54 //
vlaams tijdschrift voor sportbeheer / 2013 / n° 235
Crisis dwingt tot keuzes Financiële uitdagingen voor gemeenten David Nassen directeur ISB
[email protected] Dag 2, sessie 1 Crisistijd is keuzes maken, ook voor sport Joris Walraet, Cambioworks Anne-Leen Erauw, Research Belfius Bank Roel Van Caenegem, stafmedewerker ISB
Er dienen zich moeilijke financiële tijden aan. Door allerlei stijgende kosten en dalende inkomsten komen de financiën onder druk. Wat zijn de financiële uitdagingen waar gemeenten voor staan in de komende bestuursperiode? ‘Green’ en ‘lean’ kunnen oplossingen bieden. Anne-Leen Erauw van de research unit Public Finance van Belfius gaf een schets van de financiële uitdagingen voor gemeenten (zie figuur 1). Er zijn maatschappelijke evoluties zoals vergrijzing en nieuwe technologieën (e-loket). Daarnaast zijn er ook financiële factoren met zowel negatieve als positieve impact. Telkens de inflatie de drempel van 2% overstijgt, zullen de lonen met 2% stijgen; met extra uitgaven voor gemeenten als gevolg. Anderzijds
VTS_235_bnw.indd 54
kunnen ook tarieven dan geïndexeerd worden. Rentevoeten hebben impact op de lopende leningen van gemeenten, maar ook op de beleggingsinkomsten van overschotten. Economische groei kan zorgen voor een stijging van de inkomens van gemeenten, wat leidt tot een verhoging van de belastingsinkomsten op basis hiervan. Bovendien zijn er ook ‘institutionele’ factoren als wettelijke hervormingen.
13/06/13 09:19
SPOrTBElEID
Autonoom beleid: aanwerven van personeel, belastingen, investeringen … ONTVANgSTEN
uITgAVEN
• Belastingen • Toelagen • Prestaties • Fin. opbr.
• Personeel • Werking • Overdrachten • Schuld
E x t e r n e f a c t o r e n
Maatschappelijke evoluties op lange termijn (demografie, technologie, duurzame ontwikkeling …)
// 55
D o s s i e r
Financiële factoren uit de economische omgeving: inflatie, rentevoeten, economische groei hebben impact op de gemeentebudgetten
u I T D A g I N g E N
“Institutionele factoren” : - hervormingen op federaal niveau (politiehervorming, brandweerdiensten …) - regionaal niveau (gemeentefonds, belastingen)
© Belfius Analyse financiële situatie van de gemeenten FIguuR 1 // Evolutiefactoren voor de gemeentefi nanciën
Financiële crisis en ESr-95 De periode 2007-2012 was nogal bewogen: de financiële crisis in 2008, in 2010 een bescheiden heropleving, maar in 2011-2012 een nieuwe economische verzwakking. Het vooruitzicht voor de periode 20132018 is dat de economische groei zwak blijft. De inflatie staat nu vrij laag, maar wordt verwacht te evolueren van 1,2 naar 2% (met impact op de lonen van ambtenaren). De rente is momenteel historisch laag: een goede zaak voor gemeenten met het oog op afbetaling van leningen (10 à 12% van het budget). Er wordt echter verwacht dat de rentes zullen stijgen, aangezien ze nu zo laag zijn. Tot slot zijn er ook de hoge en stijgende energiekosten. België is via Europa gebonden aan het stabiliteitspact dat als doel heeft schulden en saldo’s te normeren en de begrotingen terug op de rails te krijgen. Het stabiliteitspact is al concreet voor federale overheden maar nog niet voor regionale en lokale besturen. Rond 2014 worden echter ook concrete initiatieven vanuit de gewesten verwacht,
zodat ook de regio’s (Vlaanderen) en gemeenten hieraan moeten voldoen. gemeenten zijn zich hiervan nog niet goed bewust. Het begrip ‘saneringsinspanning’ is een groot woord voor gemeenten, omdat zij al sinds de jaren ’80 moeten werken naar een evenwicht. Sinds de jaren ’90 is dat er ook. Meer zelfs: de voorbije jaren waren booming business voor de gemeenten, met meevallers zoals het verkopen van participaties in de teledistributie, energie … en de dividenden van de gemeentelijke holding. Dat leverde de nodige reserves op. De uitdaging is echter dit evenwicht te behouden, ook binnen de nieuwe principes van de beleids- en beheerscyclus (BBC). De federale overheid streeft voor 2013 naar een tekort van 1,9% van het BBP1, om in 2015 terug op een evenwicht te komen. Wat de lokale besturen en gewesten betreft, gaat het planbureau ervan uit dat gemeenten al in evenwicht zijn in 2013 en dit ook volhouden tot 2015. Het gaat om een evenwicht volgens de ESR-95 normen: een Europees systeem van boekhoudkundige afspraken. Belangrijk verschil met
