Cultuurportfolio en beoordeling INLEIDING Een cultuurportfolio geeft ruimte aan alle leerervaringen van leerlingen zowel binnen als buiten de school. Een portfolio is in zijn zuiverste vorm een draagmap met bewijsstukken van kwaliteiten (producten) en ontwikkelingen (proces). Een map 'met inhoud' die laat zien wat je waard bent, waar je trots op bent en wat je wilt bereiken. Het wordt vooral gebruikt om de ontwikkeling (het creatieve proces) zichtbaar te maken. Daarnaast kan het gehanteerd worden als beoordelings- of presentatieportfolio. Hier geven wij u informatie over mogelijke inhoud en vorm van een portfolio, de vragen en stappen die een sectie moet doorlopen alvorens het portfolio in te voeren, en aspecten die bij de beoordeling komen kijken.
INFORMATIE HET CULTUURPORTFOLIO Het cultuurportfolio kan op verschillende manieren vorm krijgen, van een papieren map tot een digitaal document of een mix van beide. Wat de vorm ook is, als u een cultuurportfolio wilt gaan invoeren, zult u van te voren goed moeten nadenken over verschillende vragen. Vragen vooraf •
Wat wordt het doel van de portfolio?
•
Welke inhoud komt in aanmerking voor het portfolio?
•
Over welke periode van de schoolloopbaan loopt het portfolio?
•
Welke begeleiding krijgt de leerling bij het opbouwen van zijn portfolio?
•
Hoe wordt de inhoud van het portfolio beoordeeld?
Wat zijn de voordelen van het cultuurportfolio tijdens het leerproces? •
De ontwikkelingslijn van de leerlingen wordt zichtbaar.
•
De leerling krijgt aandacht voor het (eigen) ontwikkelproces en leert hierdoor bijsturen.
•
De leerling ziet de waarde van het bewaren van bewijsstukken.
•
De leerling is zelf verantwoordelijk.
•
De leerling leert keuzes maken en documenteren.
•
Het portfolio vervult een rol bij de toelating naar vervolgopleiding of werk.
HET DOEL VAN HET PORTFOLIO Michelangelo maakte veel voorstudies voor 'Het laatste oordeel' in de Sixtijnse Kapel. Hieruit maakte hij afgewogen een selectie, vergeleek de diverse schetsen en beelden met elkaar en met andere kunstwerken. Zo legde hij een onderzoeksproces vast en kreeg hij grip op het ontwerp en de technieken.
Net als Michelangelo zal de leerling zijn eigen creatieve proces doorlopen: vooronderzoek doen, inspiratiebronnen hanteren en technieken onder de knie moeten krijgen. Hierdoor leert hij de 'up's & downs' van het creatieve proces kennen en leert hij hoe te handelen als er even geen inspiratie is. Uiteindelijk is het portfolio een weerspiegeling van dit proces! NB. Een portfolio is zeker niet alleen weggelegd voor een beeldend vak, maar voor alle kunstvakken! De kern van een portfolio is een doelgerichte verzameling van bewijzen. Het toont vooruitgang en ontwikkeling. Belangrijk is dat de leerling zelf participeert in de selectie. Hij is namelijk eigenaar en daardoor verantwoordelijk voor het eigen portfolio. De reflectie door de leerling zelf op zijn proces en zijn producten is nog zo'n principieel aspect van het cultuurportfolio. DE INHOUD VAN HET PORTFOLIO Het cultuurportfolio kan drie vormen aannemen. Deze zijn los van elkaar te zien, maar ook te combineren. 1 Ontwikkelingsportfolio
2 Beoordelingsportfolio
3 Presentatieportfolio
• De leerling legt zijn
• De docent, medeleerlingen of
• De leerling presenteert een
ontwikkeling vast.
• De leerling wordt gedurende het proces steeds meer verantwoordelijk.
• De leerling analyseert zijn zwakke en sterke kanten.
• De leerling laat zich door eigen
anderen beoordelen het proces.
• De docent, medeleerlingen of anderen beoordelen het product.
• De beoordeling vindt zowel tussentijds als aan het einde van een leertraject plaats.
selectie van het werk (dat laat zien wat hij waard is).
