagebegeleiders. Het merendeel van de stagebieders heeft een eigen stagebegeleider aangesteld. Slechts ruim een derde van deze begeleiders heeft zich overigens speciaal op de stagebegeleiding voorbereid door middel van een training of instructiesessie. Slechts één stagebieder heeft wel eens een vergoeding gevraag voor de begeleiding van de leerlingen tijdens de stage. Dit geeft wederom aan dat de stagebieders de invoering van de maatschappelijke stage van belang vinden voor de vorming van leerlingen op het vlak van hun maatschappelijke betrokkenheid en het dientengevolge waarderen en/of (gaan) verrichten van vrijwilligerswerk. Er is over het algemeen weinig direct contact met de scholen van de leerlingen. Slechts drie stagebieders bezoeken de school van de leerlingen ; slechts één stagebieder geeft daarbij aan te willen weten hoe de doelen van de school benut kunnen worden in de stagepraktijk. De stagebieders vinden in dit kader overigens dat men onvoldoende contact heeft met de school/scholen en dat de verantwoordelijkheidsverdeling tussen school en stagebieder verbeterd kan worden. 4.4 Begeleiding Is binnen uw organisatie een stagebegeleider aanwezig? Bent u zelf betrokken bij de begeleiding van de leerlingen tijdens de stage
27
Ja Nee
11 (84,6%) 2 (15,4%)
Ja
7 (53,8%)
Nee
6 (46,1%)
Heeft u wel eens een vergoeding gevraagd aan de scholen voor de begeleiding of bent u van plan dat in de toekomst te gaan doen?
Ja
1
(7,6%)
Nee
7 (53,8%)
Nog niet
6 (46,1%)
Zou u ook werknemers van bedrijven waarmee uw organisatie samenwerkt kunnen/willen betrekken bij de stagebegeleiding?
Ja
3 (23,0%)
Nee
10 (76,9%)
Heeft de stagebegeleider zich speciaal op de maatschappelijke stage voorbereid? Bv. Een training gevolgd?
Ja
5 (38,5%)
Nee
8 (61,5%)
Bezoekt u de scholen waar uw stageleerlingen vandaan komen?
Ja
3 (23,0%)
Nee
8 (61,5%)
Ik wil zien waar leerlingen mee bezig zijn op school
-
ik wil weten hoe ik de doelen van de school kan benutten in mijn stage-aanbod anders Heeft u voldoende contact met de stagebegeleider vanuit de school/scholen? (voor, tijdens en na de stage) Is de verantwoordelijkheidsverdeling (begeleiding, verzekering, e.d.) tussen school en uw organisatie goed geregeld?
1
(7,6%)
2 (15,4%) Ja
7 (53,8%)
Nee
6 (46,1%)
Ja
4 (30,8%)
Nee
6 (46,1%)
4.5 Kwaliteit, verankering en professionalisering De stagebieders zijn ook bevraagd op de wijze waarop zij vanaf 2011 het aanbieden van maatschappelijke stages kunnen verankeren binnen hun organisatie. Kwaliteitsaspecten en de professionaliseringsvraag zijn hierbij ook betrokken. Met betrekking tot de kwaliteitseisen stelt de meerderheid dat zij bepaalde criteria hanteren. Vooral de veiligheid van de stage, maatschappelijke oriëntatie ‘sec’ en de bijdrage aan de persoonlijke ontwikkeling van de leerling scoren hoog (61,5%). Ook het draagvlak onder de werknemers en vrijwilligers wordt redelijk hoog ingeschat met ruim 60%. Het percentage dat echter nog onvoldoende draagvlak constateert (46,1%; één stagebieder beantwoordde deze vraag met ‘ja’ en ‘nee’) is echter zo groot dat het creëren van groter draagvlak de komende jaren zeker nog aandacht behoeft. De verankering van de stage in de zin dat de reflectie(verslagen) van de leerlingen op de stage als een soort reflectie op het werk van de stagebiedende organisatie kan dienen, wordt slechts in geringe mate benut door de stagebieders. De leerlingen worden ook weinig gestimuleerd of ondersteund bij het formuleren van hun leerervaringen voor het reflectieverslag van de school. Slechts een klein percentage van de stagebieders vraagt aan de leerlingen na afloop van hun stage of ze vrijwilligerswerk willen blijven doen. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de leeftijd van de doelgroep en met het respecteren van de oriëntatiedoeleinden van de stage. Dat hier een concrete mogelijkheid ligt voor de stagebieders om de maatschappelijke stage te verankeren als activiteit, geeft het percentage aan van 60% van de leerlingen die openstaan voor een aanbod vanuit de stagebiedende organisatie.
28
De professionaliseringsbehoefte van de stagebieders in de zin van adequaat pedagogisch-didactisch handelen of begeleiden van leerlingen binnen de stagebiedende organisatie is niet op voorhand een behoefte. Slechts 38.5% van de stagebieders geeft aan in scholingsaanbod geïnteresseerd te zijn. 4.5a Kwaliteit Heeft u bepaalde kwaliteitscriteria waar de stageplek aan moet voldoen?
Ja
10 (76,9%)
Nee
2 (15,4%)
Kwaliteitscriteria zijn: de stage is veilig de stage is maatschappelijk oriënterend de stage draagt bij aan de persoonlijke ontwikkeling van de leerling de stage is zingevend qua loopbaanoriëntatie Ervaart u voldoende draagvlak bij de werknemers/vrijwilligers voor de maatschappelijke stage?
8 8 8 4
(61,5%) (61,5%) (61,5%) (30,8%)
Ja
8 (61,5%)
Nee
6 (46,1%)
4.5b Verankering stage
de reflectie of rapportages van leerlingen op de stage is/zijn nuttig voor de reflectie op de eigen organisatie
ik lees de reflectie- of stageverslagen om meer inzicht te krijgen in de leerstijl van de leerling(en)
6 (46,1%)
ik help de leerlingen bij het formuleren van hun leerervaringen
1
ik stimuleer de leerlingen hun leerervaringen te verwoorden
5 (38,5%)
ik leer zelf ook van de reflectie van de leerlingen op het werk wat wij doen
5 (38,5%)
Anders
3 (23,0%)
Vraagt u de leerlingen om vrijwilligerswerk bij u te blijven doen?
(7,6%)
Ja
5 (38,5%)
Nee
8 (61,5%)
4.5c Professionalisering interesse in scholing voor stagebieders die zich richt op onderwerpen als: - omgaan met de maatschappelijke stage in pedagogischdidactische zin, - begeleiden van leerlingen in de stage, - opbouwen van een stagenetwerk
Ja
Nee
5 (38,5%)
6 (46,1%)
4.6 Competentieverwerving Volgens opgave van de stagebieders leren de leerlingen tijdens de stage op het gebied van gedragscompetenties in meer of mindere mate de volgende competenties te verwerven of te versterken: I. De leerling kan op de stageplek uitstekend (score 75-100%) leren meer gedisciplineerd te worden door te snappen dat het goed is om op tijd te komen en afspraken na te komen. II. De leerling kan op de stageplek goed (score 50-75%) leren: - dienstverlenender, nieuwsgieriger en leergieriger en kritischer naar zichzelf te worden, - situaties en mensen beter aan te voelen, - oog voor de omgeving en andere mensen te hebben , - samen te werken. III. De leerling kan op de stageplek matig (score 25-50%) leren: - een beter reflectievermogen, meer verantwoordelijkheidsgevoel en een beter aanpassings- en doorzettingsvermogen te krijgen,
29
- communicatief sterker, flexibeler, moediger, assertiever en doelmatiger te worden. IV. De leerling kan op de stageplek slecht (score 0-25%) leren: - beter met stress en tegenslag om te gaan, - meer overtuigingskracht te krijgen, - besluitvaardiger en doortastender, resultaatgerichter, ambitieuzer en creatiever te worden, - beter te plannen. 4.6 Competentieverwerving van leerlingen Dankzij de maatschappelijke stage bij mijn organisatie….