Belfius research Public Finance Het Expertise & Researchdepartement van Belfius ontwikkelt diverse producten en diensten voor beleid en financiën van lokale besturen. Zo is er jaarlijks een analyse van de lokale financien en zijn er socio-demografische profielen van de gemeenten. Met het oog op de nieuwe legislatuur werd een brochure met analyse van 15 uitdagingen gerealiseerd. Deze uitdagingen situeren zich op drie vlakken: omgevingsfactoren, uitgaven en ontvangsten van gemeenten. Meer info? • www.belfius.be/Financiele uitdagingen • www.belfius.be/OnzeStudies • www.belfius.be/ verkiezingen2012
1 BBP: Bruto Binnenlands Product
VTS_235_bnw.indd 55
13/06/13 09:19
56 //
vlaams tijdschrift voor sportbeheer / 2013 / n° 235
Vanaf 2014 zullen ook de gemeenten moeten voldoen aan het stabiliteitspact van Europa wat de gemeenten tot op heden doen, is dat volgens de ESR-95 een investeringsuitgave wel mee in de boeken gaat, maar de financiering (de lening) ervan niet. Dit betekent dat als een gemeente investeringen doet, het saldo a priori tot een tekort leidt. Deze ESR-95-normen beïnvloeden dus onrechtstreeks ook de investeringspolitiek van gemeenten. Hoe meer gemeenten investeringen doen met geleende middelen, hoe meer het saldo naar negatief gaat. Investeringen van lokale besturen zijn een belangrijke motor voor de nationale economie. In 2012 gebeurde 49% van de totale overheidsinvesteringen in België door lokale besturen, 43% door de gewesten en gemeenschappen en 7% door de federale overheid. Daarnaast waren lokale besturen slechts verantwoordelijk voor 5% van de totale federale overheidsschuld (en de federale overheid voor 89%). Bovendien is drie vierde van de schulden van
lokale besturen gekoppeld aan investeringen en staan ze tegenover activa. Er is ook de impact van de BBC met de veranderde spelregels voor het bepalen van het evenwicht. Vroeger werd het evenwicht bekeken op het algemeen totaal. In de BBC worden zowel algemene dienst als investeringsdienst samengebracht en kunnen ook reserves ingebracht worden om te investeren. De BBC wil op het einde van de rit dat elk jaar het budget in evenwicht is en dat er ook een structureel evenwicht is op zes jaar. Bovendien wordt er gekeken of gemeenten voldoende zelffinancieringscapaciteiten hebben. Met andere woorden: kunnen de lasten van de huidige leningen gedragen worden met de opbrengsten van één jaar?
Complexe uitgavenbeheersing
Als de uitgaven in 2006 gelijk worden gesteld aan 100, zien we dat anno 2012 de uitgaven (personeel en werking en overdrachten) met 20 tot 30% zijn toegenomen. Dit betekent elk jaar 4 tot 5% erbij: dat is de komende legislatuur niet meer houdbaar. De schulduitgaven daarentegen zijn redelijk onder controle gebleven. Vooral dankzij het fiscaal pact in 2008, waarmee Vlaanderen 2013-2018: de uitgaven ondervinden blijvend druk een deel van de gemeenteschulden heeft overgenomen (€ 100 per inwoUITGAVEN Gemiddelde jaarlijkse groei Gemiddelde jaarlijkse groei ner). De leninglast voor gemeenten (2007-2012) (2013-2018) was daardoor gedaald met bijna 10% tegen 2010, maar is door nieuwe Hervorming Personeel leningen nu weer aan het toenemen. +4,3% >? pensioenen van & Dit zorgde voor enige beleidsruimte vastbenoemdpersoneel werking de voorbije jaren, maar gezien de stijgende rentes in de nabije toeHervorming komst zal dit niet meer zo evident brandweerdiensten zijn. Overdrachten
+4,3%
Schuld
-0,8%
Pensioenlasten van OCMW en PZ Maatschappelijke dienstverlening
Rentevoet? Nieuwe investeringen?