• De presentatie vindt vooral aan het einde van een leertraject plaats.
• De presentatie kan voor de docent/begeleider,
evaluatie en beoordeling sturen
medeleerlingen, externen of
in zijn leerproces.
een vervolgstudie zijn bedoeld.
2
CULTUURPORTFOLIO EN BEOORDELING
BUITENSCHOOLS LEREN De leerling ontwikkelt zich niet alleen op school, juist op het gebied van kunst en cultuur speelt informeel leren buiten school een belangrijke rol. Het is van belang om bewust wel of juist geen ruimte te bieden in het portfolio aan het buitenschools leren. Een reden om deze leermomenten eventueel uit te sluiten is dat het bij een portfolio meestal om een intensievere manier van documenteren gaat. Een werkwijze die een leerling wellicht niet op activiteiten in zijn vrije tijd wil toepassen. Een reden om het, al dan niet in eenvoudige vorm, wél op te nemen is dat leerlingen juist op die manier kunnen excelleren en tonen wat hun ontwikkeling is. PERIODE EN VAKKEN Beslaat een portfolio de gehele schoolloopbaan of maakt een leerling een portfolio voor de onderbouw en een portfolio voor de bovenbouw? Overspant een portfolio een doorlopende leerlijn van PO naar VO of niet? Screendump portfolio-overzicht.
U kunt ook overwegen welke vakken of leergebieden eventueel aan het portfolio deelnemen. Krijgt een leerling een portfolio waar alle vakken in komen, of voor elk vak een apart - maar identiek portfolio, of bepaalt iedere sectie dat zelf en geeft iedereen daar op eigen wijze vorm aan?
3
CULTUURPORTFOLIO EN BEOORDELING
BEGELEIDING EN ROLLEN Voor gebruik van een cultuurportfolio zijn de volgende rollen te onderscheiden. Leerling
Docent
•
Is verantwoordelijk voor de invulling.
•
Bewaakt de leerlijn van een leerling.
•
Bepaalt wat er te zien is.
•
Begeleidt de leerling bij het opbouwen van zijn
•
Geeft reflectie op het geleverde werk.
•
Verzamelt bewijsstukken.
•
Selecteert bewijsstukken, hanteert (eigen) criteria.
portfolio.
•
Begeleidt de beoordeling van het werk en beoordeelt zelf.
•
Treedt als coach op in het leerproces.
•
Realiseert de leeromgeving met portfolio voorzieningen.
•
Leert leerlingen systematisch reflecteren.
•
Leert leerlingen het hanteren van criteria onder andere bij selectie bewijzen.
DE VOORDELEN VAN EEN DIGITAAL PORTFOLIO Een digitaal cultuurportfolio bestaat als zelfstandig portfolio of als onderdeel binnen een elektronische leeromgeving (ELO). Er zijn een aantal voordelen van een digitaal cultuurportfolio ten opzichte van een gewoon portfolio. De leerling •
Kan makkelijker reflecteren doordat alles is geordend en daardoor de samenhang en ontwikkeling goed zichtbaar worden.
•
Kan er met eigentijdse media als internet, You Tube, digitale fotografie, webdesign 'iets moois' van maken.
•
Spreekt het aan door het gebruik van die eigentijdse media.
•
Kan sneller ervaringen delen en feedback geven en communiceren.
De docent •
Krijgt vereenvoudiging van het werk, met name als het gaat om het bekijken, vergelijken en evalueren van de werkresultaten van de leerlingen.
•
Houdt een actueel overzicht van het werk van de leerling.
•
Krijgt een betere interactie met de leerlingen en ouders.
•
Kan op een overzichtelijke manier aantekeningen bijhouden over de leerling.
•
Kan eenvoudig besluiten wat openbaar is en wat besloten blijft.
•
Heeft mogelijkheden voor het detecteren van plagiaat, het gebruik van deadline reminders (kalender), enzovoort.
Algemeen •
Iedereen kan locatieonafhankelijk werken aan het digitaal portfolio.
•
Er zijn geen problemen met transporteren zoals bij papieren versies.