ja
nee
… is de leerling dienstverlenender ingesteld geworden
9 (69,2%)
2 (15,4%)
1
2
… kan de leerling beter met stress en tegenslag omgaan
3 (23,0%)
5 (38,5%)
5 (38,5%)
3
… is de leerling flexibeler geworden en past hij/zij zich sneller aan aan veranderende omstandigheden
5 (38,5%)
3 (23,0%)
3 (23,0%)
4
… heeft de leerling meer overtuigingskracht
3 (23,0%)
7 (53,8%)
2 (15,4%)
5
… is de leerling nieuwsgieriger en leergieriger geworden
7 (53,8%)
3 (23,0%)
1
6
… is de leerling creatiever geworden
3 (23,0%)
7 (53,8%)
2 (15,4%)
7
… is de leerling doelmatiger geworden
5 (38,5%)
4 (30,8%)
3 (23,0%)
8
… is de leerling ambitieuzer geworden
2 (15,4%)
5 (38,5%)
5 (38,5%)
9
… heeft de leerling meer doorzettingsvermogen
5 (38,5%)
3 (23,0%)
4 (30,8%)
10
… is de leerling moediger geworden
6 (46,1%)
4 (30,8%)
2 (15,4%)
11
… kan de leerling situaties en mensen beter aanvoelen
8 (61,5%)
1
2 (15,4%)
12
… kan de leerling kritischer naar zichzelf zijn
7 (53,8%)
4 (30,8%)
1
13
… weet de leerling beter wat de leerling wil en gaat de leerling er voor (assertiever)
4 (30,8%)
3 (23,0%)
3 (23,0%)
14
… heeft de leerling meer verantwoordelijkheidsgevoel gekregen
5 (38,5%)
2 (15,4%)
4 (30,8%)
15
…. snapt de leerling beter dat het goed is om op tijd te komen en afspraken na te komen. (gedisciplineerder)
10 (76,9%)
1
16
… denkt de leerling beter na over alles wat hij/zij doet (reflecteren)
6 (46,1%)
4 (30,8%)
1
17
… is de leerling communicatief sterker geworden
6 (46,1%)
3 (23,0%)
2 (15,4%)
18
… kan de leerling zijn/haar acties beter plannen
3 (23,0%)
6 (46,1%)
2 (15,4%)
19
… heeft de leerling meer oog voor de omgeving en andere mensen
9 (69,2%)
2 (15,4%)
-
20
… is de leerling meer gericht geraakt op het behalen van resultaten
3 (23,0%)
5 (38,5%)
4 (30,8%)
21
… kan de leerling beter samenwerken
7 (53,8%)
2 (15,4%)
2 (15,4%)
22
… is de leerling besluitvaardiger en doortastender geworden
4 (30,8%)
3 (23,0%)
5 (38,5%)
1
30
(7,6%)
n.v.t.
(7,6%)
(7,6%)
(7,6%)
(7,6%)
(7,6%)
5. Analyse, conclusies en aanbevelingen Het belangrijkste doel van de maatschappelijke stage is dat leerlingen ervaring opdoen met vrijwilligerswerk en maatschappelijke participatie. Uit de Amsterdamse pilot blijkt dat het echter ook van belang is dat leerlingen in de stage inzicht krijgen in hun persoonlijkheid en dat zij algemene competenties verwerven die hun leerprestaties kunnen versterken. Zonder de maatschappelijke stage te hoeven beroven van zijn vrijblijvende en informele karakter lijkt het mogelijk om dergelijke buitenschoolse leerervaringen binnenschools te erkennen en te benutten. De bereidheid daartoe is in ieder geval aanwezig bij docenten. Het algemene leereffect van de maatschappelijke stage kan vooral betekenis krijgen als leerlingen, docenten, scholen en stagebieders eendrachtig samenwerken om de buitenschoolse leerervaringen van leerlingen te herkennen en te erkennen. 5.1 Hoofdconclusie 1: benutten buitenschools leren Een belangrijke constatering van de Amsterdamse pilot in 2008-2009 is dat buitenschools leren een duidelijke meerwaarde heeft als het gaat om het versterken van het ‘binnenschoolse’ leren. Deze meerwaarde kan bereikt worden zonder het informele karakter van de maatschappelijke stage aan te tasten. Leerlingen moeten in staat worden gesteld om hun eigen verhaal te vertellen over wat ze hebben geleerd en over het hoe en waarom daarvan. Ze moeten kunnen vertellen over de drempels die ze hebben overwonnen en de competenties of persoonlijke vaardigheden die ze hebben verworven. Het zichtbaar maken van hun persoonlijke betrokkenheid bij het maken van keuzes over wat ze leren en welke leerdoelen ze zichzelf daarbij stelden, biedt kansen om de maatschappelijke stage als motiverende leerstrategie in het VO te gebruiken. Docenten hebben vooral baat bij het benutten en versterken van hun pedagogisch-didactische talenten om de persoonlijke ontwikkeling van de leerlingen tijdens de maatschappelijke stage te sturen en te gebruiken in hun lesprogramma’s. Hiermee wordt tevens het maatschappelijke oriënterende karakter van de stage ondersteund. Scholen dienen beleid en instrumenten te ontwikkelen waarmee de buitenschoolse leerervaringen enerzijds bij kunnen dragen aan het innoveren van het algemene leerproces binnen de school en anderzijds aan het verbeteren van schoolprestaties. Het beleid moet afgestemd worden op het erkennen van de buitenschoolse leerervaringen en deze inbedden in leerdoelen; daarnaast dient de school de stagebegeleiding vanuit de school en de mogelijkheden tot terugkoppeling van de leerervaringen door de leerlingen te stroomlijnen. Dit kan bijvoorbeeld via de koppeling van de stage aan elektronische portfolio’s die door leerlingen zelfstandig onderhouden kunnen w orden maar wel gekoppeld zijn aan het schoolsysteem. Voor stagebieders geldt dat zij zich terdege bewust moeten zijn van hun belangrijke rol bij het leerproces van leerlingen. Zij dienen de invulling van de stageplaatsen constructief en concreet vorm te geven om de persoonlijke verrijking van leerlingen te realiseren. Dit betekent vooral aandacht besteden aan de formulering van de inhoud van de stagewerkzaamheden, de begeleiding van de leerling en de communicatie met de school, stagebelgeleiders en/of docenten. Het UNESCO Institute of Lifelong Learning onderstreept deze ’Amsterdamse’ conclusie dat het herkennen en waarderen van buitenschoolse leerervaringen van kinderen een verrijking betekent voor het onderwijssysteem. Het kunnen koppelen van buitenschoolse leerervaringen aan formele kwalificaties van het onderwijssysteem bleek in een recente studie hiernaar in meer dan 50 landen aantoonbaar te leiden tot het verbeteren van de motivatie en de participatie aan het (voortgezet) onderwijs. De uitdaging ligt vooral in het kunnen én willen herkennen en waarderen van buitenschoolse leerervaringen of –resultateen, want “it is not so much a skills mismatch problem but
31
a problem of recognising the skills that are already practiced by people. That is why putting recognition and qualifications together will be very important.” 1 Dat betekent dat leerlingen in staat gesteld kunnen worden om – met respect voor het informeel karakter van de maatschappelijke stage – hun opgedane leerervaringen te herkennen, te waarderen en te laten erkennen. De docenten kunnen deze reflectie binnen de referentiekaders van de leeftijdsgroep en van het secundair onderwijs helpen verankeren. Stagebiedende organisaties staan, tenslotte, voor de opgave om de mogelijke waarde van ‘hun’ vrijwilligerswerkomgeving ook als -leeromgeving te tonen aan leerlingen; aan de leerlingen mee te kunnen geven opdat zij daarmee een match kunnen maken met de leeropdracht van docenten in het VO. 5.2 Hoofdconclusie 2: competentieverwerving en personalisering van het leerprocces De drie doelgroepen van dit onderzoek naar de leereffecten van de maatschappelijke stage hebben allen op een competentielijst gescoord in welke mate leerlingen bepaalde gedragscompetenties kunnen verwerven tijdens de stage. Al deze competenties zijn afzonderlijk gescoord naar gelang ze verworven kunnen worden tijdens de maatschappelijke stage. De scores zijn uitgedrukt met de cijfers 4 (slecht tot redelijk), 3 (redelijk tot voldoende), 2 (voldoende tot goed) en 1 (goed tot excellent). Uit onderstaande tabel waarin de score per gedragscompetentie is aangegeven, kan worden opgemaakt dat leerlingen, docenten en stagebieders de leerbaarheid van de diverse gedragscompetenties tijdens de stage bijna hetzelfde waarderen. Geëxtrapoleerd naar een klassiek rapportcijfer, geven de drie groepen waarden aan het geheel tussen 6½ en 7+. Leerlingen en docenten zijn het met elkaar eens en honoreren de leerwaarde over het totaal van alle gedragscompetenties met een 6½. De stagebieders waarderen iets hoger met een 7+. De vergelijking van de afzonderlijke gedragscompetenties laat weinig grote verschillen zien qua waardering door één van de drie groepen respondenten. De enige competentie waar de meningen meer verschillen dan één punt is de competentie de leerling kan acties beter plannen. Docenten en stagebieders waarderen de stage als een slechte tot redelijke leeromgeving voor deze competentie terwijl de leerlingen deze op voldoende tot goed inschatten. Opvallend is daarnaast dat de leerlingen alle competenties waarderen met een 2 of een 3, terwijl de stagebieders en de docenten her en der ook een waardering met een 1 of een 4 geven. Deze vergelijking toont reële mogelijkheden tot benutting van de maatschappelijke stage voor het behalen van concrete leerdoelen. Met name de mogelijkheden die de maatschappelijke stage via het werken aan gedragscompetenties biedt aan leerlingen tot persoonlijker leren zijn groot. De stage zet leerlingen niet alleen aan tot maatschappelijke participatie en de reflectie daarop maar kan ze ook stimuleren tot het nadenken over de invulling van hun eigen onderwijs. De stage kan leerlingen bijvoorbeeld bewuster maken van waarom en hoe ze iets willen leren. Ook kan de stage de leerlingen actiever betrekken bij hun ‘schoolse’ leerproces als ze hun eigen leerplan en –doelen stellen ten aanzien van de stage. De zelfreflectie van leerlingen op hun stage kan dan een aanzet zijn tot personalisering van het leren en kan hun op basis van zelfregie en zelfassessment in de stage een krachtiger stem binnen de school helpen geven.