>?
+
© Belfius FIguuR 2 // Evoluties die de uitgavenbeheersing van gemeenten complex maken
VTS_235_bnw.indd 56
De personeelskost (40%) en werkingskost (20%) is goed voor 60% van de uitgaven van gemeenten en deze zijn gemiddeld elk jaar met 4,3% gestegen sinds 2007 (zie figuur 2). Deze 4,3% kan verklaard worden door een inflatie van 2% en een stijging van 2% omwille van meer benoemingen en hogere
13/06/13 09:19
SPORTBELEID
// 57
11 tips om de crisis aan te pakken
1
Wees je ervan bewust dat er verschillende crisissen zijn en pak de verschillende processen samen aan: de financiële crisis, de bankencrisis, de economische crisis (het groeimodel werkt niet meer), de welvaartscrisis (pensioenen onder druk …), de sociologische crisis (zondebokken zoeken voor problemen lost niets op), de politieke en democratische crisis (politici moeten durven en kunnen keuzes maken) en tot slot de creativiteitscrisis … (vrij naar Carl Devos van Itinera)
2
“Als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg.” (Albert Einstein)
3
Je moet keuzes maken, want niet kiezen is ook kiezen.
4
Durf de status quo los te laten en vervolgens te vertrouwen op de creativiteit.
5
Denk out of the box.
6
Go Green en gebruik de ‘Greenfield-approach’: ga terug naar de 0-situatie, stel je voor dat er niets is en durf alles in vraag te stellen. Zet vanuit de 0-situatie je beschikbare middelen terug in.
7
Ga voor co-creatie: creëer samen meerwaarde. 1+1=3.
8
Go Lean. Lean Management heeft drie doelstellingen: terugdringen van kosten, verkorten van doorlooptijden en verbeteren van de kwaliteit.
9
Pak de acht vormen van verspilling volgens Lean aan: overbewerking, vervoer, voorraad, wachten, herbewerking, correcties, beweging én talentverspilling. Positief geformuleerd: doe enkel activiteiten die een toegevoegde waarde opleveren.
10
Verander de regels.
11
Beslis wat JIJ zelf morgen gaat doen! Vertrek niet vanuit een afhankelijkheidspositie (van hogere overheden, bazen …) maar maak keuzes in wat je zelf kan doen.
Joris Walraet van Cambioworks gaf een voordracht om vanuit veranderingsmanagement bekeken de crisis aan te pakken. Lean Management is hierbij een leidraad, en vertrekken van de rol en de betrokkenheid van de ‘mensen’ zelf is het uitgangspunt.