•
Door de digitale media kan het portfolio behalve tekstueel ook zintuiglijk ontsloten worden door gebruik van geluid en bewegend beeld.
•
Alle kunstdisciplines komen uit de verf.
•
Differentiatie en maatwerk zijn makkelijker mogelijk.
4
CULTUURPORTFOLIO EN BEOORDELING
Screendump statusoverzicht portfolio’s.
BASISSTRUCTUUR VAN HET CULTUURPORTFOLIO Het (digitale) cultuurportfolio vraagt om een heldere structuur. I
Persoonlijke gegevens –
Identificatiegegevens (naam, adres, postcode, geboortedatum, foto)
–
Kunstautobiografie
–
Persoonlijk ontwikkelingsplan
II Resultaten –
Dossier met overzicht van activiteiten en producten
–
Reflecties
–
Beoordelingen
III Showcase en CV –
Etalage van de leerling
–
Een CV (Curriculum vitae)
STAPPENPLAN OPZETTEN VAN CULTUURPORTFOLIO Het invoeren van een cultuurportfolio vraagt beleid en gaat stapsgewijs. Bij het invoeren van een cultuurportfolio staat de schoolvisie op onderwijs voorop. Zorg vervolgens voor een goede organisatie, voorwaarden en sturing. Train gezamenlijk de deskundigheid in de begeleiding van de leerlingen. Maak de keuze of er een digitaal cultuurportfolio komt, al dan niet binnen een elektronische leeromgeving (ELO). Zorg voor een heldere structuur en implementeer gefaseerd.
1
2
Stappen
Toelichting
De visie bepalen over het
Ga hierbij uit van de schoolvisie. Als de school zich richt op
(digitaal) cultuurportfolio
talentontwikkeling zal de leerling in het portfolio ook zijn
en de doelen.
talentontwikkeling tonen en bijbehorende leerlijnen volgen.
Bepalen in welke fase van
• Pioniersfase
ontwikkeling de school zich
• Pilotfase
bevindt ten aanzien van
• Schoolbrede invoering
het (digitaal) cultuurportfolio. 3
5
Vaststellen wie de
Formeer een projectgroep.
invoering gaan doen.
Zorg dat er ook voldoende verschillende deskundigheden zijn.
CULTUURPORTFOLIO EN BEOORDELING
4 5
Bepalen of een ELO wordt
Maak een keuze voor een zelfstandig digitaal cultuurportfolio of
gebruikt.
plaatsing binnen een ELO.
Het type portfolio bepalen.
Kies of combineer:
• ontwikkelingsportfolio; • beoordelingsportfolio; • presentatieportfolio. Ontwikkelingsportfolio
•
Praktijkopdrachten (proces): de doorlopen fasen, mate van samenwerken, mate van zelfstandigheid, het plannen, sterke en zwakke punten.
•
Praktijkopdrachten (producten), zoals tekeningen, beelden, presentaties.
Beoordelingsportfolio
• Beoordeling van proces en product. • Aan het einde van een leertraject. Presentatieportfolio
Presentatie van door de leerling geselecteerd werk. 6
7
Vastleggen welke periode,
Welke klassen?
vakken en projecten het
Welke vakken?
portfolio beslaat
Welke projecten?
Vastleggen welke periode,
• docenten;
vakken en projecten het
• medeleerlingen;
portfolio beslaat
• leerling zelf; • externen • coaches/begeleiders.
8
Bepalen welke
Welke bewijsstukken moet de leerling overleggen?
bewijsstukken de leerling
Denk aan:
nodig heeft.
•
tekening, schilderij, beeld, ontwerp, foto, video, tekst (poëzie&proza), geluid, websites, animatie, geluid, choreografie, script, scenario, lichtplan, essay, maquette, textiel object, storyboard;
•
kijk- en luisterwijzers, checklists, presentaties (opname mondelinge presentatie, PowerPoint Prezi of HTML);
•
rubrics, cijfers (onvoldoende/twijfel/voldoende/goed), geschreven beoordeling, balansverslag;
• 9
De basisstructuur bepalen.
verslag, reflectieverslag, logboek, eindverslag.