1
Singh, M. (2009) Why recognition matters. Valuing informal and non-formal learning across the North-South divide. Hamburg: UNESCO Institute of Lifelong Learning.
32
5.2 Waarde van de stage bij het verwerven van gedragscompetenties
Stagebieder
Leerling
Docent
1
De leerling is dienstverlenender ingesteld geworden
2
3
2
2
De leerling kan beter met stress en tegenslag omgaan
4
3
3
3
De leerling is flexibeler geworden
3
2
3
4
De leerling heeft meer overtuigingskracht gekregen
4
3
3
5
De leerling is nieuwsgieriger en leergieriger geworden
2
3
2
6
De leerling is creatiever geworden
4
3
3
7
De leerling is doelmatiger geworden
3
3
3
8
De leerling is ambitieuzer geworden
4
3
3
9
de leerling heeft meer doorzettingsvermogen gekregen
3
2
3
10
de leerling is moediger geworden
3
3
2
11
de leerling kan situaties en mensen beter aanvoelen
2
2
2
12
de leerling kan kritischer naar zichzelf zijn
2
3
2
13
de leerling weet beter wat hij/zij wil en gaat er voor (assertiever)
3
3
3
14
de leerling heeft meer verantwoordelijkheidsgevoel gekregen
3
2
2
15
de leerling is gedisciplineerder geworden
1
2
2
16
de leerling denkt beter na over alles wat hij/zij doet (reflecteren)
3
2
3
17
de leerling is communicatief sterker geworden
3
3
3
18
de leerling kan acties beter plannen
4
2
4
19
de leerling heeft meer oog voor de omgeving en andere mensen
2
2
1
20
de leerling is meer gericht geraakt op het behalen van resultaten
4
3
4
21
de leerling kan beter samenwerken
2
2
2
22
de leerling is besluitvaardiger en doortastender geworden
3
3
3
7+
6½
6½
gemiddelde waardering per competentie in een rapportcijfer
5.3 Overige conclusies De maatschappelijke stage kan het beste bezien worden vanuit het versterkende effect op het als school voortborduren op behaalde buitenschoolse leereffecten van de leerlingen. Het informele karakter van de stage staat voorop maar de verschillende functies van de school en de docent kunnen - zonder afbreuk te doen aan dat karakter - versterkt worden door rekening te leren houden met de inspiratie die leerlingen putten uit andere dan binnenschoolse leerervaringen. De buitenschoolse leerervaringen kunnen worden ingebed in leerdoelen van schoolvakken, profielen of leerwegen. Ze kunnen een betere aansluiting helpen realiseren met vervolgopleidingen. Portfoliovorming en het ‘leren waarderen’ van buitenschoolse leerervaringen zijn daarbij de kenmerkende elementen van de verankering van de maatschappelijke stage als proeftuin voor het voortgezet onderwijs; een verankering die niet alleen aan de scholenkant maar ook aan de stagebiedende kant gerealiseerd moet worden. Draagvlak Aan draagvlak voor de invoering van de maatschappelijke stage ontbreekt het niet. Een duidelijke meerderheid van docenten en leerlingen binnen de pilot-scholen is enthousiast over de doelen en de mogelijkheden om een maatschappelijke stage te lopen. Deze meerderheid tekent zich zowel vooraf en tijdens als na afloop van de stage af. Scholen haken daarnaast in hun beleid goed in op de
33
mogelijkheden die de invoering van de maatschappelijke stage voor de school als organisatie biedt, bv. In het kader van het tonen van de maatschappelijke betrokkenheid van de school. Ook aan de kant van de stagebieders is er veel animo en betrokkenheid te bespeuren bij – vooral – het ideële karakter van de stage. Het organisatorisch-logistieke proces Er hebben zich weinig problemen voorgedaan bij het organiseren en de logistiek van de Amsterdamse pilot. De bovenschoolse regie met een breed samengestelde stuurgroep waar in deze pilot sprake van was, heeft daar een belangrijk steentje aan bijgedragen. Deze stuurgroep droeg de verantwoordelijkheid voor de communicatie tussen de verschillende stakeholders, incl. de rapportage en de verantwoording van de pilot Maatschappelijke Stages in Amsterdam 2008-2009. Terugkoppeling, beoordeling en certificering Bij de terugkoppeling (reflectie) is een eenduidig beeld te constateren. Er wordt in de meeste gevallen een format gehanteerd voor de reflectie van de leerlingen op hun stage. Daarbij staat niet zozeer de eis van verantwoording van de bestede schooltijd maar veeleer de beschrijving door de leerlingen centraal van de effecten van de stage op hun beleving van vrijwilligerswerk en maatschappelijke participatie. De leerlingen krijgen in ongeveer 40% van de stages een ervaringscertificaat van de stagebieders of de school waarmee ze een bewijs in handen krijgen van hun stage-ervaringen. Het geven van een concreet cijfer door de school, i.c. de stagebegeleider, komt niet veel voor (ca. 11%) terwijl een algemene beoordeling in termen van een voldoende (meer dan 40%). Een mooi resultaat is dat de leerlingen hun eigen stage waarderen met het cijfer 8+. Begeleiding Van een gedegen voorbereiding op de stage was bijna nooit sprake. Het beperkte zich meestal tot een uitleg in de klas van doelen en werkwijze van de stage. Bijna de helft van de leerlingen bereidde zich vervolgens via het opstellen van een stageplan zelf voor op de te lopen stage. Bij de begeleiding van de leerlingen tijdens de stage is het merendeel van de leerlingen (meer dan 80%) tevreden met de begeleiding vanuit de stagebiedende organisatie. De begeleiding vanuit de school werd minder hoog gescoord want minder dan 60% meende goed begeleid te zijn geweest door de school tijdens de stage. Persoonlijke ontwikkeling en portfoliovorming De portfoliogerichte aanpak van meer dan de helft van de pilotscholen leent zich goed voor het documenteren van de reflectie op de stage en kan gekoppeld worden aan het bereiken van andere leerprestaties, binnen- of buitenschools. De scholen kunnen deze portfoliovorming ook gebruiken voor het experimenteren met de personalisering van het leren, oftewel het vergroten van de betrokkenheid van leerlingen bij hun eigen leerproces. Professionalisering Scholen vinden professionalisering op het vlak van een portfoliogerichte aanpak een belangrijke reden om te bezien of de invoering van de maatschappelijke stage aanleiding geeft tot nieuwe eisen aan de school en het docentschap, en aan de stagebieders. Stagebieders zijn in geringere mate geïnteresseerd in dergelijk scholingsaanbod. Hun aandacht gaat uitgezonderd de koppeling aan schoolprogramma’s uit naar de andere genoemde competenties. De docenten geven echter in meerderheid (60%) aan dat zij geïnteresseerd zijn in een (na)scholingsprogramma. Wat hun betreft gaat de aandacht vooral uit naar het versterken van
34
competenties op het vlak: - het omgaan met de maatschappelijke stage in pedagogisch-didactische zin, - het begeleiden van leerlingen in de stage, - het benutten van buitenschoolse leerervaringen van leerlingen in de schoolprogramma’s - het opbouwen van een stagenetwerk voor het behalen van leerdoelen van leerlingen Zie bijlage 12 voor een (na)scholingsprogramma-aanbod dat aansluit bij de vraag. 5.4 Stappenplan voor stagebieders De rol van de stagebieders in het proces van de invoering van de maatschappelijke stage is een cruciale. Zonder stageplaatsen immers geen uitvoering van de maatschappelijke stage. Gelet op de grote aantallen leerlingen die vanaf 2011 structureel gebruik zullen moeten maken van een breed stageaanbod, is het dan ook van belang om de rol van de stagebieder specifiek nogmaals onder de aandacht te brengen en een stappenplan voor een gestructureerde invoering van het maatschappelijke stageaanbod te formuleren. Op basis van het beeld dat deze rapportage oproept over het potentiële succes van de invoering van de maatschappelijke stage in het VO kan het volgende worden gezegd van de mogelijkheden voor stagebieders om gebruik te (gaan) maken van de maatschappelijke stage: Coördinatie van netwerkvorming (intern/extern), inrichting stageplekken, verspreiding van praktijkvoorbeelden en een programma voor deskundigheidsbevordering van vrijwilligers kunnen op lokaal niveau worden ontwikkeld, Begeleiding van stagiaires is het kritische aandachtspunt voor stagebieders, Een proactieve houding naar scholen toe kan de beoogde doelen van imagoverbetering en (maatschappelijke en educatieve) doelen van stagebieders versterken, Doelstellingen van de meeste stagebieders zijn ideëel en zijn daarom vrij eenvoudig in te passen in de doelstellingen van scholen. Het praktische nut van de inzet van stagiaires verdient echter ook aandacht om het draagvlak bij stagebieders te verbreden, Verzekering en aansprakelijkheid van de stages zijn zaken waar stagebieders vooral geen last van moeten hebben. Deze administratieve organisatie kan neergelegd worden bij bemiddelaars als vrijwilligerscentrales, Vorm en inhoud van stages kunnen op basis van praktijkvoorbeelden per stagesector veel concreter gestalte krijgen. De meerwaarde van het aanbieden van stages wordt hierdoor versterkt, Omvang van de stages wordt vanaf 2011 zeventig uur. Daarmee dient rekening te worden gehouden in de praktijk van de stagebieders, Beoogde leereffecten van scholen en leerlingen dienen afgestemd te worden met de doelen en de context van de stagebieders. Dit kan direct in de relatie gebeuren tussen een stagebieder en een school of via bemiddelaars, Eindrapportages van leerlingen kunnen gevoed worden door de stagebieder. De samenhang met de doelen van een school wordt daarmee versterkt; ook doelen gericht op imagoversterking en de educatieve/maatschappelijke waarde van een stagebieder voor scholen wordt hiermee versterkt. Afgaande op de context van de stagebieders en de ervaringen met de maatschappelijke stage in de verschillende sectoren liggen de volgende zes bouwstenen voor invoering van de maatschappelijke stage bij stagebieders voor de hand: - oriëntatie en visie op de stage (wat is het en wat is onze visie?),