barema’s. Onder andere door de hervorming van de pensioenen zal de gemiddelde jaarlijkse groei van deze kosten de komende legislatuur nog hoger zijn dan 4%. Er zijn immers veel oudere vastbenoemden in gemeenten en weinig jongeren. Het zijn echter deze jonge vastbenoemden die de reserves moeten voorzien voor de pensioenen van de
VTS_235_bnw.indd 57
oudere vastbenoemden. Dit stelsel komt onder druk, met als gevolg een hervorming van de pensioenfinanciering de komende jaren. Het doel is de pensioenbijdragen in alle sectoren harmoniseren. In concreto betekent dit dat gemeenten in 2016 41,5% als basisbijdragevoet moeten voorzien op het loon van vastbenoemden voor de pensioenfinancie-
Als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg Albert Einstein
13/06/13 13:29
SPOrTBElEID
ring (in 2012 was dit nog 32,5%). Dit zal een directe en enorme impact hebben op de gemeentefinanciën. Het HRM-beleid van gemeenten zal dus onder de loep moeten worden genomen. Niet meer vast benoemen is ook geen oplossing, want de vastbenoemden van nu betalen de pensioenen van hun voorgangers. Wanneer de kloof tussen pensioenbijdragen en uitkering nog te groot is, moet er nog een bijkomende responsabiliseringsbijdrage toegepast worden van 10 tot 15%. Heel wat gemeenten geven immers aan dat het in de komende jaren met minder personeel zal moeten gebeuren. 30% van de uitgaven zijn overdrachten: respectievelijk 10% voor OCMW, Politie en voor overdrachten naar verenigingen, vzw’s, kerkfabrieken …De voorbije legislatuur stegen de overdrachten jaarlijks met 4,3%. Voor de komende legislatuur ligt de brandweerhervorming te wachten op gemeenten: professionalisering van het korps, moderniseren van de uitrusting … Ook de impact van de vergrijzing speelt mee. Als we de bevolking ouder dan 85 jaar in 2010 gelijkstellen aan 100, dan wordt verwacht dat dit in 2040 al 250 is! Dit heeft gevolgen voor het aantal bedden in woonzorgcentra, een groter aantal financiële tussenkomsten voor ouderen … Er is dus nood aan nieuwe vormen van opvang enzovoort. De bijdrage van de gemeente voor het OCMW is gemiddeld 10% van de uitgaven. In 2009 steeg de gemeentedotatie aan OCMW’s gemiddeld nog met 6,7%, in 2012 was deze groei beperkt tot 2,6%. De toekomst zal echter niet eenvoudig zijn. Denk maar aan de stijging van het aantal begunstigden voor het OCMW en nieuwe opdrachten, bijvoorbeeld een nieuwe instroom als gevolg van de beperking van de werkloosheidsuitkeringen. Tot slot zijn er de schulden, die 10% uitmaken van de uitgaven van gemeenten. Deze zijn heel licht gedaald, onder andere door het fiscaal pact en de daling van de rentes.
VTS_235_bnw.indd 59
Beleidsmarge om de uitdagingen aan te gaan Als we kijken naar de huidige financiële toestand van gemeenten, zien we dat er per dienstjaar gemiddeld 5% te kort is op de ontvangsten. De reserves bedragen gemiddeld 9%. In theorie zou men met dit tekort dus nog een tweetal jaar verder kunnen. Er wordt echter ook vastgesteld dat de groei van de ontvangsten in 2012 ongeveer 2,8% was, terwijl de groei van de uitgaven +/- 4% bleef. Zeven op de tien gemeenten gaven bovendien aan in 2012 een tekort te hebben op het dienstjaar.
// 59
Tot slot zijn er diverse hervormingen die impact zullen hebben op de gemeentefinanciën: het creëren van synergieën tussen OCMW en gemeente, de implementatie van de BBC met een financieel plan met een horizon van 6 tot 9 jaar en de modernisering van het personeelsbeleid met onder andere de invoering van een managementteam. //
In 2016 zullen gemeenten 41,5% van het loon van vastbenoemden moeten voorzien als bijdrage voor de pensioenfinanciering, tegenover 32,5% in 2012 De evolutie van de ontvangsten van gemeenten gaat niet zo snel als die van de uitgaven. In de periode 2007-2012 stegen de ontvangsten met 3 à 4%. Belastingen maken meer dan 50% van de ontvangsten uit. gemeenten zijn hier ook autonoom in. Die belastingen verhogen is in eerste instantie vaak geen optie, maar is toch zeer efficiënt en logisch om de inkomsten te verhogen. Een derde van de ontvangsten komt van fondsen en toelagen, zoals het gemeentefonds (dat jaarlijks met 3,5% toeneemt), subsidies van de Vlaamse overheid … Omtrent de fondsen en toelagen heerst ook enige onzekerheid. Tot slot zijn er de eigen ontvangsten, die ongeveer 10% uitmaken van de totale ontvangsten. Ook hier zijn de gemeenten uiterst autonoom in. Het zal de komende jaren een doel zijn om zeker die ontvangsten op te krikken.
KENN i n f o r m e r e n d
•
ANK
i n s p i r e r e n d
Meer lezen over dit onderwerp? Zoek in de ISB-Kennisbank met de trefwoorden management, gemeentebesturen
13/06/13 09:19