Ga uit van de volgende basisstructuur: 1
Persoonlijke gegevens
2
Resultaten –
3
6
CULTUURPORTFOLIO EN BEOORDELING
Dossier
–
Reflecties
–
Beoordelingen
Showcase/cv
10
11
Een handleiding maken
Werk formats uit, zoals:
zodat iedereen weet wat
•
opdrachten;
de werkwijze en de waarde
•
instructie (van leerlingen en/of docenten);
van het portfolio is.
•
beoordeling;
•
begeleiding.
Het portfoliogebruik bij
Bijvoorbeeld door deze wijze van werken:
leerlingen introduceren en
•
introductieles;
begeleiden.
•
neem de handleiding door;
•
toon een gevulde portfolio als voorbeeld (maak concreet);
•
geef de voordelen voor de leerling (motiveer het gebruik);
•
bewaak het gebruik van het portfolio;
•
stimuleer het delen van het portfolio.
KEUZES BIJ BEOORDELEN Het gaat bij de beoordeling van het cultuurportfolio om de volgende vragen.
Onderstaande keuzelijst legt het accent op : •
wie er beoordeelt;
•
welke onderdelen beoordeeld worden
Deze keuzelijst kan op verschillende manieren worden ingevuld. Onderstaande invulling is een suggestie en kan aangevuld worden.
7
CULTUURPORTFOLIO EN BEOORDELING
KEUZELIJST BEOORDELING Docenten
Mede-
Leerling
Externen
Coach/begeleider
beoordelen-
leerlingen
zelf
beoordelen-
beoordelen-
evalueren
beoordelen-
beoordeelt
evalueren
evalueren
evalueren
-evalueert
VAARDIGHEDEN Vakkennis
x
Vakvaardigheden
x
x
x
Houdingsaspecten
x
x
x
Elementen van andere vakken
x
x
x
Ontwikkelingsportfolio
x
x
x
Beoordelingsportfolio
x
Presentatieportfolio
x
x
x
x x
x
SOORT PORTFOLIO x x x
BASISSTRUCTUUR PORTFOLIO I PERSOONLIJKE ONTWIKKELING Kunstbiografie
x
Persoonlijk ontwikkelingsplan
x
x x
x
II RESULTATEN Persoonlijk activiteitenplan
x
Ontwerp, onderzoeksverslag
x
x
x x
Praktijkopdrachten
x
x
x
Verslag culturele activiteiten
x
Presentaties
x
x
x
x
x
x
x
III SHOWCASE/CV Tonen passie en talent
x
x
Behalve de bovenstaande vragen 'wie' beoordelen en 'wat' wordt beoordeeld, zijn er de volgende vragen. Waarom wordt beoordeeld? •
De ontwikkeling, de vorderingen.
•
Hoe de leerling vordert.
•
Of de leerling het al beheerst.
Wanneer wordt beoordeeld? •
Voorafgaand aan het proces.
•
Tijdens het proces (bijvoorbeeld ontwerp, opdracht).
•
Na afloop van het proces.
Hoe wordt beoordeeld? •
Cijfers.
•
Schriftelijke toelichting.
•
Beoordeling in Onvoldoende / Twijfel / Voldoende / Goed.
•
Rubrics.
8
CULTUURPORTFOLIO EN BEOORDELING
Wat wordt ermee gedaan? •
In cultuurportfolio.
•
Balansgesprek.
•
POP gesprek (Persoonlijk OntwikkelingsPlan).
•
Reflectiegesprek.
•
Rapport.
BRONNEN EN VERWIJZINGEN LITERATUUR Themanummer van Kunstzone februari 2008 over digitaal portfolio: www.kunstzone.nl DEZE WEBSITE •
Digitaalcultuurportfolio.pdf (publicatie)
•
digitaledidactiek.pdf
•
digitaledidactiekwerkbladen.pdf
•
eenleerlijnmediawijsheid.pdf
•
overmediawijsheid.pdf
•
samenhang.pdf
WEBSITES •
http://toetswijzer.kennisnet.nl/html/ckv/home.htm
•
http://e-portfolio.kennisnet.nl/afsprakenenstandaarden/stand_van_zaken
CKV getoetst voorbeelden en ondersteuning met een begrippenlijst en ervaringen. Standaarden e-portfolio NL op Kennisnet. •
http://www.kenniswiki.nl/Digitaal_portfolio
•
Kenniswiki over het digitaal portfolio rijk aan voorbeelden en aanbieders.