35
-
-
plaatsbepalingen interen en extern (afstemming intern en binnen de stagebiedende organisatie en extern met scholen; algemene invulling van de stage-uren met activiteiten of thema’s), een stageplan en een begeleidingsplan (concreet plan voor invulling van stages), een evaluatieplan voor het realiseren van interne en externe feedback. Format: stappenplan maatschappelijke stage bij stagebieders Stap 1: Oriëntatie en Visie a. De maatschappelijke stage betekent voor de stagebieder: ………….. b. In onze regio gaat het om zoveel leerlingen en scholen: ………….. c. Wij bieden aan scholen en leerlingen: ………….. d. Wij vinden zelf het volgende van de maatschappelijke stage: ………….. e. Wij bieden stages aan omdat: ………….. f. De stage levert ons het volgende op: ………….. Stap 2: Afstemming intern g. Het interne draagvlak is alsvolgt: ………….. h. Wie zijn betrokken bij de stage: ………….. i. Wie neemt welke beslissingen: ……… j. De volgende investeringen zijn nodig: …… Stap 3: Afstemming scholen k. Hoe leg ik contact met scholen? l. activiteiten en wensen van de stagebieder zijn alsvolgt afgestemd met de school: …… m. contactpersonen over en weer zijn: …… n. de opdrachten sluiten aan bij de capaciteiten en mogelijkheden die de jongeren hebben: …… Stap 4: Stageplan o. hoe vul ik de stage in? p. Wij bieden zoveel stageplaatsen: ………….. q. De stagebegeleiding wordt verzorgd door: ………….. r. Het stageplan voorziet in de volgende stageactiviteiten: ………….. s. De volgende leerling(groep)en (niveau, leeftijd, specifieke doelgroep) kunnen bij ons stage lopen: …… t. De inhoudelijke afstemming met de school vindt alsvolgt plaats: ………….. Stap 5: Begeleidingsplan u. De leerling wordt alsvolgt begeleidt: ………….. v. De begeleider(s) is/zijn getraind: ………….. w. De begeleider overlegt met de school/scholen alsvolgt: ………….. Stap 6: Evalueren x. De stagebieder is alsvolgt betrokken bij de stagerapportage van de leerling: ………….. y. De stagebieder helpt u de leerling alsvolgt met de rapportage: ………….. z. De stagebieder overlegt over de resultaten van de leerling met de school: ja/nee aa. De stagebieder houdt een trackrecord van de leerlingen die stage liepen: ja/nee
5.5 Aanbevelingen voor alle stakeholders Voor de maatschappelijke stage die vanaf 2011 verplicht wordt voor het Voorgezet Onderwijs, bestaat reeds veel animo. Aan de pilot in schooljaar 2008-2009 deed al meer dan de helft van de Amsterdamse VO-scholen met ruim 3780 leerlingen mee. Ook de komende jaren zal worden geïnvesteerd in de invoering en de benutting van de maatschappelijke stage in het Amsterdamse VO. Waar in de pilotjaren 2007-2008 en 2008-2009 de focus lag op het aanleggen van de benodigde infrastructuur en het onderzoek van de te behalen leereffecten voor scholen, leerlingen en stagebieders, zal de aandacht vanaf het schooljaar 2009-2010 tot aan de invoering in 2011 moeten uitgaan naar het structureel verankeren van de maatschappelijke stage in Amsterdam. De gemeente speelt hierbij een belangrijke, activerende rol. Om de maatschappelijke stage structureel te verankeren zijn de volgende activiteiten met bijhorende vragen aan te bevelen:
36
1. Regievoering op gemeentelijk niveau: a. Is regievoering via een breed samengestelde stuurgroep de meest doelmatige wijze om de organisatie, rapportage en verantwoording van de maatschappelijke stage te verankeren op lokaal niveau? 2. Monitoring van de organisatie en uitvoering van de maatschappelijke stage per schooljaar: a. Welke leereffecten treden op bij de maatschappelijke stage voor leerling, docent, school en stagebieder? b. Welke effecten heeft de maatschappelijke stage op de motivatie, de vermindering vroegtijdig schoolverlaten en de versterking van burgerschap en vrijwilligerswerk van leerlingen? 3. Documentatie van de verworven leereffecten: a. Hoe kunnen scholen de leereffecten van leerlingen tijdens hun maatschappelijke stage leren documenteren? b. Welke rol kan (digitale) portfoliovorming spelen bij het documenteren van de leerervaringen van de maatschappelijke stage? c. Hoe kunnen docenten deze leereffecten benutten in hun lesprogramma’s? 4. Buitenschools leren waarderen: a. Hoe kunnen stagebieders de leereffecten van leerlingen inzichtelijk maken? b. Welke cultuuromslag is nodig in het voortgezet onderwijs om buitenschools leren te leren waarderen? c. Hoe is de verbinding tussen buitenschoolse leerervaringen en binnenschoolse leerdoelen te realiseren met een versterkend effect zonder dat het informele karakter van de maatschappelijke stage wordt aangetast? 5. Stagekeuze: a. Hoe kan de stage afgestemd worden op de leerling? Oftewel, hoe koppel je de juiste leerling aan de juiste stageplek? 6. Doelgroepenaanpak: a. Hoe kunnen scholen inspelen op de diversiteit van leerlingen tijdens de voorbereiding, begeleiding en terugkoppeling van de stage? b. Idem, voor stagebieders? 7. De vraagkant in beeld: a. Welke effecten treden op aan de kant van de stagebieders? b. Wat levert het aanbieden van een stageplaats op? c. Waar moeten stagebieders rekening mee houden? 8. Professionalisering: a. Welke scholing is benodigd voor de stagecoördinatoren, -begeleiders en docenten? b. Idem, aan de stagebieders-kant? 9. Kwaliteit: a. Welke kwaliteitszorg moet georganiseerd en geboden worden om te kunnen voorzien in de vereiste kwaliteit van de stage(plek), de begeleiding vanuit school en stage, de terugkoppeling van leereffecten? b. Is een stage-audit de geëigende aanpak om de juiste kwaliteit van de maatschappelijke stage te kunnen borgen? Wie voeren deze stage-audit uit? 10. Lokaal beleid: a. Wat komt er kijken bij het lokaal vormgeven en stimuleren van de maatschappelijke stage in het VO? b. Welke rol speelt de gemeente daarbij? c. Wat levert de maatschappelijke stage op gemeentelijk niveau op? 11. Personeelsbeleid:
37
a. Hoe moet het personeelsbeleid van de scholen worden ingericht om actief in te kunnen spelen op de benutting van de stage in de leerdoelen van de school? In dit kader kan gedacht worden aan de Wet BIO waarin de bij- en nascholingsverplichting van docenten is aangegeven, incl. de aanbeveling om daarvoor een portfolio-gerichte aanpak op te zetten en te gebruiken. b. Idem voor de stagebieders,zowel wat betreft het personeelmanagement van de betaalde werknemers en van de vrijwilligers binnen de organisatie? 12. Studie- en loopbaankeuze: a. In hoeverre is de maatschappelijke stage van invloed op de studie- of loopbaankeuze van de leerling? Is dat wenselijk of niet? b. Is de maatschappelijke stage te gebruiken naast of ter vervanging van binnenschoolse studie- en loopbaanoriëntatie? Beoogde resultaten van deze structurerende aanpak zijn: 1. Een kwaliteitszorgsysteem voor de uitrol van de maatschappelijke stage in het Amsterdamse VO, incl. ontwerp van een stage-audit, 2. Een rekenmodel voor het bepalen van de maatschappelijke effecten op gemeenteniveau, 3. Een rapportagemodel voor de leerling, te bespreken met school en stagegever, 4. Formuleren van professionaliseringstrajecten voor betrokkenen bij de stage vanuit de school en de stagebieder, 5. Lokaal beleid in beeld: richtlijnen en uitgangspunten voor de maatschappelijke stage op gemeentelijk niveau voor alle stakeholders (leerlingen, schoolbesturen, docenten, stagecoördinatoren; stagebieders, vrijwilligersorganisaties en stagebemiddelaars; gemeenten en landelijke overheid), 6. stageaanbieders, stagebegeleiders; de gemeente zelf), 7. Publicatie “Lokaal leren verbreed! De maatschappelijke stage in het voortgezet onderwijs als succesvol praktijkvoorbeeld voor maatschappelijke participatie en integratie (2007-2011)”.
38
Bijlagen
39
40
Bijlage 1: Het Amsterdamse VO: totaal scholen & leerlingen, incl. pilot-scholen, 2008-2009 Voortgezet Onderwijs
Totaal leerlingen
Deelnemers
Percentage
Amsterdam
2008-2009
stage
stage per school
60
14,8%
36
22,2%
1637
338
20,6%
1
4e Gymnasium, Het
405
2
Amstellyceum
492
3
Amsterdams Lyceum
1020
4
Apolloschool
200
5
Atlant, De
162
6
Augustinus College
291
7
Barlaeus Gymnasium
822
8
Berlage Lyceum
883
9
Bredero Coll. (Buiksloterw.)
10
Bredero Coll. (Meeuwenln)
11
Calandlyceum
1780
158
8,9%
12
Calvijn met Junior College
600
100
16,7%
13
Cartesius Lyceum
595
120
20,2%
14
Cheider
38
15
Chr SG Buitenveldert
575
57
9,9%
16
Clusius College Amsterdam
290
284
97,9%
17
College De Meer
535
18
Comenius Lyceum
407
45
11,1%
19
Cosmicus Montessori Lyceum
65
20
Cygnus Gymnasium
270
230
85,2%
21
Damstede
956
80
8,4%
22
Dreef, De
180
23
Fons Vitae Lyceum
964
80
8,3%
24
Geert Groote College
662
25
Gerrit van der Veen College
732
70
9,6%
26
Hervormd Lyceum West
860
27
Hervormd Lyceum Zuid
845
28
Huygens College
568
30
5,3%
29
Iedersland College
102
30
Ignatiusgymnasium
787
77
9,8%
31
IJburg College
225
150
66,7%
32
Islamitisch College A’dam
530
150
28,3%
33
IVKO
335
34
Kopklas
58
35
Maimonides
152
27
17,8%
36
Marcanti College
670
50
7,5%
37
Maritiem College Velsen
100
38
Mediacollege Amsterdam
330
39
Meridiaan College
206
41
40
Montessori College Oost
700
41
Montessori Lyceum A’dam
1637
42
Nicolaas Lyceum
43
300
42,9%
983
78
7,9%
NOVA College Amsterdam
1020
250
24,5%
44
Open SG Bijlmer
1650
145
8,8%
45
Over-Y College
428
100
23,4%
46
Panta Rhei (Amstelveen)
673
47
Parnassiaschool
190
48
Passie Amsterdam
200
42
21,0%
49
Pieter Nieuwland College
754
50
Plein, Het
183
51
Reigersbos, SG
900
52
ROC Praktijkond. LUCA
150
40
26,7%
53
ROC Vmbo De Berkhoff
280
60
21,4%
54
ROC Vmbo De Hubertus
280
48
17,1%
55
ROC Vmbo Stelle College
400
56
ROC Vmbo Tobiasschool
120
57
ROC Vmbo Westburg College
260
58
Rosa Beroepscollege
246
65
26,4%
59
Spinoza Lyceum
1048
60
Sweelinck College
330
61
Vossius Gymnasium
793
132
16,6%
62
Waterlant Beroepsopl. IJdoorn
283
35
12,4%
63
Wellantcollege Linnaeus
320
70
21,9%
64
Wellantcollege VMBO Sloten
425
250
58,8%
65
Wissel, De
100
66
Zuiderlicht College
300
30
10,0%
34982
3787
10,8%
TOTAAL
Bronnen: Keuzegids Voortgezet Onderwijs Amsterdam 2009, gemeente Amsterdam - DMO 2009; Tussenrapportage Ministerie OCW, december 2008.
42
Bijlage 2: organisatiepatroon van de stage bij de VO-scholen Maatschappelijke stage
aantal
extra
Scholen 2008-2009
stage
Subs.
BO/VO
VCA
1
4e Gymnasium, Het
60
1
1
1
2
Atlant, De
36
1
1
3
Bredero College
338
4
Calandlyceum
158
5
Calvijn met Junior College
100
6
Cartesius Lyceum
120
7
Chr SG Buitenveldert
57
8
Clusius College Amsterdam
284
1
9
Comenius Lyceum
45
1
10
Cygnus Gymnasium
230
1
11
Damstede
80
1
12
Fons Vitae Lyceum
80
13
Gerrit van der Veen College
70
14
Huygens College
30
15
Ignatiusgymnasium
77
16
IJburg College
150
17
Islamitisch College
150
1
18
Maimonides
27
1
1
samenwerking
samenwerking
tijd school
overig
toelichting
uur p.w.
1
oudernetwerk
2 2
1
1
1
uitgeverij ; code name future; sportverenig.