SCHOOLVOORBEELD REMBRANDT COLLEGE, VEENENDAAL Rembrandtlaan 2 3904 ZK Veenendaal Contactpersoon: Jan Beerten E
[email protected] T (0318) 509900 I www.rembrandt-college.nl Schoolportret: http://www.cultuurprofielscholen.nl/schoolportretten/rembrandt-college Verantwoordelijkheid "Er zijn verschillende vormen van portfolio binnen de ELO. In het werkportfolio verzamelt de leerling alle materiaal voor de opdrachten. Daar geeft de docent feedback. In elk vak heeft de leerling zijn eigen werkportfolio. De door de docent uitgegeven opdrachten worden daar automatisch in geplaatst. De leerling plaatst het materiaal dat al beoordeeld is in het presentatieportfolio. De docent kan de toestemming of een opdracht geven om materiaal van bijvoorbeeld het werkportfolio naar het presentatieportfolio te verplaatsen. De leerling is zelf verantwoordelijk voor het portfolio. De leerling heeft daarbij veel vrijheid, hij kan bijvoorbeeld voor elk vak een andere lay-out
9
CULTUURPORTFOLIO EN BEOORDELING
kiezen en daar plaatjes, beeld en geluid in zetten. Ook heeft elke leerling een weblog. En hij kan bijhouden waar hij mee bezig is geweest in een eigen mappenstructuur van het werkportfolio of het presentatieportfolio." Samenhang door vakkenintegratie "Omdat meerdere vakken in de ELO een plaats hebben, krijgt de vakkenintegratie extra kansen. Bijvoorbeeld via het Cultuurprofielblok. Dit is een 'nieuw vak' dat verzorgd wordt door de docenten Nederlands, moderne vreemde talen, geschiedenis en kunst algemeen. In Vwo 4 en 5 is dit vak opgebouwd rondom een gezamenlijk ingericht vaklokaal op de ELO. De ruggengraat van het Cultuurprofielblok is de tijdsbalk van de cultuurgeschiedenis. Alle leerlingen van de verschillende profielen volgen dit blok. Docenten geschiedenis verzorgen de inhoud voor de politieke en sociaaleconomische achtergronden van de diverse tijdvakken. De docenten kunst algemeen verrijken deze achtergrond met een blik op de cultuurgeschiedenis aan de hand van beeldende kunst, muziek, architectuur en theater. Vanuit de diverse talen vindt de verdieping plaats in een literatuuronderzoek. De leerling heeft hierin dus een belangrijke rol, hij is de verbindende schakel waar de samenhang en het inzicht samenkomen. Inhoud en uitvoering van de lessen doen we gezamenlijk, de literatuuropdrachten die gemaakt worden in het Cultuurprofielblok gaan mee in het leesdossier van de leerling. Je zou kunnen zeggen dat we het vak literatuurgeschiedenis nu gezamenlijk context geven en aanbieden. De docenten van de verschillende vakken zien nu van elkaar hoe we in ons vak staan. We vullen elkaar enorm goed aan. Voor de leerlingen is er nu meer samenhang en daardoor meer diepgang in de cultuurgeschiedenis." Voordelen "Een ELO biedt voor mij als docent het voordeel dat het werk van de leerlingen altijd beschikbaar is. Ik zie hierdoor bovendien veel meer dan voorheen. Zowel over de inhoud als over het niveau en de status van de beoordelingen van de hele groep. Voor leerlingen is het voordeel dat er meer samenhang en overzicht kan ontstaan over de inhoud van het vak. Voor de verschillende vakken is een ander geweldig voordeel, dat de in de les gebruikte bronnen multimediaal en in kleur, ook altijd voor leerlingen beschikbaar zijn."
10
CULTUURPORTFOLIO EN BEOORDELING