12,5
1
1
1
Campus Nieuw West
14
1 1
1
1
4
1
1
Stadsdeel Westerpark
10
1
1
Cardanus (commercieel)
20
Stadsdeel, Y-mere, Ilperveld, NME-Noord, 'noord zoekt kruiwagens'
22
Stichtingen
5
gemeente
2
1
1
1
4 1
gemeente
1 1
10 1
1
Stadsdeel, Codename Future
15
1
NSO Westerwijk, St. Ghana, ouders
4
1
1
Stadsdeel Zeeburg, Stageplaza
5,5
1
1
Stadsdeel, Codename Future
5
1
1
Campus Nwe West, Bellen & Ondernemen doe je zo
1
1
Dynamo, welzijnsorg
1
ouders
4
1
Buurtbelangen Slotermeer
18
1
1
10
19
Marcanti College
50
20
Montessori College Oost
300
21
Nicolaas Lyceum
78
1
22
NOVA College Amsterdam
250
1
23
Open SG Bijlmer
145
24
Over-Y College
100
25
Passie Amsterdam
42
26
ROC Praktijkond. LUCA
40
27
ROC Vmbo De Berkhoff
60
28
ROC Vmbo De Hubertus
48
1
1
29
Rosa Beroepscollege
65
1
1
30
Vossius Gymnasium
132
1
31
Waterlant Beroepsopl. IJdoorn
35
1
32
Wellantcollege Linnaeus
70
1
1
stadsdeel
33
Wellantcollege VMBO Sloten
250
1
1
Kleur in stage
34
Zuiderlicht College
30
TOTAAL
3787
1
1
1
1
1
1
1
9
4
1
20 1
5
1
2 1
5 1
1
Osiragroep, Cordaangroep, ouders
1
1
A'dams Uitbureau
1
23
43
2 20 5 20
1
16
2,5
20
6 10
18
279,5
Bijlage 3: schoolsoorten, klassen en werving stage Maatschappelijke stage
klassen
klassen
klassen
Scholen 2008-2009
po/vmbo
Havo
Vwo
leerling
school
bemiddeling
4
80%
10%
10%
1
4e Gymnasium, Het
2
Atlant, De
3
Bredero College
4
Calandlyceum
5
Calvijn met Junior College
6
Cartesius Lyceum
7
Chr SG Buitenveldert
8
Clusius College Amsterdam
9
Comenius Lyceum
10
Cygnus Gymnasium
11
Damstede
12
Fons Vitae Lyceum
13
Gerrit van der Veen College
14
Huygens College
15
Ignatiusgymnasium
16
IJburg College
17
Islamitisch College
18
Maimonides
19
Marcanti College
20
Montessori College Oost
21
Nicolaas Lyceum
22
NOVA College Amsterdam
23
Open SG Bijlmer
24
Over-Y College
25
Passie Amsterdam
26
ROC Praktijkond. LUCA
27
ROC Vmbo De Berkhoff
28
ROC Vmbo De Hubertus
29
Rosa Beroepscollege
30
Vossius Gymnasium
31
Waterlant Beroepsopl. IJdoorn
32
Wellantcollege Linnaeus
33
Wellantcollege VMBO Sloten
34
Zuiderlicht College
TOTAAL
Werving stageplek
123
100%
3
70%
25%
5%
3
20%
30%
50%
2
100% 3
3
33%
33%
3
3
10%
5%
123
33% 85% 100%
4
3
50%
1234
100%
4
100%
45
80%
4
100%
3
10%
60%
40%
50%
10%
4 12
3
12
12
95%
5%
3
3
70%
15%
3
3
40%
60%
34
100%
234
100% 4
50%
50%
34
5%
95%
2
60%
20%
2
25%
75%
80%
10%
23
10%
90%
2
90%
10%
2
50%
40%
3
3
3
34
20%
10%
10%
100% 4
90%
4
100%
12
20%
12
10%
80% 100%
2 35 klassen
15%
9 klassen
44
19 klassen
50%
50%
40.8%
41.6%
14.6%
Bijlage 4: aard en karakter van de stages
Maatschappelijke stage
aard en karakter van de stage
toelichting
Scholen 2008-2009
zw
sp
kc
ba
bu
gr
ki
gd
kw
eu
1
4e Gymnasium, Het
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
Atlant, De
3
Bredero College
4
Calandlyceum
5
Calvijn met Junior College
6
Cartesius Lyceum
7
Chr SG Buitenveldert
8
Clusius College Amsterdam
9
Comenius Lyceum
10
Cygnus Gymnasium
11
Damstede
12
Fons Vitae Lyceum
13
Gerrit van der Veen College
14
Huygens College
15
Ignatiusgymnasium
16
IJburg College
17
Islamitisch College
18
Maimonides
19
Marcanti College
20
Montessori College Oost
21
Nicolaas Lyceum
22
NOVA College Amsterdam
23
Open SG Bijlmer
24
Over-Y College
25
Passie Amsterdam
26
ROC Praktijkond. LUCA
27
ROC Vmbo De Berkhoff
28
ROC Vmbo De Hubertus
29
Rosa Beroepscollege
30
Vossius Gymnasium
31
Waterlant Beroepsopl. IJdoorn
32
Wellantcollege Linnaeus
33
Wellantcollege VMBO Sloten
34
Zuiderlicht College TOTAAL
1
1 1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1 1
vrij
1
bij 'anders' in vo, mbo, hbo
1
1
1
and.
1
1
1
ei
1
eigen initiatief ll.
1
1 1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
i.o. tutoring, assistent mentoraat
1
1
1
1 1 1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1 1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
alles cf. criteria
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
individuele zorg op maat (mantelzorg)
1
1
1 1
1
ook bedrijven
1 1
1
28
1
1
1
1
1
1
1
22
22
30
24
25
45
1
18
1
1
1
22
17
21
kunst en cultuur
1 17
7
9
Bijlage 5: type stage
Maatschappelijke stage
type stage
Scholen 2008-2009
individueel
Team
1
4e Gymnasium, Het
1
1
2
Atlant, De
1
3
Bredero College
1
4
Calandlyceum
1
5
Calvijn met Junior College
6
Cartesius Lyceum
7
Chr SG Buitenveldert
8
Clusius College Amsterdam
9
Comenius Lyceum
10
Cygnus Gymnasium
1
1
11
Damstede
1
1
12
Fons Vitae Lyceum
1
1
13
Gerrit van der Veen College
1
14
Huygens College
1
15
Ignatiusgymnasium
16
IJburg College
17
Islamitisch College
18
Maimonides
1
1
19
Marcanti College
1
1
20
Montessori College Oost
1
1
21
Nicolaas Lyceum
1
22
NOVA College Amsterdam
23
1
Combinatie
Estafette
1
1
1
1
overig
1 1 1 1
1
1 1
1 1
1 1
1
1 1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Open SG Bijlmer
1
1
24
Over-Y College
1
25
Passie Amsterdam
1
1
26
ROC Praktijkond. LUCA
1
1
27
ROC Vmbo De Berkhoff
1
28
ROC Vmbo De Hubertus
1
29
Rosa Beroepscollege
1
30
Vossius Gymnasium
31
Waterlant Beroepsopl. IJdoorn
1
32
Wellantcollege Linnaeus
1
1
33
Wellantcollege VMBO Sloten
1
1
34
Zuiderlicht College
1
TOTAAL
28
1
1
1
1
1
19
46
1
1
16
7
1
Bijlage 6: doelstellingen voor leerlingen Maatschappelijke stage
doelstelling stage (leerling)
Scholen 2008-2009
maats.inz.
orientat.
spec.inz.
bewustw.
kennism.
ontw.comp.
anders
1
4e Gymnasium, Het
1
0
0
1
1
1
0
2
Atlant, De
1
0
1
1
1
1
0
3
Bredero College
1
1
1
1
1
1
0
4
Calandlyceum
1
1
1
1
1
0
5
Calvijn met Junior College
1
1
1
1
1
0
6
Cartesius Lyceum
1
1
1
1
1
7
Chr SG Buitenveldert
1
1
1
1
8
Clusius College Amsterdam
1
1
1
1
9
Comenius Lyceum
1
1
1
10
Cygnus Gymnasium
1
11
Damstede
1
12
Fons Vitae Lyceum
1
1
13
Gerrit van der Veen College
1
1
14
Huygens College
1
15
Ignatiusgymnasium
1
1
1
16
IJburg College
1
1
17
Islamitisch College
1
1
18
Maimonides
1
1
19
Marcanti College
20
0
1
1 1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Montessori College Oost
1
1
1
1
1
21
Nicolaas Lyceum
1
1
1
1
1
22
NOVA College Amsterdam
1
1
1
1
1
23
Open SG Bijlmer
1
1
1
1
1
24
Over-Y College
1
1
1
1
1
1
25
Passie Amsterdam
1
1
1
1
1
1
26
ROC Praktijkond. LUCA
1
1
1
1
1
27
ROC Vmbo De Berkhoff
1
28
ROC Vmbo De Hubertus
1
1
1
1
1
1
29
Rosa Beroepscollege
1
1
1
1
1
1
30
Vossius Gymnasium
1
1
1
1
1
31
Waterlant Beroepsopl. IJdoorn
1
1
1
1
1
1
32
Wellantcollege Linnaeus
1
1
1
1
1
33
Wellantcollege VMBO Sloten
1
1
1
34
Zuiderlicht College
1
TOTAAL
34
1
1
1
1
19
29
47
1
1
1
1
1
1
29
32
33
1
Bijlage 7: doelstellingen voor scholen
Maatschappelijke stage Scholen 2008-2009
doelstelling stage (school) visie ontw.
innovat.
buitens.ler.
maats.betr.
st.overst.do.
anders
1
4e Gymnasium, Het
1
0
0
1
1
0
2
Atlant, De
1
1
0
1
1
0
3
Bredero College
1
1
1
1
1
0
4
Calandlyceum
1
1
1
1
1
1
5
Calvijn met Junior College
1
1
1
1
6
Cartesius Lyceum
1
1
1
1
7
Chr SG Buitenveldert
1
1
1
1
8
Clusius College Amsterdam
1
1
1
1
9
Comenius Lyceum
1
1
1
10
Cygnus Gymnasium
1
11
Damstede
1
1
12
Fons Vitae Lyceum
1
1
13
Gerrit van der Veen College
14
Huygens College
15
1
1
1 1
1
1
1
1
1
Ignatiusgymnasium
1
1
1
16
IJburg College
1
1
1
1
1
17
Islamitisch College
1
1
1
1
1
18
Maimonides
19
1
1
Marcanti College
1
1
1
1
20
Montessori College Oost
1
1
1
1
21
Nicolaas Lyceum
1
1
1
1
22
NOVA College Amsterdam
1
1
1
1
23
Open SG Bijlmer
1
1
1
1
1
24
Over-Y College
1
1
1
1
1
25
Passie Amsterdam
1
1
1
1
26
ROC Praktijkond. LUCA
1
1
1
1
27
ROC Vmbo De Berkhoff
28
ROC Vmbo De Hubertus
29
1
1
1
1
1
1
1
1
Rosa Beroepscollege
1
1
1
1
1
30
Vossius Gymnasium
1
1
1
1
31
Waterlant Beroepsopl. IJdoorn
1
1
1
1
32
Wellantcollege Linnaeus
1
1
1
33
Wellantcollege VMBO Sloten
1
1
1
1
34
Zuiderlicht College
1
1
1
1
TOTAAL
30
15
27
31
29
1
48
1
2
Bijlage 8: Inbedding van de maatschappelijke stage in het VO zelf koppeling aan vak, sector of profiel
Maatschappelijke stage
Scholen 2008-2009
Szw
S'gr'
Sov
sch.vak
1
4e Gymnasium, Het
2
Atlant, De
3
Bredero College
4
Calandlyceum
5
Calvijn met Junior College
6
Cartesius Lyceum
7
Chr SG Buitenveldert
8
Clusius College Amsterdam
9
Comenius Lyceum
10
Cygnus Gymnasium
11
Damstede
12
Fons Vitae Lyceum
13
Gerrit van der Veen College
14
Huygens College
15
Ignatiusgymnasium
16
IJburg College
1
17
Islamitisch College
1
18
Maimonides
19
Marcanti College
20
Montessori College Oost
21
Nicolaas Lyceum
22
NOVA College Amsterdam
23
Open SG Bijlmer
24
Over-Y College
25
Passie Amsterdam
26
ROC Praktijkond. LUCA
27
ROC Vmbo De Berkhoff
28
ROC Vmbo De Hubertus
29
Rosa Beroepscollege
30
Vossius Gymnasium
31
Waterlant Beroepsopl. IJdoorn
32
Wellantcollege Linnaeus
33
Wellantcollege VMBO Sloten
34
Zuiderlicht College TOTAAL
Pm&c
Pe&m
Pn&g
Pn&t
pw&m
ao
ng/vo
geen
anders
1 1
1
1 1
1
1
1
1
1
1
1
1 1 1 1
1
1
1
1
1 1
1
1
1
1
1
1 1
1 1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1 1
1
1 1 1
1
1
1 1
1
1
1
1
1
1
1
1
1 1
6
1
5
7
7
49
2
1
1
1 1
1
1
10
18
9
7
1
Bijlage 9: terugkoppeling van de stage naar de school Maatschappelijke stage Scholen 2008-2009
Rapportage refl.format
refl.vrij
brief stag
certific
1
4e Gymnasium, Het
2
Atlant, De
3
Bredero College
1
4
Calandlyceum
1
5
Calvijn met Junior College
1
6
Cartesius Lyceum
1
7
Chr SG Buitenveldert
8
Clusius College Amsterdam
9
Comenius Lyceum
1
10
Cygnus Gymnasium
1
11
Damstede
1
12
Fons Vitae Lyceum
1
13
Gerrit van der Veen College
1
14
Huygens College
15
Ignatiusgymnasium
16
IJburg College
1
17
Islamitisch College
1
18
Maimonides
19
Marcanti College
20
Montessori College Oost
21
Nicolaas Lyceum
1
22
NOVA College Amsterdam
1
23
Open SG Bijlmer
1
24
Over-Y College
1
25
Passie Amsterdam
1
26
ROC Praktijkond. LUCA
1
1
27
ROC Vmbo De Berkhoff
1
1
28
ROC Vmbo De Hubertus
29
Rosa Beroepscollege
1
30
Vossius Gymnasium
1
31
Waterlant Beroepsopl. IJdoorn
1
32
Wellantcollege Linnaeus
33
Wellantcollege VMBO Sloten
34
Zuiderlicht College
1
TOTAAL
20
1
anders 1
1 1
1
1
1 1
1 1 1
1
1 1
1 1 1 1
1
1 1
1 1 1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1 9
50
6
14
10
Bijlage 10: scholen en hun portfoliogerichte aanpak
Maatschappelijke stage
Portfolio(vorming) Buiten-
Scholen 2008-2009
P model
doel Portfoliovorming
E-port.
interesse
schools leren
1
4e Gymnasium, Het
a
a
2
Atlant, De
c
a
3
Bredero College
a
4
Calandlyceum
5
scholin g
0
1
0
1
0
1
a
1
1
1
a
a
1
1
1
Calvijn met Junior College
a
a
1
1
1
6
Cartesius Lyceum
a
a
0
1
0
7
Chr SG Buitenveldert
a
a
1
1
0
8
Clusius College Amsterdam
b
b
1
1
1
9
Comenius Lyceum
a
a
1
1
0
10
Cygnus Gymnasium
a
b
1
1
1
11
Damstede
a
a
1
1
0
12
Fons Vitae Lyceum
b
b
1
1
1
13
Gerrit van der Veen College
a
a
0
0
0
14
Huygens College
c
c
1
1
0
15
Ignatiusgymnasium
a
a
0
1
0
16
IJburg College
b
a
0
1
1
17
Islamitisch College
a
a
1
1
1
18
Maimonides
a
b
0
1
0
19
Marcanti College
b
a
1. bewijs van competenties, 2. trots document
1
1
0
20
Montessori College Oost
a
a
0
1
1
1
0
1
1
1
1
0
verzameld verslag
integratie MBO-VMBO invoering CGO
leerlingvolgsysteem; zelfsturend vermogen stimuleren
zicht hebben op ontw door ll
volg systeem
volgen ontw ll (voor ll - trots op jezelf - en ouders) en als volginstrument
po als reflectieverslag; toont zelfstandigheid en eigen verantwoordelijkheid dat ll zichzelf kunnen volgen en ouders/docenten/mentoren/coach
21
Nicolaas Lyceum
b
c
22
NOVA College Amsterdam
b
b
23
Open SG Bijlmer
b
a
ll zich richten op eigen leren en ontwikkelen
1
1
1
24
Over-Y College
b
a
vastleggen van door ll geleverde bewijzen; verantwoording ligt bij ll
1
1
1
0
0
0
0
1
0
1
1
25
Passie Amsterdam
a
a
26
ROC Praktijkond. LUCA
b
a
ll is eigenaar van behaalde resultaten
27
ROC Vmbo De Berkhoff
b
c
inzicht in verrichtingen ll
28
ROC Vmbo De Hubertus
b
c
doorgeven van informatie
1
1
1
vastleggen van behaalde evc's; te gebruiken als onderdeel van cv en opstap naar vervolgopleiding
1
1
1
1
1
1
29
Rosa Beroepscollege
c
a
30
Vossius Gymnasium
a
a
31
Waterlant Beroepsopl. IJdoorn
c
a
vastleggen van behaalde evc's; te gebruiken als onderdeel van cv en opstap naar vervolgopleiding
1
1
1
32
Wellantcollege Linnaeus
b
a
ouders, docenten en ll hebben inzicht in ontwikkeling
1
1
1
33
Wellantcollege VMBO Sloten
b
a
bijhouden leermomenten en bewijsstukken; vordering tonen
0
1
1
34
Zuiderlicht College
c
a
0
0
0
22
30
20
TOTAAL a = geen/onbekend
1 = ja
b = ja
0 = nee/onbekend
c = i.o.
51
Bijlage 11: inbedding maatschappelijke stage in het curriculum Maatschappelijke stage
Inbedding in curriculum
Scholen 2008-2009
Proj
1
4e Gymnasium, Het
x
2
Atlant, De
3
Bredero College
4
Calandlyceum
5
Calvijn met Junior College
6
Cartesius Lyceum
7
Chr SG Buitenveldert
8
Clusius College Amsterdam
9
Comenius Lyceum
10
Cygnus Gymnasium
11
Damstede
12
Fons Vitae Lyceum
13
Gerrit van der Veen College
14
Huygens College
x
15
Ignatiusgymnasium
x
16
IJburg College
17
Islamitisch College
18
Maimonides
19
Marcanti College
20
Montessori College Oost
21
Nicolaas Lyceum
22
NOVA College Amsterdam
23
Open SG Bijlmer
24
Over-Y College
25
Passie Amsterdam
26
ROC Praktijkond. LUCA
27
ROC Vmbo De Berkhoff
28
ROC Vmbo De Hubertus
29
Rosa Beroepscollege
30
Vossius Gymnasium
31
Waterlant Beroepsopl. IJdoorn
32
Wellantcollege Linnaeus
33
Wellantcollege VMBO Sloten
34
Zuiderlicht College TOTAAL
Lespr
Vak
Ment
Burg
PTA
Alg
Portf
onbek
x x x x x x x x x x x x
x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 1
5
5
52
2
1
3
6
2
9
Bijlage 12: scholingsprogramma docenten en stagebegeleiders van scholen en stagebieders
Hogeschool INHolland School of Education Amsterdam
Scholingsprogramma De Maatschappelijke Stage in het Voortgezet Onderwijs Achtergrond De overheid wil met ingang van het schooljaar 2011-2012 een maatschappelijke stage invoeren van minimaal 72 uur voor iedere leerling in het voorgezet onderwijs. Deze stage wordt een verplicht onderdeel van het curriculum. De maatschappelijke stage is geen 'gewone' stage waarmee praktijkervaring in een beroep wordt opgedaan. Het gaat erom anderen te helpen door het doen van vrijwilligerswerk. Doel is dat jongeren tijdens hun schooltijd kennis maken met de samenleving door een onbetaalde bijdrage te leveren aan deze samenleving. In dit scholingsprogramma wordt ingespeeld op de vragen vanuit scholen en stagebieders naar specifieke deskundigheden ten einde de maatschappelijke stage adequaat (effectief en efficiënt) in te kunnen bedden in het organisatiebeleid en in de leerdoelen van leerlingen. Er worden twee scholingsprogramma’s ontwikkeld en aangeboden: - programma 1: een intensieve training portfoliobegeleiding - programma 2: een toegepaste training burgerschapscompetentie.
Programma 1: portfoliobegeleiding Portfoliobegeleiding De maatschappelijke ontwikkeling van leerlingen in het voortgezet onderwijs ondersteunen in een schoolvakoverstijgende aanpak vormt de kern van dit intensieve scholingsprogramma. Doel is dat docenten zich als stagebegeleider professionaliseren in het kunnen herkennen, waarderen en verder ontwikkelen van de schoolvakoverstijgende, gedragscompetenties incl. de competentie burgerschap van hun leerlingen. Stagebegeleiders vanuit stagebieders kunnen ook aan dit programma deelnemen. Aanpak De aanpak van deze training is gebaseerd op het principe practice what you preach. Ten behoeve van het ondersteunen van doelmatige maatschappelijke participatie (loopbaanoriëntatie en carrièrestappen) van hun leerlingen bouwen docenten en werknemers van stagebieders in deze training zelf een overzicht op van hun eigen kennis en ervaring die zij in de loop van hun leven hebben opgebouwd. Onder deskundige begeleiding maken zij zelf het overzicht van de kennis en ervaring die zij hebben. Zo krijgt de docent en de stagebieder een goed beeld van de eigen kwaliteiten en de eigen ontwikkelbaarheid. Deze ervaring kunnen zij gebruiken om leerlingen van hun schoolvakoverstijgende kwaliteiten te overtuigen en hun concrete ontwikkel- of loopbaanstappen te helpen concretiseren.
Korte inhoud In het programma wordt in groepsverband gewerkt aan het opstellen en valideren van het persoonlijke portfolio. Invulling van het programma:
53
o o o o o o
Dagdeel 1: kennismaking, beschrijving levensfasen, definitiebepaling competentie en aanvang opdracht ‘levenslijn’, Dagdeel 2: vervolgopdracht ‘levenslijn’, opdracht ‘levensloop / portfolio’, opdracht ‘prestaties’., Dagdeel 3: ‘portfolio, invullen van de ‘levensloop’ en vertaalslag naar competenties, Dagdeel 4: opdracht ‘sterke en zwakke kanten’, opdracht ‘persoonlijke kwaliteiten’, opdracht ‘persoonlijke reclamespot’, Dagdeel 5: koppeling met (relevante) normstellende referentie kaders, zoals (beroeps)competentieprofiel, diploma, functieprofiel, Dagdeel 6: opstellen van een persoonlijk profiel, maken van een actieplan, presentatie competentieprofiel en actieplan aan de groep.
Resultaten Beoogde resultaten van dit scholingsprogramma zijn dat docenten en werknemers van stagebieders: - zich bewust worden van hun eigen algemene competenties, - hun competenties in kaart brengen en vastleggen in een portfolio, - hun portfolio laten valideren, - hun persoonlijk ontwikkelingsplan en een actieplan formuleren met het oog op hun eigen verdere carrière, - hun leerlingen in de les en bij de begeleiding in hun maatschappelijke stage kunnen ondersteunen in de schoolvakoverstijgende, maatschappelijke ontwikkeling. Omvang en duur Het scholingsprogramma wordt aan groepen van maximaal 12 personen gegeven. Per deelnemer betreft het een tijdsinvestering van 6 dagen voor voorbereiding en trainingen, gespreid over een periode van 8 tot 12 weken.
Programma 2: omgaan met de burgerschapscompetentie in het VO
De Burgerschapscompetentie De Burgerschapscompetentie betreft het maatschappelijk participeren en handelen van mensen. Het omvat alle gedragscompetenties waarmee mensen actief deel hebben en deelnemen aan de samenleving en zo die samenleving helpen vormgeven. Burgerschap heeft een politieke, een sociale, een culturele en een economische dimensie. Burgerschap heeft betrekking op een uiteenlopende waaier aan (burger)plichten en deugden. In dit programma wordt beoogd het ‘meesterschap’ van docenten in het voortgezet onderwijs te versterken. Het programma richt zich op het werken in complexer wordende leersituaties in het onderwijs en het oog krijgen voor buitenschoolse leerprocessen zoals in de maatschappelijke stage. Als multidisciplinaire competentie versterkt het een schoolvakoverstijgende aanpak binnen het voortgezet onderwijs en verbetert het de benutting van informeel leren ten behoeve van de sociale (burgerschap), educatieve (kwalificering) en oriënterende (loopbaankeuzes)rollen van het VO . Het programma baseert zich op de thema’s die kenmerkend zijn voor burgerschap in de context van het VO: omgaan met diversiteit, acculturatie en maatschappelijke oriëntatie en participatie. Een scholingstraject van & voor docenten in de scholen rond de ontwikkeling en implementatie van deze competentie in verschillende schoolvakken om te tonen hoe en in welke mate de algemene kennis, vaardigheden en houding van leerlingen kan worden verbeterd in de schoolomgeving en de buitenschoolse leeromgeving, De Burgerschapscompetentie kan in elk schoolvak toegepast worden; toepassing versterkt het vormende karakter van elke schoolvak, biedt een bredere kijk op de wijze waarop afzonderlijke leerlingen benaderd,
54
aangesproken en geënthousiasmeerd kunnen worden. Op basis van dit effect kan de multidisciplinaire docent ook in de lessen beter andere docentrollen (multifunctioneel zoals adviseur studie en beroep of coach) vervullen. De ontwikkeling van kwalitatief goed onderwijs op schoolniveau via de versterking van de multidisciplinariteit van de docent binnen het eigen schoolvak staat hierbij voorop. De Burgerschapscompetentie sluit tevens goed aan bij de onderwijskundige noodzaak om formeel en informeel leren te integreren in de lesaanpak. Zo verbreedt de docent met deze competentie inhoudelijk zijn vakspecifieke toepassingen en leert hij de leereffecten van buitenschoolse leerervaringen zoals van de maatschappelijke stage te benutten voor het behalen van de leerdoelen voor het eigen schoolvak. Omvang en duur De Burgerschapscompetentie wordt uitgewerkt in een programma van 10 onderling gekoppelde masterclasses van elk één cursusdag binnen één schooljaar. Ter ondersteuning van het volgen van deze masterclasses en van het organiseren van feedback en follow-up zal tevens een online Burgerschapscommunity worden ingericht. De competenties en thema’s die behandeld worden in de masterclasses staan in het volgende overzicht.
Burgerschapscompetenties
Burgerschap: thema’s
- Attitude van interesse in en respect voor verschillende culturen met daaruit voortvloeiend voor de lespraktijk een open dialogische houding, - Leerlingen ondersteunen waar zij bezig zijn een perspectief te ontwikkelen op zichzelf, anderen en het leven, - Kunnen reflecteren op het eigen denken en handelen, - Het voeren van levensbeschouwelijke gesprekken met leerlingen; idem, van loopbaangerichte gesprekken - De uitgangspunten van algemene communicatie kennen en kunnen toepassen, - Theorie over agressie in gesprekken kennen, - Inzicht in de culturele en religieuze diversiteit van leerlingen, - Kennis van multiculturele leefgewoonten en gebruiken, - Kennis van de rol van ideaal-typische beelden van mens en maatschappij, - Inzicht in de rol van de school op de ontwikkeling van de leerlingen, - een activerende houding van leren leren, - expliciteren van de eigen onderwijsidealen, - reflecteren op het eigen waardenprofiel, - leerlingen zelfreflectie leren, - bevorderende en belemmerende factoren kennen voor herkennen en stimuleren van talent bij kinderen, - inzicht hebben in de ontwikkeling van een leven lang leren cultuur - buitenschools/informeel leren benutten in de les en leerdoelen, - etc.
-
55
Diversiteit in Nederland, Belang van cultuurverschillen Radicalisering Cultuur en religie op het schoolplein, Leereffecten van buitenschools leren, Burgerschap in de maatschappelijke stage, Locale diversiteit, Pluraliteit in schoolteams, Transactionele Analyse als psychologisch model en model voor communicatie, Begeleidingsmodellen, Weerstand en agressie Levensbeschouwing in een multiculturele klas, Multi-talent development, School en omgeving, Ouders en participatie, Buitenschools en informeel leren als onderdeel van de leerstrategie, etc.
